---

 
( Texts joined together by Dr. Ingo Maier ).
 

---

 
1. – Principal abbreviations.
 

---

B a l l e r i n i  1753-57

P. & G. Ballerini, Sancti Leonis Magni Romani pontificis Opera : post Paschasii Quesnelli recensionem ad complures & praestantissimos Mss. codices ab illo non consultos exacta, emendata & ineditis aucta... (Venezia, Occhi, 1753-57).

B r u n s  1909

C. G. Bruns, Fontes iuris Romani antiqui, part 1 (Tübingen, Siebeck, 1909).

Epigraphik-Datenbank Clauss-Slaby : http://www.manfredclauss.de/

D ü m m l e r - G u n d l a c h  1892

E. Dümmler & W. Gundlach, Epistolae Merowingici et Karolini aevi, tom. 1 (Berlin, Weidmann, 1892).

F e d e r  1916

A. Feder, S. Hilarii episcopi Pictaviensis opera. Tractatus mysteriorum ; Fragmenta historica ; Libri ad Constantium I-II ; Hymni ; Fragmenta minora ; Spuria = Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, vol. 65 (Wien, Tempsky, 1916).

G i r a r d - S e n n  1977

P. F. Girard & F. Senn, Les lois des Romains = Textes de droit romain, tom. II, 7th ed. (Napoli, Jovene, 1977).

G o l d b a c h e r  1911

A. Goldbacher, S. Aureli Augustini Hipponiensis episcopi epistulae = Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, vol. 57 (Wien, Tempsky, 1911).

H a r d o u i n  1714-15

J. Hardouin, Acta Conciliorum et epistolae decretales, ac Constitutiones Summorum Pontificum (Paris, Typographia regia, 1714-15).

H o l s t e n i u s  1662

L. Holstenius, Collectio Romana bipartita veterum aliquot Historiae ecclesiasticae monumentorum (Roma, Dragondellus, 1662).

P. Krueger, Corpus Iuris Civilis, vol. 1: Institutiones (Berlin, Weidmann, 1908).

M a n s i  1758-98

G. D. Mansi, Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collectio, 31 vol. (Firenze-Venezia, Zatta, 1758-98).

M i g n e  1844-65

J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, series latina (Paris, Garnier, 1844-65).

T. Mommsen & P. Krueger, Corpus Iuris Civilis, vol. 1 : Digesta (Berlin, Weidmann, 1908).

P e t s c h e n i g  1909

M. Petschenig, Sancti Aureli Augustini scripta contra Donatistas, Pars II : Contra litteras Petiliani libri tres ; Epistula as catholicos de secta Donatistarum ; Contra Cresconium libri quattuor = Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, vol. 52 (Wien, Tempsky, 1909).

Z i w s a  1893

C. Ziwsa, S. Optati Milevitani libri VII = Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, vol. 26 (Wien, Tempsky, 1893).

311 Constantinus (1)-Licinius

      <Bronze tablet>

      X Imp(erator) Caes(ar) Fla(vius) Val(erius) Constantinus P(ius) F(elix) In(victus) Aug(ustus) p(ontifex) m(aximus)  tri(bunicia)  p(otestate)  VII  imp(erator)  VI  co(n)s(ul)  p(ater)  p(atriae)  p(ro)co(n)s{s}(ul) et / Imp(erator)  Caes(ar)  Val(erius)  [[Lici(nianus)  Licinius]]  P(ius)  F(elix)  In(victus)  Aug(ustus)  p(ontifex) m(aximus) tri(bunicia) p(otestate) IIII imp(erator) III co(n)s(ul) p(ater) p(atriae) p(ro)co(n)s{s}(ul) //

      // Exempl(um) sacra(rum) litterarum /

      / have Dalmati carissime nobis /

      / cum in omnibus pro devotione ac laboribus suis militum nostrorum commodis / adque utilitatibus semper consultum esse cupiamus in hoc etiam dispo/sitionum nostrarum provisione eiusdem(!) militibus nostris consulendum / esse credidimus Dalmati carissime unde intuentes labores eorundem mili/tum nostrum(!) quos pro rei pub(licae) statu et commodis adsiduis discursibus sustinent / providendum ac disponendum esse credidimus ut et militiae suae tempore iucundis laborum / suorum fructibus ex nostra provisione se perfrui gaudeant et pos(t) militiam quiaeto(!) otio et congrua securitate / S potiantur itaque devotioni tuae significandum esse credidimus ut idem milites nostri militiae quidem / suae tempore quinquem(!) capita iuxta statutum nostrum ex censu adque a pr(a)estationibus sollemnibus / annonariae pensitationis excusent eademque immunia habeant adque cum completis stipendiis legitimis / honestam missionem idem fuerint consecuti sed hii qu(i) licet posd(!) viginti stipendia ad(a)eque honestam missionem / F adepti fuerint ab annonario titulo duo kapita excusent id est tam suum quam etiam uxoris suae si quis forte ex preli / vulnere causarius fuerit effectus etiam si intra viginti stipendia ex ea causa rerum suarum vacationem / fuerit consecutus ad beneficium eiusdem indulgentiae nostrae pert(i)niat(!) ita ut suum et uxsoris / suae kaput excuset adque ut omni modo tam quietis suae securitati quam etiam commodis con/sultum provisionis nostrae beneficio idem milites gratulentur licet eiusmodi antehac con/{con}suetudo fuerit ut plurimi homines simul honestam missionem a duce perciperent penes / actarium missoria permanente exempla sibi singuli quique exciperent tamen volu/mus ut cum vel honestam vel ca(u)sariam sicuti supra dictum est missionem milites consecun/tur singuli quique specialem a duce in personam suam accipiant missionem quo probatione / veritatis ac fidei aput permanente securitate stabili at firmissima perfruantur pervidet / sane dicatio tua eos qui dilicti sui gratia dimittuntur ad beneficium legis eiusdem pertinere / non posse cum utriusque rei ratione haberi oporteat ac vitae probabilis instituta adquae(!) / honestam missionem sed et merit[a m]ilitiae pr(a)emia a nobis condigna percipere conveat(!) ut et / eiusdem indulgentiae nostrae beneficio perpetuo idem milites perpetuo perfruantur / ac sempiterna dispositionis nostrae provisio obtineat firmitatem volumus teno/rem huius indulgentiae nostrae describtum(!) per singula qu(a)eque castra aput signa in ta/bula aerea consecrari quo tam legionarii milites quam etiam equites in vexillationi/bus constituti Inlyriciani(!) sicuti simil<e=I>s labor<e=I>s militiae suae sustinent ita / etiam provisionis nostrae similibus commodis perfruantur et manu divina / vale Dalmati carissime nobis /

      / divo Maximiano VIII [[et d(omino) n(ostro) Maximino]] / [[Aug(usto) iterum]] conss(ulibu)s / IIII Idus Iunias Serdica <10 Jun. 311>

---

312 Constantinus (1)-Licinius

313 Constantinus (1)-Licinius

Hänel 1857, no. 1066, pp. 189.

Goldbacher 1911, pp. 408 (Augustinus, Epistula 88, 2).

      Aggg. Nnn. Anulinus v.c. proconsule Africae

      Scripta caelestia maiestatis vestrae accepta atque adorata Caeciliano et his, qui sub eodem agunt quique clerici appellantur, devotio mea apud acta parvitatis meae insinuare curavit, eosdemque hortata est, ut unitate consensu omnium facta, cum omni omnino munere indulgentiae maiestatis vestrae liberati esse videantur, catholicae custodita, sanctitate legis debita reverentia ac divinis rebus inserviant. Verum post paucos dies extiterunt quidam adunata secum populi multitudine, qui Caeciliano contradicendum putarent quique fasciculum in aluta signatum et libellum sine signo obtulerunt dicationi meae atque impendio postularunt, ut ad sacrum et venerabilem comitatum numinis vestri dirigerem, quae manente Caeciliano in statu suo subiectis eorundem actis, quo cuncta maiestas vestra possit dignoscere, parvitas mea dirigere curavit. Transmissi libelli duo, unus in aluta suprascriptus ita: 'Libellus ecclesiae catholicae criminum Caeciliani traditus a parte Maiorini' item alius sine sigillo cohaerens eidem alutae.

      Datus die XVII. Kalendas Maias Carthagine domino nostro Constantino Augusto III. <15 Apr. 313>

313-314 Constantinus (1)

Ziwsa 1893, pp. 204-206 (Optatus Milevitanus, Appendix III).

      Constantinus Augustus Aelafio.

      Iam quidem antehac, cum perlatum fuisset ad scientiam meam apud Africam nostram plures vesano furore vanis criminationibus contra se invicem super observantiam sanctissimae legis catholicae discedere coepisse, dirimendae dissensionis huiusmodi causa placuerat mihi, ut ad urbem Romam tam Caecilianus Carthaginensis episcopus, contra quem vel maxime universi saepe me convenerunt, quam etiam aliqui ex his, qui ei quaedam obicienda crediderant, praesentiam sui exhiberent. nam etiam ad supra dictam urbem Romam nostram quosdam episcopos ex Galliis ire praeceperam, ut tam hi pro integritate vitae suae, atque laudabili instituto sed et septem eiusdem communionis quam etiam urbis Romae episcopus atque illi qui cum hisdem cognoscerent, possent rei, quae videtur esse commota, fidem debitam adhibere, qui quidem ea, quaecumque in praesentia eorum fuerunt gesta, cuncta ad scientiam meam etiam actis habitis retulerunt verbo insuper adfirmantes, quod iudicium suum pro rerum fuisset aequitate depromtum, eosque potius causae obnoxios esse dicentes, qui contra Caecilianum quaedam putaverunt commovere adeo, ut istud post iudicium habitum Africam ipsos remeasse perhiberent. inde propter haec omnia probabili rerum aestimatione speraveram, quod omnibus omnino seditionibus et contentionibus, quae aliis hominibus videbantur subito commotae, finis debitus fuisset impositus. sed cum dictationis tuae scripta legissem, quae ad Nicasium et ceteros super hisdem simulationibus gravitas tua mittenda crediderat, evidenter agnovi, quod neque respectus salutis suae neque, quod est maius, dei omnipotentis venerationem ante oculos suos velint ponere. siquidem ea agere persistant, quae non modo ad ipsorum dedecus infamiamque pertineant sed etiam his hominibus detrahendi dent facultatem, qui longe ab huiuscemodi sanctissima observantia sensus suos noscuntur avertere. nam id quoque te scire convenit, quod ex hisdem venerunt adserentes, quod minus dignus idem Caecilianus cultu sanctissimae religionis habeatur, et contra id, quod hisdem responderam, frustra eos id iactare, quippe cum res fuisset apud urbem Romam ab idoneis ac probatissimis viris episcopis terminata, obnixe ac pertinaciter respondendum aestimaverunt, quod enim omnis causa non fuisset audita; sed potius idem episcopi quodam loco se clausissent et, prout ipsis aptum fuerat, iudicassent. quare cum haec tot et tanta nimium obnixe dissensiones protrahere perviderem, ita ut nullo modo finis isdem dare posse videatur, nisi et Caecilianus idem et ex his, qui contra eum dissident, tres aliqui in iudicium eorum, qui cum Caeciliano sentiunt consensumque debent, ad Arelatense oppidum venirent, iniungendum solertiae tuae duxi, ut mox has litteras meas acciperes, cum Caecilianum supra dictum, cum aliquibus ex his, quos ipse delegerit - sed et de Byzacenae, Tripolitanae, Numidiarum, et Mauritaniarum provinciis singulis, quique aliquantos ex suis perducere debebunt, quos ipsi putaverint eligendos - sed etiam aliquos ex his, qui contra eundem Caecilianum dissentiunt, data evectione publica per Africam et Mauritaniam inde ad Hispanias brevi tractu facias navigare et inde nihilominus his in singulis episcopis singulas tractorias tribuas, ut ipsi ad supra dictum locum intra diem Kalendarum Augustarum possint pervenire, celeriter intimaturus hisdem, ut, antequam proficiscantur, debeant disponere, quatenus absentibus ipsis et disciplina conpetens habeatur, et nulla forte seditio, vel aliquorum altercantium contentio, quae ad maximum dedecus spectet, oriatur. de secreto plena cognitione suscepta finis adhibeatur; quia cum praesentiam sui exhibuerint universi quae nunc in contentione esse noscuntur quaeque non inmerito finem debent accipere maturum, ut protinus possint terminari atque conponi. nam cum apud me certum sit te quoque dei summi esse cultorem, confiteor gravitati tuae, quod nequaquam fas esse ducam, ut eiusmodi contentiones et altercationes dissimulentur a nobis, ex quibus forsitan commoveri possit summa divinitas non solum contra humanum genus sed etiam in me ipsum, cuius curae nutu suo caelesti terrena omnia moderanda commisit, et secus aliquid hactenus incitata decernet. tunc enim revera et plenissime potero esse securus et semper de promptissima benivolentia potentissimi dei prosperrima et optima quaeque sperare, cum universos sensero debito cultu catholicae religionis sanctissimum deum concordi observantia fraternitate venerari. amen.

---

313-325 Constantinus (1)

Hänel 1857, no. 1066, p. 190.

Mommsen 1890, p. 52 (Fragmenta Vaticana, 113).

      .... verecundiam hoc est vitae probabilis instrumentum nolumus ita ... in periculum redigi, ut eam praelatam liceat p... tatis eum... fretus coniunctionis firmitate proi... em..... m iuxta statutum iudicantis adflixerit sententia... a deprimitur. Viderit enim, utrum in praeteritum, ex auctoritate Pauli? non nisi dote repromissa aestimantis aliquid remanere debere, eo solo modo constituta petendi firmitas putaretur e communi iure dotium an, quod nobis sanctior parentium affectus persuasit, ut in sola libelli datione de dote obligatio gigneretur. Frustra evidens impugnat calumnia paternam restituendae dotis voluntatem astutia heredum... speciebus, quas doti pater filiae nomine designaverat... um libelli scriptione promat et de redhibitione... a filiae dotem restitui voluit, frustra Maximus,... desiderat, Renato submoto, cui dos Paulinae nomine petita est, heredes repetitionem instituere potuisse iudicavit. Iure Renatus, quoniam demortui voluntas soceri primo per libellum, dehinc testamento declarata est, nos consuluit, auxilium nostrae mansuetudinis inplora... undique versum eius actionibus aditum daret. Qui cum repetitionem... s et violato necessitudinis iure secundo soceri iudicio... adipisci merebatur. Quapropter Maximi sententia, dotem, cuius postulatur restitutio, iuxta extremam restitui voluntatem, qui eam reddi sibi desiderat filium non prohiberi placuit; nec enim dubium est effectum restitutionis ei a patre esse destinatum, cui dotem filiae nomine per libellum dari voluit.

314 Constantinus (1)-Licinius

314 Constantinus (1)-Licinius <part of same law as CIL 3.12043 above>

      <Edictum Constantini de accusationibus. Imp. Constantinus a. ad Maximum praefectum urbis.>

      <ab eiusm>odi iudicio repellatur verum quicumque intentionibus suis probationes <attulerit,> habeat adeundi iudicis liberam potestatem, ac manifestis indiciis crimen <comprobet> et edat ut pro qualitate factorum conpetenter in eum qui convictus fuerit <vindice>tur. Quod si minime potuerit ea quae intentaverit conprobare, scire debet severis<simae sen>tentiae subiugandum. Sane si quis alicui maiestatis crimen intenderit, <cum in eiu>smodi obiectis minime quemquam privilegium dignitatis alicuius a strictori <inquisiti>one tueatur, sciat se quoque tormentis esse subdendum si aliis manifestis indiciis, <testibus, a>ut argumentis accusationem suam non potuerit conprobare; cum in eo qui <huius ess>e temeritatis deprehendetur illud quoque tormentis erui oporteat cuius <consilio a>tque instinctu ad accusationem accessisse videatur, ut ab omnibus tanti <comissi> consciis vindicta possit reportari [pr. Si quis alicui maiestatis crimen intenderit, cum in huiuscemodi re convictus minime quisquam privilegio dignitatis alicuius a strictiore inquisitione defendatur, sciat se quoque tormentis esse subdendum, si aliis manifestis indiciis accusationem suam non potuerit comprobare. Cum eo, qui huius esse temeritatis deprehenditur, illum quoque tormentis subdi oportet, cuius consilio atque instinctu ad accusationem accessisse videbitur, ut ab omnibus conmissi consciis statuta vindicta possit reportari. 9.5.1] <Coniunctis> autem quod adeundi quoque iudicis tam statutis parentum nostrorum quam <etiam no>stris sanctionibus interclusa sit facultas, omnibus cognitum est, cum eiusmodi <delationi> audientia non debeat commodari; quandoquidem eos pro tanti sceleris audacia <gladio con>veniat subiugari. <In servis quoq>ue sive libertis, qui dominos vel patronos accusare aut deferre temptant eius<modi legem,> iuxta antiqui quoque iuris statutum, observandam esse censuimus, ut scilicet <professio ta>m atrocis audaciae statim in admissi ipsius exordio per sententiam iudicis <comprimatu>r, ac denegata audientia patibulo adfixus qui ad eiusmodi desperationem <processeri>t exemplum ceteris praestet ne quis in posterum audaciae similis existat. <Ut autem> undique versum securitati innocentium consulatur placet etiam famosos <libellos no>n admitti; quos sine nomine propositos si qui invenerit, statim detrahere ad<que discerper>e, vel igni debebit exurere. In quibus etiam iudicem eiusmodi observantiam <sequi opus> sit, ut si forte ad se talis libellus perlatus fuerit, is eum praecipiat per ignem concre<mari, cum> eiusmodi scripturam ad audientia iudicis penitus oporteat submoveri; manen<te tamen in e>os inquisitione, qui libellos eiusmodi proponere ausi fuerint, ut reperti debi<tis temeri>tatis suae poenis subiiciantur. <De istis> itaque omnibus tam ad praefectos nostros, quam etiam et praesides et rati<ionales et ad> magistrum privatae scripta direximus, quorum exempla alio edicto nostro <quid ad huiu>smodi legem statutumque continet, plenissime declarantur. <Fidem in i>stis conscientia vestra, quae testis est, praebet, eam summam clementiae <nostrae ads>pectibus et fuisse semper et esse curarum, ut beatitudo urbis Romanae <auspiciis> nostris obtemperet adversus omnes omnino calumnias, quas in universum <exitiabili>s Caesarianorum desperatio porrigebat, firmissimis munita securitatibus.

315 Constantinus (1)-Licinius

      Imperatores Caesares Flavii Constantinus Maximus, et Valerius Licinianus Licinius ad Probianum proconsulem africae.

      Aelianus praedecessor tuus merito, dum vir perfectissimus Verus, vicarius praefectorum tunc per Africam nostram incommoda valitudine teneretur, eiusdem partibus functus inter cetera etiam id negotium vel invidiam, quae de Caeciliano episcopo ecclesiae catholicae videtur esse commota, ad examen suum atque iussionem credidit esse revocandam. etenim cum iam Superium centurionem et Caecilianum magistratum Aptungitanorum et Saturninum excuratorem et Calibium iuniorem, eiusdem civitatis curatorem, atque Solum servum publicum supra scriptae civitatis praesentes esse fecisset, audientiam praebuit competentem, adeo ut, cum Caeciliano fuisset obiectum quod a Felice eidem episcopatus videretur esse delatus, cui divinarum scripturarum proditio atque exustio videretur obiecta, innocentem de eo Felicem fuisse constiterit. denique cum Maximus Ingentium decurionem Ziquentium civitatis epistolam Caeciliani exduumviri falsasse contenderet, eundem ipsum Ingentium suspensum actis, quae suberant, pervidimus et ideo minime tortum, quod se decurionem Ziquensium civitatis adseveraverit. unde volumus, ut eundem ipsum Ingentium sub idonea prosecutione ad comitatum meum Constantini Augusti mittas, ut illis qui in praesentiarum agunt atque diurnis diebus interpellare non desinunt, audientibus et coram adsistentibus apparere et intimari possit, frustra eos Caeciliano episcopo invidiam comparare atque adversus eum violenter insurgere voluisse. ita enim fiet ut omissis, sicuti oportet, eius modi contentionibus populus sine dissensione aliqua religioni propriae cum debita veneratione deserviat.

Mommsen 1890, pp. 86-87 (Fragmenta Vaticana, 273).

      Dominus Constantinus et Caesares.

      Prisca legum aequitate praeclusa variis ambagum versutiis exquisita donatio, licet titulum emptionis vel debiti tenorem comprehendere videatur, tamen claris testationibus probata debet in irritum devocari, si quidem consultissima ratione videatur esse provisum matrimonio constante donationes inter virum et uxorem altrinsecus agitatas nullam firmitatem habere. Nec sibi debent mulieres blandiri, si tamquam venditores vel debitores ad eludendas legum sanctiones mariti earum se falso videantur esse professi. Quare Vettium Rufinum clarissimum virum praefectum urbi amicum nostrum, cuius notio est, adire non prohiberis, qui partium allegationibus examinatis petitioni tuae secundum iuris providebit iustitiam.

      Data XIIII kal. nov. Mediolano Constantino et Licinio conss. <19 Oct. 315>

316 Constantinus (1) - Licinius

Krueger 1890, p. 220 (Consultatio veteris iurisconsulti, 9.13).

      Item eodem corpore <?Theodosiani>

      Imp. Constantinus A. ad Maximum praefect. urb. (inter cetera et ad locum;) Pactiones eas valere volumus, si cum legibus consentiant et reliqua.

      Dat. VI. non. Febr. Romae Sabino et Rufino conss. <316>

---

Hänel 1857, no. 1071, p. 193.

Mommsen 1890, pp. 91-92 (Fragmenta Vaticana, 287).

      Constantinus et caess...

      Donatione secundum iuris normam perfecta nec ea quae matres in filios contulerunt revocari iura permittunt. Sane si generaliter tantummodo vel stipulatione interposita vel mancipatione totius patrimonii donatio celebrata est, id quod donatum est stare non potest, cum haec donatio ad id ut proprietas possit transferri non valeat. Quare num hoc modo tibi consuli possit, rectorem provinciae interpellare poteris.....

      Licinio V et Crispo conss.... <318>

323 Constantinus (1)-Licinius

      Proposita III non. Febr. Romae Sabino et Rufino conss. in foro diui Traiani. <3 Feb. 323>

323-331 Constantinus (1)

      [S]ac(rae) li[tte]r(ae?) hae(c) quae in precem con[tu]lis[tis et nominis] / et dignitatis reparationem iure qua[erunt obtine]/re proinde vicari intercessione qua[e fuerant mu]/[t]ilata ad integrum pris<c=G>i honoris r[educi    san]/cimus   ut   et   vos   oppidumque   dilig[entia   tui]/tum   expetito   legum adque appellatioms s[plendore] / perfruammi infra scrib(s)i(?) /

      / have Abiabi carissime nobis / incole Orcisti iam nu(n)c oppidi et / civitatis iucundam munificien/tiae nostrae   materiem   praebue/runt   Ablabi   carissime   et iucundiss[i]/me quibus enim studium est urbes vel n[o]/vas condere vel longaevas erudire vel in/termortuas reparare id quod petebatur acc[e]/ptissimum fuit adserverunt enim vicum suum / spatiis prioris aetatis oppidi splendore floru/isse ut et annuis magistratum fascibus orn[a]/retur essetque curialibus celebre et popul[o] / civium plenum ita enim ei situ ad[q]ue   ingenio / locus   opportunus   esse   perhib[e]tur   ut   ex   qu/attuor   partibu[s e]o totidem in sese confluan[t] / viae   quibus   omnibus   publicis   mansio   tamen   [u]/tilis   adque   accomo[da] esse dicat[u]r aquaru[m] / ibi abundantem aflu[en]tiam labacra quoqu[e] / publica priva[taqu]e forum istatuis(!) veterum / principum ornatum populum comm[a]nentium / adeo celebrem [ut se]dilia [qu]ae ibidem sunt [fa]/cile conpleantur pr[aeter]ea ex decursibus / praeterfluentium [a]quarum aquim(o)lin[a]/rum numerum copiosum quibus cum omni/bus memoratus locus abundare dicatur c[on]/[t]igisse adserverunt ut eos Nacolenses si[bi] / [a]dnecti ante id temporis postularent quo[d] / [es]t indignum temporibus nostr(i)s ut tam o[p]/[p]ortunus locus civitatis nomen amittat / et inutile commanentibus ut depraeda/[t]ione potiorum omnia sua commoda utilit[a]/[tes]que deperdant quibus omnibus quasi / quidam cumulus accedit quod omnes / [i]bidem sectatores sanctissimae religi/onis habitare dicantur qui cum praeca/rentur ut sibi ius antiquum nomenque / civitatis concederet nostra clementia / sicuti adnotationis nostrae subiec[t]a / cum precibus exempla testantur huius mo/di sententiam dedimus nam haec quae in pre/cem contulerunt et nominis et dignitatis // reparation[em iure quae]/runt obtinere p[roinde gra]/vitatis tuae inte[rcessione] / quae fuerant mu[tilata] / [a]d integrum prisgi(!) [honoris] / [re]duci sancimus ut et [ipsi] / [o]ppidumque diligent[ia sua] / [t]uitum expetito legum [ad]/[q]ue appellationis splen/[d]ore perfruantur par es[t] / [i]gitur sinceritatem tuam i[d] / [q]uod promptissime pro tem[po]/[ri]s nostri dignitate conces/[si]mus erga supplicantes fes/[ti]nanter implere vale Abla[bi] / [ca]rissime ac iucundissime n[obis] /

      / exemplum precum / [a]d auxilium pietatis vestrae / [conf]ugimus domini Impp(eratores) Constantine / [maxi]me Victor semper Aug(uste) et Crispe et / [Con]stantine et Constanti nobb(ilissimi) Caess(ares) / [patri]a   nostra Orcistos vetusti[s]/[sim]um oppidum fuit et ex antiquis[si]/[m]is temporibus ab origine etiam / [civ]itatis dignitatem obtinuit / [e]t in medio confinio Gal[a]tiae P(h)ri[g]/iae situm est nam quattuor viar[um] / [t]ransitus exhibet id est civita[tis] / [P]essinunte(n)sium quae civita[s dis]/[ta]t a patria nostra tricensim[o fe]/[re l]apide necnon etiam civitat[is Mi]/[d]aitanorum quae et ipsa est a [patria] / [n]ostra in tricensimo miliario e[t civi]/[t]atis Amorianorum quae posita //

      // [s]cr(iptum) prid(ie) / Kal(endas) Iulias / [C] onstantinoli / Imp(erator) Caes(ar) Consta[n]tinus / Maximus   G<o=U>th(icus)   victor   ac   trium/fator   Aug(ustus)   et   Fl(avius)   Clau(dius) Constantinus / Alaman(nicus) et Fl(avius) Iul(ius) Const(ant)ius nn(o)bb(ilissimi) / Caess(ares) s[al]utem dicunt / ordini civit(atis) Orcistanorum / actum est indulgentiae nos/trae munere ius vobis civita/tis tributum non honore modo / verum libertatis etiam privi/legium custodire itaque Na/colensium iniuriam ultra in/dulgentiae nostrae beneficia / perdurantem praesenti re/scribtione removemus idque / oratis vestris petitionique / deferimus ut pecuniam quam / pro cultis ante solebatis in/ferre minime deinceps dependa/tis hoc igitur ad virum perfe/[c]tissimum rationalem Asia/nae dioeceseos lenitas nostra / perscribsit qui secutus for/[mam] indulgentiae concessae / vobis pecumam deinceps pr[o] / supra dicta specie expeti a vo/bis postularique prohibeb[it] / bene valere vos cupim[us] / Basso et Ablabio cons(ulibus) / [ <30 Jun. 331>

329 Constantinus (1)

      Augg. et caess. Flaviae Aprillae.

      Cum profitearis te certa quantitate mancipium ex sanguine comparasse, cuius pretium te exsolvisse dicis et instrumentis esse firmatum, hoc a nobis iam olim praescriptum est, quod, si voluerit liberum suum reciperare, tunc in eius locum mancipium domino dare aut pretium quo valuisset numeraret; etiamnunc, si a suis parentibus certo pretio comparasti, ius dominii possidere te existimamus. Nullum autem ex gentilibus liberum adprobari licet.

      Subscripta XII. kal. Aug. Constantino aug. III cons. <21 Jul. 329>

330 Constantinus (1)

Ziwsa 1893, pp. 213-216 (Optatus Milevitanus, Appendix X).

      Constantinus Victor Maximus ac triumphator semper Augustus Zeuzio, Gallico, Victorino, Sperantio, Ianuario, Felici, Crescentio, Pantio, Victori, Babbutio, Donato episcopis.

      [...] Accepta igitur epistola sapientiae et gravitatis vestrae, conperi haereticos, sive schismaticos eam basilicam ecclesiae catholicae, quam in Constantina civitate iusseram fabricari, solita improbitate invadendam putasse et frequenter tam a nobis quam a iudicibus nostra iussione commonitos et reddere, quod suum non erat noluisse; vos autem imitatores patientiae dei summi eorum malitiae placida mente ea, quae vestra sunt, relinquentes et potius locum vobis invicem alium, fiscalem scilicet, poscere. quam petitionem, more instituti mei libenter amplexus sum et statim ad rationalem competentes litteras dedi, ut domum bonorum nostrorum transgredi faciat cum omni iure suo ad dominium ecclesiae catholicae, quam promta liberalitate donavi ac vobis tradi protinus iussi. in quo tamen loco sumptu fiscali basilicam erigi praecepi. ad consularem quoque scribi mandavi Numidiae, ut ipse in eiusdem ecclesiae fabricatione in omnibus sanctimoniam vestram iuvaret. lectores autem ecclesiae catholicae et hypodiacones, reliquos quoque <qui> instinctu memoratorum quibusdam pro moribus ad munera vel ad decurionatum vocati sunt, iuxta statutum legis meae, ad nullum munus statui evocandos; sed et eos qui ducti sunt haereticorum instinctu, iussimus protinus molestis perfunctionibus absolvi. de cetero etiam legem meam super ecclesiasticos catholicas datam custodiri mandavi, quae omnia <ut> vestrae patientiae palam fierent, harum literarum testificatione perscripta sunt. [...]

      Data non. Februar. Serdica. <5 Feb. 330>

330 Constantinus (1)

      .... ipsam contumeliis persequi neque in affectu pietatis monitos posse mitescere. Volumus igitur ut, si constiterit iuxta patrem liberos, contra quam humanitatis ratio deposcit, superbe crudeliterque se tollere, emancipatio firmitudine evacuetur, idque quod liberis pater donationibus contulit, patris dicioni naturaeque iuri subiugati patriae reddant potestati, et ita illi, qui sacris evoluti a functione obsequii recesserunt, necessitatis laqueis adstricti nova commendatione pietatis etiam detrectantes ad id veniant.

      Data XVII k. Aug. Constantinopoli Gallicano et Symmacho conss. <16 Jul. 330>

333 Constantinus (1)

      Imp. Constantinus a. ad Ablabium praefectum praetorio.

      Satis mirati sumus gravitatem tuam, quae plena iustitiae ac probae religionis est, clementiam nostram sciscitari voluisse, quid de sententiis episcoporum vel ante moderatio nostra censuerit vel nunc servari cupiamus, Ablabi, parens karissime atque amantissime. Itaque quia a nobis instrui voluisti, olim promulgatae legis ordinem salubri rursus imperio propagamus. Sanximus namque, sicut edicti nostri forma declarat, sententias episcoporum quolibet genere latas sine aliqua aetatis discretione inviolatas semper incorruptasque servari; scilicet ut pro sanctis semper ac venerabilibus habeantur, quidquid episcoporum fuerit sententia terminatum. Sive itaque inter minores sive inter maiores ab episcopis fuerit iudicatum, apud vos, qui iudiciorum summam tenetis, et apud ceteros omnes iudices ad exsecutionem volumus pertinere. Quicumque itaque litem habens, sive possessor sive petitor vel inter initia litis vel decursis temporum curriculis, sive cum negotium peroratur, sive cum iam coeperit promi sententia, iudicium elegerit sacrosanctae legis antistitis, ilico sine aliqua dubitatione, etiamsi alia pars refragatur, ad episcopum personae litigantium dirigantur. Multa enim, quae in iudicio captiosa praescriptionis vincula promi non patiuntur, investigat et publicat sacrosanctae religionis auctoritas. Omnes itaque causae, quae vel praetorio iure vel civili tractantur, episcoporum sententiis terminatae perpetuo stabilitatis iure firmentur, nec liceat ulterius retractari negotium, quod episcoporum sententia deciderit. Testimonium etiam ab uno licet episcopo perhibitum omnis iudex indubitanter accipiat nec alius audiatur testis, cum testimonium episcopi a qualibet parte fuerit repromissum. Illud est enim veritatis auctoritate firmatum, illud incorruptum, quod a sacrosancto homine conscientia mentis illibatae protulerit. Hoc nos edicto salubri aliquando censuimus, hoc perpetua lege firmamus, malitiosa litium semina comprimentes, ut miseri homines longis ac paene perpetuis actionum laqueis implicati ab improbis petitionibus vel a cupiditate praepostera maturo fine discedant. Quidquid itaque de sententiis episcoporum clementia nostra censuerat et iam hac sumus lege complexi, gravitatem tuam et ceteros pro utilitate omnium latum in perpetuum observare convenit.

      Data III nonas Maias Constantinopoli Dalmatio et Zenofilo conss. <5 May 333>

333-335 Constantinus (1)

E(xemplum)   s(acri)   r(escripti)   Imp(erator)   Caes(ar)   Fl(avius) Constantinus Max(imus) Germ(anicus) Sarm(aticus) Got(hicus) Victor triump(hator) Aug(ustus) et Fl(avius) Constantinus et Fl(avius) Iul(ius) Constantius et Fl(avius) Constans omnia quidem quae humani generis societate(m) tuentur pervigilium cura<rum=E> cogitatione conplectimur sed provisionum nostrarum opus maximu<m=S> est ut universae urbes quas in luminibus provinciarum {h}ac regionum omnium species et forma distinguit{ur} non modo dignitate(m)   pristinam   teneant   sed   etiam   ad   meliorem   statum   beneficentiae   nostrae   munere pro<v=B>e{h}antur cum igitur ita vos Tusciae adsereretis esse coniunctos ut in{i}stituto consuetudinis priscae per singulas annorum vices [a]dque praedictis sacerdotes creentur qui aput Vulsinios Tusciae civitate(m) ludos sc{h}(a)enicos et gladiatorum munus exhibeant sed propter ardua montium et difficultates itinerum saltuosa(s) inpendio posceretis ut indulto remedio sacerdoti vestro ob editiones celebrandas Vulsinios pergere necesse non esset scilicet ut civitati cui nunc Hispellum nomen est quamque Flaminiae viae confinem adque continuam esse memoratis de nostro cognomine nomen daremus in qua templum Flaviae gentis opere magnifico nimirum pro amplitudine{m} nuncupationis exsurgere(t) ibidemque {h}is sacerdos quem anniversaria vice Umbria dedisset spectaculum tam scaenicorum ludorum quam gladiatorii muneris exhibere(t) manente per Tuscia(m) ea consuetudine ut indidem creatus sacerdos aput Vulsinios ut solebat editionum antedictarum spectacula frequentare(t) pr{a}ecationi {h}ac desiderio vestro facilis accessit noster adsensus nam civitati Hispello aeternum vocabulum nomenq(ue) venerandum de nostra nuncipatione concessimus scilicet ut in posterum praedicta urbs Flavia Constans vocetur in cuius gremio aedem quoque Flaviae hoc est nostrae gentis ut desideratis magnifico opere per<f=E>ici volumus ea observatione perscripta ne aedis nostro nomini dedicata cuiusquam contagios(a)e superstitionis fraudibus polluatur consequenter etiam editionum in praedicta civitate exhibend<a=O>rum vobis licentiam dedimus scilicet ut sicuti dictum est per vices temporis sollemnitas editionum Vulsinios quoque non deserat ubi creati(s) e Tuscia sacerdotibus memorata celebrita exhibenda est ita quippe nec veteribus institutis plurimum videbitur derogatum et vos qui ob praedictas causas nobis supplices extitistis ea quae inpendio postulastis impetrata esse gaudebitis

336 Constantinus (1)

      Imp. Constantinus ad Felicem praefectum praetorii.

      Iam dudum quidem constitutionis nostrae saluberrima sanctio promulgata est, quam nostrae repetitae legis veneratione geminamus, ac volumus, ut, si quispiam iudaeorum christianum mancipium vel cuiuslibet alterius sectae mercatus circumcidere non perhorruerit, circumcisus quidem istius statuti mensura libertatis compos effectus eiusdem privilegiis potiatur: non fas iudaeo sit qui circumciderit mancipium generis memorati in obsequium servitutis retinere. [Si quis iudaeorum christianum mancipium vel cuiuslibet alterius sectae mercatus circumciderit, minime in servitute retineat circumcisum, sed libertatis privilegiis, qui hoc sustinuerit, potiatur etc. 16.9.1] Illud etenim hac eadem sanctione praecipimus, ut, si quispiam Iudaeorum reserans sibi ianuam vitae perpetuae sanctis se cultibus mancipaverit et Christianus esse delegerit, ne quid a Iudaeis inquietudinis vel molestiae patiatur. Quod si ex Iudaeo Christianum factum aliquis Iudaeorum iniuria putaverit esse pulsandum, volumus istiusmodi contumeliae machinatorem pro criminis qualitate commissi poenis ultricibus subiugari, [Post alia : eum, qui ex iudaeo christianus factus est, inquietare iudaeos non liceat vel aliqua pulsare iniuria: pro qualitate commissi istius modi contumelia punienda etc. 16.8.5] Felix parens carissime. Quare divinitatis affectu confidimus ipsum in omni orbe Romano qui nostri debita veneratione servata: ac volumus, ut excellens sublimitas tua litteris suis per dioecesim sibi creditam commeantibus iudices moneat instantissime huiuscemodi debitam reverentiam custodiri.

       Data XII kal. Novemb. <21 Oct. 335> proposita VII id. Mart. <10 Mar. 336> Carthagine Nepotiano et Facundo conss.

342 Constans-Constantius (2)

      Aug. et caes.

      Nulla verecundiae vel quietis mora vel quolibet intervallo cunctandi passim, nunc singuli, modo populi, proruentes nostros in obtutus sic uniformes querelas iisdem fere sermocinationibus volutarunt, ut nec interpellantium credulitati valeret occurri, nec allegationum qualitas disparari, parens carissime atque amantissime nobis. Pari siquidem exemplo vociferationibus consertis, multitudines memorarunt non iuste res suas esse divenditas; aliis possidentibus se fiscalia luere: frequenti denique obsecratione delata remedium cupiverunt.

      His sumus valde permoti, verentes ne alicuius calliditatibus aversabili emolumento persuasi res suas venderent sine censu, ac post subsidia nostrae mansuetudinis precarentur; itaque versutis calliditatis commenta miscentibus, dum insidiarum fallentium non suspicamur arcana, pro innocentiae nostrae natura ceteros aestimantes, detrimento census nocentes levaremus.

      Has fraudes, hos dolos, istas argutias lege prohibemus, constitutione secludimus: et idcirco iustae providentiae consulta deliberatione sancimus, ut omnino qui comparat rei comparatae ius cognoscat et censum, neque liceat alicui rem sine censu vel comparare vel vendere. Inspectio autem publica vel fiscalis esse debebit hac lege, ut si aliquid sine censu venierit, et post ab aliquo deferetur, venditor quidem possessionem, comparator vero id quod dedit pretium fisco vindicante deperdat. [Idem a. ad Gregorium. pr. Qui comparat, censum rei comparatae cognoscat: neque liceat alicui, rem sine censu vel comparare vel vendere. Inspectio autem publica vel fiscalis esse debebit hac lege, ut, si aliquid sine censu venierit, et id ab alio deferetur, venditor quidem possessionem, comparator vero id, quod dedit pretium, fisco vindicante, perdat. 3.1.2]

      Id etiam volumus omnibus intimari nostrae clementiae placuisse neminem debere ad venditionem rei cuiuslibet effectare et accedere, nisi eo tempore, quo inter venditorem et emptorem contractus sollemniter explicatur, certa et vera proprietas vicinis praesentibus demonstretur; usque eo legis istius cautione currente, ut etiamsi subsellia vel ut vulgo aiunt scamna vendantur, ostendendae proprietatis probatio compleatur. [Id etiam placuit, neminem ad venditionem rei cuiuslibet accedere, nisi eo tempore, quo inter venditorem et emptorem contractus solenniter explicatur, certa et vera proprietas a vicinis demonstretur; usque eo legis istius cautione currente, ut, etiamsi subsellia vel, ut vulgo aiunt, scamna vendantur, ostendendae proprietatis probatio compleatur. 3.1.2]

      Hinc etenim iurgia multa nascuntur; hinc proprietatis iura temerantur hinc dominiis vetustissimis molestia comparatur, cum caecitate praepropera et rei inquisitione neglecta, luce veritatis omissa nec perpetuitate cogitata dominii, iuris ratione postposita, ad rei comparationem accedunt, omissis omnibus dissimulatis atque neglectis, id properant atque festinant, ut quoque modo cuniculis nescio quibus inter emptorem et venditorem sollemnia celebrentur: cum longe sit melius, sicuti diximus, ut luce veritatis fidei testimonio, publica voce, sub clamationibus populi idoneus venditor adprobetur, quo sic felix comparator atque securus aevo diuturno persistat. [Nec inter emptorem et venditorem solennia in exquisitis cuniculis celebrentur, sed fraudulenta venditio penitus sepulta depereat. 3.1.2] Quod pro quiete totius successionis eloquimur, ne forte aliquis venditor suum esse dicat, quod esse constat alienum, idque comparator malo venditore deterior incautus et credulus, cum testificantibus vicinis omnia debeat quaerere, ab universorum disquisitione dissimulet; quem sic oporteat agere, ut nec illud debeat requiri, quod ex iure dicitur: 'si a domino res vendita sit'.

      Ita ergo venditionum omnium est tractanda sollemnitas, ut fallax illa et fraudulenta venditio penitus sepulta depereat. Cui legi deinceps cuncti parere debebunt, ut omnia diligenti circumspectione quaesita per universas successiones tuto decurrant neque aliquem ex inprovidentia casum malignae captionis horrescant.

      Dat. IIII. kal. Sept. a praefecto praetorio ad correctorem Piceni Aquileia. <30 Aug. 342>

      Accepta XIIII. kal. Oct. Albae Constantino aug. III. cons. <18 Sep. 342>

359 Constantius (2)

Feder 1916, pp. 93-94.

      Victor Constantius Maximus triumphator semper Augustus episcopis <qui in Ariminensi concilio convenerunt>.

      1. Continent priora statuta, venerabiles, sanctimoniam legis rebus ecclesiasticis niti. satis superque perspeximus litteris ad nostram prudentiam datis isdem oportere operam dare, cum profecto et episcoporum id officio congruat et salus omnium longe lateque populorum hoc fundamine roboretur. sed res admonuit statuta rursus existere. non enim aliquis definita geminari superfluum iudicabit, cum crebra consueverit admonitio augere cumulum diligentiae. his ita se habentibus de fide atque unitate tractari debere cognoscat sinceritas vestra et operam dari, ut ecclesiasticis rebus ordo conpetens praebeatur. discurret namque cunctorum prosperitas ubique populorum et concordia fida servabitur, cum penitus amputatis de huiusmodi quaestionibus cunctis sectanda commoverit.

      2. Res ista non debet intentionem animi longius propagare; non enim de orientalibus episcopis in concilio vestro patitur ratio aliquid definiri. proinde super his tantum, quae ad vos pertinere cognoscit gravitas vestra, tractare debebitis et conpletis celeriter universis consentiente consensu decem mittere ad comitatum meum, ut prudentiae vestrae prioribus litteris intimavimus. praedicti enim poterunt omnibus, quae eisdem orientales proposuerint, respondere vel tractare de fide; ut exitu competenti omnis quaestio terminetur et ambiguitas sopiatur. quae cum ita sint, adversus orientales nihil statuere vos oportet. aut si aliquid volueritis contra eosdem praedictis absentibus definire, id quod fuerit usurpatum, inrito evanescet effectu. non enim ullas vires habere poterit definitio, cui nostra statuta testantur iam nunc robor et copiam denegari. quae cum ita sint, moderatione religionis venerabiles antistitibus consentanea debetis veneranda perficere, ut id, quod religio postulat, explicetur et, quod audiri prohibet ratio, nullus usurpet.

      Divinitas uos seruet per multos annos, parentes.

      Explicit. Datum V. Kal. Iunias Eusebio et Ypatio conss. <28 May 359>

361-363 Iulianus

      Ex au[ctori]tate Ulpi Marisciani v(iri) c(larissimi) consularis <provinciae Numidiae - CIL 08, 04771 = CIL 08, 18684> sexfascalis promoti primo a domino nostro Invicto principe Iuliano ordo salutationis factus et ita a<d=T>  perpetui[t]atis  memoriam  aere  incisus  primo  senatores  et  comites  et  ex  comitibus  et admin[ist]ratores secundo princeps cornic[ul]ar[ius pa]latini ter[t]io coronati [provi]nc[iae quart]o promoti officiales [et magistra]tus cum ordine [qui]nt[o of]ficiales ex ordine item qua[n]t[a com]moda consequi debeat princeps ad off[icia]lem intra civitatem dandum Italic[os] tritici modios quinque aut pretium frumenti intra p[r]imum modios septem aut pretium modiorum septem etiam per dena milia bini modii vel eorum  praetia(!)  subcrescant  s<i=T>  mitte[n]dus  sit  trans  mare  centum  modi(i) vel modiorum centum pr{a}etium sufficiet cornicularius et co<m=N>mentariensis medietatem huius summae commodi nomine consequentur   sc(h)olastici   in   postulatione   simplici   quinque   modios   trit{t}ici   vel quinque modiorum pr{a}etia(!) consequentur in contradictione decem modios tritici vel decem modiorum pr{a}etium consequantur in urguenti qui(!) finienda sit quindeci(m) modios vel quindeci(m) modiorum pr{a}etia(!) consequantur exceptores in postulatione quinque modios tritici vel quinque modiorum pr{a}etium consequantur in contradictione duodeci(m) m[o]dios tritici vel duodeci(m) modiorum pr{a}etium consequantur   in   definita   causa   viginti   modios trit{t}ici vel viginti modiorum pr{a}etia(!) consequantur c(h)arta in postulatione sing[uli num]mi sufficiunt maiores in contradictionibus quaternos maiores in definito negotio numquam amplius quam sex a litigatore exigi oportebit libellensis in libello uno duos modios tritici vel duorum modiorum pretium debebit accipere officialis missus intra civitate(m) duos modios trit{t}ici vel duorum modiorum pretium consequatur

362 Iulianus

Exemplum sacrarum litterarum. Oboriri solent nonullae controversiae, quae notio ne inquirantur et examine iudicis celsioris. tum autem quaedam negotia sunt, in quibus superfluum sit, moderatorem exspectare provinciae. quod nobis utrumque pendentibus rectum admodum visum est, ut pedaneos iudices id est eos, qui negotia humilia discepent, constituendi daremus praesidibus potestatem. [Quaedam sunt negotia, in quibus superfluum est moderatorem exspectari provinciae: ideoque pedaneos iudices, hoc est qui negotia humiliora disceptent, constituendi damus praesidibus potestatem. 1.16.8] ita enim et sibi partem curarum ipsi deminuent et tamen nihilominus quasi isti hoc munus administrabunt, quum illi quos legere administrent Cuius rei constituendae munus ad tua eminentiae spectat curam. ad excellentiam tuam igitur mittimus per eundem ...

?362 Iulianus

      quod Iulianus constituit dicens :

      hoc quoque supplicantibus Rogatiano, Pontio, Cassiano et ceteris episcopis, sed et clericis, accedit ad cumulum, ut abolitis, quae adversus eos sine rescripto perperam gesta sunt, in antiquum statum cuncta revocentur. <362> <The rescript of Iulianus, from which Augustinus quotes, was referred to by Honorius in Cod.Theod. 16.5.37 dated 400, but probably 405>

364 Valentinianus (1)-Valens

      Impp. Valens et Valentinianus AA. Ampeliae.

      Ea, quae heredes inter se transactione interposita composuerint, firma illibataque perseverabunt. Et ideo secundum fidem instrumenti conpetens tibi portio a possessoribus cum fructibus restituetur per virum clarissimum proconsularem Africae amicum nostrum, fide gestorum diligenti examinatione comprobata.

      Dat. III. Non. Iul. Sirmio, divo Ioviano et Varroniano conss. <5 Jul. 364>

364-367 Valentinianus (1)-Valens

Mansi 1758-98, vol. 7, col. 310 [cited at Chalcedon, 30 Oct. 451].

Hänel 1857, no. 1117, pp. 220-221.

      Imperatores Caesares Flavius Valentinianus et Valens, pii, felices, Augusti, perpetui victores, salutem dicunt Nicaenis.

      Licet studium nostrum ex illo manifestum atque clarum sit cunctis, ex quo regni sublimitatem et publicam gubernationem dei voluntate suscepimus; verumtamen et super principatum huius felicitatis adiicimus, quoniam vestra civitas sub initium completa gaudio, et exsultans super nostra felicitate, gratiae atque laetitiae omni populo causa facta est. Propterea licet metropolitana olim est nominata, et hoc leges antiquae continent, tamen legem nobis proferentibus, nulla dubitatio esse poterit, eo quod haec immota et firma permaneant, et temporibus futuris augenda: et de cetero hunc etiam in vestra civitate exornantes, procedere sancivimus. Permaneat igitur in perpetuum ista consuetudo, et civitas vestra sit metropolitana, consuetudine tamen in processu Bithyniae iudicis permanente. Nullus enim aufert aliquid aliorum. Ergo voluntate dei vestrae civitatis dignitas augeatur. Gaudentes itaque, orationes vestras duplicate: et laetamini in his, in quibus hic vobis praebetur honor, omni dubietate in futurum vacante; conspicientes quemadmodum perpetuam pacem et providentiam ex nostris sanctionibus impetrastis.

---

364-367 Valentinianus (1)-Valens

Mansi 1758-98, vol. 7, col. 311 [cited at Chalcedon, 30 Oct. 451].

      Valentinianus pius, felix Augustus, Nicomediensibus salutem.

      Circa privilegia civitatis vestrae, quae olim fuerint, prisca consuetudo servabitur. Neque enim honoris adiecto Nicaenorum civitatis ius vestrum laedere poterit, cum augeatur dignitas Nicomediensium civitatis, quando illa quae secundo loco est, metropolis nomine vocatur.

---

365 Valentinianus (1)-Valens

      Iidem AA. Pompeio Favonio. 

      Hereditatem, quam tibi competere iure confirmas, negotii merito discusso, approbatis allegationibus restituet legum fonte demanans sententia iudicantis, remota videlicet pactione, quam dolo patuerit elicitam.

      Dat. VIII. Id. Febr. <6 Feb. 365>

      Alleg. Non. Kal. April. in basilica Thermarum Commodianarum ipsis AA. conss. <24 Mar. 365>

365 Valentinianus (1)-Valens

      Iidem AA. Mamertino praefecto praetorio.

      (inter cet. et ad locum:) Pacta quidem per vim et metum apud omnes satis constat cassata viribus esse respuenda.

      Dat. XII. Kal. April. ipsis AA. conss. <21 Mar. 365>

365 Valentinianus (1)-Valens

      Iidem AA. ad Valentinianum consularem Piceni.

      Non dubium est, eum a fide placiti recessisse, qui quae promiserat implere noluit, Valentiniane carissime. Proinde si adversario supersedente cominus explicare ea quae spoponderat, fides placiti vacillat, familiares litterae, quas ad se missas dicit, supplici Exoperio non oberunt. Fines etiam, quos temeratos adseverat, amota praescriptione temporis hi qui pervaserunt, ut ratio iuris est, redhibere cogantur.

      Alleg. IIII. Kal. Mai. Flavia Fanestri in secretario ipsis AA. conss. <28 Apr. 365>

365 Valentinianus (1)-Valens

      Impp. Valentinianus et Valens AA. Felici consulari Macedoniae.

      (inter cetera et ad locum:) Si servilibus contuberniis sese mulieres quondam ingenuae subdiderint, et nunc contemnentes dominum minoris aetatis servitutis iugum conantur effugere, gravitas tua his, qui servilem condicionem non statim in ipsis coniunctionum primordiis refugerunt, necessitatem subeundae servitutis imponat.

      Dat. XIIII. Kal. Aug. Mediolani, ipsis AA. conss. <19 Jul. 365>

365 Valentinianus (1)-Valens

      Iidem AA. Aeliae Bavoniae.

      Lites trahi et sub quodam potentiae terrore infimos fatigari iudiciorum expectat invidia. Unde si adversarium tuum longe a filii tui successione positum haec in te, quae precibus texuisti, excogitasse constiterit, rector provinciae hominis, qui nec paciscendi, nec conloquendi de negotio substantiam habuit, impudentiam submoveat, reddique faciat quidquid claruerit usurpatum: nec impudentia vindicet, quod concedere leges et iura non possunt: maxime cum memores nec a prima pactione, quae substantiam non habebat, secunda conventione discessum, sed etiam inaniter resedisse, quod non iam pactio, sed quaedam usurpaticiis non subsistentibus causis immoderatio doceatur.

      Dat. III. Kal. Aug. Mediolani, ipsis AA. conss. <30 Jul. 365>

365 Valentinianus (1)-Valens

      Impp. Valens et Valentinianus AA. ad Volusianum praefectum urbis.

      Post sententiam pacisci non licere iuris ordine praecavetur. Unde quum supplicans inique se oppressam et post sententiam sacri auditorii depactum esse commemoret, Volusiane parens karissime atque amantissime, amota poena, quam pacto contra ius facto serenitas tua inesse praeviderit, legum auxilio consulat supplicanti.

      Dat. IIII. Id. Aug. Mediolani. <10 Aug. 365>

367 Valentinianus (1)-Valens

    <Valentinianus Praetextato>  

      Have Praetextate karissime nobis. Licet iusta videatur fuisse vindicta, quae illic turbulenter exercitam factionem cohercitione sedavit, ubi maxime debet esse concordia, scilicet in ecclesiae vel sede vel causa, quarum rerum utraque et modestiam poscit et cultum: tamen nos omnes, qui nuper propter illum tumultum deportatione damnati sunt, et propriae lenitate naturae et ipsius religionis ac legis contemplatione miseremur, Praetextate karissime et iocundissime. Cunctos igitur, qui sunt eius sortis et culpae, praecelsa sublimitas tua nostri auctoritate iudicii liberabit. Hanc vero formam tenebit in posterum, ut si idem pristino statui restituti aliquid spiritu iterum gesserint inquieto, quo tranquillitas reformata turbetur, severissima in eos sententia proferatur. Nullam enim possunt veniam promereri, qui non desinunt peccare post veniam.

?367 Valentinianus (1)-Valens

      Clementissimo imperatori, et beatissimo Augusto Valentiniano, Ambrosius episcopus.

      [...] Nec quisquam contumacem iudicare me debet, cum hoc asseram, quod augustae memoriae pater tuus <Valentinianus(1)> non solum sermone respondit, sed etiam legibus suis sanxit :

      In causa fidei vel ecclesiastici alicuius ordinis eum iudicare debere, qui nec munere impar sit, nec iure dissimilis;

      haec enim verba rescripti sunt, hoc est, sacerdotes de sacerdotibus voluit iudicare. Quin etiam si alias quoque argueretur episcopus, et morum esset examinanda causa, etiam haec voluit ad episcopale iudicium pertinere. <386>

367-368 Valentinianus (1)-Valens-Gratianus

      Valentinianus Valens et Gratianus Praetextato.

      Dissensionis auctore sublato omnis causa discordiae sopienda est, ne aliqua manente materia, nihil prosit e medio sustulisse fomitem iurgiorum, Praetextate parens karissime atque amantissime. Quam ob rem praecelsa sublimitas tua, defensorum ecclesiae urbis Romae sive Damasi sacrae legis antistitis petitione perspecta, qua una tantum ex ecclesiis ex catholicae religionis obsequio a dissentientibus adhuc dicitur retentari; quoniam pro publica securitate metuendum est, ne aliqui hinc iterum tumultus oriatur, quandoquidem non parva sit separationis effigies, si ita aliquid putetur obclusum Damaso eam iubebit aperiri; ut singuli universique cognoscant, quo unitas studio colenda, qua omnibus pace vivendum; cum ecclesiis restitutis plenissimam postulet congregatio ubique permissa concordiam.

?367-375 ?Valentinianus (1)-Valens-Gratianus

      [Impp(eratores) Caess(ares) FFll(avi) Valentinianus Valens et Gratianus PPP(iii) FFF(elices) se]mper Auggg(usti) Fl(avio) Eutherio suo salute[m]/

      [sepulcrorum aeterna custodia quae commodo ---]L praecipuo cunctorum plane est tenenda consensu / [generis   humani   a   nobis   expeditur   neque   ritui   div]ino   fas   ducimus   vel cultibus ut ulla depereat praeroga/[tiva quam ob rem ne liceret defunctorum] inludere adque insultare reliquiis praedium pro / [sepultura dantem destinavisse id faciendis in loco] eo sacris certum est ministeriis adque mysteriis / [religiose celebrandis ut ibi arcentia aratrum fin]ium saepta consurgerent verum etiam pauperum / [corpora passim in id reciperentur quapropter] hoc iugiter divina communiter adque humana / [iura cum requirant ne si quos postea in praedio] eodem constituta possessio experiatur emptores / [--- proprietatis aeternitatem causa]mque perpetuam praeter venerabiles cultus ulla / [interpretatio conturbet monumentorum autem finib]us muniendis fides adque reverentia perennis / [--- ut maneat defensa sacrorum m]aiestate perpetua certum est esse venerabilem / [cultum servandum et finium quoqu]e custodiam   data   die   pridi{a}e   Kal(endas)   Maias   /   [--- v]v(iris)   cc(larissimis)   conss(ulibus)   / pr<e=O>sb(iter?) <30 Apr.>

368 Valentinianus (1)-Valens-Gratianus

      Idem Augusti Praetextato praefecto urbis.

      Ea nobis est innata moderatio, ut publicam disciplinam sine cuiusquam calamitate munire cupiamus. Itaque quoniam animadversionum occasionibus non favemus, Ursini sociis ac ministris, quos praecelsa sublimitas tua propter quietem urbis aeternae de medio putavit esse tollendos, Roma tantum, cuius tranquillitati studetur, excepta, ubicunque maluerint absque aliqua religionis iniuria, ut peregrinari potius quam exulari videantur, proprio liceat iure versari, Praetextate parens karissime atque amantissime. Neque enim interest nostra, quem habitationis eligant locum, dummodo incentivis dissensionis ablatis firma sit rursus in plebe concordia.

      Data pridie Idus Ianuar. Triv. AA. II. Conss. <12 Jan. 368>

368 Valentinianus (1)-Valens-Gratianus

      Idem Augusti Olybrio praefecto urbis.

      Tu quidem, sicut proximis litteris indicasti, enixissimo studio praestare voluisti, ut nulla in urbe Roma possit esse discordia Christianorumque populus profunda in otio securitate gaudere. sed quantum Aginatii clarissimi viri vicariae praefecturae scripta testata sunt, adhuc aliquantos placata miscere delectat extramuranisque conventibus frequens strepitus excitatur, Olybri parens karissime atque amantissime. Quam ob rem egregia sublimitas tua istius auctoritate praeceptionis et patriae praestet et legi, ut populo dissenentiti nulla intra vicesimum lapidem vel religio ad coeundum possit esse vel copia, ut, si cessare non vult, migret, ut iussum est, insana collectio. Ita demum enim tumultibus cunctis procul longeque summotis certa pax plebi in aevum omne tribuetur.

368 Valentinianus (1)-Valens-Gratianus

      Idem Augusti ad Aginatium vicarium.

      Omnem his dissensionibus causam, quae, ut prudentia <tua› scripsit, sacratissimam urbem Christianorum populo fluctuante confundunt, auferre cupientes iubemus his litteris, ut ab his, quos iuvat turbulenter seiunctio, nullus intra uicesimum lapidem conventus habeatur, Aginati karissime ac iocundissime. Itaque spectata sinceritas tua admodum salutare praeceptum et quod nullum interpretationibus locum ex aliquo relinquat ambiguo, his animis exequatur, quos paci tranquillitatique reparandae et iudex debet et civis. Habes et urbanae in hoc auxilium praefecturae; nam etiam Olybrium clarissimum atque illustrem virum pari serenitas nostra convenit arbitrio in factiosorum impios coetus, ut termino, qui evidenter est limitatus, excluderet, quo nec in vicino quidem exoreretur id motus, quod in urbe non esset. Et facile praestabitis duo, quod singuli praestare possitis.

?368 Valentinianus (1)-Valens-Gratianus

      Idem Augusti ad Olybrium praefectum urbis.

      Cum nihil possit esse iocundius vel abundantia vel quiete ac summa felicitas sit, quotiens duo ista iunguntur, procul dubio sublimitas tua perspicit, quam gratae nobis litterae tuae fuerint, cum et eos esse compressos, qui sanctissimam legem tumultu et seditione miscuerant, et annonam communis omnium patriae paulatim in statum pristinum redire coepisse testatae sunt. Sed haec propemodum non stupemus in noto; talem enim te futurum esse praesumpsimus, cum detulerimus tuis meritis praefecturam, qualem statim in administrationis exordiis invenimus. Denique non monemus, ut illustris auctoritas tua eandem efficaciam devotionemque custodiens penitus statum plebis vel reformatione pristinae disciplinae vel necessariorum provisionibus commodorum et modestiae gloria et bonis securitatis accumulet, Olybri parens karissime atque amantissime: proprio quippe cura ingenio; satis est, ut inceptis posteriora respondeant. neque ita origines criminum metiaris, ut mansuetudinem nostram de correctionibus singulorum aestimes consulendam, cum omnia, ex quibus aliqua potent esse confusio, sponte praevenias ac sic sollicite verecundeque compescas, ut nobis non tam incitandi necessitas relinquatur quam gratia comprobandi.

369 Valentinianus (1)-Valens-Gratianus

Hänel 1857, no. 1122, p. 224.

Mommsen 1890, pp. 28-29 (Fragmenta Vaticana, 37).

<Excerpt in Cod.Theod. 10.17.1 = Cod.Iust. 10.3.5>

      1. uidelicet iactando numquam ... fiduciam sibi esse servatam ... obnoxia comparator accedi ... num, proinde posthac saltim ... fraudesque talia dissemina..... centur nullus aditus fictis c... dolis relinquatur ingenui... ad provincialium preces dudum est constitutum...

      2. satisfacere vel nollent pub... summa re levaret. iam nunc i... constituimus perspicue lege sancire, ut quaecumq[ue pro reliquis in annonario titulo ceterisve] fiscalibus debitis luxu ac nequitia perditorum hominum [prodigorum]que in fundis atque mancipiis vel in quibusc[umque corporibus sub auctione licitanda sunt, fisco] auctore vendantur et ut perpetu[o penes eos sint iure dominii, quibus res huius]cemodi sub hastae sollemni[s arbitrio fiscus addixerit]... in iis utitur venditoris quae ob d... gi vel permissu iudicum distrahuntur..... emolumenta malle quam debita n... penes perditos maneant sib... nere contractuum tergiversatio nu... interpretationis insidias pertimes... talis accesserit ignavorum..

      3. [si quid] umquam, quo fisco facta venditio [possit infringi, auctoritate rescripti fuerit impetratum], iis quae contra utilitatem provisionis huius rescripta sunt, [nullus obtemperet] magisque obreptivi praerogatu... tale rescriptum repellatur.

      [Quaecumque pro reliquis prodigorum in annonario titulo ceterisve fiscalibus debitis in quibuscumque corporibus sub auctione licitanda sunt, fisco auctore vendantur, ut perpetuo penes eos sint iure dominii, quibus res huiuscemodi sub hastae sollemnis arbitrio fiscus addixerit. Et si quid umquam, ut a fisco facta venditio possit infringi, auctoritate rescripti fuerit impetratum, nullus obtemperet, cum etiam minoribus, si quando aliquid ex rebus eorum pro fiscalibus debitis adiudicatur emptoribus, repetitionis facultas in omnem intercipiatur aetatem. 10.17.1]

      4. cum haec sit commissa sec... atque luxuriam ferre debem... antelucana saepius vina rede... per somnum et gulam atque lasciviam... alienare velle nec posse defend... mus est. ita status debet esse fe... concedit qui et in satisfactio... nitas, nisi forsitan hi copiam... que repetendi, cum in praeteritum... vis omnium rerum multis ex... [cum etiam minoribus, si quan]do aliquid eorum pro fiscalibus debi[tis adiudicatur emptoribus, repetitionis facu]ltas in omnem intercipiatur aetatem... o res obnoxiae necessitatibus... saepius respexere leges, quia paren... ut desidia mereri posse se credant...

      D. IIII id. nov. Treveris. acc.... Valentiniano nobilissimo puero et Victore conss.... Ad consularem provinciae Lugdunensis primae Modesto et Arintheo conss. <10 Nov. 369>

370-371 Valentinianus (1)-Valens-Gratianus

[DDD(omini) nnn(ostri)] Auggg(usti) Valentinian[us Valens] Grati[a]nus hab(e!) Eutropi car(issime) nobis / [quod ex red]itibus fundorum iuris re[i --- quo]s intra Asiam diversis quibusque civitatibus ad instaurand[a mo]enium faci[em --- p]ro certis / [partibu]s habita aestimatione concensimus capere quidem urbes singulas beneficii nostri uberem fructum et pro [temporum r]efers felicit[ate n]os[tro]rum a foedo / [recenti]um squalore ruinarum in antiquam sui faciem nova reparatione consurgere verum non integram gra[tiam con]cessi ad [ur]bes singulas beneficii / [perv]enire si quidem pro partibus praestitis reditus civitatibus   potius   q[ua]m   ipsi   cum   reditibus   fundi fuerint restitu[end]i et ministrandi idem reditus ab acto[ri]bus / [pr]ibatae(!) rei nostrae et diu miserabiliterque poscantur et vix aegr{a}eque tribuantur adque id quod amplius e[x i]sdem fundis super statutum canonem / [c]olliga{n}tur et isdem civitatibus pereat eorundemqu{a}e actorum fraudibus devoratum nihil tamen aerario nostro adiciat augmenti possitque / a curialibus vel excultione maiore vel propensiore diligentia nonnullus praestitionis cumulus ad gratiam concessionis accedere igitur cuncta / diligenti coram investigatione perspeximus et primum Efesenae urbi quae Asiae caput est missa ad nos dudum legatione poscen[ti] / [p]artem redituum non fundorum advertimus   fuisse   concessam   unde illi interim quam esse omnium maximam nulla dubitatio est in parte co[n]/[c]essa cum eo fundo quem Leucem nomine nostra iam liberalitate detentat tradi centum iuga promulgata sanctione mandavimus ut eius exemplo quid adhoc / ista in reparandis moenibus profecerit intuentis an reliquis praestandum sit similia decernamus ha(n)c san<e=I> quia ratione plenissima quod intra Asiam rei publicae / iuga esse videantur cuiusque qualitatis quantumve annua praestatione dependant mansuetudo nostra instructa [c]ognovit offerendam experientiae tu[ae] / credidimus optionem ut si omnem hanc iugationem quae est per omnem diffusa{m} provinciam id est sex milia septingenta triginta sex semis opim[a] / adque idonea iuga quae praeter VIII(milia) solidorum ad fixum semel canonem tria milia extrinsicus solidorum annua praestare referuntur sed et septingenta tr[ia] / etiam defecta ac sterilia iuga quae p<e=I>r illa quae idonea diximus sustinentur suscipere propria praestatione non abnuvis petitis maiestas nostra consen[tiat] / scilicet u[t] arbitrio tuo per curias singulas omni iugatione dispersa retracto eo redituum modo quem unicuique civitatum propria largitione concen[simus] / [r]eliquam summam per officium tuum rei privatae nostrae inferre festines ut et omnem usuram diligentia{m} avidis eripiamus actoribus et si quid extrinsi[cus(!)] / [luc]ri est cedat rationibus civitatum sane quia rerum omnium   integram   cupimus   habere   notitiam   et   ex   industria   nobis   tuam expertam diligen[ti]a[m] /[confit]emur plena te volimus ratione disquirere per omnem Asiam provinciam fundos iugationemque memoratam qui in praesentem diem ha[be]/[ant qua rati]one possideant et quantum per iuga singula rei privatae nostrae annua praestatione dependant qui etiam opimi adque utiles fundi / [fisc]o gr[ati si]ngulis quibusque potentissimis fuerint elocati et qui contra infecundi ac steriles in damnum rei nostrae paenes actores / fuerint d[erelicti] scilicet ut omni per idoneos ratione discussa a(c) confectis quam diligentissime brevibus mansuetudini nostrae veri / fidem nunties ut [inst]ructi super omnibus amplissimum efficacis industriae praestantiae tuae testimonium deferamus

---

371 Valentinianus (1)-Valens-Gratianus

      Idem Augusti ad Ampelium praefectum urbis.

      Iure mansuetudinis nostrae sensibus vel divinitus datum est vel tranquillitate naturae, ne cum delinquentum facinore legum severitate certemus, ac spe emendationis futurae mitiorem esse velimus correctionis iniuriam quam provocat meritum noxiorum, Ampeli pater karissime atque amatissime. Dudum Ursini inquietudine provocati, faventes concordiae populi Christiani, quieti etiam urbis sacratissimae providentes uno interim loco intra Gallias dumtaxat perturbatorem tranquillitatis publicae statueramus iure cohiberi, scilicet ne applicatione morum late dissensionis incommodum spargeretur. Verum naturae nostrae mansuetudine levigati, ita memorato abscedendi copiam dedimus, ne ad urbem Romam vel certe suburbicarias regiones pedem introferre aut nequitiae suae contagionem conetur infundere. Id etiam de ceteris erroris eius consortibus, Gaudentio videlicet, Urso, Rufo, Auxanone, Auxanio, Adiecto, <Leontio> et Rufino sancimus; ut quos nequitiae similitudo complectitur, eos eadem etiam conditio emendationis astringat. Quod si quispiam ex memoratis sacrilega intentione statutum mansuetudinis nostrae transgrediendum putaverit, non iam ut Christianus sed ut legum ac religionis ratione seclusus, severitatem publicae animadversionis agnoscat. De hac autem eadem observantia ad v.c. Maximinum vicarium urbis Romae dedisse nos conducibilem iussionem etiam censurae tuae volumus innotescere, quo circa memoratorum personas ab his, qui reipublicae nostrae praesident, proclivior statutis exsecutio deferatur maiorque sit eorum moderatio, qui qualitatem morum suorum atque actuum ad multorum specula senserint pertinere.

      Et manu imperatoris: Vale Ampeli karissime atque amantissime.

371 Valentinianus (1)-Valens-Gratianus

      Idem Augg. <Valentinianus, Valens et Gratianus> Maximino vicario urbis Romae.

      Est istud divinitus institutum mansuetudini nostrae, ut etiamsi morum emendatio in hominum vita sufficiat, numquam tamen ab indulgendi studio et voluntate cessemus mitioremque esse cupiamus correctionis iniuriam quam provocant merita delinquentum. E quo oritur, <ut> Ursino, quem propter quietem populi Christiani et debitam religioni ac legibus disciplinam uno interim loco morari intra Gallias iusseramus, sub ea conditione evagandi arbitrium praeberemus, ne vel ad urbem Romam vel ad regiones suburbicarias audeat commeare. Qui si ingrata pertinacia statutum mansuetudinis nostrae egrediendum putaverit, eundem non iam ut Christianum, quippe quem a communione religionis mentis inquietudo disterminat, sed ut hominem factiosum perturbatoremque publicae tranquillitatis legum et religionis inimicum iuris severitas persequatur, Maximine karissime ac iocundissime. Sinceritas igitur tua iussionis nostrae serie debita veneratione praelata singularum urbium atque regionum, quibus temporarie praeest, primores atque incolas propria scriptione conveniat, quatenus sciant ita memorato egrediendi terminos iure praescriptos una cum inquietudinis suae errorisve consortibus Gaudentio Urso Rufo Auxanone Auxanio Adiecto Leontio nec non Rufino licentiam praebitam, ut ab interdictis locis incessum intelligant abstinendum. Sic enim mansuetudinis nostrae indulgentiam temperamus, ne occasione praestita vicinitate inquietorum ad aliquam forsitan vociferationem religiosi populi studia provocemus.

375 Valentinianus (1)-Valens-Gratianus

Bruns 1909, pp. 272-274, n. 97b.

[DD]D(omini)   nnn(ostri)   Auggg(usti)   Valen[t]inianus   Valens   Gratia[n]us  [habe(!)]  Feste  [carissime n]ob(is) / honorem Asiae ac totius provinci[a]e dignitatem quae ex iudicantis pendebat arbitrio [exe]mplo Illyri[c]i   a[d]que   Italarum   urbium   recte   perpexi[mus(!)] / esse   firmatum   nec enim utile videbatur ut [po]npa(!)   conventus publici unius arbitrio gereretur qu[a]m consuet[u]dinis instaurata deberet solemnitas / exhibere ex sententia denique factum est quod divisis officiis per quattuor civitates quae metropolis apu[d] Asiam nominantur lustratis cernitur edi[tio] / constituta ut dum a singulis ex[h]ibitio postulatur   non   desit   provinciae   coronatus nec gravis cuiquam erogatio sit futura cum servatis vicibus qu[in]/to anno civitas praebeat editorem nam et il[lu]d quoque libenter admisimus quod in minoribus municipiis generatis quos popularis animi gloria maior / attollit facultatem tribui edendi mun[er]is postulasti videlicet ut in metropoli Efesana al[ia] e civi(ta)te asiarchae sivi alytarchae procedant ac s[ic] / officiis melioribus nobilitate contend[an]t unde qui desideriis sub s(a)eculi nostri felicitate ferv[entib]us gaudiorum debeamus f[om]enta [p]raestare c[ele]/brandae editionis dedimus potestat[e]m adversum id solum voluntatem contrariam re[feren]tes ne suae civitatis obliti eius in qua ediderin[t] / munera cu[ria]e socientur Feste karissime(!) ac iucundissime lauda(ta) ergo experientia tua n[os]tri potius praecepta sequatur arbitrii ut omn[es] / qui ad hos h[on]ores transire festinant c[u]nctas primitus civitatis suae restituant functiones u[t p]eractis curiae muneribus a[d h]onorem totiu[s] / provinciae debiti fabore festinent percepturi postmodum si tamen voluerint senato[r]iam dignitatem (ita tam)en ut satisfacientes legi in locis s[uis] / alteros dese(r)ant substitutos ceterum nequaquam ad commodum credimus esse iustitiae ut expensis rebus suis laboribusque transactis / veluti novus tiro ad curiam transeat alienam cum rectius honoribus fultus in sua debeat vivere civitate

---

378 Gratianus-Valentinianus (2)

      Gratianus et Valentinianus Augg. Aquilino vicario.

      Ordinariorum sententias iudicum aut temporum limes aut contumacis pronuntiatio aut habitum coram partibus sancit examen et haec mediocris auctoritate labefactari atque convelli nec a potentioribus nec ab impudentibus pertimescit: nostra praecepta per vestram neglegentiam destituta quae tandem poterit ferre patientia? quam quidem dum despicitis non excitatis, ut longae tolerantiae desperatos sumat accentus et officium metus cogat agnosci. Etiamne vividius est, quod Ursini inussit amentia, quam quod serenitas nostra mitibus persuasit edictis, ut omnes, qui impios coetus profanata religione temptarent, vel ad centesimum urbis miliarium pellerentur, ubi pertinax furor ab obsequentibus destitutus in eius tantum perniciem rueret, qui solus erraret, et ut condemnati iudicio recte sentientium sacerdotum reditum postea vel ad ecclesias quas contaminaverant, non haberent vel integrationem iudicii frustra <a> nobis impudenti pervicacia precarentur? Repetat laudanda et spectata sinceritas tua, quales ad virum clarissimum Simplicium quondam vicarium litteras clementia nostra transmiserit, et desinat iterationem sperare mandati, quia pigendus mansuetudinis nostrae pudor est instaurare praeceptum. Ursinum quidem Gallia cohercet et, ne motus aliquos inquietas exerceat, cohibet Agrippina secessio; quem tamen ipsum per occursantes obtundentem saepius quam maerentem ad hoc, ut frequentius abiceretur, audivimus. Hisacem remotus Hispaniae angulus titulo damnationis inclusit: non bene capiti consultum, si quid turbarum vesanus agitaverit. Parmensis episcopus eo perniciosior, quod inclytae urbi magis proximus, et imperitorum multitudinem magis exagitat, et ecclesiam, de qua iudicio sanctorum praesulum deiectus est, inquietat: inanem videlicet gloriam sententiae gravioris exspectans: quem si quid decessor tuus devoti vigoris habuisset, porro ultra fines debuisset extrudere. Et Florentius Puteolanus post damnationem, quam recto iudicio convictus accepit ac mansuetudinem nostram inquietare conatus dignum tulit improba offensione responsum. Post quintum decimum annum ecclesiam, de qua fuerat extrusus, rursus contaminare conatur, congressiones illicitas facere molitur egentemque consilii multitudinem perditi animi persuasione depravat. Nostrorum videlicet iudicum socordia fretus, qui privatae gratiae imperialia praecepta condonant et religionem, quam nos iure veneramur, quia fortasse ipsi negligunt, inquietari patienter accipiunt. Claudianus etiam ab his, qui contra divina praecepta initia religionis instaurant, ab his, inquam, quos expelli iusseramus accitus, quasi parum facinoris aggressus esset, si in Africa perstitisset, Romae sese dicitur intimasse falsusque praeceptor vel expertes adhuc devio profanere mysterio vel iam initiatos ex integro nititur flagitio maiore corrumpere: cum religionis sanctissimae disciplinam non cumulet iteratio sed evertat. Quem nos Claudianum dissimili poena ac meruit persequentes repetere tantummodo patriam hactenus commota severitate praecepimus. Sed residere etiamnunc dicitur imperitosque sollicitans et cassa nomina mercede conquirens perdit animas corporum redemtorum. Hinc illi insectatores sanctissimae sedis non solum dei numine, quod satis erat, sed etiam iudiciorum examine exploratum mentis sanctissimae virum, ut etiam divo patri Valentiniano est comprobatum, turpissimis calumniis episcopum Damasum inquietare non veriti, postquam desperaverunt posse percelli, populum pro quo ille divinitati obses est inquietant. Sed hactenus steterit iners dissimulatio iudicantum: nec necesse est admonere, quo possit sanctio contempta procedere; hactenus, inquam, steterit apparitorum supina desidia: posthac nisi omnes, ut nominatim iussionis nostrae summa complectitur, vel quos turbas istiusmodi molientes sancti episcoporum concilii consensus ostenderit, ultra centesimum milliarium ab urbe depuleris atque earum civitatum finibus extorres esse praeceperis, quarum plebem vel ecclesias vel per se vel per simile sui vulgus exercent, praeter aestimationis iniuriam, cuius apud bonos iactura non levis est, piaculum neglectae sanctionis incurres. Volumus autem, ut, quicunque iudicio Damasi, quod ille cum concilio quinque vel septem habuerit episcoporum, vel eorum, qui catholici sint iudicio atque concilio condemnatus erit, si iniuste voluerit ecclesiam retentare vel evocatus ad sacerdotale iudicium per contumaciam non <ad>esse, seu ab illustribus viris praefectis praetorio Galliae atque Italiae auctoritate adhibita ad episcopale iudicium remittatur sive a proconsulibus vel vicariis <accitus> ad urbem Romam sub prosecutione perveniat, aut si in longinquioribus partibus alicuius ferocitas talis emerserit, omnis eius causae dictio ad metropolitani in eadem provincia episcopi deducatur examen, vel si ipse metropolitanus est, Romam necessario vel ad eos, quos Romanus episcopus iudices dederit, sine relatione contendat, ita tamen, ut quicunque deiecti sunt, ab eius tantum urbis finibus segregentur, in quibus fuerint sacerdotes. Mitius enim graviter meritos cohercemus et sacrilegam pertinaciam lenius quam merentur ulciscimur. Quod si vel metropolitani episcopi vel cuiuscumque alterius sacerdotis iniquitas suspectatur aut gratia, ad Romanum episcopum vel ad concilium quindecim finitimorum episcoporum arcessito liceat provocare, modo ne post examen habitum quod definitum fuerit integretur. Iam vero illud, quod in negotiis quoque rerum minorum et in levibus causae dictionibus animis nostris iustitia naturalis inseruit, multo diligentius in causis iustissimis volumus convalescere, ne facile sit cuicumque perdito notabili pravitate morum aut infami calumnia notato personam criminatoris assumere aut testimonii dictionem in accusationem episcopi profiteri.

380-381 Valentinianus (2)-Theodosius (1)-Arcadius

      Imppp. Valentinianus, Theodosius et Arcadius aaa. ad Eutropium praefectum praetorii.

      Placida beneficia lenitatis dei omnipotentis arbitrio commoti pro felicitate saeculi publicamus, ut illos, quos imminentis supplicii terror exagitat, insperatae miserationis indultio securitati perpetuae restitutos ad communis vitae gaudia depulsa culparum acerbitate perducat, ut novae reparationis luce perfusi melioris vitae teneant novitatem. Ideo denique pro festivitate paschali, quam communi et praecelsa professione veneramur, noxas remittimus, ut ii, quos mansuetudinis nostrae indulgentia liberarit, melioris instituti praecepta sectantes nihil periculosum audeant perpetrare, Eutropi parens carissime atque amantissime, exceptis his, quos quinque inmanitas criminum minime patitur relaxari, ceteros carceris custodia liberatos statui pristino restituat, ut communi traditi libertati concessae securitatis gratia perfruantur.

---

383-384 Theodosius (1)

      <Theodosius epistula ad Cynegium>

      Salve, Cynegi, carissime nobis. Etsi nulla humanis pectoribus maior quam divinae legis debet esse reverentia nec adici quicquam ad eam possit, cuius ambitiosa praestantia, mundi terraeque moderatrix, omne, quod sub nobis esse voluit favor omnipotentis dei propitiata custodit: tamen, quia per Faustinum atque Marcellinum plenissimos fidei sacerdotes interpellata clementia nostra, veriti sumus ne, si per nos nihil fuisset responsum petentibus nos videremur annuere his, qui divinae legi, cui servimus, contra propositum nostrum aliquid addidissent, atque ideo ita utrumque moderamur, ut petitionem, quae est oblata, veneremur, fidei autem nihil ex nostro arbitrio optemus vel iubeamus adiungi, nemo enim umquam tam profanae mentis fuit, qui cum sequi catholicos doctores debeat, quid sequendum sit, doctoribus ipse constituat. Et sane probabilis et iusta laudatio precum est, quae omnem prope seriem haereticae superstitionis, quae contraria est fidei catholicae, ordinemque complexa est. Nam et unde exorta et quo provecta auctore fuisset, aperuit, quippe cum persuasu quorumdam totius saeculi antiquitate mutata acti pro fide in exilium innocentes vitam cum summa laude posuerunt. Sed circa eos non est dilata ultio, qui insidiati bonis moribus et caelestibus institutis paulisper ex contentione non fide sed factione multorum mentes detestanda insinuatione perverterent. Nam usque adeo omnipotentis dei mota patientia est, ut poenam, quae criminosis post fata debetur, in exemplo omnium ante fata sentirent. Sed ne hoc quidem facto converti ad praeceptum dei flectique potuerunt: catholicos occultis molitionibus urgent insequuntur oppugnant; tanta perseverantia erroris est, ut cum aliis diversae observantiae sectatoribus cottidie peccare malint quam cum catholicis recta sentire. In quo petentum laudanda illatio est, qui communicantes Gregorio Hispaniensi et Heraclidae Orientali, sanctis sane et laudabilibus episcopis, optant in fide catholica sine oppugnatione alicuius ac molestia vivere nullisque appetentum insidiis conventionibusque pulsari quippe quibus placeat susceptam semel fidem omni in aevum religione servare. Sit itaque inviolatum, quicquid esse meruit aeternum; non conventio aliquid, non appetitio, non fraus attemptet aliena; utantur, quo in loco voluerint, proposito suo, utantur ad catholicam fidem amore divino, Cynegi parens carissime atque amantissime. Sublimitas tua praeceptum nostrae serenitatis, qui catholicam fidem omni favore veneramur, sine qua salvi esse non possumus, ita iubeat custodiri, ut Gregorium et Heraclidam sacrae legis antistites ceterosque eorum consimiles sacerdotes, qui se parili observatione dederunt, ab improbatorum hominum atque haereticorum tueatur et defendat iniuriis sciantque cuncti id sedere animis nostris, ut cultores omnipotentis dei non aliud nisi catholicos esse credamus.

---

?384 Valentinianus (2)-Theodosius (1)-Arcadius

      Imppp. Valentinianus, Theodosius et Arcadius aaa. ad Optatum praefectum Augustalem.

      Graviter admodum mota est nostra clementia quaedam ab his, qui episcoporum sibi nomina vindicant, perpetrata et contra leges non minus divinas quam humanas improba temeritate conmissa, vexatos etiam nonnullos orthodoxorum clericos, quorum aetas huic iniuriae ac sacerdotium repugnabat, fatigatos itineribus, quaestionariis deditos, adque haec omnia per eos commissa, qui ad tegumenta frontis sacerdotii nominis titulos praeferebant. Denique lectis in consistorio precibus, quibus episcopalis pietas aliquid postulans refragatur in eo ...adque idcirco continua lege sancimus, nomen episcoporum vel eorum, qui ecclesiae necessitatibus serviunt, ne ad iudicia sive ordinariorum sive extraordinariorum iudicum pertrahatur. Habent illi iudices suos nec quicquam his publicis commune cum legibus: quantum ad causas tamen ecclesiasticas pertinet, quas decet episcopali auctoritate decidi. Quibuscumque igitur mota fuerit quaestio, quae ad christianam pertineat sanctitatem, eos decebit sub eo iudice litigare, ut ille praesul sit in suis tamen partibus omnium sacerdotum, id est per Aegypti dioecesim, Optate carissime ac iucundissime. Quare laudabilis auctoritas tua arbitrio temperato quidquid negotiorum talium incidat, terminet habituro pontificium sacrae disceptationis timotheo episcopo, quem sibi omnes etiam suo iudicio praetulere. Est enim vir cum omnium sacerdotum suspectione venerandus, tum etiam nostro iudicio iam probatus.

      Data pridie nonas Februarias Constantinopoli. <4 Feb. 384?>

---

384-385 Valentinianus (2)-Theodosius (1)-Arcadius

      Valentinianus Theodosius et Arcadius Augusti Sallustio praefecto urbis.

      Desiderantibus nobis contemplatione venerationis antiquitus iam sacratae basilicam Pauli apostoli pro sanctimonio religionis ornare, pro quantitate conventus amplificare, pro studio devotionis attollere gratum fuit tuae sublimitatis officium, quod ad inspicienda universa, ut res exigebat, detulisti et omnem situm locorumque faciem sermonis congrui diligentia nostrae serenitatis auribus intimasti. Instructiores enim nos iubere decuit, quae iubenda sunt. Quare participato examine cum venerabili sacerdote intimatisque omnibus et magnificentissimo ordini et Christiano populo, quae iubemus, sublimitas tua rem diligentiore tractatu et plena rerum inspectione discutiat. Ac si placuerit tam populo quam senatui iter vetus, quod basilicae praeterit dorsum quodque ripae Tiberini amnis adiacet, innovari, ita ut praesens via spatiis futuri operis applicetur, eatenus per architectos futurae basilicae diriget formam, quatenus se planities extructionis amica praetulerit, ne ulla inaequalitas splendorem fabricae amplificatioris oblimet; siquidem in omni moenium facie decor summus est, quem servari oportere prima statim fronte magnarum aedificationum demonstrat intentio. Iam illud ipsa res exigit, ut et synopsis operis construendi fideli tendatur examine sumptuumque omnium iuxta pretia rerum, quae in sacratissima urbe, praetaxatio plenius ordinetur atque ad nostram clementiam debita maturitate referatur; ut communi omnium consilio nostrae quoque serenitatis nutus accedat, quo facilius id, quod devota mens statuit, pro tantae religionis meritis explicetur.

      Et alia manu principis: Divinitas te servet per multos annos, parens karissime atque amantissime.

385 Valentinianus (2)-Theodosius (1)-Arcadius

      <Valentinianus Theodosius et Arcadius Piniano praefecto urbis>

      Have Piniane carissime nobis. Populum urbis aeternae gaudere concordia et optimum eligere sacerdotem, et populi Romani esse cernimus instituti et nostris gratulamur id evenire temporibus. Proinde quoniam religiosum Siricium antistitem sanctitatis sic praeesse sacerdotio voluerunt, ut Ursinum improbum acclamationibus violarent nostro cum gaudio memoratus episcopus esse permaneat, Piniane karissime ac iocundissime: siquidem magnum innocentiae et probitatis exemplum est in una acclamatione et ipsum eligi et ceteros improbari.

      Data VI. Kal. Mar. Mediolani <24 Feb. 385>

---

385 Magnus Maximus

      Victor Maximus perpetuus triumphator semper Augustus Siricio parenti.

      Accepimus litteras sanctitatis tuae, quae nobis fuere gratissimae quaeque plane et nomini sacerdotis et dignitati urbis splendidissimae convenirent. Fidei vero catholicae, de qua clementiam nostram consulere voluisti, quo maius circa me et speciale iudicium divinitatis experior, hoc me confiteor curam habere maiorem, qui videlicet ad imperium ab ipso statim salutari fonte conscenderim et cui in omnibus semper conatibus atque successibus deus fautor affuerit cuiusque hodie et, ut spero, perpetuo protector et custos esse dignetur, pater karissime. Ceterum de Agroecio <=Agricio> quem indebite ad presbyterii gradum conscendisse commemoras, quid religioni nostrae catholicae possum praestare reverentius, quam ut de hoc ipso, cuiuscemodi esse videatur, catholici iudicent sacerdotes? Quorum conventum ex opportunitate omnium, vel qui intra Gallias vel qui intra Quinque provincias commorantur, in qua elegerint urbe constitutam, ut isdem residentibus et cognoscentibus, quid habeat consuetudo, quid legis sit, iudicetur. Haec enim, quae libris sunt asserenda, et maiorum nostrorum religiossimis constitutis, ipsi possunt melius astruere, qui norunt. Ceterum id nobis animi et voluntatis esse profitemur, ut fides catholica procul omni dissensione summota concordantibus universis sacerdotibus et unanimiter deo servientibus illaesa et inviolabilis perseveret. Nam noster adventus ita inquinata aliqua et sceleratorum labe polluta deprehendit et repperit, ut, nisi nostra provisio atque medicina, quae ex dei summi timore veniebat, his opem celeriter attulisset, ingens profecto divulsio atque perditio fuisset exorta, ut vix sananda postea vitia concrevissent. Ceterum quid adhuc proxime proditum sit Manichaeos sceleris admittere, non argumentis neque suspicionibus dubiis vel incertis sed ipsorum confessione inter iudicia prolatis malo ex gestis ipsis tua sanctitas quam ex nostro ore cognoscat, quia huiuscemodi non modo factu turpia verum etiam foeda dictu proloqui sine rubore non possumus.

      Et manu imperatoris: Divinitas te servet per multos annos.

---

386 Valentinianus (2)-Theodosius (1)-Arcadius

      Imppp. Valentinianus, Theodosius et Arcadius.

      Studiis nostrae serenitatis, quibus etiam praeter consuetudinem statutae adque annuae lenitatis ad propagandas ex more indulgentias naturali beneficio semper animamur, desideratum bonis mentibus tempus advenit. Neque enim alias magis talibus beneficiis imperatoriam decet aequare pietatem, quam cum toto penitus orbe terrarum sacer dies festiva sollemnitate reparatur. Et nos quidem praeter hanc velut indictam et a maioribus traditam pro religionis observatione clementiam liberandis paene omnibus, quos legum severitas strinxerit, effusa penitus humanitate operam sacrae mentis exserimus. Quin per omne hoc, quod inter venerandos et celebres dies medium fluit tempus, catenis levamus, exilio solvimus, a metallo abstrahimus, deportationibus liberamus, cum satis constet nullum prope diem esse, quo non aliquid clemens sanctumque iubeamus, censentes nos etiam damnum quoddam horarum pati, si qui liberetur nullus occurrerit. Ex quo apparet properato nos semper arripere istam necessariam exsolvendis, quatenus tamen iusta humanitas patitur, legibus sanctimoniamque continuamus omnibus temporum metis voluntariam. Neque enim convenit inter festivas caeremonias et venerabiles sacri temporis ritus strepere infelicium dissonas voces, trahi ad communem misericordiam horrentibus passis feraliter crinibus reos, audiri tractos ex imo pectore gemitus, cum utique bene sibimet sacra et laeta conveniant et non deceat inter serena votorum ac dicatas aeterno numini pias voces aliquid triste sentire audire conspicere. Unde notam beneficiis nostris non supprimimus lenitatem, aperimus quin etiam carcerem, vincla deponimus, impexos tenebrosae pedore custodiae crines decenter amovemus. Eripimus omnes feralibus poenis praeter eos, quibus pro magnitudine scelerum non decet subveniri. Habeant illa generalibus excepta indulgentiis crimina suum fatum et competens maiorum scelerum reos exitus teneat. Nullius nos manibus in absolvendis iniuriam faciemus homicidis; nullius inultos toros remisso adulteriorum ac talium scelerum supplicio deseremus causam, quae late tenditur, maiestatis integram reservamus. Non aliquos in astra peccantes, non venenarios aut magos, non falsae monetae reos absolvendorum felicitati conectimus: si quidem digni non sunt festivae lucis usura, a quibus graviora commissa sunt, quam prudens solet liberare clementia. Et ne diutius in hac criminum serie laetior versetur oratio, exceptis solitis notisque criminibus alios relaxamus, antiochine carissime ac iucundissime. Quocirca spectabilitas tua nostrae mansuetudinis scita quantocius iubebit impleri, ut velocius laeta propagentur, adque in communi omnium celebritate suspendi, quicumque meretur absolvi.

      Data X kal. Mai. Constantinopoli Honorio nobilissimo puero et Evodio conss. <22 Apr. 386>

---

386 Magnus Maximus

      <Epistola Maximi tyranni> ad Valentinianum <Aug. iuniorem, contra Arraianos et Manichaeos>

      Nisi clementiae nostrae circa serenitatem tuam fides simplex esset et gratia plenae concordiae, confido etiam quod commoda rationibus meis esse possent haec, quae nunc agi dicuntur in partibus tranquillitatis tuae: catholicae legis turbatio atque convulsio. Quid enim tam optandum possit + ei, si quis esset inimicus, quam adversus ecclesias dei, hoc est adversus deum ipsum, te aliqua moleri et, ubi error excusabilis non est, ibi velle peccare? Sed quoniam serenitati nostrae et in deum religio maior quam <ut eum> violari et ab inimicismo quoque optabile nobis arbitremur, et circa serenissimam iuventutem tuam tam arta nostri cura, tam sedula est, ut recte facta magis nos sua quam errata delectent: idcirco perennitatem tuam credidimus commonendam, ut introspecta ratione numinis summi et maiestatis ipsius considerata potentia, quid agere debeas, sollicita mente perpendas. Audio enim (nam fama non patitur occultari, praesertim quod agitur in populos) novis clementiae tuae edictis ecclesiis catholicis vim illatam fuisse, obsideri in basilicis sacerdotes, multam esse propositam, poenam capitis adiectam et legem sanctissimam sub nomine nescio cuius legis everti. Hoc quam grave est, poteris intueri, si dei magnitudinem volueris cogitare. Erubesco, si quam crediderit serenitas tua astruere vellem rationem et dei agere causam. Quid enim, si hoc solum esset? Si enim iam per tot saecula coalita et confirmata mutares, parvamne excitare discordiam videreris? Ipsis humanis legibus in hac mortalitate habet nostra reverentiam consuetudo et in re iam vetusta atque usitata aliquid novum fecisse reprehensio est. Italia omnis atque Africa hoc sacramento credunt; hac fide gloriantur Gallia, Aquitania, omnis Hispania, Roma ipsa venerabilis, cuius etiam in hac parte principatus est, quod deum sicut sequi voluit agnovit. Confitebor ipse (quod non sine maerore dictum est) solum dissentiebat Illyricum. Utinam quod errasset non extaret exemplum. Utinam illud incolume Arrianae legis Mursinense oppidum permaneret et non ad iudicium quondam erroris miseri concidisset, ut, quia ipsos erudisset auctores, praecipua irati numinis ultione procumberet. Periculose, mihi crede, divina temptantur. Venerabilis memoriae divus Valentinianus, pater clementiae tuae, hac fide fideliter imperavit. Nihil ille attingere voluit, quod bene constitutum videbat. Hi certe sub eodem episcopi iam fuerunt: quae tanta mutatio, ut, qui antea sacerdotes, nunc sacrilegi iudicentur? Isdem certe praeceptis, isdem sacramentis dicati eadem fide credunt, qua ante crediderunt. An putat venerabilis mihi serenitas tua conceptam semel in animis hominum religionem, quam deus ipse constituit, posse convelli? Quantae ex hoc discordiae excitabuntur? Quanta contentio oborietur? Quam crebrae et pestiferae seditiones? Quanta et quam pervenientia ad deum vota iustorum, cum inter Christianos, quod dictu sit nefas, quaedam persecutionis imago nascatur? Videris, in quam partem hanc sedulitatem nostram interpreteris; nullo certe maiore genere curam meam circa clementiam tuam probare + te posse, quam si te horter, ut desinas: puto enim recognoscas, quod nemo hoc suaderet inimicus. Haec amabiliter a nobis dicta esse opto ut intellegas, spero quod credas. Unde aequum admodum est, ne sancto numini dicata convellas, Italiam omnem et venerabilem Romam ceterasque provincias suis ecclesiis, suis sacerdotibus reddas neque te medius interseras, cum fas sit iustius, qui a catholica ecclesia Arrianorum interpretatione discesserint, errorem suum vera religione mutare quam recte sentientibus suam immittere pravitatem.

---

390 Valentinianus(2)-Theodosius(1)-Arcadius

Mommsen 1890, p. 155 (Mosaicarum et Romanarum legum collatio).

Excerpt in Cod.Theod. 9.7.6 (addressed : Iidem aaa. Orientio vicario urbis Romae, and dated : Proposita in foro Traiani VIII. Id. Aug. Valentiniano A. IIII et Neoterio conss. <6 Aug. 390>).

      Impp. Valentinianus Theodosius et ArcadiusAuggg. ad Orientium vicarium urbis Romae.

      Non patimur urbem Romam virtutum omnium matrem diutius effeminati in viro pudoris contaminatione foedari et agreste illud a priscis conditoribus robur fracta molliter plebe tenuatum convicium saeculis vel conditorum inrogare vel principum, Orienti k(arissime) ac iuc(undissime) nobis. Laudanda igitur experientia tua omnes, quibus flagiti usus est virile corpus muliebriter constitutum alieni sexus damnare patientia nihilque discretum habere cum feminis, occupatos, ut flagitii poscit inmanitas, atque omnibus eductos, pudet dicere, virorum lupanaribus spectante populo flammae vindicibus expiabit, [Omnes, quibus flagitii usus est, virile corpus muliebriter constitutum alieni sexus damnare patientia (nihil enim discretum videntur habere cum feminis), huius modi scelus spectante populo flammis vindicibus expiabunt. 9.7.6] ut universi intellegant sacrosanctum cunctis esse debere hospitium virilis animae nec sine summo supplicio alienum expetisse sexum qui suum turpiter perdidisset.

      Prop. pr. id. Maias Romae in atrio Minervae. <14 May. 390>

---

404 Arcadius-Honorius

      <Exemplum sacrae Honorii Aug. missae ad principem orientis Arcadium>

      Quamvis super imagine muliebri novo exemplo per provincias circumlata et diffusa per universum orbem obtrectantium fama litteris aliis commonuerim, ut talis facti paenitentia et intermissione propositi rumor aemulus consenescat et, quod in moribus temporum carpat, publica lingua non habeat; quamvis etiam super excidio pereuntis Illyrici pio apud vos prodiderimus affectu esse nobis dolori, cur ista nos detrimenta rei publicae nolueritis agnoscere et aliis potius indicibus quam pietatis vestrae litteris fuerint nuntiata: tamen ne illud quidem apud serenitatem vestram dissimulare nos fas est, quod in rebus divinis non sine publici discriminis metu nuperrime contigisse cita semper malorum enuntiatrix fama non tacuit et, ut natura fert hominum, quae ad obtrectandum novis semper casibus excitatur, oblata occasione carpendi malitiam suam in tempora studio scaevae loquacitatis exercet. Est enim proditum nuper apud Constantinopolim sacratissimo paschae venerabilis die, cum omnes paene in eundem locum vicinarum urbium populos religio castigatiore sub praesentia principum ritu celebranda conlegerat, clausas subito catholicas ecclesias, trusos in custodiam sacerdotes, scilicet ut eo potissimum tempore, quo indulgentia principali tristia noxiorum claustra reserantur, piae legis et pacis ministros saevus carcer includeret, omniaque bellicum in modum turbata mysteria, nonnullos in ipsis ecclesiae sacrariis interemptos tantamque circa altaria vim saevisse, ut et venerabiles episcopi in exilium truderentur et sanguis humanus, quod dictu nefas est, caelestia sacramenta perfunderet. His repente compertis turbatos esse nos fateor. Quis enim in facinore tam cruento dei omnipotentis non timeret offensam aut quo pacto extra summum Romani orbis omniumque mortalium putaret esse discrimen, cum ipse auctor nostri imperii et rei publicae, quam nobis credidit, gubernator omnipotens deus funestis admodum execrabilibusque commissis crederetur irasci, domini sancti frater neposque Augusti venerabiles: cum, si quid de causa religionis inter antistites ageretur, episcopale oportuerit esse iudicium? Ad illos enim divinarum rerum interpretatio, ad nos religionis spectat obsequium. Sed esto, sibi de mysticis et catholicis quaestionibus amplius aliquid principalis cura praesumpserit: itane usque ad exilia sacerdotum, usque ad hominum caedes debuit indignatio concitata procedere, ut, ubi castae preces, ubi vota sincera, ubi sacrificia illibata solvuntur, illic se gladius haud facile etiam in iugulum noxiorum destringendus exereret? Rebus denique ipsis docetur, quid super his senserit divina maiestas. Primum quidem hoc praesentis commotionis indicium fuit, atque utinam solum! Facit enim humana trepidatio tanti sibi conscia perpetrati, ut gravius aliquid (quod avertat omnipotens deus) post terribilis ultionis experimenta metuamus: audio eccclesiam sacrosanctam, tot imperatorum opibus expolitam, pretiosis cultibus nobilem, tanta supplicantium principum ** flagrasse et illud Constantinopolitanae urbis unicum lumen in favillas dilapsum deo non vetante fumasse (execrari enim videtur inquinata mysteria et avertisse oculos ab eo loco, quem iam sanguis infecerat, ne obsecrare quis pietatem caelestem sub cruentis posset altaribus), aedificia quoque divina non minore splendore nobilia ex concitatione saevientis incendii flamma se latius effundente consumpta et, quae publicam faciem elaborata maioribus nostris ornamenta decorabant, velut quodam urbis funere concremata. Haec ego quamvis crebris iniuriis lacessitus tacere debuerim nec coniunctissimum fratrem regnique consortes tam fideliter admonere, tamen necessitudinem sanguinis stimulo taciti doloris anteferens hortor ac suadeo, ut haec, si fieri potest, emendatis in posterum moribus corrigantur ac divina iracundia, quantum re proditur, excitata votorum sedulitate placetur. Accipite a me summum simplicitatis iudicium: idcirco hoc clementiae vestrae insinuandum putavi, ne me velut gratulationis occultae faceret apud quemquam taciturnitas ipsa suspectum neve quis crederet me talibus factis praebere consensum et, qui saepe ne acciderent commonuerim, postea quam commissa sunt non dolerem. Nam quis esse possit expers doloris, qui se meminit Christianum, tantam subito perturbationem religionis inductam ut omnem catholicae fidei statum necesse sit fluctuare? Erat inter episcopos causa, quae collato tractatoque consilio deberet absolvi; missi ad sacerdotes urbis aeternae atque Italiae utraque ex parte legati; expectabatur ex omnium auctoritate sententia informatura regulam disciplinae (integrum nempe esse debuerat neque quicquam novari, dum definitio deliberata procederet): cum interea mirum quoddam praecipitium festinationis exarsit, ut non expectatis litteris sacerdotum qui fuerant mutua partium legatione consulti, non examinatis rebus in exilium truderentur antistites animadversioni prius dediti quam sententiam iudicii episcopalis experti. Denique quam inmatura illa damnatio fuerit, res probavit. Namque hi, quorum expectabatur auctoritas, pacifica Ioanni episcopo communione permissa sanciendam concordiam censuerunt nec quemquam putarunt ante iudicium consortio repellendum. Quid nunc aliud superest, quam ut catholicam fidem schismata in diversum dissociata dilacerent, quam ut haereses communioni semper inimicae ex tanta gestarum rerum varietate nascantur, ut iam populo paene non debeat imputari, si forte in dissonas partes sectarum diversitate discedat, cum ex auctoritate publica discordiarum materies sit praemissa et fomes quidam nutriendae seditionis animatus? Quod ne in magnam aliquam generis humani perniciem recrudescat, vota facienda sunt, ut ad humanas prolapsiones patiens deus rem male gestum prosperet ac secundet. Nam, quantum in nobis est, possumus timere, quod gestum est: quantum ad pietatem semper placabilis dei, non erit meriti impunitas indulta sed veniae.

---

405 Arcadius-Honorius-Theodosius (2)

      Imppp. Arcadius, Honorius et Theodosius aaa. Hadriano praefecto praetorio.

      Ut veneratio sacerdotibus debetur innoxiis, ita et poena moderata inquietis adque deiectis. Quemadmodum enim deo servientes et divini sacerdotii integritate lucentes non solum vitam suam proprio praestant ornamento, sed etiam subiectae plebis atque oboedientis exemplo, ita hi, quorum indigniora sunt sub integritatis professione peccata, si exclusi degradatique ab episcopiis comprobentur, qui resupinos spiritus adversum definita rettulerint, separati ab his urbibus, quas errore proprio tenuerunt, et sibi debent esse reperti et aliis constituta ablegatione terrori. Plurimos enim bonos faciunt et veneratio optimorum sacerdotum et notabilis reprehensio pessimorum. Suggerentibus episcopis didicimus quosdam sacerdotes christianae legis, quorum delicta coetu episcopali et deprehensa fuerint et eorum sententia vindicata, in sinu earum urbium, in quibus talia conmissa sunt, permanere et quaerere turbas populi, convocare turbatores quietis, exsistere tumultus popularis auctores, innocentes se post iudicium dicere, plebem colligere et velut adhuc episcopos salutari, comitatum sacrum petere, mereri mendaciis oracula et furtiva rescripta. Sancimus itaque hac lege, ut quicumque residentibus sacerdotibus fuerit episcopali loco detrusus et nomine, si aliquid vel contra sententiam vel contra quietem moliri fuerit deprehensus rursusque sacerdotium petere, a quo videtur exclusus, procul ab ea urbe, quam indignus infecit, secundum legem divae memoriae Gratiani centum milibus vitam agat. Sit ab eorum coetibus separatus, a quorum est societate discretus; careat urbe, quam tenuit, segregetur a plebe, quam mentitus vitae praeceptor infecit. Sit huiusmodi personis tenore huius legis illicitum sacra nostra adire secreta et impetrare rescripta: omnia abiectis per culpam sacerdotio personis quae impetrata sunt vel quae impetrata fuerint infecta permaneant: scituris his, quorum defensione nituntur, absque sui reprehensione non futurum, si hoc eis polliceantur suffragium, qui divinum non videntur meruisse iudicium, [Quicumque residentibus sacerdotibus fuerit episcopali loco detrusus et nomine, si aliquid vel contra custodiam vel contra quietem publicam moliri fuerit deprehensus, rursusque sacerdotium petere, a quo videtur expulsus, procul ab ea urbe, quam infecit, secundum legem divae memoriae Gratiani, centum milibus vitam agat. Sit ab eorum coetibus separatus, a quorum est societate discretus, sitque huius modi personis, tenore huius legis, illicitum, sacra nostra adire secreta et impetrare rescripta; omnibus abiectis per culpam sacerdotio personis, quae impetrata sunt, infecta permaneant: scituris his, quorum defensione nituntur, absque sui reprehensione non futurum, si hoc eis pollicentur suffragium, qui divinum non videntur meruisse iudicium.16.2.35] Hadriane parens carissime atque amantissime. Hanc igitur legem sublimis magnificentia tua cunctas per dioceses sibi creditas publicabit edictis, ut id, quod pro quiete repertum, pro iudicii episcopalis confirmatione constitutum, pro reprimendis culpis inventum est, ab omnibus excolatur, a sacerdotibus reservetur.

      Data pridie nonas Februarias Ravennae Stilichone II cons. <4 Feb. 405>

407 Honorius-Theodosius (2)

      Impp. Honorius et Theodosius augg. Curtio praefecto praetorii.

      Profanos haereticorum spiritus superstitionemque gentilium vel sola quidem religiosorum virorum sacerdotum dei in observandis sollicitudo criminibus, sedulitas in monendo, auctoritas in docendo emendare debuerat. Nec nostrarum tamen legum scita cessarunt, quae in dei omnipotentis cultum poenae etiam terrore proposito reducerent deviantes, ignaros quoque in ministeria divina formarent. Sed nimirum ipsa vis mali humana pariter ac divina permiscens deceptos plerosque persuasionibus pravis tam in praesens quam in futurum impellit exitium et deo simul ac nobis perdit infelicium vitas, quas et hic legibus dedit et illic cogit ferre iudicium. Compulsi igitur Donatistarum pertinacia, furore gentilium, quae quidem mala desidia iudicum, coniventia officiorum, ordinum contemptus accendit, necessarium putamus iterare quae iussimus. Quapropter omnia, quae in Donatistas, qui et Montenses vocantur, Manichaeos sive Priscillianistas vel in gentiles a nobis generalium legum auctoritate decreta sunt, non solum manere decernimus, verum in exsecutionem plenissimam effectumque deduci, ita ut aedificia quoque vel horum vel Caelicolarum etiam, qui nescio cuius dogmatis novi conventus habent, ecclesiis vindicentur. Poena vero lege proposita velut convictos tenere debebit eos, qui Donatistas se confessi fuerint vel catholicorum sacerdotum scaevae religionis obtentu communionem refugerint, quamvis Christianos esse se simulent. [Omnia, quae in Donatistas, qui et Montenses vocantur, Manichaeos sive Priscillianistas vel in gentiles a nobis generalium legum auctoritate decreta sunt, non solum manere decernimus, verum in executionem plenissimam effectumque deduci, ita ut aedificia quoque vel horum vel Caelicolarum etiam, qui nescio cuius dogmatis novi conventus habent, ecclesiis vindicentur. Poena vero lege proposita veluti convictos tenere debebit eos, qui Donatistas se confessi fuerint vel catholicorum communionem refugerint scaevae religionis obtentu, quamvis Christianos esse se simulent. Et cetera. 16.5.43] Iam vero templorum detrahantur annonae et rem annonariam iuvent expensis devotissimorum militum profuturae. Simulacra, si qua etiamnunc in templis fanisque constistunt et quae aliquem ritum vel acceperunt vel accipiunt paganorum, suis sedibus revellantur, cum hoc repetita sciamus saepius sanctione decretum. Aedificia ipsa templorum, quae in civitatibus vel oppidis vel extra oppida sunt, ad usum publicum vindicentur. Arae locis omnibus destruantur omniaque templa in possessionibus nostris ad usus adcommodos transferantur, domini destruere cogantur. Non liceat omnino in honorem sacrilegi ritus funestioribus locis exercere convivia vel quicquam sollemnitatis agitare. Episcopis quoque locorum haec ipsa prohibendi ecclesiasticae manus tribuimus facultatem. [pr. Post alia: templorum detrahantur annonae et rem annonariam iuvent expensis devotissimorum militum profuturae. Simulacra, si qua etiamnunc in templis fanisque consistunt et quae alicubi ritum vel acceperunt vel accipiunt paganorum, suis sedibus evellantur, cum hoc repetita sciamus saepius sanctione decretum. Aedificia ipsa templorum, quae in civitatibus vel oppidis vel extra oppida sunt, ad usum publicum vindicentur. Arae locis omnibus destruantur omniaque templa in possessionibus nostris ad usus adcommodos transferantur; domini destruere cogantur. Non liceat omnino in honorem sacrilegi ritus funestioribus locis exercere convivia vel quicquam sollemnitatis agitare. Episcopis quoque locorum haec ipsa prohibendi ecclesiasticae manus tribuimus facultatem, 16.10.19] Nam et agentum in rebus executionem Maximi, Iuliani, Eutychi, ut ea, quae generalibus legibus contra Donatistas, Manichaeos adque huiuscemodi haereticos vel gentiles statuta sunt, impleantur, indulsimus. Qui tamen scient in omnibus modum statutorum esse servandum, ut ea, quae contra vetitum videntur esse commissa, mox iudicibus iuxta vim legum deferant vindicanda. Quos quidem viginti librarum auri poena statutae dudum multae constringet, pari multa officiis ordinibusque proposita, si haec quae statuimus eorum fuerint dissimulatione neglecta, [iudices autem viginti librarum auri poena constringimus et pari forma officia eorum, si haec eorum fuerint dissimulatione neglecta. 16.10.19] Curti parens carissime adque amantissime. Quod ad continendos hominum mores religionemque provisum et ad rectores provinciarum sublimis magnificentia tua faciet pervenire et digno per omnes iubebit vigore servari.

      Data VII kal. Decemb. Romae, <25 Nov. 407>

      Proposita Carthagine in foro sub programmate Porphyrii proconsulis nonis Iuniis Basso et Filippo vv. cc. conss. <5 Jun. 408>

---

408 Arcadius-Honorius

      Impp. Arcadius et Honorius augg. Theodoro iterum praefecto praetorii.

      Utinam quidem ii tantum clericorum nomen induerent, quorum in deteriorem partem relabi vita non possit. Esset laetitia communis et facile pios ritus cultusque divinos veneratio humana sequeretur. Sed facile vitia subrepunt, ut illuc etiam error irrepat, ubi esse nisi pura non possunt. Et si censura iudicii sacerdotalis in specula provideat, ut inter bonos non sint, qui boni esse non possunt; ne tamen crimina deprehensa luxurient et sit libera peccantibus pertinacia, placet, ut, quemcumque clericum indignum officio suo episcopus iudicarit et ab ecclesiae ministerio segregaverit, aut qui professum sacrae religionis obsequium sponte dereliquerit, continuo eum curia sibi vindicet, ut liber illi ultra ad ecclesiam recursus esse non possit et pro hominum qualitate vel quantitate patrimonii vel ordini suo vel collegio civitatis adiungat, modo ut quibuscumque apti erunt publicis necessitatibus obligentur, ita ut colludio quoque locus non sit: ut per singulos binae librae auri inferendae aerario nostro a decem primis curialibus exigantur, si alicui illicitam coniventiam et colludia foeda praestiterint, omnisque hominibus improbissimis ab omnibus officiis militiae aditus obstruatur. [Quemcumque clericum indignum officio suo episcopus iudicaverit et ab ecclesiae ministerio segregaverit, aut si qui professum sacrae religionis obsequium sponte dereliquerit, continuo eum curia sibi vindicet, ut liber illi ultra ad ecclesiam recursus esse non possit, et pro hominum qualitate et quantitate patrimonii vel ordini suo vel collegio civitatis adiungatur: modo ut quibuscumque apti erunt publicis necessitatibus obligentur, ita ut colludio quoque locus non sit. Per singulos igitur binae librae auri inferendae aerario nostro a decemprimis curialibus exigantur, si aliquibus illicitam conniventiam et colludia foeda praestiterint, hominibusque improbissimis ab omnibus officiis militiae aditus obstruatur. 16.2.39] Nusquam enim fidi esse possunt, quos infideles deo summo ecclesia refutaverit, theodore parens carissime adque amantissime. Quod inlustris magnificentia tua in omnium notitiam datis ad singularum iudices provinciarum litteris faciet pervenire, ut universis id proposita sollemniter edicta declarent.

      Data V kal. Decemb. Ravennae Basso et Filippo vv. cc. conss. <27 Nov. 408>

      

---

408 Honorius-Theodosius (2)

      Imp. Honorius ad Theodorum II praefectum praetorii.

      Punitis auctoribus mali publici laesorum quidem dolori dedimus ultionem, sed provincialibus nostris libertatis restituendae festinatione sentimus uno eodemque tempore armis et legibus consulendum. Hinc denique bellorum curis mixta ratio et salubris constitutio admonuit faciendum, ut diversarum homines provinciarum cuiuslibet sexus condicionis aetatis, quos barbaricae feritatis discursus captiva necessitate transduxerat, invitos nemo retineat, sed ad propria redire cupientibus libera sit facultas. Quibus si quicquam in usum recuperandarum virium vestium vel alimoniae dicatur impensum, humanitati sit praestitum, nec maculet boni facti gloriam avara victualis sumptus repetitio, cum forsitan alimoniae istius mercedes operarum reddiderit compensatio. Quod in examen venire non patimur, ne ad propria redire cupientes indecoris contentionibus retardentur: exceptis his, quos quis barbaris vendentibus emisse docebitur, a quibus status sui pretium propter utilitatem publicam emptoribus aequum est redhiberi: ne ingentis damni consideratio in tali necessitate positis negari faciat emptionem, [pr. Diversarum homines provinciarum cuiuslibet sexus, condicionis, aetatis, quos barbarica feritas captiva necessitate transduxerat, invitos nemo retineat, sed ad propria redire cupientibus libera sit facultas. Quibus si quicquam in usum vestium vel alimoniae impensum est, humanitati sit praestitum, nec maneat victualis sumptus repetitio: exceptis iis, quos barbaris vendentibus emptos esse docebitur, a quibus status sui pretium propter utilitatem publicam emptoribus aequum est redhiberi. ne quando enim damni consideratio in tali necessitate positis negari faciat emptionem, 5.7.2] et inveniamur, quorum libertati consuli voluimus, saluti potius obfuisse. Hos decet aut datum pro se pretium emptoribus restituere, aut labore, obsequio vel opere quinquennii vicem referre beneficii, habituros incolumem, si in ea nati sunt, libertatem. [decet redemptos aut datum pro se pretium emptoribus restituere aut labore, obsequio vel opere quinquennii vicem referre beneficii, habituros incolumem, si in ea nati sunt, libertatem. 5.7.2] Nec honestas emptoribus quinquennii tempus ad compensationem maioris forsitan pretii datum ingemiscat exiguum, quia humanae vitae fragilitas forte intra metas potest temporis constituti deficere nec ad legis beneficium pervenire. Credant saltim perditum casibus, quod humanitate detulerint, licet humana misericordia deo iudice quod alteri tribuit, sibi praestet. Quapropter servata definitione legis, cuius moderationem placere non dubium est, reddantur sedibus propriis, quibus iure postliminii et veterum responsis prudentium incolumia cuncta servata sunt. Quam sanctionem adeo volumus custodiri, ut, si quisquam temeritate sacrilega praeceptis fuerit conatus obsistere, actor et conductor procuratorque, qui ad tuendam absentis domini possessionem esse detegitur, dari se metallo aut poenam deportationis non ambigat subiturum. Si vero possessionis dominus contra mansuetudinis nostrae salubre constitutum venire temptaverit, rem suam fisco noverit vindicandam seque per rectoris provinciae sententiam deportandum. Et ut facilis exsecutio proveniat imperatis, christianae sacerdotes, vicinorum et proximorum locorum ecclesias retinentes, quorum moribus congruit effectus talium praeceptorum, curiales quoque proximarum civitatum placuit admoneri, ut emergentibus talium necessitatum causis adeant iudices legis nostrae auxilium petituri. [Reddantur igitur sedibus propriis sub moderatione, qua iussimus, quibus iure postliminii etiam veterum responsis incolumia cuncta servata sunt. Si quis itaque huic praecepto fuerit conatus obsistere actor, conductor procuratorque, dari se metallis cum poena deportationis non ambigat; si vero possessionis dominus, rem suam fisco noverit vindicandam seque deportandum. Et ut facilis exsecutio proveniat, christianos proximorum locorum volumus huius rei sollicitudinem gerere. curiales quoque proximarum civitatum placuit admoneri, ut emergentibus talibus causis sciant, legis nostrae auxilium deferendum, 5.7.2] Et ne quis contumaciae suae culpam praecepti ignoratione tueatur, Theodore parens carissime adque amantissime, inlustris magnificentia tua legis tenorem litteris suis edictisque propositis ad omnium iudicum et provincialium notitiam faciet pervenire, ita ut noverint rectores universi decem libras auri a se et tantundem ponderis a suis apparitoribus exigendum, si quod praeceptum est, in gratiam cuiuspiam neglectum esse doceatur: [ita ut noverint rectores universi, decem libras auri a se et tantundem a suis apparitionibus exigendum, si praeceptum neglexerint. 5.7.2] cum saluberrimae sanctionis exsecutionem deferri ab omnibus quidem, sed iudicum maxime et officiorum cura obsequioque iubemus.

      Data III non. Decemb. Ravennae Basso et Filippo vv. cc. conss., <3 Dec. 408> accepta XVI kal. Ianuarias. <17 Dec. 408>

---

409 Honorius-Theodosius (2)

      Impp. Honorius et Theodosius Theodoro viro ill. praefecto praetorii.

      Dubium non est coniventia iudicum fieri et culpabili dissimulatione inultum relinqui, quod ad turbandam quietem publicam in contemptum christianae religionis, quam debito cultu veneramur, sub publica testificatione conmissum addiscimus et pariter non punitum. Vicina peccato in iudice dissimulatio est, quem ignoratio commissi criminis non defendit. Per provinciam africam tantum quorundam temeritati licuisse comperimus, ut christianae legis antistites de propriis domibus raptos vel, quod est atrocius, de ecclesiae catholicae penetralibus protractos cruciatibus diversis afficerent, alios vero ad solam divini cultus iniuriam avulsa capillorum parte foedatos vel alio iniuriae genere deformatos concurrentium speculis exhiberent, ut esset circa eos venia gravior, quorum saluti contemptus ignoverat. Tanti sceleris nefas et immane flagitium numquam ante compertum Africanorum iudiciorum auctoritas nec creditae sibi potestatis iure persequitur nec debita cura referendi in nostram fecit notitiam pervenire. Ignorari ab his potuisse non credimus, quod commissum in civitatibus publice memoratur, quod iugis et magistratuum et ordinum cura, stationarii apparitoris sollicitudo, quae ministra est nuntiorum atque indicium, absentiae exhibet potestatum. Licet enim insinuare levia, graviora reticere? Non tacuissent, quod propriis innotescere rectoribus per alterum formidarent, nisi intellegerent nolle iudicem vindicare. Expectandum fuit institutis accusationibus contra professionis propriae sanctitatem, ut episcopi suas persequerentur iniurias et reorum nece deposcerent ultionem, quos invitos decet vindicari? Deducitur in hanc necessitatem veniae persuasor alienae, praeceptor indulgentiae, ut de se aut ipse tractasse videatur, quod et petenti alius non negaret, aut praeceptis obsecuturus sacerdotii criminosorum vi impunite subiaceat. Episcopos et alios ecclesiae catholicae ministros nisi aut vigor potestatum aut fides iudicum laudabili auctoritate tueatur, erunt addicti audaciae pessimorum. Quapropter iubemus, ut eos, qui talia commisisse dicuntur, diversorum per africam iudicum sine innocentum laesione requirat auctoritas, ac proprio exhibitos examini, si convinci manifesta probatione cognoverit, cuiuslibet dignitatis et honoris reos probatos aut metallo tradat aut poenam deportationis subire compellat, facultatibus eorum fisco nostro sociatis, ut habeant vitam sibi clementiae nostrae more concessam, quae similibus non donabitur tempore futuro criminibus. Si quidem praesentis legis aeternitate cunctis observanda constituimus, Theodore parens carissime adque amantissime, quod inlustris magnificentiae tuae praelatum litteris, proponendum edictis, in omnium volumus notitiam pervenire: ut, si quisquam in hoc genus sacrilegii proruperit, ut in ecclesias catholicas irruens sacerdotibus et ministris vel ipsi cultui locoque aliquid importet iniuriae, quod geretur, litteris ordinum, magistratuum et curatoris et notoriis apparitorum, quos stationarios appellant, deferatur in notitiam potestatum, ita ut vocabula eorum, qui agnosci potuerint, declarentur. Et si per multitudinem commissum dicitur, si non omnes, possunt tamen aliquanti cognosci, quorum confessione sociorum nomina publicentur. Adque ita provinciae moderator, sacerdotum et catholicae ecclesiae ministrorum, loci quoque ipsius et divini cultus iniuriam capitali in convictos vel confessos reos sententia noverit vindicandam nec expectet, ut episcopus iniuriae propriae ultionem deposcat, cui sacerdotii sanctitas ignoscendi solam gloriam derelinquit. Sitque cunctis non solum liberum, sed etiam laudabile, factas sacerdotibus vel ministris atroces iniurias velut publicum crimen persequi ac de talibus reis ultionem mereri, [Si quis in hoc genus sacrilegii proruperit, ut in ecclesias catholicas irruens sacerdotibus et ministris vel ipsi cultui locoque aliquid importet iniuriae, quod geritur litteris ordinum, magistratuum et curatorum et notoriis apparitorum, quos stationarios appellant, deferatur in notitiam potestatum, ita ut vocabula eorum, qui agnosci potuerint, declarentur. Et si per multitudinem commissum dicetur, si non omnes, possunt tamen aliquanti cognosci, quorum confessione sociorum nomina publicentur. Adque ita provinciae moderator sacerdotum et catholicae ecclesiae ministrorum, loci quoque ipsius et divini cultus iniuriam capitali in convictos sive confessos reos sententia noverit vindicandam nec expectet, ut episcopus iniuriae propriae ultionem deposcat, cui sanctitas ignoscendi solam gloriam dereliquit. Sitque cunctis non solum liberum, sed et laudabile factas atroces sacerdotibus aut ministris iniurias veluti publicum crimen persequi ac de talibus reis ultionem mereri. 16.2.31] ut hac saltem ratione, quod agi adversum se per episcopum non posse confidit, at aliorum accusationibus malorum audacia pertimescat. Et si multitudo violenta civilis apparitionis exsecutione et adminiculo ordinum possessorumve non potuerit praesentari, quod se armis aut locorum difficultate tueantur, iudices Africani armatae apparitionis praesidium, datis ad virum spectabilem comitem africae litteris praelato legis istius tenore deposcent, ut rei talium criminum non evadant. [Quod si multitudo violenta civilis apparitionis executione et adminiculo ordinum possessorumve non potuerit praesentari, quod se armis aut locorum difficultate tueatur, iudices Africani armatae apparitionis praesidium, datis ad virum spectabilem comitem Africae litteris, praelato legis istius tenore deposcant, ut rei talium criminum non evadant. 16.2.31] Et ne Donatistae vel ceterorum vanitas haereticorum aliorumque eorum, quibus catholicae communionis cultus non potest persuaderi, iudaei adque gentiles, quos vulgo paganos appellant, arbitrentur legum ante adversum se datarum constituta tepuisse, noverint iudices universi praeceptis earum fideli devotione parendum et inter praecipua curarum, quidquid adversus eos decrevimus, exequendum. Si quisquam iudicum peccato coniventiae, dissimulandi arte, executionem praesentis legis omiserit, noverit amissa dignitate graviorem motum se nostrae clementiae subiturum, officium quoque suum, quod saluti propriae contempta suggestioni defuerit, punitis tribus primatibus condemnationi viginti librarum auri subdendum. Ordinis quoque viri, si in propriis civitatibus vel territoriis commissum tale aliquid siluerint gratia obnoxiorum, deportationis poenam et propriarum amissionem facultatum se noverint subituros. [Post alia: ne donatistae vel ceterorum vanitas haereticorum aliorumque eorum, quibus catholicae communionis cultus non potest persuaderi, iudaei adque gentiles, quos vulgo paganos appellant, arbitrentur legum ante adversum se datarum constituta tepuisse, noverint iudices universi praeceptis earum fideli devotione parendum et inter praecipua curarum quidquid adversus eos decrevimus non ambigant exsequendum. Quod si quisquam iudicum peccato coniventiae exsecutionem praesentis legis omiserit, noverit amissa dignitate graviorem motum se nostrae clementiae subiturum, officium quoque suum, quod saluti propriae contempta suggestione defuerit, punitis tribus primatibus condemnatione viginti librarum auri plectendum. Ordinis quoque viri si in propriis civitatibus vel territoriis commissum tale aliquid siluerint in gratiam noxiorum, deportationis poenam et propriarum amissionem facultatum se noverint subituros. 16.5.46]

      Data XVIII kal. Februar. dd. nn. Honorio VIIII et Theodosio V aug. conss. Ravenna. <15 Jan. 409>

---

410 Honorius-Theodosius (2)

     Imperatores Caesares Flavius Honorius et Theodosius Pii, Felices, Victores ac Triumphatores, Augusti, Flavio Marcellino suo salutem. 

      Inter imperii nostri maximas curas catholicae legis reverentia, aut prima semper aut sola est. Neque enim aliud aut belli laboribus agimus, aut pacis consiliis ordinamus, nisi ut verum dei cultum orbis nostri plebs devota custodiat: ut etiam Donatistas vel terrore vel monitu olim implere convenerat, qui Africam, hoc est regni nostri maximam partem, et saecularibus officiis fideliter servientem, vano errore et dissensione superflua decolorant. Nos tamen eadem frequentius non piget replicare, quae omnium retro principum devota in deum definivit auctoritas, ne temporibus nostris, si quid forte in iniuriam legis catholicae fuerit generatum, iusto iudicio hoc nobis possit imputare posteritas. Nec sane latet conscientiam nostram sermo coelestis oraculi, quem errori suo posse proficere scaeva Donatistarum interpretatio profitetur, qui quamvis depravatos animos ad correctionem mitius invitaret, aboleri eum tamen etiam ante iussimus, ne qua superstitionibus praestaretur occasio. Nunc quoque excludendam subreptionem simili auctoritate censemus. Illudque merito profitemur, libenter nos ea, quae statuta fuerant, summovere, ne in divinum cultum nobis se quisquam auctoribus aestimet posse peccare. Et quamvis una sit omnium et manifesta sententia, catholicae legis plenam veritatem recto hominum cultu et coelesti sententia comprobatam, studio pacis et gratiae, venerabilium virorum episcoporum legationem libenter admisismus, quae congregari Donatistas episcopos ad coetum celeberrimae desiderat civitatis, ut electis etiam sacerdotibus, quos pars utraque delegerit, habitis disputationibus, superstitionem ratio manifesta confutet. Quam rem intra quattuor menses praecipimus explicari, ut conversos animos populorum etiam clementia nostra, sicut desiderat, celerius possit cognoscere. Quod si intra praestitutum tempus edicti studiose Donatiastarum episcopi declinaverint convenire, trini edicti vocatione contumacium tempora concludantur. Quibus emensis atque transactis si provocati adesse contempserint, cedat cum ecclesiis populus, qui doctores suos silentio cognoverit superatos, ut victum se aliquando gratuletur, sciatque, si non praeceptis nostris, vel catholicae legis veris imperiis serviendum. Cui quidem disputationi principe loco te iudicem volumus residere. Quidquid etiam ante in mandatis acceperis, plenissime meministi, omnemque vel in congregandis episcopis, vel evocandis, si adesse contempserint, curam te volumus sustinere: ut et ea, quae ante mandata sunt, et quae nunc statuta cognoscis, probata possis implere solertia; id ante omnia servaturus, ut ea, quae circa catholicam legem, vel olim ordinavit antiquitas, vel parentum nostrorum auctoritas religiosa constituit, vel nostra serenitas roboravit, novella subreptione summota, integra et inviolate custodias [Ea, quae circa catholicam legem vel olim ordinavit antiquitas vel parentum nostrorum auctoritas religiosa constituit vel nostra serenitas roboravit, novella superstitione submota integra et inviolata custodiri praecipimus. 16.11.3]. Ut sane adminicula competentia actibus tuis deesse non possint, viros spectabiles proconsulem atque vicarium serenitas nostra commovit, ut, si propriarum dignitatum statum cupiunt retinere, si apparitionem suam extrema declinare supplicia, tam ex propriis officiis, quam ex omnium iudicum apparitione, abunde necessarios faciant deputari. Erit iam sollicitudinis tuae, si quid ulla cognoveris arte differri, missis relationibus indicare, ut negligentes puniat digna correctio. Omnia sane, quae vel in unum episcopis congregatis, disputatio completa firmaverit, vel desistentibus forte statuerit circa contumaces lata sententia, te conferre conveniet, ut quid ad confirmandam catholicam fidem praeceptio nostra profecerit, celerius possumus agnoscere.

      Et divina manu: Vale, Marcelline, carissime nobis. Data pridie Idus Octobr. Ravennae. <14 Oct. 410>

---

412 Honorius-Theodosius (2)

      Dd. nn. impp. Honorius et Theodosius augg. Melitio praefecto praetorii.

      Recte clementiam nostram sacrosanctae religionis obsequiis devotis adsiduitatibus servientem ad confirmationem privilegiorum, quae ecclesiis dicavit vetustas, magnificentiae tuae suggestio religiosa commonuit, ut temerariorum hominum conatibus penitus obpressis, quibus studium est christianam innocentiam semper appetere, eam nostri formam sanciamus arbitrii, cui deinceps nullus impune refragator existat. Placet igitur rationabilis consilii tenore perpenso, quoniam quid remedii...confusa nequissimis ausibus viam relinquunt, destricta moderatione praescribere, a quibus specialiter necessitatibus ecclesiae urbium singularum habeantur inmunes. Primo quippe illius usurpationis contumelia depellenda est, ne praedia usibus caelestium secretorum dicata sordidorum munerum fasce vexentur. Nulla iugationem talium privilegiorum sorte gratulantem muniendi itineris constringat iniuria; nihil extraordinarium ab hac vel superindicticium flagitetur; nulla pontium instauratio, nulla translationum sollicitudo gignatur. Non aurum ceteraque talia poscantur. Postremo nihil, quod praeter canonicam illationem adventiciae necessitatis sarcina repentina depoposcerit, eius functionibus adscribatur. [Placet rationabilis consilii tenore perpenso destricta moderatione praescribere, a quibus specialiter necessitatibus ecclesiae urbium singularum habeantur inmunes. Prima quippe illius usurpationis contumelia depellenda est, ne praedia usibus caelestium secretorum dicata sordidorum munerum fasce vexentur. Nullam iugationem, quae talium privilegiorum sorte gratulatur, muniendi itineris constringat iniuria; nihil extraordinarium ab hac superindicticiumve flagitetur; nulla pontium instauratio, nulla translationum sollicitudo gignatur; non aurum ceteraque talia poscantur. Postremo nihil, praeter canonicam illationem, quod adventiciae necessitatis sarcina repentina depoposcerit, eius functionibus adscribatur. 16.2.40] Vacent ecclesiae solis, quibus bene consciae sunt, divinae praedicationis officiis, cuncta in orationibus celebrandis horarum omnium momenta consumant. Gaudeant nostra in perpetuum liberalitate munitae, quarum nos erga cultum pietatis aeternae devotione gaudemus. Quapropter sublimis magnificentia tua religiosis mentibus in huiuscemodi negotio nobiscum decenter adcincta, oraculi praesentis adque in omne aevum perpeti firmitate duraturi serie comperta, roboratis omnibus, quae sacrosanctae venerationis intuitu huiusce sanctionis auctoritate praescribimus, provinciarum iudices scriptis currentibus admonebit, quo evidenter agnoscant universos, qui deinceps temerariae praesumptionis adnisu in iniuriam ecclesiarum nostrique praecepti aliquid fortasse temptaverint, severissima interminatione quatiendos, ita ut in talibus deprehensi contumacia fervente peccati post debitae ultionis acrimoniam, quae erga sacrilegos iure promenda est, exilio perpetuae deportationis utantur. [Si quis contra venerit, post debitae ultionis acrimoniam, quae erga sacrilegos iure promenda est, exilio perpetuae deportationis uratur. 16.2.40]

      Data VIII kal. Iulias Ravennae dd. nn. Theodosio aug. IIII cons. <24 Jun. 412>

---

412 Honorius-Theodosius (2)

      Impp. Honorius et Theodosius aa. ad Melitium virum illustrem praefectum praetorii.

      Non cassum veterum prudentia constituit quod adpetitam innocentiam solaretur et purgatis repperit ultionem, ne libera calumniantis intentio insontes adfligeret. Terret quidem reum proposita poena criminibus et facit accusatorem vindictae contemplatione cautiorem, ne quisquam solis aliquando inimicitiarum stimulis incitatus ingerat non probanda iudicibus. Quae fori aequitas, responsis veterum et legum nostrarum aeternitate solidata, cunctis est delata personis, debet clericis nunc prodesse, quos non nisi apud episcopos convenit accusari. [Clericos non nisi aput episcopos accusari convenit. 16.2.41] Quibus nihil convenit habere commune, ne cultus venerabilis sacerdos et christianae legi dicatus minister, quibus intuitu religionis maior quam ceteris talibus reverentia deferenda est, securo calumniantis arbitrio cuiuslibet criminis nondum probata obiectione maculetur et talibus personis, quibus dignum est detulisse pro merito, peccatum iniuria fieri et sine ultione illicite patiamur. Quapropter placitura omnibus legis aeternitate sancimus, ut, si episcopus vel presbyter, diaconus et quicumque inferioris loci christianae legis minister apud episcopos, si quidem alibi non oportet, a qualibet persona fuerint accusati, sive ille sublimis vir honoris sive cuiuslibet alterius dignitatis, qui hoc genus miserandae intentionis arripiat, [si episcopus vel presbyter, diaconus et quicumque inferioris loci christianae legis minister aput episcopos, si quidem alibi non oportet, a qualibet persona fuerint accusati, sive ille sublimis vir honoris sive ullius alterius dignitatis, qui hoc genus laudabilis intentionis arripiet, 16.2.41] ut homo peccatis aliquibus vel criminibus pollutus mentiendo probatis obsequio vel locum tenentibus sacerdotii vel divinis servientibus mysteriis delationem ingerat, noverit docenda probationibus, monstranda documentis se debere deferre. [noverit docenda probationibus, monstranda documentis se debere inferre. 16.2.41] In quo si est culpa, minister religionis vitae suae pollutione removendus sacris non potest interesse secretis. At si huius est vesaniae, quae nullis fulta probationibus composita criminatione talium virorum adpetisse propositum videatur aut..... Si quis igitur circa huiusmodi personas. [Si quis ergo circa huiusmodi personas non probanda detulerit, auctoritate huius sanctionis intellegat se iacturae famae propriae subiacere, ut damno pudoris, existimationis dispendio discat sibi alienae verecundiae impune insidiari saltem de cetero non licere. Nam sicut episcopos presbyteros diaconos ceterosque, si his obiecta comprobari potuerint, maculatos ab ecclesia venerabili aequum est removeri, ut contempti post haec et miserae humilitatis inclinati despectu iniuriarum non habeant actionem, ita similis videri debet iustitiae, quod adpetitae innocentiae moderatam deferri iussimus ultionem. Ideoque huiusmodi dumtaxat causas episcopi sub testificatione multorum actis audire debebunt. 16.2.41] <3 Dec. 412>

      

---

417 Honorius-Theodosius (2)

      Imp. Honorius A. ad Constantium virum illustrium patricium

      Inter publicas necessitates etiam hoc ad nos voluimus pertinere. Si quis libertum emere ut servum, vel qualibet manumissione donatum inquietare voluerit, non solum bona sua largitionibus nostris iussimus sociari, verum etiam capitali sententia plecti. Ergo quum id nos indulsisse pervideas, Constanti parens carissime, ad notitiam omnium ordinariorum iudicum facias pervenire, ut nostro laetentur imperio. Vale, Constanti parens carissime atque amantissime nobis.

      Regestum Ravennae die XV. Kal. Febr. Honorio a. XI. et Constantio II. aa. coss. <18 Jan. 417>

---

418 Honorius-Theodosius (2)

      <Impp. Honorius et Theodosius AA. v.i. Agricolae praefecto galliarum> Factam ad virum inlustrim Agraecola praefectum galliarum

      Saluberrima magnificentiae tuae suggestione inter reliquas reipublicae necessitates evidenter instructi, observanda provincialibus nostris, id est per Septem Provincias, mansura in aevum auctoritate decernimus, quod sperari plane ab ipsis provincialibus debuisset. Nam cum propter privatas ac publicas necessitates, de singulis civitatibus, non solum de provinciis singulis, ad examen magnificentiae tuae vel honoratos confluere, vel mitti legatus, aut possessorum utilitas, aut publicarum ratio exigat functionum: maxime oportunum et conducibile iudicamur, ut, servata posthac quod annis singulis consuetudine, constituto tempore in metropolitana, id est in Arelatensi urbe, incipiant Septem Provinciae habere concilium. In quo plane tam singulis, quam omnibus in commune consulimus: primum ut optimorum conventu sub inlustri praesentia praefecturae, si id tamen ratio publicae dispositionis obtulerit, saluberrima de singulis rebus possint esse consilia, tum quod, quidquid tractatum fuerit et discussis ratiociniis constitutum, nec latere notiores provincias poterit et parem necesse est inter absentes aequitatis formam iustitiaeque servari. Ac plane praeter necessitatis publicas etiam humanae ipsi conversatione non parum credimus commoditatis accedere, quod in Constantina urbe iubemus annis singulis esse concilium. Tanta enim loci opportunitas, tanta est copia commerciorum, tanta illic frequentia commeantum, ut quidquid usquam nascitur, illic commodius distrahatur; neque enim ulla provincia ita peculiari fructus sui felicitate laetatur, ut non haec propria Arelatensis soli credatur esse fecunditas. Quidquid enim dives Oriens, quidquid odoratus Arabs, quidquid delicatus Assyrius, quod Africa fertilis, quod speciosa Hispania, quod fortis Gallia potest habere praeclarum, ita illic adfatim exuberat, quasi ibi nascantur omnia, quae ubique constat esse magnifica. Iam vero decursus Rhodani, et Terreni recursus, necesse est, ut vicinum faciant ac paene conterminum, vel quod iste praeterfluit, vel ille quod circuit. Cum ergo huic serviat civitati, quidquid habet terra praecipuum, ad hanc velo, remo, vehiculo, terra, mari, flumine deferatur, quidquid singulis nascitur: quemadmodum non multum sibi Galliae nostrae praestitum credant, cum in ea civitate praecipiamus esse conventum, in qua divino quodam munere commoditatum et commerciorum oportunitas tanta praestatur? Siquidem hoc rationabili plane probatoque consilio iam et vir inlustres praefectus Petronius observari debere praeceperit; quod interpolatum vel incuria temporum vel desidia tyrannorum, reparari solita prudentiae nostrae auctoritate decernimus, Agricola, parens carissime atque amantissime. Unde inlustris magnficentia tua et hanc praeceptionem nostram et priorem sedis suae dispositionem secuta, id per Septem Provincias in perpetuum faciet custodiri, ut ab idibus Augustis, quibuscumque mediis diebus in Idibus Septembris, in Arelatensi urbe noverint honorati vel possessores, iudicis singularum provinciarum annis singulis concilium esse servandum; ita ut de Novempopulana, et secunda Aquitania, quae provinciae longius constitutae sunt, si eorum iudices occupatio certa retenuerit, sciant, legatus iuxta consuetudinem esse mittendos. Qua provisione plurimum et provincialibus nostris gratiae nos intellegimus utilitatisque praestare, et Arelatensi urbi, cuius fidei secundum testimonia atque suffragia parentes patriciique nostri multa debemus, non parum adicere nos constat ornatui. Sciat autem magnificentia tua, quinis auri libris iudicem esse multandum, ternis honoratos vel curiales, qui ad constitutum locum intra definitum tempus venire distulerint.

      Data XV. Kalendas Maias, <17 Apr. 418>

      Accepta Arelate X. Kalendas Iunias, <23 May 418> dd.nn. Honorio XII. et Theodosio VIII. aa. coss.

418 Honorius-Theodosius (2)

Migne 1844-65, vol. 45, cols. 1726-1727 ; vol. 48, cols. 379-386 ; vol. 56, cols. 490-492.

      Imperatores Honorius et Theodosius Augusti Palladio praefecto praetorio.

      Ad conturbandam catholicae simplicitatis lucem puro semper splendore radiantem dolosae artis ingenio, novam subito emicuisse versutiam pervulgata opinione cognovimus: quae fallacis scientiae obumbrata mendaciis et furioso tantum debacchata luctamine, stabilem quitetem caelestis conatur attrectare fidei, dum novi criminis commendat inventum, insignem notam plebeiae aestimans vilitatis, sentire cum cunctis, ac prudentiae singularis palmam fore, communiter approbata destruere, cuius impiae commentationis auctores Pelagium Caelestiumque percrebuit exstitisse.

      Hi parenti cunctarum rerum deo, praecipuaeque semper maiestati, intermine omnipotenti, ut ultra omne principium transeunti, tam trucem inclementiam scaevae voluntatis assignant, ut quum formandi mundi opificem curam sumeret, qualitatemque hominis struendi profunda spiritus conceptione libraret, fundati muneris foedum anteferret exordium, et mortem promitteret nascituro: non hanc insidiis vetiti fluxisse peccati; sed egisse penitus legem immutabilis constituti: ad declinandum leti exitialis incursum nihil prodesse abstinentiam delinquendi, cuius vis ita putaretur adscripta, ut non possit aboleri deinceps: primitivi hominis errorem, in quem captae mentis inops rationis caecitas irruisset, delapsum ad posteros non fuisse; tantumque apud eum, quam malesuadae gratiae infelix rapuisset illecebra, transgressionem interdicti extitisse discriminis: quum evidens catholicae legis omnifaria testetur auctoritas, illum interitus omnium fuisse vestibulum, quem divinae praeceptionis sedulum liquet corrupisse mandatum: aliaque quam plurima, quae sermo respuit, lex refutat: quae pertaesum sit recordari, etiam sub dispositione plectendi.

      Quae maturato remedio et celeritate festina oportet intercipi, ne corroborato usu nequitiae adolescentis vix valeant coerceri. Siquidem aures mansuetudinis nostrae recens fama perstrinxerat intra sacratissimam urbem nostram, aliaque loca, ita pestiferum virus quorundam inolevisse pectoribus, ut interrupto directae credulitatis tramite, scissis in partes studiis asserendi, materia impacatae dissensionis inducta sit: novoque scandali fomite concitato beatissimae ecclesiae actu nutet attentata tranquillitas: aliis aliud ancipiti interpretatione sectantibus, et quum sit absoluta sanctorum apicum claritas, ac dilucide, quid sequi universitas debeat, explanans, pro captu versipellis ingenii novorum ausuum profanam moventibus quaestionem, Palladi parens carissime atque amantissime.

      Ob quam rem illustris auctoritas tua, victura in omne aevum lege nos statuisse cognoscat, ut pulsis ex urbe primitus capitibus dogmatis exsecrandi Caelestio atque Pelagio, si qui huiusce de cetero sacrilegii sectatores quibuscumque locis potuerint rursus reperiri, aut de pravitate damnata aliquem proferre sermonem, a quocunque correpti ad competentem iudicem pertrahantur: quos sive clericus, sive laicus fuerit, deferendi habeat potestatem, et sine praescriptione aliqua perurgendi, quos relicta communi scientiae luce novae disputationis tenebras introferre deprehenderit, contra apostolicam scilicet disciplinam, evangelicamque claram et sine errore sententiam vafra rudis sectae calliditate pugnantes, involventesque splendentem fidem veri ambagibus disserendo. Hos ergo repertos ubicumque de hoc tam infando scelere conferentes a quibuscumque iubemus corripi, deductosque ad audientiam publicam promiscue ab omnibus accusari: ita ut probationem convicti criminis stilus publicus insequatur, ipsis inexorati exilii deportatione damnatis. Decet enim originem vitii a conventu publico sequestrari, nec in communi eos celebritate consistere, qui non solum facto nefario detestandi, verum etiam exemplo venenati spiritus sunt cavendi. Iuvat autem per omne paene imperium nostrum, qua mundus extenditur, huiusmodi promulgata diffundi: ne scientiae fortasse dissimulatio pastum praestet errori; atque impune se quisquam putet audere quod, condemnatum vigore publico, sese finxerit ignorare.

      Data pridie Kalendas Maias Ravennae dominis nostris Honorio XII. et Theodosio VIII. augg. consulibus. <30 Apr. 418>

---

419 Honorius-Theodosius (2)

      <Exemplum sacrarum litterarum> <Symmacho praefecto urbis>

      Gestis omnibus recensitis laudanda sublimitatis tuae relatione perclaruit in ordinatione venerabilis sacerdotii quietem veterem paucorum insolentiam attemptare voluisse. Nam cum post abscessum venerabilis viri Zosimi circa meritum Eulalii ordine subrogandi communi idcirco concinens multitudo sonuisset ac plena erga se omnia, quae regula catholicae posceret disciplinae, successoris confirmatio custodiret, vehementer miramur aliquos extitisse, qui sollemnitate contempta circa ordinationem alterius festinarent. In quorum castigandum factum mansuetudinem nostram rite oporteret insurgere, nisi hoc tamen genere decerneremus eos ad veniam pertinere, quod lapsum cito proprium contuentes ad deprecandi suffragium sunt relapsi, ignosci super id, quod vim perpessi conquesti sunt, postulantes. Convenire ergo votum et studium nostrum circa Eulalium, sacrae legis antistitem, sublimitas tua clementiae nostrae auctoritate praesenti cognoscat; cui competens numerus ordinantum, legitimi sollemnitas temporis locique qualitas recte venerandi nominis apicem contulerunt. Cum autem Bonifatio constet omnia defuisse, superflue expectatam sententiam nostram esse censemus, cum factum suum episcopum, qui praesumpserant, ammotis damnasse precibus videantur. Absoluta itaque decernimus iussione extraordinaria praesumptione summota Bonifatium interdicta confestim urbe prohiberi: erit verecundiae eius, ut morem gerens caelestibus constitutuis sponte discedat; pertinacius resistentem, invitum praecipimus expelli. Plebeiae sane seditionis auctores cum sociis suis sublimitas tua, Symmache parens karissime atque amantissime, statuet attineri; atque in eos congrue vindicari, ut res temere praesumpta non transeat impunita. In qua re Afrodisium, v(irum) c(larissimum) tribunum et notarium dirigi a nostra mansuetudine placuit, ut praesente eo quae statuimus celerius impleantur, quatenus quies populi nulla perturbatione vexetur et pacata eum veneretur universitas, quem secundum veterem consuetudinem observata sacrae legis mysteria susceperunt.

      Data III. Non. Ian. Ravennae. <3 Jan. 419>

---

419 Honorius-Theodosius (2)

      <Symmacho praefecto urbis>   

      Post relationem sublimitatis tuae delatam mansuetudinis nostrae auribus presbyterorum allegatio causam nobis non supervacuae deliberationis iniecit: ideo decet ambiguitate seposita fidem rerum comminus experiri quamque partem praetermissus gestae rei ordo arguat, quam servatus adiuvet, multis coram censentibus approbari, ut utriusque facti simul qualitate perpensa et circa unam rite definita consistat et circa aliam temere assumpta non maneat, Symmache parens karissime atque amantissime. Ob quam rem illustris et praecelsa magnitudo tua suspensis omnibus, quae superius sunt decreta, nullique interim praeiudicio comparato auctoritate praesentis oraculi utrumque hoc est Bonifatium et Eulalium religiosissimos viros instantia digna conveniet, ut intra diem sextum Iduum Februariarum Ravennatam civitatem praesentiam suam maturare non differant, omnibus aeque admonitis, qui auctores utriusque ordinationis existunt, ut amota excusatione non desint, ut facto quisque erga alterutrum proprio prolatis ecclesiasticae institutionis exemplis defensor existat seque purgato alium magis in legem catholicam deliquisse praesumpta inmeriti electione convincat: iudicium de statu suo quisque, si adesse neglexerit, sortiturus, dans nimirum intellegi improvide immo illicite se fecisse, quod coram non audeat defensare. Nos quoque ex diversis provinciis competentem numerum sacerdotum scriptis nostra serenitatis accimus, ut rem deductam in dubium absolvat nobis coram discep<ta>tio plurimorum. Cum autem omnia futuro integra sint iudicio reservata, de transactis sibi blandiri neminem decet: praesentis enim iudicii docebit exemplum, quod in eiusmodi negotiis observari debeat in futurum.

      Data XVIII. Kal. Feb. per Aphthonium. <15 Jan. 419>

---

419 Honorius-Theodosius (2)

      <Exemplum sacrarum litterarum ad synodum>

      Omnia quidem clementia nostra in praesenti beatitudini vestrae congrua ordinatione mandavit, ut sequestratis omnibus vestro iudicio, quod observari propter quietem populi deceat, finiretis. Meminimus quoque hoc a nobis imprimis, quod aequitas expetebat, esse mandatum, ut hi episcopi, quos interfuisse eorum ordinationibus constat vel postea subscripsisse, sine iniuria sui et manente reverentia iudices non sederent nec ullum praestare testimonium possent, ne non tam novam prolaturi sententiam quam servaturi factum praeteritum viderentur. Hi ergo, sicut superius diximus, ab ea disceptatione se abstinere debebunt. Illud quoque similiter custodiendum beatitudo vestra esse cognoscat, nulli parti praeiudicium comparatum, quod a nobis antea claruerat constitutum, cum enim celeriter destinata iussa propter quietem populi pietatis nostrae sequenti auctoritate summota sint, nihil hinc aut vindicare pars altera poterit aut altera formidare. Attendentes ergo iudicium dei, quod in tali causa vobiscum simul residere manifestum est, examinatis omnibus id nos custodire decet, quod infundante caeleste spiritu habere Christianae legis integram reverentiam possit.

---

419 Honorius-Theodosius (2)

      <Symmacho praefecto urbis>

      Magnarum deliberationum non debet citum esse iudicium nec temere proferenda sunt, quae servanda in perpetuum sanciuntur. Saepe de episcopis urbis aeternae <per> altercationem partium sub examine sacerdotum concussa cognitio est. Sed ne quid festinum celeritate iudicii proferatur, id clementiae nostrae sedit arbitrio, ut, quoniam vicinitas sanctorum dierum episcopi praesentiam postularet nec in urbe sacratissima fas esset pascharum praesentim dies sine sacerdote celebrare, idcirco, Symmache parens karissime atque amantissime, illustris magnificentia tua Achilleum nos elegisse cognoscat, quem a favore partium constaret alienum, qui mysteria sacrae observationis impleret. Transactis vero festis diebus ex iudicio sacerdotum quae debeant custodiri consilio maturiore tractabimus. Monemus sane, ut regionum primatibus evocatis disciplinae publicae quietique prospicias: quibus decretorum nostrorum praecepta iubeas aperiri, ne quis scilicet ullum tumultum neque seditionem audeat commovere. Quam si quis insana persuasione conciverit, non in eos tantum, qui in perturbatione fuerint deprehensi, sed in regionum quoque priores intellegant vindicandum. Novimus enim quietem publicam facile custodiri, si incentorum cupiditates ac fomenta cessaverint. <Dat. die 15 Mart. 419>

     

---

419 Honorius-Theodosius (2)

      <Exemplum sacrarum litterarum ad Achilleum Spolitanum episcopum>

      Quoniam de Romano sacerdotio propter angustias temporis, quas dierum sollemnitas fecit, quae abesse episcopos a suis ecclesiis non sinebat, dilatum constat esse iudicium, recte nostra serenitas credidit ordinandum, beatitudo tua ad <urbem> venerabilem congrua veneratione festinet, quatenus sanctae paschae dies ea qua convenit quiete cum sollemnitate consueta populis repraesentes nec consuetudini obsit, quod differri synodum multiplex necessitas fecit. Illud sane in primis ac praecipue commonemus, ne umquam ulla illorum mentio fiat, de quibus constat suspensos esse iudicio. <Dat. die 15 Mart. 419>

---

419 Honorius-Theodosius (2)

      <Principis oratio ad senatum>

      Scimus, patres conscripti, a vobis cunctationem nostram non posse reprehendi, quibus semper in re omni probatur consiliorum iudiciique maturitas. Nec sane de summis cita debuit et potuit esse sententia, quam ut aeternam ita probabilem et ex omni parte decet esse perfectam. Inter episcopos, quos in urbe sacratissima faventium studia vel partium voluntas elegerat, ab omnibus qui aderant sacerdotibus iusseramus audiri et aliquotiens iterata cognitio est. Verum cum longiores moras examinatio iustae cognitionis afferret et plura inquisitio iudicum diligens inveniret, quibus finis citus non posset imponi, et festorum dierum celebritas celeritatem definitionis exposceret, ne quid temerarium promeremus, rem omnem credidimus differendam. Missus itaque est Achilleus vir religiosus episcopus Spoletinae civitatis, per quem sanctorum dierum celebritas impleretur. Amplitudinis vestrae est popularium mentes ad quietem consilii salubritate retinere, cum probabilem ac necessarium dilationem nostram dubitare nequeatis. <Dat. die 15 Mart. 419>

---

419 Honorius-Theodosius (2)

      <Eiusdem principis edictum ad populum>

      Fidei curam, Quirites optimi, maximam iudicantes nihil festinum aut inmaturum credidimus proferendum. Ea enim in causa religionis decerni censemus, quae sine errore ac reprehensione sententiae ab omnibus comprobentur. Itaque cum in cognitione de episcopis, qui in urbe fuerant constituti, sub iudicio sacerdotum intentionis haereret ambiguum nec nascentibus subinde causis finis certantibus studiis posset imponi ac diu de rebus variis deliberatio nostra penderet, <in> futuram cognitionem ad integrum sacerdotum numero pleniore concilium omne negotium constituimus differendum, ut causa ex omni parte librata transactis paschae diebus terminum, quem aequitas vel religio poscebat, acciperet. Simul, quia de sacerdote nihil poterat definiri, temporarie elegimus qui reverenda sacris diebus mysteria celebraret, ut vobis, Quirites, ad honorem sacrae urbis praesto esset sollemnitas sacerdotis. Quare imitati patentiam nostram placidis animis, quae pro pace publica suademus, accipite: sanctorum cultus dierum debita tranquillitate transcurrat, quietem publicam seditio nulla perturbet, favor proprius circa nullum, qui notetur, appareat. Decet enim suspensis sensibus omnia nostro integra vos reservare iudicio nec furore quodam sed debita probitate expectare potius quam poscere sacerdotem. Quod si pravos incentores secuti turbas et tumultus potius <quam> quietem ac modestiam legeretis, quibus favetis, monstrabitis nec solum vobis sed et auctoribus vestris, quorum consiliis inhaeretis, periculum salutis, ad quod nos compellitis, imminebit. Neque enim venia dignus est, qui ab improbitate humanitatis nostrae monitis non poterit retineri. <Dat. die 15 Mart. 419>

---

419 Honorius-Theodosius (2)

      <Eiusdem principis epistola ad sanctum Paulinum episopum Nolanum>  

      Sancto ac venerabili patri Paulino episcopo.

      Iam tunc fuit apud nos certa sententia nihil ab his sacerdotibus, qui ad synodum convenerant, posse finiri, cum beatitudo tua de corporis inaequalitate causata itineris non potuerit iniuriam sustinere, et per absentiam sancti viri, non quidem obtentura, interim tamen vitia gratulantur, cum prava et vetus ambitio et cum benedicto viro sanctaeque vitae diu velit habere certamen et contra haec apostolicae institutionis bona de praesumptis per vim parietibus existimet confidendum. Quo vere digna causa, quam non nisi coronae tuae beata vita discingat, dilatum itaque iudicium nuntiamus, ut divina praecepta ex venerationis tuae ore promantur, qui ea secutus implesti. Nec potest alius eorum praeceptorum lator existere, quam qui dignus apostoli discipulus approbaris specialiter. Itaque, domine sancte, merito venerabilis pater, iustus dei famulus, divinum opus contempto labore tributurus hoc nobis visitationis tuae, si ita dicendum est, munus indulge, ut postpositis omnibus, quoniam temperati aeris tranquillitas suffragatur, synodo praefuturus sine intermissione etiam desideriis nostris et benedictioni, quam cupimus, te praestare digneris. <Dat. die 20 Mart. 419>

---

419 Honorius-Theodosius (2)

      <Item eiusdem principis ad episcopos Afros>

      Serenitas nostra cum in omnibus causis tum praecipue in his, quae ad venerabilem religionem pertinent, perpensum cupit habere iudicium. De sacerdotio urbis aeternae exortam contentionem etiam trans maria iam credimus nuntiatum. Quae a paucis non potuit terminari et ideo multorum necessarium constat esse iudicium. Quapropter sanctitias vestra, quos vitae bonum et legis doctrina commendat, intra diem Iduum Iuniarum ad Spoletinam civitatem amputatis excusationibus properare dignetur, ut id, quod veritas vel religionis norma dictaverit, deo pariter cunctorum mentibus aspirante sententia iudicetur, ne diutius apostolicae sedis sacerdotium differatur. <Dat. die 20 Mart. 419>

---

419 Honorius-Theodosius (2)

Hänel 1857, no. 1173, p. 239.

Günther 1895, p. 76 (Collectio Avellana, no. 30).

      Epistola illustris comitis Constantii ad Symmachum p.u.

      Ut certa possimus quaeque cognoscere et factionum auctores fideli nuntio et inspectore non lateant, cancellarium nostrum Vitulum direximus, ut domni invictissimi principis affatus atque iudicium ad eximietatem tuam vel ad populum celeri festinatione deferret, illudque monemus ut, quicquid sacris auctoritatibus continetur, nulla temeritate violetur et, quae praecepta sunt, effectui celeri tradantur instantia, ne augusta clementia, quod nunc agnoscitur distulisse, commota maiestatis suae vigore emendare non differat. <26 Mar. 419>

419 Honorius-Theodosius (2)

      <Exemplum sacrarum litterarum ad Symmachum praefectum urbis>

      Cum ad sanandum primae perturbationis errorem hoc genus consilii clementia nostra reparandae pacis cupida repperisset, ut, donec de confirmatione urbani sacerdotii sententia procederet absoluta, uterque eorum, quorum causa tumultus antea concrevisset, a sacratissimae urbis conversatione seiunctus futuri iudicii exspectatione penderet spatio, quo contineretur, alterutri evidenter expresso: aequo animo dissimulare non possumus praeceptis clementiae nostrae publicum paene bellum quo calcarentur indictum: movendi eius caput Eulalium, qui iussa transcenderit, exstitisse, secundum ordinem praeceptorum paulisper abesse non passum, Symmache parens karissime. Unde sublimitas tua hoc nos statuisse cognoscat, ut et salubris superior ordo praecepti et moderata synodi ordinatio debeat custodiri, quod aliter fieri non posse censemus, nisi Eulalius omnimodis urgueatur: ut omni celeritate ab urbe dis<ce>dens insolenti populo praesens incitamenta non praebeat, nec innocentibus causa mortis exsistat. Cui esse dubium non debebit, si in hac praesumptionis obstinatione duraverit, non solum de statu suo iudicium iam prolatum verum etiam de salutis discrimine proferendum (culpa enim nullam veniam iam meretur, quae cum praedicitur non cavetur), nihil ex hoc excusationis habituro, quod se invitum a plebe asserat retentari. Si qui autem ex numero clericorum communicandum Eulalio iudicio pendente censuerit, pari se sciat sententia esse damnandum; laicos vero, qui post interdictum mansuetudinis nostrae communionem Eulalii putaverint expetendam, honestioris loci poenam proscriptionis, servos vero capitis esse subituros nec ab hoc periculo dominos exuendos. Primates vero regionum nisi spiritum plebis inconditae domuerint et frenarint, sciant se raptos ultimo iudicio esse subdendos: Spolitinus autem episcopus, sicut dudum fuerat definitum, sanctis Paschae diebus ordinem festae sollemnitatis implebit, cui ad celebranda mysteria Lateranensem ecclesiam soli patere decernimus, reliquis, qui hoc praesumere voluerint propulsatis. Sane si praedictus sacerdos Spoletinae civitatis + in loco eius sanctorum mysteriorum ordinem completurus suscipi debeat admonemus. Per omnes vero titulos vel loca, quae conventu celebri frequentantur, haec quae statuimus proponentur ut universis liqueat et noluisse nos turbidum aliquid perpetrari et adhuc ut turbata componi debeant opperiri. Sciat sane sublimitas tua primiscrinium et reliquum officium, quod tuis actis obsecundat, non solum gravissimae multae dispendiis affligendum sed et supplicium capitis sortiturum, nisi enixa opera commodata statutis clementiae nostrae praebere maturarit effectum.

      Data VII. Kal. April. Ravennae <26 March 419>

---

419 Honorius-Theodosius (2)

      <Exemplum sacrarum litterarum Symmacho praefecto urbis>

      Moderatione praecipua egit nostra serentias, ne locum possit invenire praesumptio. Ideo enim in iudicio venerabilium sacerdotum est dilata cognitio, ut quidquid religio, quidquid veritas postulabat, absque ulla perturbatione hoc disceptatio tranquilla decerneret. Sed Eulalii usurpatione contra sententiam venerabilis synodi multa illicite commissa fuisse relationis textus edocuit; qui praesentia sua causam furoris populo subministrans totum perire voluit, quidquid moderatio nostra conservat. Nam cum ordinatione nostra et sententia episcoporum, quorum in synodo maior se multitudo collegerat, consensu etiam partium et professione id fieri definitum esset, ut sciret se specialiter esse damnatum, quicumque ad incitandum populum urbem fuisset ingressus: oblitus sui, probavit ex praesenti facto, quale videatur habuisse principium. Quoniam ergo recte hunc post tot admissa urbe constat depulsum, ad quam eum accedere non debere et clementiae nostrae et episcoporum videretur statuisse iudicium: Bonifatium venerabilem virum episcopum ad cuius moderationem auctoritatem nostram recte censuimus esse iungendam, Symmache parens karissime et amantissime, sublimitas tua urbem ingredi debere nos statuisse cognoscat, ut sub eius gubernaculis religiosae legis reverentia moderatione solida compleatur.

      Data III. Nonas April. <3 Apr. 419> accepta VI. Id.April. <8 Apr. 419>

---

419 Honorius-Theodosius (2)

      Victor Honorius inclytus triumphator semper Augustus Largo proconsuli <africae>.

      Inter omnes curas nec illa nos minus sollicitat, quae pertinere ad sacerdotium iudicamus. Cum enim de confirmando episcopo urbis aeternae controversia tractaretur atque hi, qui in unum positi erant, episcopi de tanto negotio paucos se aestimarent ad sententiam proferendam, placuerat, sicut sacri apices cucurrerunt, ut ex Africanis et Gallicanis provinciis plures episcopi commearent, ea videlicet ratione, <ne> in medio tempore quicquam praesumeretur <in> id quod nostra sententia ordinaverat et quod statuisse synodi sententia videbatur. Sed his omnibus despectis Eulalius sola usurpatione moram credidit occupandam. Quem, sicut decebat, nostra auctoritate constat expulsum ac sanctum Bonifatium episcopum roboratum. Et quoniam consumptum negotium est, incongruum nostra clementia iudicavit, si episcopi navigationis vel itineris iniuriam paterentur, unde sciat spectabilitas tua synodum fuisse solutam. Admone igitur praemissis sacris affatibus auctoritate tua singulos sacerdotes, ut sciant hanc ordinationem esse servandam, quae continet, ut quisque in ecclesia sua orationibus vacet, ut convenit, propter ea quod causa optimo iudicio iam terminata videatur.

      Data sub die VII. Id. April. <7 April 419>

---

419 Honorius-Theodosius (2)

      Dd. nn. Honorius et Theodosius aa. ad Proiectum consularem. 

      Inverecunda arte defenditur, si hi ad condicionem vel originem reposcuntur, quibus tempore famis, cum in mortem penuria cogerentur, opitulari non potuit dominus aut patronus. Porro autem iniquum est, si expensis alterius servatum hominem in lucem quisque sibi obnoxium quocumque titulo sperans audeat vindicare. Itaque magnificentia tua inspecta serie de his, qui per necessitatem aut comparati sunt aut fortasse collecti, in eorum dominium eos faciat perdurare; aut si ab aliquo flagitantur, enumerata duplici pecunia, quae data est, pretii nomine adque expensarum habita ratione, ita demum ad vindicantis auctoritatem eos redire permittimus, ne sit miserum ita exhibuisse alimoniam morienti, ut servatus in vitam postea commodis alterius in dispendio alterius prosit.

      Data. XV kal. Iunias Monaxio et Plinta vv. cc. conss. <18 May 419>

---

419 Honorius-Theodosius (2)

      Imperatores Honorius et Theodosius Augusti, Aurelio episcopo, salutem.

      1. Dudum quidem fuerat constitutum ut Pelagius atque Celestius infandi dogmatis repertores ab urbe Roma, velut quaedam catholicae veritatis contagia, pellerentur, ne ignorantium mentes scaeva persuasione perverterent. In quo secuta est clementia nostra iudicium Sanctitatis tuae, quo constat eos ab universis iusta sententiae examinatione damnatos. Sed quia obstinati criminis pertinax malum, ut constitutio geminaretur, exegit; recenti quoque sanctione decrevimus ut si quis eos in quacumque provinciarum parte latitare non nesciens, aut propellere aut prodere distulisset, praescriptae poenae, velut particeps, subiaceret.

      2. Praecipue tamen ad quorumdam episcoporum pertinaciam corrigendam, qui pravas eorum disputationes vel tacito consensu astruunt, vel publica oppugnatione non destruunt, pater carissime atque amantissime, Sanctitatis tuae auctoritatem imminere conveniet; quatenus in abolitionem praeposterae haeresis omnium devotio christiana consentiat. Religio itaque tua competentibus scriptis universos faciet admoneri, scituros definitione Sanctimonii tui hanc definitionem sibi esse praescriptam, ut quicumque damnationi memoratorum, quo pateat mens pura, subscribere impia obstinatione neglexerint, episcopatus amissione multati, interdicta, in perpetuum expulsi civitatibus, communione priventur. Nam cum ipsi iuxta synodum Nicaenam confessione sincera conditorem rerum omnium Deum, imperiique nostri veneremur auctorem; non patietur tua Sanctitas sectae detestabilis homines in iniuriam religionis nova et inusitata meditantes, secretis tractibus occultare sacrilegium semel publica auctoritate damnatum. Una enim eademque culpa est eorum qui aut dissimulando conniventiam, aut non damnando, favorem noxium praestiterint, pater carissime atque amantissime.

      (Et alia manu): Divinitas te per multos annos servet incolumem.

      Data V Idus Iunias, Ravennae, Monaxio et Plinta consulibus. <9 Jun 419>

      Eodem tenore etiam ad sanctum Augustinum episcopum data.

---

419 Honorius-Theodosius (2)

      Impp. Honorius et Theodosius Pii augg.

      Convenit, nostris praescita temporibus ut iustitiam inflectat humanitas. Nam cum plerique vim fortunae saevientis aufugerint adque ecclesiasticae defensionis munimen elegerint, patiuntur inclusi non minorem quam vitavere custodiam: nullis enim temporibus in luce vestibuli eis aperitur egressus. Adque ideo quinquaginta passibus ultra basilicae fores ecclesiasticae venerationis sanctitas inhaerebit. Ex quo loco quisque tenuerit exeuntem, sacrilegii crimen incurrat. Nihil enim confugientibus miserationis impenditur, si aura liberior negatur adflictis. Eam quoque sacerdoti concedimus facultatem, ut carceris ope miserationis aulas introeat, medicetur aegros, alat pauperes, consoletur insontes et cum singulorum causas scrutatus agnoverit, interventiones suas apud iudicem competentem pro iure moderetur. Scimus enim idque crebris aditionibus supplicatum frequenter ideo plerosque in custodiam detrudi, ut adeundi iudicis libertate priventur et, cum semel coeperit humilior persona pati custodiam, antequam causa sciatur, iniuriae poneam sustinere compellitur. Confestim duas auri libras fico nostro contumax solvet officium, si sacerdotem negotia tam sancta curantem ianitor feralis excluserit.

      Data XI kal. Decemb. Ravennae Monaxio et Plinta vv. cc. conss. <21 Dec. 419>

---

419 (420?) Honorius-Theodosius (2)

      Victor Honorius inclytus triumphator semper Augustus sancto ac venerabili Bonifatio papae urbis aeternae.

      Scripta beatitudinis tuae debita reverentiae gratulatione suscepimus, omnipotenti deo maximas gratias referentes, quod sanctimoniam tuam post longum incommodum optatae redditam didicimus sanitati, et ideo revertentibus venerabilibus viris gaudium nostrum sacrorum apicum attestatione signamus ac petimus, ut cottidianis orationibus apostolatus tuus studium ac votum suum circa salutem atque imperium nostrum dignetur impendere. Illud autem pietati nostrae satis placuisse cognosce, quod sanctimonia tua de ecclesiarum aut populi perturbatione sollicita est, quae ne aliqua ratione possit evenire, satis clementia nostra credidit esse provisum. Denique praedicante beatitudine tua id ad cunctorum clericorum notitiam volumus pervenire, ut, si quid forte religioni tuae, quod non optamus, humana sorte contigerit, sciant omnes ab ambitionibus esse cessandum ac, si duo forte contra fas temeritate certantum fuerint ordinati, nullum ex his futurum penitus sacerdotem, sed illum solum in sede apostolica permansurum, quem ex numero clericorum nova ordinatione divinum iudicium et universitatis consensus elegerit. Unde id observandum est, ut omnes tranquillam mentem et pacificos animos e serenitatis nostrae admonitione custodiant nec aliquid seditiosis conspirationibus temptare conentur, cum certum sit nulli partium studia profutura.

---

420 Honorius-Theodosius (2)

      Impp. Honorius et Theodosius aa. Palladio praefecto praetorii.

      Religiosi sacerdotis fida suggestio exigit probabilem saeculo disciplinam. Agit enim bonis moribus, ne clerici sacris ministeriis servientes feminis iungantur externis, quas decolore consortio sororiae appellationis excusant. [pr. Eum, qui probabilem saeculo disciplinam agit, decolorari consortio sororiae appellationis non decet. 16.2.44] Credimus quidem hanc devotis mentibus dei inesse reverentiam, ut divorsorii huius habitaculum conscientia pravae persuasionis ignoret. Sed hac societate seu amicitia non penetret, fama contaminat, datque sinistris moribus locum alterni sexus adiunctio, cum foris positos ac publico iure viventes ad illecebram criminis trahit obscaenae suspicionis exemplum. Quae cum ita sint, inlustris et praecelsa magnificentia tua praesentis oraculi sanctionem propositis ubique divulget edictis, ut noverint cuncti, qui cuiuscumque gradus sacerdotio fulciuntur vel clericatus honore censentur, extranearum sibi mulierum interdicta consortia: hac sibi tantum facultate concessa, ut matres, filias adque germanas intra domorum suarum saepta contineant. In his enim nihil scaevi criminis aestimari foedus naturale permittit. Illas etiam non relinqui castitatis hortatur affectio, quae ante sacerdotium maritorum legitime meruere coniugium. Neque enim clericis inconpetenter adiunctae sunt, quae dignos sacerdotio viros sui conversatione fecerunt. [Quicumque igitur cuiuscumque gradus sacerdotio fulciuntur vel clericatus honore censentur, extranearum sibi mulierum interdicta consortia cognoscant; hac eis tantum facultate concessa, ut matres, filias atque germanas intra domorum suarum septa contineant. In his enim nihil scaevi criminis aestimari foedus naturale permittit. Illas etiam non relinqui castitatis hortatur affectio, quae ante sacerdotium maritorum legitimum meruere coniugium. Neque enim clericis incompetenter adiunctae sunt, quae dignos sacerdotio viros sui conversatione fecerunt. 16.2.44] Illam vero desiderii partem legum quoque praeeuntium scita solidarunt, ut quisquis dedicatam deo virginem prodigus sui raptor ambierit, publicatis bonis deportatione plectatur, cunctis accusationis huius licentia absque metu delationis indulta. Neque exigi convenit proditorem, quem pro pudicitia religionis invitat humanitas. [Post alia: si quis dicatam deo virginem prodigus sui raptor ambierit, publicatis bonis deportatione plectatur, cunctis accusationis huius licentia absque metu delationis indulta. Neque enim, exigi convenit proditorem, quem pro pudicitia religionis invitat humanitas. 9.25.3]

      Data VIII id. Mai. Ravennae Domno n Theodosio aug. VIIII et Constantio III v. c. conss. <8 May 420>

---

421 Honorius-Theodosius (2)

Holstenius 1662, pp. 81-83.

Migne 1844-65, vol. 20, cols. 679-770.

      <Exemplar epistolae piissimi imperatoris Honorii ad Theodosium Augustum>

      Omnibus quidem causis, in quibus nostrum postulatur auxilium, intercesssionem apud aures tuae clementiae negare non possumus: sed his maiorem necessario curam studiumque debemus, quibus sanctae sedis apostolicae desideria continentur. Nam cum favore divino nostrum semper gubernetur imperium, procul dubio illius urbis ecclesia speciali nobis cultu veneranda est, ex qua et Romanum principatum accepimus; et principium sacerdotium. Si quidem nihil aliud a pietate nostra postulaverit missa legatio, nisi quod catholicae fidei disciplinae et aequitati concordet. Petit enim ut haec privilegia, quae dudum a patribus constituta usque a tempora nostra servata sunt, inconcussa perdurent. In qua parte perspicit serenitas tua, nihil vetustis decretis, si quae canonum conscripta sunt regulis, penitus derogandum; nec tot iam saeculorum reverentiam novellis praeiudiciis sauciandum, domine. Unde maiestas tua, recensitis nostrae pietatis affatibus, Christianitatis memor, quam pectoribus nostris misericordia caelestis infundit, universis remotis, quae diversorum episcoporum subreptionibus per Illyricum impetrari dicuntur, antiquum ordinem praecipiat custodiri: ne sub principibus christianis romana perdat ecclesia, quod aliis imperatoribus non amisit.

---

421 Honorius-Theodosius (2)

Holstenius 1662, pp. 83-84.

Migne 1844-65, vol. 20, cols. 770-771.

      <Rescriptum Theodosii Augusti ad Honorium Augustum>

      Dignum meretur iudicium, quisquis perennis principis affatus ad nostram videtur deferre clementiam, domine, sancte pater, auguste venerabilis, tum praecipue christianae religionis intuitu, quae venerandis sensibus maiestatis tuae infusa est, ut per nostra corda latius porrecta servetur. Deus enim auctor ideo praesules fecit christianorum principum posteros, ut omni subreptione frustrata, id quod a maioribus nostris constitutum est, reservetur. Et quanquam non solum in his, quae divina suffragia incorrupta servarunt, affatus perennitatis tuae a nobis observentur affectu celeri omnique veneratione suscepta, tum praecipue haec res; quia saeculi totiusque regni nostri sospitatem illius inclitae urbis nomen hactenus servat. Unde omni supplicantium episcoporum per Illyricum subreptione remota statuimus observari, quod prisca apostolica disciplina et canones veteres eloquuntur. Super qua re secundum formam oraculi perennitatis tuae, ad viros illustres praefectos praetorii Illyrici nostri scripta porreximus, ut cessantibus episcoporum subreptionibus, antiquum ordinem specialiter faciant custodiri: ne venerabilis ecclesia sanctissima urbis privilegia a veteribus constituta amittat, quae perenne nobis sui nominis consecravit imperium.

---

421 Honorius-Theodosius (2)-Constantius

Migne 1844-65, vol. 56, cols. 499-500 (also vol. 45, col. 1750).

Hänel 1857, no. 1174, pp. 240-241.

      Imperator Constantius Volusiano praefecto urbis.

      Cum praeteritae superstitionis, tum recentia, plena vanitatis iamdudum corrigi iusseramus; quotidianis insinuationibus maiora fieri nuntiantur. Et quoniam discordia animos commovet populorum, ea, quae iamdudum iusseramus, praecipimus iterari. Unde his lectis, eximietas tua, omnes, qui dei invident pietati, diligenter inquirat, et eos faciat statim ex muris urbis expelli; ita tamen, ut ne intra centesimum quidem lapidem habeant licentiam consistendi. Caelestium quoque magis ac magis ex urbe pelli mandamus; constat enim iisdem e medio sublatis gratiam et concordiam tenere veterem firmitatem. Sane deinceps si tale quidquam fuerit nuntiatum, officium praestantiae tuae capitali sententiae subdendum esse cognosce. Non enim patimur impunitum esse, praecepta nostra exsecutionis negligentia protelari. Vale, parens carissime atque amantissime.

      Et adiecta subscriptio : Impleatur quod iussimus, quia hoc famae tuae expedit.

---

421 Honorius-Theodosius (2)-Constantius

Migne 1844-65, vol. 56, col. 500.

Hänel 1857, no. 1174, p. 241.

      Exemplar edicti propositi a Volusiano praefecto urbis.

      Volusianus Praefectus edixit: Hactenus Caelestium divinae fidei et quietis publicae turbatorem iudiciis amica reis secreta subduxerint. Iam leges et iam edicta persequentur absentem. Cui, quod primum est, aeternae urbis negatur habitatio: ut si vel in proximis fuerit diversatus, debitum non evadat exitium. Pro merito etiam temeritatis atque ausus sui, cunctos huius edicti cautione praemonemus, ne quis iniquus noxio latebram putet esse praebendam: cuique cum horridi sit posita poena supplicii, ac stylum necesse sit proscriptionis incurrere, quisquis reum divinis humanisque rebus apud se putaverit occultandum.

421-423 Honorius-Theodosius (2)-Constantius

      Petroni Maximi domini nostri invictissimi principes Honorius Theodosius et Constantius censores remuneratoresque virtutum Petronio Maximo v(iro) clarissimo praefecto urbi adpetitione senatus amplissimi populique Romani statuam meritorum perenne monumentum in foro Ulpio constitui iusserunt cuius a proavis atabisque nobilitas paribus titulorum insignibus ornatur qui primaevus in consistorio sacro tribunus et notarius meruit nono decimo aetatis anno sacrarum remunerationum per triennium comes post praefectus urbi annno et sex mensibus hasque omnes dignitates intra vicesimum quintum adsecutus aetatis annum publicum in se testimonium et aeternorum principum iudicum provocavit