| SC. DE
SUMPTIBUS LUDORUM GLADIATORUM MINUENDIS Decree of the Senate on expenditures for gladiatorial contests ( AD 176-178 ) |
| ( P. F. Girard & F. Senn, Les lois des Romains, Napoli, 1977, pp. 325-330, n. 15 ). |
. . . . tantam
illam pestem nulla medicina sanari posse. Nec poterat, verum nostri
principes, quibus omne studium est quantoli|bet morbo salutem publicam
mersam et enectam refouere et integrae valetudini reddere, in primis
anima adverterunt, quae | causa illi morbo vires daret, unde foeda
et inlicita vectigalia ius haberent, quis auctor et patronus esset usurpandis
quasi | legitimis, quae omnibus legibus et divinis et humanis prohibentur. || |
Fiscus
dicebatur : fiscus non sibi, sed qui lanienae aliorum praetexeretur,
tertia vel quarta parte ad licentiam foedae rapinae invi|tatus. Itaque
fiscum removerunt a tota harena. Quid enim Marci Antonini et Luci Commodi
cavendum fisco cum hare|na ? Omnis pecunia horum principum pura
est, nulla cruoris humani adspergine contaminata, nullis sordibus foedi
quae|stus inquinata, et quae tam sanctae paratur quam insumitur. Itaque
facessat sive illut ducentiens annu[u]m seu trecenties | est ;
satis amplum patrimonium imperio parati<s> ex parsimonia vestra ;
quin etiam ex reliquis lanistarum, quae HS quingenties su||pra sunt,
pars lanistis condonetur. Ob quae, oro vos, merita ? Nulla sane,
inquiunt, merita, set prohibiti talibus grassaturis sola|cium ferant
et in posterum tanto pretio invitentur ad opsequium humanitatis. | |
O
magni imp(eratores), qui scitis altius fundari remedia, quae etiam malis
consulunt, qui se etiam necessarios fecerint ! Etiam fructus tan|tae
vestrae providentiae emerget. Legebatur etiam nunc apud nos oratio ;
sed ubi rumore delatu[m e]st qu[a]estus lanistarum recisos, fis|cum
omnem illam pecuniam quasi contaminatam reliquisse, statim sacerdotes
fidelissimarum Galliarum vestrarum || concursare, gaudere, inter
se loqui. | |
Erat
aliquis, qui deploraverat fortunas suas creatus sacerdos, qui auxilium
sibi in provocatione ad principes facta constituerat. Sed | ibidem
ipse primus et de consilio amicorum : ‘ Quid mihi iam
cum appellatione ? Omne onus, quod patrimonium meum opprimebat,
sanc|tissimi impp. remiserunt ; iam sacerdos esse et cupio et opto
et editionem muneris, quam olim detestabamur, amplector ’. | |
Itaque
gratiae appellationis non solum ab illo, verum et a ceteris petitae,
et quanto plures petentur ! Iam hoc genus causarum diversam formam ||
habebit, ut appelle<n>t qui non sunt creati sacerdotes, immo populus. | |
Quae
igitur tantis tam salutarium rerum consilis vestris alia prima esse
sententia potest, quam ut, quod singuli sentiunt, quod universi |
de pectore intimo clamant<e> ego censeam ? | |
Censeo
igitur inprimis agendas maximis imp(eratores) gratias, qui salutaribus
remedis, fisci ratione post habita, labentem civitatium statum et prae|cipitantes
iam in ruinas principalium virorum fortuna[s] restituerunt ; tanto
quidem magnificentius, quod, cum excusatum esset reti||nerent quae ali
instituissent et quae longa consuetudo confirmasset, tamen illi peraeque
nequaquam sectae suae congruere arbitra|ti sunt male instituta servare
et quae turpiter servanda essent instituere. |
Quamquam
autem non nulli arbitrentur de omnibus, quae ad nos maximi principes
rettulerunt, una et succincta sententia censendum, | tamen, si
vos probatis, singula specialiter persequar, verbis ipsis ex oratione
sanctissima ad lucem sententiae translatis, ne qua ex parte pravis in|terpretationibus
sit locus. |
Itaque
censeo, uti munera, quae assiforana appellantur, in sua forma maneant
nec egrediantur sump||tu HS XXX (milia). Qui autem supra XXXI (milia)
ad LX (milia) usque munus edent, is gladiatores tripertito praebeantur
numero pari. Summum pre|tium sit primae parti quinque milia, secundae
quattuor milia, tertiae tria milia. A HS LX (milibus) ad C (milia) usque
trifariam coetus gladiator(um) divisus | sit : primi ordinis
gladiatoris summum pretium sit VIII (milia), mediae classis VI (milia),
deinde quinque. Porro a centum milibus ad CL (milia) quinque sint mani|puli,
cuius primi pretium sit XII (milia), secundi X (milia), tertii VII (milia),
quarti VI (milia), postremo quinque. Iam hinc porro a CL (milibus) ad
CC (milia) et quidquid supra susum versum | erit, infimi gladiatoris
pretium sit VI (milia), super eum VII (milia), terti retro VIIII (milia),
quarti XII (milia) adusque XV (milia). |
Et
haec sit summo ac formonso gladiatori defi|nita quantitas. || Utique
in omnibus muneribus, quae generatim distincta sunt, lanista dimidiam
copiam universi numeri promisqu[a]e multitu|dinis praebeat exque his
qui gregari appellantur, qui melior inter tales erit, duobus milibus
sub signo pugnet, nec quisquam ex eo numero | mille nummum minore.
Lanistas etiam promovendos vili studio qu[a]estus : nec e<a>m
sibi copiam dimidiae partis praebendas esse ex nu|mero gregariorum,
uti sciant inpositam sibi necessitatem de ceteris quos meliores opinabuntur,
transferre tantisper plendi nu|meri gregariorum gratia. Itaque is numerus
universae familiae aequis partibus in singulos dies dispartiatur, atque
<n>ullo die minus quam || dimidia pars gregariorum sit ibi,
qui eo die dimicabunt. Utque ea opservat[i] a lanistis quam diligentissime
exigatur, iniungendum | his qui provinciae praesidebunt et legatis
vel quaestoribus vel legatis legionum vel iis qui ius dicunt c(larissimis)
v(iris) aut procurator[ibu]s maximorum | principum quibus provinciae
rector mandaverit ; is etiam procurator(ibus), qui provinciis praesidebunt.
Trans Padum autem perque omnes Italiae | regiones arbitrium iniungendum
praefectis alimentorum dandis si aderunt, vel viae curatori aut, si
nec is praesens erit, iuridico vel | tum classis praetoriae praefecto. || |
Item
censeo de exceptis ita opservandum, ut praecipuum mercedis gladiator
sibi quisque paciscatur, eius pecuniae quae ob hanc causam excipi|ebatur,
quartam portionem liber, ser<v>us autem quintam accipiat. De pretis
autem gladiatorum opservari paulo ante censui secundum praescrip|tum
divinae orationis, sed ut ea pretia ad eas civitates pertinea<n>t
in quibus ampliora gladiatorum pretia flagrabant. Quod si quibus civitatibus |
res publica tenuior est, non eadem serventur quae aput fortiores civitates
scripta sunt, nec supra modum virium onerent, sed hactenus in eundem, |
usqu[a]e in publicis privatisque rationibus repperientur pretia summa
ac media ac postrema, si quidem provinciarum eae civitates sunt, ab
eo || qui praesidebit provinciae opserventur, ceterarum autem iuridico
vel curatore provinciae vel classis praetoriae praefecto vel procuratori |
maxumorum principum, uti cuiusque civitatis potestasqu<a>e ibi
prima erit. Atque ita rationibus decem retroversum annorum inspectis,
exemplis | munerum [quae] in quaque civitate edit[a] erunt consideratis,
conserventur ab eo, cuius arbitrium erit de tribus pretis vel, si melius
ei videbitur, | ex eo modo quem peraequ[e] fi[er]i lic<ebit>
trifariam pretia deducantur eaque forma etiam in posterum servetur.
Sciantque v(iri) c(larissimi), qui procon|sules paulo ante profecti
sunt, intra suum quisque annum it negotium exsequi se oportere, ii etiam,
qui non sortito provincias || regant, intra annum. | |
Ad
Galliam, sed et <t>rin<quo>s qui in civitatibus splendidissimarum
Galliarum veteri more et sacro ritu expectantur, ne ampliore pretio |
lanistae praebeant, quam binis milibus, cum maximi principes oratione
sua praedixerint, fore ut damnatum ad gladium | procurator eorum
nisi plure quam sex aureis et nisi iuraverit. | |
Sacerdotes
quoque provinciarum, quibus nullu[m] cu[m] lanistis nego[tium] e[rit],
gladiatores a prioribus sacerdotibus sus||ceptos vel si pla<c>et
auctoratos recipiunt, at post editi[o]ne[m] ex p[re]tio in succedentes
tran[sf]erunt ; neque singulatim aliquem | rei gladiatoriae
causa vendat plure quam lanistis est pretium perscr[ip]tum. | |
Is
autem qui aput tribunum plebei c(larissimum) v(irum) sponte ad dimicandum
profitebitur, cum habeat ex lege pretium duo milia, liberatus si discri|men
instauraverit, aestimatio eius post hac HS XII (milia) non excedat.
Is quoque qui senior atque in[h]abilior operam suam denuo | .... |
|
|