| |
SC. DE
COLLEGIIS ARTIFICUM BACCHIORUM
Quartel between the Athenian and Isthmian guilds of Dionysiac artists
( 112-111
BC ) |
| |
( S. Riccobono, Fontes iuris
Romani antejustiniani, I, Firenze, 1941, pp. 248-255,
n. 34 ).
~ Latin
translation by O. Gradenwitz ~
|
| |
| Senatus
consultum. |
| L.
Calpurnius L. f. Piso Caesoninus consul senatum consuluit ante diem. . . idus
iunias in comitio. Scribendo adfuerunt : M. Aemilius M. f. Scaurus
Camilia, Seruius. . . . S.
f., . . . . L. f. Cornelia, . . . . P.
f. Papiria. Quod legati Atheniensium ( sequuntur
nomina ) uiri boni amici populi boni amici sociique
nostri uerba fecerunt, gratiam amicitiam foedus renouarunt, senatum
appellarunt de suis artificibus, quibus damnum illatum est contra senatus
consulta, ut ea rata maneant et artifices qui conferunt in Isthmum et
Nemeam multam soluant secundum senatus consulta. . . . . . . . de
senatus sententia, ut. . . . si quis non pareat SC-is
neque pactionibus stet, teneatur secundum conuentionem, ut collegium
quod actionem intendat, quique pactiones semper custodiat, contumaces
ad senatusconsultumorum obseruationem coerceat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . illi
uero, confitentes pactiones nos fecisse Coram Amphitrionibus et senatu,
sed adfirmassent esse pactiones factas contra mandata quae susceperant
nonnulli artificum Peloponnesiacorum, et ob eam rem eas irritas esse,
pactionibus non stant operaque nostra nos prohibent iniuria pecuniasque
nostras communes sibi uindicant, cum uero coissent Sicyonem conuentum
fecerunt contra senatusconsultum, quod factum est P. Cornelio consule,
quo censuere nos conuenire (debere) Thebas et argos, et magistratus
constituerunt et communium pecuniarum reditibus abusi sunt. . . . contra
communes leges artificum ; a nobis legatis missis Romam et conuocato
senatu, quae maxima culpa est, ne huic quidem paruerunt sed etiam postquam
nos consultum accepimus quo. . . . aduersarios nostros,
nihilo minus opera nos prohibent, pecunias nostras sibi uindicant, contionem
Sicyone congerunt contra senatusconsultum quod factum est P. Cornelio
cos. et contra oracula Apollinis. |
| Petimus
igitur a senatu. . . . extra eas tres partes. Et
quod legati Dionysiacorum artificum missi eorum qui conferunt in Isthmum
et Nemeam ( sequuntur
nomina ) declarauerunt senatui artifices
Atticos actione aduersus collegium apud praetorem in Macedonia Cornelium
Sisennam instituta et litteris collegio redditis ab eis praetoris, ut
legatos mitteremus in diebus. . . . et cum misissemus
legatos de eis rebus de quibus iusserat praetor, defensuros nos apud
eum ( nomina ),
legatos autem mandata non perfecisse contempto senatus consulto et praetore
et collegio, cum uenissent pellam ad pactiones feciendas cum eis qui
Athenis se artifices esse dicebant, multamque irrogauissent collegio
talenta decem. Quapropter et cum eis. . . . . . . . . . . . . . . . esset
secundum leges collegii, praesentes Thebis damnati sunt, et idcirco,
adsumptis nonnullis Thebanis et Boeotiis artificibus, litteris collegii
ui arreptis abierunt, et cum desciuissent proprium collegium fecerunt
inter se, contraria facientes collegio et communibus legibus, iurisdictionemque
percusserunt artificum, et quae sacerdotia habebant pignori dabant(?),
pecunias et dona auferebant et sacras coronas, quae ne adhuc quidem
reddiderunt sacrificia et libationes prohibehant facere secundum morem
collegii Dionysio et ceteris deis et communibus patronis Romanis. |
| Rogamus
igitur senatum, iam antea collegio auctorem summorum bonorum factum,
ut conseruet qui ex antiquis temporibus dati sunt honores et beneficia,
et curet, ut reddantur pecuniae et dona et coronae collegio publico
quod confert in Isthmum et Nemeam, quae ( sc. dona etc. )
habent Thebani artifices et quidam ex Boeotia qui desciuerunt, pactiones
quae fecerunt ut irritae fiant, nam eas fecerunt legati contra quae
eis mandata erant et ob eam rem damnati sunt secundum collegii leges,
utque ius I. et N. artificum ratum sit. |
| De
eis rebus ita censuere : Atheniensium legatis benigne respondendum
esse ; uiros bonos et amicos populi boni et amici sociique nostri
appellare ; gratiam amicitiam societatemque renouare. Quod autem
uerba fecerunt, quod rogauerunt et decreuerunt inter se artifices I.
et N. quominus simul cum iis artifices attici operam dent, id ut tollant.
Quod autem pactum factum est inter artifices atticos et I. et N. coram
Cn. Cornelio Sisenna praetore uel proconsule, huic pacto standum censuere. |
| Ubi
prius ex senatusconsulto conuentus facere soliti sunt, ibi conuentus
in posterum ut fiant. Censuere. |
| De
pecuniis publicis uel communibus de quibus uerba fecerunt, ut M. Liuium
consulem adeant, isque cognoscat, decernat, sic ut ei e re publica fideque
sua uideatur. Censuere. |
| Utque
L. Calpurnius consul Atheniensibus munus ex formula quaestorem mittere
iubeat, sic ut ei e re publica fideque sua uideatur. Censuere. |
| |
Greek text ( G. Colin,
Fouilles de Delphes, III, 2, n. 70 ).
|
| |
| [ἐπὶ
Διον]υσίο[υ ἄρχοντος, ἐπὶ τῆς —tribus— πρώτης πρυτανείας, ᾗ Λάμιος Τιμούχου
Ῥαμνούσιος ἐγραμμάτευεν], | [Ἑκατομβ]αιῶνο[ς ———, καὶ ——— τῆς πρυτανείας.
vac. δόγμα συγκλήτου. vac.
|
| δόγμα
συγκλήτου. vac. Λεύκιος Καλπόρνιος] | [Λευκί]ου υἱὸς Πίσ[ων
Καισώνινος, ὕπατος, τῇ συγκλήτῳ συνεβουλεύσατο πρὸ ἡμερῶν ———] | [εἰ]δῶ[ν
Ἰ]ουνίων ἐγ κ[ομετίῳ. γραφομένῳ παρῆσαν· Μᾶρκος Αἰμίλιος Μάρκου υἱὸς]
| [Σ]κα[ῦ]ρος Καμιλία, Σε[ρούιος ......... Σερο]υίο[υ υἱ]ὸς [.........., .................]
| Λε[υκ]ίου υἱὸς Κορνη[λία, ............. Ποπ]λίου υἱὸς Π[απ]ιρία. [περὶ
ὧν οἱ πρεσβευταὶ] | [Ἀθ]ηναῖοι Θεμισστο[κλῆς ........
υἱός, Δημ]οχάρης Δη[μ...] υἱός, Α[...............
υἱός], | <—>εοφιλίσκος Ὀλυμπίχο[υ υἱός, ἄνδρες καλοὶ κἀγα]θοὶ
φίλ[ο]ι, πα[ρὰ] δήμου [καλοῦ κἀγαθοῦ φίλου] | συμμάχου τε ἡμετέρο[υ,
λόγους ἐποιήσαντο, χά]ριτα. φιλίαν συ[μμ]αχίαν [τε ἀνενεώσαντο, καὶ
ἐκάλεσαν] | [τὴν σύνκλητον ὑπὲρ τ[........................] παρὰ τὰ
δεδο[γμ]ένα [............. ὅπως] | ταῦτα κύρια διαμένῃ κα[θὼς .......................................................]
| κατὰ τὰ τῆς συγκλήτου [δόγματα ............... .....................................]
| ἀπὸ συνκλήτου γνώμης ὅπ[ως ...............................] ναι[...................]
| ἐὰν δέ τις μὴ πειθαρχῇ τοῖ[ς .............................. ἐ]μμεν[..................]
| [β]ούλευσιν, ὅπως ἥτις ἂν εἰσ[άγηται ... .................... τὸ]ν
ἀεὶ δι[α...............] | [ἀ]πειθοῦντας ἐμμένειν τοῖ[ς ..............................
συγ]κλητ[ο.... ............] | [.............]αι τὴν σύγκλ[η]τον συμφώνου[ς]
ἡμᾶς γενέ[σ]θαι, [ἀλλὰ φάσκουσι συνθήκας συντ]εθεῖσθαι | ἐναντίως αἷς
ἐ[λά]βοσαν ἐντολαῖς τ[ι]νες τῶν ἐκ Πελο[π]ον<ν>ήσου τε[χνιτῶν,
καὶ διὰ ταῦτα εἶναι ἀκύ]ρους, οὔτε | [ταῖς] συνθήκαι[ς] ἐμ<μ>ένουσιν,
τῆς τε [ἐ]ργασίας ὑπαρχ[ούσ]ης [ἡμᾶς ἀποκ]ωλ[ύου]σ[ι παρὰ τὸ δίκαιον],
τά τε χρή-|[ματ]α ἡμῶν τὰ ὄ[ντ]α κοινὰ ἐξιδιάσ[ζον]ται, συνε[λ]θόντες
τε εἰς [Σικυῶνα] σύνοδον [ἐ]ποι[ήσαντο] παρὰ τὸ δό-|[γμ]α τῆς συγκλή[τ]ου
τὸ ἐπὶ Ποπ[λίου Κορν]ηλίο[υ, ἐ]ν ὧι ἔδοξεν ἡμᾶ[ς συμπ]ορεύεσωαι ἐν Θήβ[αις
καὶ Ἄρ]γει, κα[ὶ] | ἀρχεῖα κατέστ[ησ]αν, καὶ τῶ[ν κοι]νῶν χρη[μ]άτων
τὰς προσό[δους κ]ατεχρήσαντ[ο ..............] | παρὰ τοὺ[ς κοινοὺ]ς
νόμους τῶν τεχνι]τῶν, πρεσβευόντων ἡμῶν εἰς Ῥ[ώμην, κ]αὶ καλού[ντων
τὴν σύγκλητον· τὸ δὲ] | [μέγιστον. οὐ μόνον οὐκ ἐπαύσαντο, ἀ]λλὰ καὶ,
δόγμα ἡμῶν λαβόντω[ν .......................] | [............................]
τοὺς ἀντιλέγοντας [ἡ]μῖν, οὐδ[ὲν ἔλασσον τ]ῆς τε ἐργασίας ἡμᾶς ἀ-|[ποκωλύουσι,
τά τε χρήματα ἡμῶν ἐξι]διάζονται, σ[ύ]νοδόν
[τε] ἐν Σ[ικυῶνι συν]άγουσι παρὰ τὸ δόγμα τῆς συν-|[κλήτου τὸ] ἐπὶ Κορνηλίου
καὶ παρὰ τοὺ]ς χρησμοὺ[ς] τοῦ [Ἀπόλλωνος.
|
| ἀξιοῦ]μεν
οὖν τὴν σύγκλητον ἵνα π[α]-|[.............................]ς ἑκατέρωι
[..................] ἡμῶν ἐκτὸς τῶν τριῶν μερῶν | [......................vacat?
καὶ] περὶ ὧν οἱ π[ρεσβευταὶ ἀπὸ τ]ῶν περὶ τὸν Διόνυσον τεχνιτῶν ἐξ-|[αποσταλέντες
τῶν συντελούντων] ἐς Ἰσθμὸν [καὶ Νεμέαν], Σωσικλείδας Φιλοκράτου, Δαμίξενος
| [...................., Πο]λυκράτης [........, Φί]λιππος Ἡρώδου, ἐνεφάνισαν
τῇ συνκλήτωι | [ὅτι οἱ τεχνίται οἱ ἐν τῇ Ἀττικῇ ὄντες, π]οιησάμεν[οι
κατηγ]ορίαν κατῆς συνόδου ἐπὶ τοῦ στρ<τα>γοῦ ἐμ Μακε-|δονία ...................,
γραμμά]των ἀποδ[οθέντ]ων τῇ συνόδωι ὑπ’ αὐτῶν παρὰ τοῦ στρα<τη>γοῦ
ὅπως | πρεσβευτὰς ἀπο[στ]είλωμεν ἐν [ἡ]μέραις
[...]· καί, ἀπ[οστειλ]άν[τω]ν ἡμῶν πρεσβ[ευτὰς π]ερ[ὶ
ὧν ὁ στρα]-|τηγὸς ἐκέλευσεν τοὺς ἀμολογιουμένους αὐτῶι, Διονύσιον, Ἀνδρόνικον,
Φιλοκράτην, Δ[ράκ]οντα, | τούσδε περὶ ὧν μὲν ε<ἶ>χον τὰς ἐντολὰς
μὴ ἐπιτελέσαι, καταφρονήσαντ<α>ς δὲ τοῦ τε τῆς συγκλήτου | δόγματος
καὶ τοῦ στρατηγοῦ καὶ τῆς συνόδου, ἐλθόντας εἰς Πέλλαν συνθήκας ποιήσασθαι
πρὸς τοὺς | ἐν Ἀθήναις φ[άσκ]οντας εἶναι τεχνίτας, ἐπιτίμιον ἐπιγράψαντ<α>ς
κατὰ τῆς συνόδου τάλαντα δέκα· | ἐφ’ οἷς, καὶ [δο]θέντων αὐτοῖς ἐγκλημάτων
κατὰ τοὺς τῆς συνόδου νόμους, παρόντες ἐν Θήβαις κα-|τάδικοι ἐγένοντο,
καὶ, διὰ ταῦτα, προσλαβόμενοί τ[ι]νας τῶν ἐν Θήβαις καὶ Βιοωτίαι τεχνιτῶν,
τά τε | γράμματα τὰ κοινὰ ἀπῆλθον ἔχοντες μετὰ βίας, καὶ, ἀποστάται
γενόμενοι, καθ’ ἰδίαν σύνοδον ἐ-|ποιοῦντο μετ’ ἀλλήλων, ὑπεναντία πράτ<τ>οντες
τῇ συνόδωι καὶ τοῖς κοινοῖς νόμοις, τήν τε δικ[αι]-|οδοσίαν διέκοψαν
τῶν τεχνιτῶν, τίνας ἱερεωσύνας ε<ἶ>χον ἐπενεγύων, τά τε χρήματα
καὶ τ[ὰ] | ἀναθήματα ἀπῆλθον ἔχοντες καὶ τοὺς ἱροὺς {ἱεροὺς} στεφάνους,
ἃ καὶ οὐκ ἀποδέδωκαν οὐδὲ ἕως τοῦ | νῦν, τὰς θυσίας καὶ σπονδὰς ἐκώλυον
ποιεῖν καθὼς εἰθισμένον ἦν τῇ συνόδωι τῶι τε Διον[ύ]-|σωι καὶ τοῖς ἄλλοις
θεοῖς καὶ τοῖς κοινοῖς εὐεργέταις Ῥωμαίοις.
|
| ἀξιοῦμεν
οὖν τὴν σύγκλη-|τον, γεγονεῖαν καὶ ἐν τοῖς ἔμπροσθεν χρόνοις παρα<ιτί>αν
τῶν μεγίστων ἀγαθῶν τῆι συνόδω[ι], | συντηρῆσαι τὰ ἐκ παλαιῶν χρόνων
δεδομένα τίμια καὶ φιλάνθρωπα, καὶ φροντίσαι ὅπως ἀ-|ποδοθῇ τὰ χρήματα
καὶ τὰ ἀναθήματα καὶ οἱ στέφανοι τῇ συνόδωι τῇ κοινῇ τῇ συντελούσῃ |
Ἰσθμὸν καὶ Νεμέαν, ἃ ἔχουσιν οἱ ἐν Θήβαις τεχνῖται καί τινες τῶν ἐγ
Βοιωτίας ἀποσστά[ται] | γεγενημένοι, τάς τε συνθήκας ἃς ἐποιήσαντο ἵνα
ἄκυροι γένωνται, ἐπεὶ ἐποι<ή>σαντο [....] | [............]σται
παρὰ τὰς δοθείσας αὐτοῖς ἐντολάς, καὶ γέγοναν ὑπὲρ τούτων κατάδικοι
[κατὰ τοὺς] | τ[ῆς συνόδ]ου νόμους, ὅπως τε οἱ νόμοι τῶν ἐξ Ἰσθμοῦ καὶ
Νεμέας τεχνιτῶν κύριοι ὦσιν. vac.?
|
| περὶ
τού[των] | τῶν [πρα]γμάτων οὕτως ἔδοξεν· Ἀθηναίοις πρεσβευταῖς φιλανθρώπως
ἀποκριθῆναι· ἄνδρας καλοὺς κα[ὶ] | ἀγαθοὺς καὶ φίλους παρὰ δήμου καλοῦ
κἀγαθοῦ καὶ φίλου συμμάχου τε ἡμετέρου προσαγορεῦσαι· χάρι[τα], | φιλίαν,
συμμαχίαν τε ἀνανεώσασθαι. περὶ δὲ ὧν πραγμάτων λόγους ἐποιήσαντο, τί
ἠρώτησαν ἢ <ἐ>ψηφίσ[αν]-|το ἐν ἑαυτοῖς οἱ τεχνῖται οἱ ἐξ Ἰσθμοῦ
καὶ Νεμέας ὧι ἔλασσον ἅμα μετ’ αὐτῶν οἱ τεχνῖται οἱ ἐν τῇ Ἀττικ[ῇ] |
ὄντες ἐργασίαν ποιῶσιν, τοῦτο ὅπως ἄρωσιν· ὅ δὲ σύμφωνον γεγονός ἐστιν
τοῖς τεχνίταις τοῖς ἐν | τῇ Ἀττικῇ οὖσιν καὶ τοῖς τεχνίταις τοῖς ἐξ
Ἰσθμοῦ καὶ Νεμέας ἐπὶ Γναίου Κορνηλίου Σισέννα στρατηγο[ῦ] | ἢ ἀνθυπάτου
ἐκεῖ ὄντος σύμφωνον ἑστάναι ἔδοξεν.
|
| ὅπου
τὸ πρότερον ἐ<κ σ>υγκλήτου δόγματος τὰς | συνόδους αὐτῶν ποιεῖν
ἠώθασιν, ἐκεῖ αἱ σύνοδοι μετὰ ταῦτα ὅπως γίνωνται· ἔδοξεν.
|
| περὶ
δὲ | χρημάτων δημοσίων ἢ κοινῶν περὶ ὧν λόγους ἐποιήσαντο, ὅπως πρὸς
Μάαρκον Λείβιον ὕπατον προ[σ]-|ελθῶσιν, οὗτός τε ἐπιγνῶι, ἐπικρίνῃ οὕτως
καθὼς <ἂν> αὐτῶι ἐκ τῶν δημοσίων πραγμάτων πίστεώς | τε ἰδία<ς>
φαίνηται· ἔδοξεν.
|
| ὅπως
τε Λεύκιος Καλπόρνιος ὕπατος Ἀθηναίοις ξένια κατὰ τὸ διάταγμα | τὸν
ταμίαν ἀποστεῖλαι κελεύσῃ, οὕτως καθὼς ἂν αὐτῶι ἐκ τῶν δημοσίων πραγμάτων
πίσστεώς {πίστεως} | τε ἰδία<ς> φαίνηται· ἔδοξεν.
|
| |
► Bibliography
Dittenberger, Sylloge inscriptionum graecarum, 2nd ed.,
Leipzig, 1898-1901, n. 930 ; Colin, BCH, 23,
1899, pp. 1-55 and 303-316 ; Ziebarth, RhMus, 55, 1900, pp. 515-518 ;
Bruns, Fontes iuris Romani
antiqui, I, Tübingen, 1909, pp. 171-176, n. 40 ;
Colin, Fouilles de Delphes, III, 2, Paris, 1909-13,
n. 70 a ; Poland, Geschichte des griechischen
Vereinswesen, Leipzig, 1909, pp. 132 ss. ; Poland,
RE, V A 2, cc. 2504 ss. ; Ferguson, Hellenistic Athens, London, 1911, pp. 370-371 ;
Holleaux, Hermes, 49, 1914, pp. 581-589 ;
Klaffenbach, Symbolae ad historiam collegiorum artificum
Bacchiorum, Diss., Berlin, 1914, pp. 29-35 ; Dittenberger et al., Sylloge inscriptionum Graecarum,
3rd ed., Leipzig, 1915-24,
n. 705 ; Holleaux, REA, 19, 1917, pp. 157 ss. ;
Tod, JHS, 54, 1934, pp. 140-162 ; Daux, Delphes au IIe et au Ier Siècle, Paris, 1936,
pp. 356-372 ; Day, An Economic History of Athens under Roman Domination,
New York, 1942, pp. 92-94 ; Accame,
Il dominio romano in Grecia dalla guerra acaica ad Augusto,
Roma, 1946, pp. 4-5 ; Bickerman,
CP, 42, 1947, pp. 137-146 ;
Bourne, Coleman-Norton & Johnson, Ancient Roman Statutes,
Austin, 1961, pp. 48-49, n. 49 ;
Sherk, Roman Documents from the Greek East, Baltimore,
1969, n. 15, pp. 86-93 ; Ries, Prolog und Epilog
in Gesetzen des Altertums, München, 1983, p. 133 ; Eck,
Caballos & Fernández, Das Senatus consultum de Cn. Pisone
patre, München, 1996, p. 127 ; Ricci, Gladiatori e attori nella Roma Giulio-Claudia :
Studi sul senatoconsulto di Larino, Milano, 2006, p. 34 ;
Szabó, Iustum Aequum Salutare, 4, 2008, pp. 73-74.
► Source : Inscription on four stones discovered
at Delphi, Greece, in 1898.
|
| |