SC. DE AMPHIARAI OROPII AGRIS
     
Decree of the Senate concerning the fiscal privileges of the temple of Amphiaraus
     
( 86 and 73 BC )
 
    
( S. Riccobono, Fontes iuris Romani antejustiniani, I, Firenze, 1941, pp. 260-266, n. 36 ).
 
 
Latin translation
  
 
Praescriptio Epistulae M. Terentii Varronis Luculli et C. Cassii Longini
cos. a. 681 ad Oropios missae.
     M. Terentius M. f. Varro Lucullus, C. Cassius L. f. Longinus cos. Oropiorum magistratibus ordini populoque salutem.
     Si ualetis, bene est. Scire uos uolumus, nos ex senatus consulto facto L. Licinio M. Aurelio cos. de controuersiis eorum qui [res curant?] dei Amphiarai et publicanorum qui fuerunt cognouisse pridie idus Octobres in basilica Porcia.
     In consilio adfuerunt M. Claudius M. f. Arnensis Marcellus, C. Claudius C. f. Arn. Glaber, M. Cassius M. f. Poment., C. Licinius C. f. Poment., C. Licinius C. f. Stell. Sacerdos, L. Voluscius L. f. Arn., L. Lartius L. f. Papiria, C. Annaeus C. f. Crust., M. Tullius M. f. Corn. Cicero, Q. Axius M. f. Quir., Q. Pompeius Q. f. Arn. Rufus, A. Cascellius A. f. f. Romil., Q. Minucius Q. f. Ter. Thermus, M. Publicius M. f. Hor. Scaeua, T. Maenius T. f. Lem., L. Claudius L. f. Lem.
Instrumenta a partibus prolata – Cognitio consulum a. 681.
     Quod Hermodorus Olympichi f. sacerdos Amphiarai, qui antea a senatu socius appellatus est, et Alexidemus Theodori f. [et] Demaenetus Theoteli f. legati Oropiorum uerba fecerunt,
     cum in lege locationis ii agri, quos L. Sulla deorum immortalium aedium sacrarum tuendarum causa concessit, excepti sint, eosque reditus, qua de re agitur, L. Sulla deo Amphiarao attribuerit, ut pro iis agris reditum publicano ne pendant ;
     et quod L. Domitius Ahenobarbus pro publicanis dixit,
     cum in lege locationis ii agri excepti sint, quos L. Sulla deorum immortalium aedium sacrarum tuendarum causa concessit, neque Amphiaraus, cui ii agri concessi esse dicuntur, deus sit, ut iis agris frui liceat publicanis ;
     de consilii sententia sententiam tulimus ; quod cognouimus ad senatum referemus, id quod etiam in commentariorum tabulam rettulimus :
     de agro Oropio, de quo controuersia erat cum publicanis, ex lege locationis is exceptus est, ne publicanus eo fruatur.
     Ex senatus consulto cognouimus.
Acta publica ad rem pertinentia, id est : Lex censoria locationis ; Decretum Sullae a. 668 ;
SC. a. 674 quo id confirmatur.
     In lege locationis uidetur exceptum esse sic :
     et extra ea quam si quid ex senatus consulto imperator imperatoresque nostri honoris deorum immortalium aediumque sacrarum tuendarum [causa] fruendum dederunt reliquerunt, extraque ea quae L. Cornelius Sulla imperator de consilii sententia deorum immortalium aediumque sacrarum tuendarum causa fruenda dedit, quod idem senatus confirmauit neque postea senatus consulto irritum factum est.
     L. Cornelius Sulla de consilii sententia sententiam uidetur dixisse :
     uoti reddendi causa aedi Amphiarai agrum tribuo undequaque pedum mille, ut hic quoque ager sacer sit ;
     item deo Amphiarao consecrasse
     urbis et agri portuumque Oropiorum reditus omnes in ludos et sacrificia, quae Oropii deo Amphiarao faciunt, item quae posthac ob uictoriam imperiumque populi Romani facient, extra agros Hermodori Olympichi f. sacerdotis Amphiarai, qui perpetuo in amicitia populi Romani mansit.
     De ea re senatus consultum L. Sulla Epaphrodito, Q. Metello Pio cos. factum uidetur esse, quod senatus decreuit et in haec uerba :
     quaeque deo Amphiarao et aedi eius L. Cornelius Sulla de consilii sententia attribuit concessit, eadem senatus ei danda concedenda esse existimauit.
     In consilio adfuerunt iidem qui in rerum consultarum tabula prima, cera quarta decima.
SC. a. 681 quo decretum consulum confirmatur.
     Senatus consultum hoc factum est :
     A. d. XVII kal. Nou. in comitio.
     Scribendo adfuerunt T. Maenius T. f. Lemonia, Q. Rancius Q. f. Claud., C. Visellius C. f. Quir. Varro.
     Quod M. Lucullus C. Cassius cos. causa cognita rettulerunt de agro Oropio et publicanis cognouisse se : Oropiorum quoque agrum exceptum esse uideri ex lege locationis, non uideri publicanos iis frui,
     ita, ut eis e re publica fideque sua uisum esset, censuere.
 
 
Greek text ( V. Petrakos, Hoi epigraphes tou Oropou, n. 308 ).
  
 
      Μ̣[άαρ]κ̣ος   Τερέντιος   Μαάρκου   υἱὸς   Οὐάρρων   Λεύκολλος,   Γάϊος   Κάσιος   Λευκί[ου υἱὸς] | Λ[ογ]γ̣ῖνος ὕπατοι vv Ὠρωπίων ἄρχουσιν, βουλῇ, δήμωι χαίρειν·
      εἰ ἔρρωσθε εὖ ἂν ἔχ[οι vvvv] | ὑμᾶς εἰδέναι βουλόμεθα, ἡμᾶς κατὰ τὸ τῆς συνκλήτου δόγμα τὸ γενόμενον ἐ[πὶ Λευκί]-|ου Λικινίου Μαάρκου Αὐρηλίου ὑπάτων ἐπεγνωκέναι περὶ ἀντιλογιῶν τῶν ἀνάμ[εσον] | θεῶι Ἀμφιαράωι καὶ τῶν δημοσιωνῶν γεγονότων {ἐπεγνωκέναι} vvv πρὸ μιᾶς εἰ[δυῶν] | Ὀκτομβρίων ἐμ βασιλικῇ Πορκίᾳ·
      ἐν συνβουλίωι vv παρῆσαν Μάαρκος Κλαύδιος Μαάρκ[ου] | υἱὸς Ἀρνήσσης Μαάρκελλος, vvv Γάϊος Κλαύδιος Γαΐου υἱὸς Ἀρνήσσης Γλάβερ, v | Μάαρκος Κάσιος Μαάρκου υἱὸς Πωμεντίνα, vv Γάϊος Λικίνιος Γαΐου υἱὸς | {Πωμεντίνα, v Γάϊος Λικίνιος Γαΐου υἱὸς} Στηλατίνα {Σ} Σακέρδως, vac. | Λεύκιος Οὐολύσκιος Λευκίου υἱὸς Ἀρνιήσσης, vv Λεύκιος Λάρτιος Λευκίου υἱὸς v | Πηπιρία, vv Γάϊος Ἀνναῖος Γαΐου υἱὸς Κλυτομίνα, vv Μάαρκος Τύλλιος Μαάρκου υἱὸς v | Κορνηλία Κικέρων, vv Κόϊντος Ἄξιος Μαάρκου υἱὸς Κυρίνα, vv Κόϊντος Πομπήϊος Κοΐν-|του υἱὸς Ἀρνήσσης Ῥοῦφος, v Αὖλος Κασκέλιος Αὔλου υἱὸς {ουιος} Ῥωμιλία, vac. | Κόϊντος Μυνύκιος Κοΐντου υἱὸς Τηρη{ρη}τίνα {Τηρητίνα} Θέρμος, vv Μάαρκος Ποπλίκιος vv | Μαάρκου υἱὸς Ὁρατία Σκαίουας, vv Τίτος Μαίνιος Τίτου υἱὸς vv Λεμωνία, v Λεύκιος v | Κλαύδιος Λευκίου υἱὸς Λεμωνία· vvvv
      περὶ  ὧν  Ἑρμόδωρος Ὀλυνπίχου     υἱὸς     ἱερεὺς     v   |   Ἀνφιαράου     ὅστις   πρότερον   ὑπὸ   τῆς συνκλήτου   σύνμαχος προσηγορευμέ-|νος ἐστίν, καὶ Ἀλεξίδημος Θεοδώρου υἱός, Δημαίνετος Θεοτέλου υἱός, πρεσβευ-|ταὶ Ὠρωπίων, λόγους ἐποιήσαντο vvv
      ἐπ<ε>ὶ ἐν τῷ τῆς μισθώσεως νόμωι αὗται αἱ vv | χῶραι {ὑ<π>εξειρημέναι εἰσίν}, ἃς Λεύκιος Σύλλας θεῶν ἀθανάτων ἱερῶν τεμενῶν | φυλακῆς ἕνεκεν συνεχώρησεν, ὑπεξειρημέναι εἰσίν, vv ταύτας τε τὰς προσ-|όδους, περὶ ὧν ἄγεται τὸ πρᾶγμα, Λεύκιος Σύλλας τῶι θεῶι Ἀμφιαράωι πρ<ο>σώιρι-|σεν ὅπως ὑπὲρ τούτων τῶν χωρῶν πρόσοδον τῶι δημοσιώνῃ μὴ τελῶσιν vvvvv |
      καὶ περὶ ὧν Λεύκιος Δομέτιος Αἰνόβαλβος vvv ὑπὲρ δημοσιωνῶν εἶπεν vvv |
      ἐπεὶ ἐν τῶι τῆς μισθώσεως νόμωι αὗται αἱ χῶραι ὑπεξειρημέναι εἰσὶν vvv | ἃς Λεύκιος Σύλλας θεῶν ἀθανάτων ἱερῶν τεμενῶν φυλακῆς ἕνεκεν vvvv | συνεχώρησεν, vv οὔτε ὁ Ἀμφιάραος ὧι αὗται αἱ χῶραι συνκεχωρημέναι v | λέγονται, θεός ἐστιν, ὅπως ταύτας τὰς χώρας καρπίσζεσθαι ἐξῇ v | τοὺς δημοσιώνας· vvv
      ἀπὸ συνβουλίου γνώμης γνώμην ἀπεφηνά-|μεθα· ὃ ἐπέγνωμεν, τῆι συνκλήτωι προσανοίσομεν, vv τοῦτο ὃ καὶ vv | εἰς τὴν τῶν ὑπομνημάτων δέλτον κατεχωρίσαμεν· vvv
      περὶ χώρας v | Ὠρωπίας, περὶ ἧς ἀντιλογία ἦν πρὸς τοὺς δημοσιώνας, κατὰ τὸν τῆς v | μισθώσεως νόμον v αὕτη ὑπεξειρημένη ἐστίν, ἵνα μὴ ὁ δημοσιώ-|νης αὐτὴν καρπίζηται
      κατὰ τὸ τῆς συνκλήτου δόγμα ἐπέγνωμεν· |
      ἐν τῷ τῆς μισθώσεως νόμῳ ὑπεξειρημένην δοκεῖ εἶναι οὕτως· vvv |
      ἐκτός τε τούτων ἢ εἴ τι δόγμα συνκλήτου αὐτοκράτωρ αὐτοκράτορές τ[ε] | ἡμέτεροι καταλογῆς θεῶν ἀθανάτων ἱερῶν τεμενῶν τε φυλακῆς vv | καρπίζεσθαι ἔδωκαν, κατέλιπον· vv ἐκτός τε τούτων ἃ Λεύκιος vvvv | Κορνήλιος Σύλλας αὐτοκράτωρ ἀπὸ συνβουλίου γνώμης θεῶν vvvv | ἀθανάτων ἱερῶν τεμενῶν τε φυλακῆς ἕνεκεν καρπίζεσθαι ἔδωκεν v | ὃ τὸ αὐτὸ ἡ σύνκλητος ἐπεκύρωσεν οὔτε μετὰ ταῦτα δόγματι vvv | συνκλήτου ἄκυρον ἐγενήθη· vv
      Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας ἀπὸ συν-|βουλίου γνώμης γνώμην εἰρηκέναι δοκεῖ· vv
      τῆς εὐχῆς ἀποδόσεως vvv | ἕνεκεν τῶι ἱερῷ Ἀμφιαράου χώραν προστίθημι πάντῃ πάντοθεν πόδας | χιλίους, ἵνα καὶ αὕτη ἡ χώρα ὑπάρχῃ ἄσυλος·
      ὡσαύτως τῶι θεῷ Ἀμφιαράωι vvv | καθιερωκέναι
      τῆς πόλεως καὶ τῆς χώρας λιμένων τε τῶν Ὠρωπίων v | τὰς προσόδους ἁπάσας εἰς τοὺς ἀγῶνας καὶ τὰς θυσίας, ἃς Ὠρώπιοι v | συντελοῦσιν θεῷ Ἀμφιαράωι, ὁμοίως δὲ καὶ ἃς ἂν μετὰ ταῦτα ὑπὲρ τῆς | νίκης καὶ τῆς ἡγεμονίας τοῦ δήμου τοῦ Ῥωμαίων συντελέσουσιν, vvvvvv | ἐκτὸς ἀγρῶν τῶν Ἑρμοδώρου Ὀλυνπίχου υἱοῦ ἱερέως Ἀμφιαράου τοῦ v | διὰ τέλους ἐν τῇ φιλίᾳ τοῦ δήμου τοῦ Ῥωμαίων μεμενηκότος·
      περὶ τού-|του τοῦ πράγματος δόγμα συνκλήτου vv ἐπὶ Λευκίου Σύλλα Ἐπαφροδίτου, | Κοΐντου Μετέλλου Εὐσεβοῦς ὑπάτων vv ἐπικεκυρωμένον δοκεῖ εἶναι vvv | ὅπερ ἡ σύνκλητος ἐδογμάτισεν καὶ εἰς τούτους τοὺς λόγους·
      ὅσα τε θεῶι | Ἀμφιαράωι καὶ τῶι ἱερῷ αὐτοῦ v Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας ἀπὸ συ<ν>βουλίου v | γνώμης προσώρισεν συνεχώρησεν, τὰ αὐτὰ ἡ σύνκλητος τούτωι τῶι θεῶι vv | δοθῆναι συνχωρηθῆναι ἡγήσατο·
      ἐν τῶι συμβουλίωι παρῆσαν v | οἱ αὐτοὶ οἳ ἐμ πραγμάτων συμβεβουλευμένων δέλτωι πρώτηι v | κηρώματι τεσσαρεσκαιδεκάτωι·
      δόγμα συνκλήτου τοῦτο γενόμενόν vv | ἐστιν·
      πρὸ ἡμερῶν δεκαεπτὰ καλανδῶν Νοενβρίων ἐν κομετίωι· v |
      γραφομένου παρῆσαν vv Τίτος Μαίνιος Τίτου υἱὸς Λεμωνία, vv | Κόϊντος Ῥάγκιος Κοΐντου υἱὸς Κλαυδία, Γάϊος Οὐσέλλιος Γαΐου vv | υἱὸς Κυρίνα Οὐάρρων· vv
      περὶ ὧν Μάαρκος Λεύκολλος, Γάϊος Κάσιος | ὕπατοι ἐπιγνόντες ἀπήνγειλαν περὶ Ὠρωπίας χώρας καὶ τῶν | δημοσιωνῶν ἑαυτοὺς ἐπεγνωκέναι· ὡσαύτως τὴν Ὠρωπίων v | χώραν ὑπεξειρημένην δοκεῖν εἶναι κατὰ τὸν τῆς μισθώσεως νόμον | μὴ δοκεῖν τοὺς δημοσιώνας ταῦτα καρπίζεσθαι·
      οὕτως vvv | καθὼς ἂν αὐτοῖς ἐκ τῶν δημοσίων πραγμάτων πίστεώς τε τῆς v | ἰδίας ἐφαίνετο, ἔδοξεν. vacat
 

 
► Bibliography
 
 
Bases, Ἐφ 'Αρχ., 1884, pp. 97 ss. ; Mommsen, Hermes, 20, 1885, pp. 268-287 = GS, V, pp. 495 ss. ; Bases, Ἐφ 'Αρχ., 1886, pp. 46 ss. ; von Wilamowitz-Moellendorff, Hermes, 21, 1886, p. 103, n. 1 ; Viereck, Sermo Graecus, Göttingen, 1888, pp. 35-40, XVIII ; de Ruggiero, BIDR, 1892, pp. 361 ss. ; Dittenberger, Inscriptiones Graecae, VII, Berlin, 1892, n. 413 ; de Ruggiero, L'arbitrato pubblico in relazione col privato presso i Romani, Roma, 1893, pp. 313 ss. ; Kniep, Societates publicanorum, Jena, 1896, p. 114 ; Münzer, Philologus, 55, 1896, p. 388 ; Dittenberger, Sylloge inscriptionum graecarum, 2nd ed., Leipzig, 1898-1901, n. 334 ; von Premerstein, RE, s.v « Commentarii », cols. 732-733 ; Bormann, Fest. Hirschfeld, Berlin, 1903, pp. 431-439 ; Wilhelm, Göttingische Gelehrte Anzeigen, 1903, p. 797 ; Bruns, Fontes iuris Romani antiqui, I, Tübingen, 1909, pp. 180-185, n. 42 ; Laum, Stiftungen in der griechischen und römischen Antike, Leipzig, 1914, n. 26 ; Dittenberger et al., Sylloge inscriptionum Graecarum, 3rd ed., Leipzig, 1915-24, n. 747 ; Abbott & Johnson, Municipal Administration in the Roman Empire, Princeton, 1926, p. 365, pp. 276-279, n. 18 ; Larsen in Frank, An Economic Survey of Ancient Rome, IV, Baltimore, 1938, pp. 307 and 365 ; Riccobono, FIRA, I, Firenze, 1941, pp. 260-266, n. 36 ; Rostovtzeff, Social and Economic History of the Hellenistic World, II, Oxford, 1941, pp. 748-749 ; Accame, Il dominio romano in Grecia dalla guerra acaica ad Augusto, Roma, 1946, pp. 18 and 201 ; Lewis & Reinhold, Roman Civilization, I, New York, 1951, pp. 344-346, n. 137 ; Wenger, Die Quellen des römischen Rechts, Wien, 1953, pp. 384-385 ; Kahrstedt, Das wirtschaftliche Gesicht Griechenlands in der Kaiserzeit, Diss., Bern, 1954, p. 59 ; Arangio-Ruiz, Storia del diritto romano, Napoli, 1960, pp. 213-214 ; Johnson, Coleman-Norton & Bourne, Ancient Roman Statutes, Austin, 1961, p. 71-72, n. 74 ; Nicolet, L'ordre équestre à l'époque républicaine, Paris, 1966, p. 351-352 ; Sherk, Roman Documents from the Greek East, Baltimore, 1969, n. 23 ; Girard & Senn, Les lois des Romains, Napoli, 1977, pp. 294-300, n. 7 ; Bernhardt, Polis und römische Herrschaft in der späten Republik (149-31 v. Chr.), Berlin-New York, 1985, pp. 132-133 ; Petrakos, Hoi epigraphes tou Oropou, Athens, 1997, n. 308 ; Ehrhardt, Fest. Deininger, Stuttgart, 2002, pp. 143-144 ; Carlsen in Fischer-Hansen & Poulsen, From Artemis to Diana : the goddess of man and beast, Copenhagen, 2009, p. 378 ; Lepore, Introduzione allo studio dell'epigrafia giuridica latina, Milano, 2010, pp. 168-170.
 
 
►  Source : Stele of white marble found in 1884 near the statue of Sulla in Oropus, Greece.
 

Traduction française