| GAI
LIBRI TERTII AC QUARTI INSTITUTIONUM FRAGMENTA AEGYPTIA Fragments of Gaius' Institutes ( AD 4th - 5th century ) |
| ( J. Baviera, Fontes iuris Romani antejustiniani, II, Firenze, 1968, pp. 195-200 ). PSI XI, 1182 |
| I. |
| Gai. Inst. III, 153-154. |
153. [Dicitur
etiam kapitis deminutione solui
societatem, quia ciuili ratione
kapitis deminu]tio morti c[oaequat<ur>: sed uti]q<ue> si
adhuc [<con>sentiant in] s[o]cietatem, noua uidetur incipere societas. |
154. Item
si cuius ex sociis bona publice aut priuati<m> uenierint, soluitur
societas. Sed ea quidem societas, de qua loquimur, id e<st> q<uae>
nudo <con>sensu <con>trahitur, iuris gentium e<st>,
itaque i<nter> omne[s] homines naturali ratione consistit. E<st>
a<u>t<em> aliud genus societatis proprium ciuium Romanor[um].
Olim enim mortuo patre familias i<nter> suos h<ere>des quaedam
erat legitima simul et naturalis soci[e]t[a]s,
quae appell[abatur] [ercto non cito, i<d>
e<st> dominio] [non diuiso: erct]um enim do[minium
e<st>, un]de eru[s] dominus dicitur: ciere a<u>[t<em>]
diuidere e<st>: unde c<a>edere et secare et diuidere dicimus.
Alii q<uo>q<ue>, qui uolebant eandem habere societatem,
poterant id <con>sequi ap<ud> praetorem certa legis actione.
In hac a<u>t<em> societate fratrum ceterorumue qui ad exemplum
fratrum suorum societatem coierint, illud proprium [era]t, [unus] quod
u<el> unus ex sociis communem seruum m<anu>mittendo liberu<m>
faciebat et omnibus libertum adquirebat: item unus
[rem co]mmunem m<an>c[ipa]<n>[do eius
faciebat, qui m<an>cipio accipiebat . . . . . . . . . .]
desunt folia duo. |
| II. |
| Gai. Inst. III, 167-174. |
167. [Communem
seruum pro dominica parte
dominis adquirere certum est, ex]cepto eo, q<uod>
uni nomin[a]tim stipuland[o] aut [m<an>ci]pi[o] accipien[do illi
soli] adquirit, u<el>u<ti> cum ita stipuletur: TITIO DOMINO
MEO DARI SPONDES?, aut cum ita m<an>cipio accipiat: HANC RE<M>
EX I<URE> Q<UIRITIUM> LUC<II> TIT<II> DOMINI
MEI E<SS>E AIO, EAQUE EI EMPTA EST<O H>OC AERE. |
167a. Illud
q<uae>ritur, an q<uod> nomen domini adiectum efficit, ide<m>
faciat unius ex dominis iussum i<nter>cedens. Nostri praeceptores
proinde ei qui iusserit soli adquiri existiman[t, atque si] nominatim
ei stip[ulatus] e<ss>et seruus m<an>cipioue quid accepisset:
d<iuersae> s<cholae> a<uctores> proinde [utri]sque
adquiri putant, [ac si nullius iussum i<nter>uenisset.] |
[QUIB<US>
MO]DIS SOLUUNTUR [OBLI]GATIONES. R<ubrica>. |
168. Tollitur
a<u>t<em> obligatio praecipue solutione eius q<uod>
debeatur. Vnde q<uae>ritur, si quis consentiente creditore aliud
pro alio soluerit, utrum ipso iure liberetur, q<uod> nostris praeceptoribus
placuit, an ipso iure maneat obligatus, sed adu<er>sus petente<m>
p<er> exceptionem doli mali defendi debeat, quod diuersae scholae
aucto[rib<us> uis]um est. |
169. I[te<m>
p<er> a]cceptilationem tollitur obligatio. Acceptilatio a<u>t<em>
e<st> u<el>u<t> imaginaria solutio: nam
q<uod> ex u[erborum obligatione
tibi de]beam, id s[i ue]lis mihi r[e]mi]ttere, p[ot]erit sic f[ieri,
ut] patia[ris] haec [uerba]
me dic[ere: Q<UOD>] TIBI
EG[O PROMIS]I, HABENS[NE] ACCEP[TUM? et tu] respo[n]deas: H[ABEO]. |
170. [Qu]o
gen[ere, ut] dixim[us, toll]untu[r illae
obli]gat[iones], q<uae> in [uerbis . . . eu
. . . , non etia]m cete[rae]; [<con>sentaneum enim] est ui[s<um>]
uerbis factam obligationem posse aliis uerbis dissolui.
Sed id, q<uod> ex
alia causa debeatur], [potest
in stip]ula[tionem deduci et
p<er> ac]cep[tilationem dissol]ui. |
171. Q<uam>u<is>
[a<u>t<em> acceptilatio i]magi[naria solutio sit, t]am<en>
mu[lier s<ine> t<utore> a<uctore> acce]ptilati[onem
facere non po]test, cu[m al]ioquin s[ol]ui ei sin[e tu]tore aucto[r]e
possi[t. |
172. Ite]m
q<uod> deb[etu]r pro p[arte] [re]cte sol[uitu]r:
an a<u>t<em> [in p]artem [ac]ceptila[tio fi]eri pos[sit],
quaesi[tum e<st>]. |
173. [E<st>]
et alia [species] ima[ginariae
s]olu[tionis], p<er> ae[s et libra]m: qu[od et i]psum [genus]
cer[tis e]x c<ausis> [recept]um e<st>, u<el>[u<ti>
si quid eo nomine] debea[tur, quod per aes et libram gestum sit, sive
quid ex iudicati c<ausa> debeatur. |
174. [Adhibentur
n<on> minus qu<am>] quin[que testes et libripe]ns: d<ein>[d<e>
is, qui liberatur, ita dicit: QUO]D E[GO TIBI TOT MILIB]US S<E>S<TERTIORUM>
IUDIC[IO <CON>DEMNATUS] SUM, EO [NOMINE ME A TE SOLVO] LIBERO[QUE
HOC AERE AENEA]QUE LIB[RA. HANC TIBI] . . . . . . |
| desunt folia complura. |
| III. |
| Gai. Inst. IV, 16-18. |
16. [Deinde
qui prior uindicauerat dicebat: QUANDO TU INIURIA UINDICAUISTI, QUINGEN]TIS
ASSIB[US] SACRAMENTO TE P<RO>UOCO: aut si res i<n>fra mille
asses erat, q<u>i<n>quagenarium scil<icet> [sa]cramentum
nomi[na]b[at]. D<ein>d<e> eadem sequebant<ur> quae
si in p<er>sonam ageretur. Postea pr<aetor> secu<n>dum
alterum eorum uindicias dicebat, id e<st> interim aliquem possessorem
<con>stituebat eu<m>que iubebat praedes adu<er>sario
dare litis et uindiciarum, id est rei et fructuum: alios a<u>t<em>
p<rae>des ipse pr<aetor> ab utroq<ue> accipiebat sacramenti,
c<ausa> q<ui>a id in publicum cedeba[t]. Fest[uc]a a<u>t<em>
uteba<n>tur quasi hastae loco, signo quodam iusti dominii, qua[n]do
iusto dominio ea maxime sua e<ss>e credebant, quae [e]x hostibus
cepissent: [u]nde in centumuiralib<us> iudiciis hasta p[r]oponitur. |
17. Si
qua res talis erat, ut sine incommodo n<on> p<os>sit in
ius ad[f]erri u<el> adduci, uerbigratia si columna aut nauis a<ut>
congrex alicuius pecoris e<ss>et, pars aliqua inde sumebatur eaq<ue>
in iu<s> adferebatur, d<ein>d<e> in ea<m> partem
quasi in tota<m> rem praesentem fiebat uindicatio. It[a]que ex
grege u<el> [un]a ou[is] siue capra in [i]us adducebat<ur>
u<el> et<iam> pilus sumebatur et . . . . . . . . . . . |
| deest folium |
| .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
Q<ue>
leg< > act . . . [re]stitu[tu]m e<st> P<er> iudici[s
p]ostulat[i]one<m> ageba[tur si] q[u]a de re ut ita ager[et]ur
lex ius[si]sse[t], sicu[ti] lex XII [t]abularum de [eo] q<uod>
ex stipu[l]at[i]one petitur. Eaq<ue> res talis fere erat. Qui
agebat sic dicebat: EX SPONSIONE TE MI[H]I X M<ILIA> S<E>S<TERTIORUM>
D<ARE> O<PORTERE> AIO: ID POSTULO AIES AN NEGAS. Adu<er>sarius
dicebat n<on> o<por>tere. Actor dicebat: QUANDO TU NE<GAS>,
TE PR<AETOR> IUDICEM <SIUE ARBITRUM> POSTULO UTI DES. Itaque
in eo genere a<cti>onis sine poena quisque negabat. Item de h<eredi>tate
diuidenda i<nter> coh<ere>des eadem lex p<er> iudicis
postulationem agi ius[sit]. Idem fecit lex Licinn[i]a si de a[li]qua
re comm[u]ni diuid[e]nda ageretur. Itaq<ue> no[min]ata c<ausa>
ex qua agebat[ur] statim arb[it]er petebatu[r]. |
P<er>
<con>di[c]ti[o]nem ita a[g]ebatur: AIO TE MIHI S<E>S<TERTIORUM>
X MIL<IA> D<ARE> O<PORTERE>: ID POSTULO AIES AUT NEGES.
Adu<er>sarius dicebat n<on> o<portere>. Actor dicebat:
QUA<N>DO TU NEGAS, IN DIEM TRICENSIMUM TIBI IUDICIS CAPIENDI C<AUSA>
<CON>DICO. |
17a. Deinde
die tricensimo ad iudicem capiendum praesto e<ss>e debebant. |
18. <Con>dicere
a<u>t<em> denuntiare e<st> pristina lingua. Itaq<ue>
haec q<ui>d<em> a<cti>o proprie <con>dictio
uocatur: nam actor adu<er>sario denuntiabat ut ad accipiendum
iu[dicem rell.] |
| ► Bibliography |