| |
|
| CONSULTATIO
VETERIS CUIUSDAM IURISCONSULTI Consultation with an ancient jurisconsult ( AD 450-506 ) |
|
|
|
| ( P. F. Girard & F. Senn, Textes de droit romain, I, Paris, 1967, pp. 605-623, n. 31 ). I • II • III • IV • V • VI • VII • VIIa • VIII • IX |
|
| I. | |
1. Consuluisti
me, utrum inter fratrem et sororem habita de rebus dividendis pactio
virtutem aliquam possit retinere : quam tamen pactionem dicis mulierem
illam metu mariti et imperio subscripsisse et ignorasse, quae vel quales
condiciones ipsi pactioni fuissent inditae vel insertae. 2. Ergo
si ita est, quemadmodum tua consultatione significas, pactum huiusmodi
iure dissolvitur nec stare poterit, quia legum beneficiis omnimodis
impugnatur. 3. Primoreque iuxta id quod
proposuisti capite inviti pactio et metu coacti ipsis legibus de pactis
clamantibus apertissime infirmatur : nam manifeste constitutum
est, ne quispiam pacisci cogatur invitus. 4. Dein
textus memoratarum legum sic continet : ‘quas libero arbitrio
et voluntate confecit’ : quis erit tam destitutus sapientia
et vacuus intellectu, ut dicat illam pactionem fortem et firmam esse
debere, quam mulier metu coacta mariti subscripsit imperio, ac sic liberam
voluntatem et proprium arbitrium non intellegitur habuisse ? 5. Ac
per hoc ipso legum capite, sicut iam supra dictum est, tale pactum nullius
iudicatur esse momenti, quantum leges subter annexae testantur. |
|
6. Ex
corpore Gregoriani lib. II : Imp. Severus A. Iulio Conserturino. Ea, quae per vim et metum gesta sunt,
etiam citra principale auxilium irrita esse debere iam pridem constitutum
est. Accepta kal. Iul. Dextro II et Crispino conss. (a.
196). 7. Item alia ex corpore et libro
supra dicto : Imp. Antoninus A. Iuliae Basiliae. Pacta, quae ab
invitis contra leges constitutionesque fiunt, nullam vim habere indubitati
iuris est et cet. PP. V kal. Aug. Antonino A. VI et Albino conss. (a.
213). 8. Imp. Alexander A. Dionysio.
Ad locum : Pactum, quod mala fide factum est, irritum esse et cetera.
PP. II id. Sept. Alexandro Aug. cons. (a. 222). 9. Item
alia eodem libro et corpore : Impp. Diocletianus et Maximianus
AA. Aurelio Heraclidi. Si non ex mandato uxoris tuae adversario eius
cautionem remisisti, idque evidentibus documentis monstrari potest,
quod citra conscientiam uxoris tuae et ea invita factum est, carebit
effectu. PP. VIII id. Sept. Diocletiano V et Maximiano III conss. (a. 290).
10. Item alia eodem libro et corpore :
Impp. Carus et Numerianus AA. Aurelio. Cum fraudis studio transactionem
interpositam esse dicas, quod inter vos gestum est, infirmat iuris auctoritas
et reliqua. PP. VI idus Decemb. Caro et Carino consulibus (a. 283). |
|
11. Ergo
si leges servantur et custodiuntur principum statuta, pactionem, de
qua locuti sumus, manifestissimum est nullas vires habere. 12. Nam
hoc loco Theodosiani legem de pactis pro hoc credidi inserendam, quia
initium ipsius constitutionis tale est, ut dicat : ‘Si adversum
pacta vel transactiones, quas libero arbitrio et voluntate confecit,
putaverit esse veniendum, et poenam reddat et emolumenta perdat et infamiam
incurrat’ : sed ille, qui liberum arbitrium habuit, non ille,
qui invitus fecit et faciendi voluntatem non habuit. |
|
| II. | |
1. Secundo
loco me consulendum sub hac voce duxisti, ut diceres divisionem in castello
sic factam a marito mulieris ipsius, ut illa nesciente domus cum membris
suis vel hospitiis circumiectis divisa sit. 2. Sine
conscientia uxoris si ea praedictus maritus fecerit nulla aequalitate
servata, nulla compensatione in omnibus custodita, ad haec verba ex
legum constitutione respondi maritum in negotiis uxoris sine mandato
non recte aliquid definire : nec posse aliquid firmum et stabile
esse, quod sine conscientia uxoris de rebus uxoriis visus fuerit transegisse,
praesertim si doceatur inutilis esse et sine aequalitate vel compensatione
ipsa divisio. 3. Notum est, quod etiam
si mandato uxoris niteretur et fraudulenta divisio vel minus aequalis
posset ostendi, vacua et inanis specialiter remaneret. 4. Adde
quod sine uxoris conscientia maritus dicitur definisse, qualem poterit
habere virtutem ? aut quid valebit, cum primum uxor hoc refragari
voluerit ? 5. Sed ne forte dicat
‘amplexa es divisionem et acquievisti rebus divisis’, respondendum
est legaliter et pro omni veritate hoc specialiter habendum, quia etiam
inter maiores personas et legales si fraudulenta divisio facta probetur,
legibus rescinditur, et a iudice divisio ipsa aestimantibus magnis viris
ad meliora reducitur, et facta compensatione firmior divisio constituitur,
sicut lex infra scripta evidenti lectione declarat. 6. Ex
corpore Gregor. libro III. Imperatores Diocletianus et Maximianus AA.
Aureliae Severae. An divisio, quam iam factam esse proponis, convelli
debeat, rector provinciae praesente parte diversa diligenter examinabit :
et si fraudibus eam non carvisse perspexerit, quando etiam maioribus
in perperam factis divisionibus soleat subveniri, quod improbum atque
inaequaliter factum esse constiterit, in melius reformabit. PP. XVII
kalendas Iul. ipsis VI et Constantio III conss. (a 290).
7. Item alia eodem libro et corpore :
Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Aproniae Mammae. Si divisio inter
te et sororem tuam non bona fide facta est, etiam citra principalis
restitutionis auxilium, quod etiam maioribus tribui solet, ad aequitatis
temperamentum reformari potest et cet. PP. VI kalendas Iul. Maximiano II et Aquilia consulibus (a. 286). |
|
| III. | |
1. Tertio
loco vel capite interrogandum me specialius censuisti, utrum contra
iudicium iri possit, quod adversus maritum in causa mulieris prius datum
est, eo quod mandato usus fuerit uxoris suae et in causa ipsa victus
abscesserit et contra eum iudicium prolatum fuerit ; addidisti
etiam, quod mandatum neque gestis legaliter fuerit allegatum, nec satisdatorem
dedisset ille ipse procurator ab uxore factus, et sic causam dixisset,
quam agebat. 2. Quod
si verum est, illud iudicium dici non potest, sed nec iudices sine verecundia
et turpitudine erunt, qui personam in ipso litis initio non inquisierunt,
sicut est legum, nec fecerunt, ut satisdatorem daret procurator, quod
et consuetudinis est et re vera legaliter observatur. Ac praeterea si
hoc factum non est, nullam personam habuit litigandi. Sed nec illi potuerunt
in causa proferre iudicium, ubi fuit procuratoris ludificatoria inanis
et nulla persona. 3. Quid
potest esse miserius ? Quid abiectius ? Quid legibus sic contrarium,
ut ingrediatur audientiam sedentibus iudicibus ille, qui nullam in se
habeat firmitatem et citra legum sollemnia vanas actiones intendat ?
4. Respice
leges subter adiectas : tunc intelleges, quod qui mandato utitur
satisdatorem dare debet. Sed in illo mandato hoc futurum est, ubi aut
verbo mandatur aut gestis epistula mandati non legitur allegata. 5. Ergo
testimonium legum, sicut iam dictum est, sequentium diligenter attendite :
sic agnoscetis iudicium stare non posse, ubi ad agendum sollemnis persona,
id est sollemniter ordinata, ingressa non fuerit. |
|
6. Ex
Pauli sententiarum lib. I : Voluntarius procurator, qui se
negotiis alienis offert, rem ratam dominum habiturum cavere debet. 7. Item
alia eodem libro et corpore : Actoris procurator non solum absentem
defendere, sed et rem ratam dominum habiturum satisdare cogitur. 8. Item
alia eodem libro et corpore : Petitoris procurator rem ratam dominum
habiturum desiderante adversario satisdare cogendus est, quia nemo in
re aliena idoneus est sine satisdatione. 9. Item
alia eodem libro et corpore : Si satis non det procurator absentis,
actio ei absentis nomine non datur. |
|
10. Quid
apertius, quam leges supra scriptae declarant, quod nulla actio per
procuratorem sine satisdatione intendi potest aut proponi ? 11. Ergo
si actio non datur illi procuratori, qui satis non dederit, quomodo
poterit dici aut nominari iudicium, ubi accusationis vestigium nullatenus
invenitur ? Quid testificantur principes per constitutiones innumeras,
nisi nulla esse debere iudicia, ubi procurator satisdationem non dederit
aut rem ratam dominum habiturum evidentissima sponsione firmarit ?
Attentus audi, quid loquitur lex subter adiecta : tunc intelleges
cadere iudicia, quae sine procuratoris satisdatione fuerint omnino prolata. |
|
12. Ex
corp. Theodosiani lib. II : Impp. Valentinianus et Valens AA. Commune
negotium et quibusdam absentibus agi potest, si praesentes rem ratam
dominum habiturum cavere sint parati, vel si, quod ab his petitur, iudicatum
solvi satisdatione firmaverint. PP. VI id. Decem.
divo Ioviano et Varroniano conss. (a. 364).
13. Item eodem libro et titulo :
Impp. Gratianus Valentinianus et Theodosius AAA. Pancratio
pf. p. In principio quaestionis persona inquiri debet, utrum ad agendum
negotium mandato utatur accepto. Quibus rite et sollemniter constitutis
potest esse sententia : praeteritis autem his nec dici controversiae
solent nec potest esse iudicium etc. Dat. prid. non. Apr. CP. Antonio
et Syagrio conss. (a. 382). |
|
| IV. | |
1. In
nomine dei quid tractari aut observari debeat, quoties pacta inter partes
emissa fuerint, si condiciones tales interponantur, quae nec legibus
nec rationi conveniunt. 2. Quid agere
aut obicere adversario debeas, lectionibus supter adnexis poteris evidentius
informari, quia tantum de dubiis rebus pacisci possumus ;
de rebus enim certis et incertis et futuris aut de crimine transigi
nulla penitus ratione potest. |
|
3. Paulus
sentent. lib. I tit. de pact. et conventionibus vel transactionibus :
Functio dotis pacto mutari non potest, quia privata conventio iuri publico
nihil derogat. 4. In bonae fidei contractibus
pactum conventum alio pacto dissolvitur : et licet exceptionem
pariat, replicatione tamen excluditur. Eodem lib. et tit. 5. Enimuero
si de re iudicata aliqua pactio interponatur, stare legibus non potest ;
ad quam pactionem excludendam harum Pauli sententiarum proferes lectionem :
6. Post rem iudicatam pactum, nisi donationis
causa interponatur, servari non potest : lib. I tit. de transact.
7. Item eodem lib. et tit. : Neque
contra leges neque contra bonos mores pacisci possumus. De criminibus
propter infamiam nemo cum adversario pacisci potest. 8. Idem
lib. III tit. de institu. hered. : Pacta vel condiciones
contra leges vel decreta principum vel bonos mores nullius sunt momenti. |
|
9. Ex
corpore Hermogeniani tit. de pact. et transact. : Impp. Diocletianus
et Maximianus AA. Sebastiano. Neque ex nudo nascitur pacto actio, neque
si contra bonos mores verborum intercessit obligatio, ex his actionem
dari convenit et reliqua. PP. IIII kal. Iun. iisdem conss. (a.
293). 10. Item eodem corpore et lib. :
Iidem AA. et CC. Flavio Rumitalo. Inter cetera et ad locum : Pactum
neque contra bonos mores neque contra leges emissum valet et reliq.
PP. id ... AA. conss. (a.
293). 11. Item eodem corpore et tit. :
Iidem AA. et CC. Zeuxiano Antonino. Pacto transactionis exactio iudicati
non tollitur. Unde si pater tuus condemnatus iudicio post transegit
et solvit, solutione magis quam transactione tuum defende negotium,
et reliq. PP. XVIII kal. Ian. ipsis AA. conss. (a. 293). |
|
| V. | |
1. In
dei nomine quid tractari debeat, quotiens adversarius aliqua sibi direpta
sublata proposita intendit actione reposcere. 2. Primore
in loco debet personam suam, quae sit ad repetendum idonea, evidenter
ostendere : et dum claruerit eum ad repetendum personam habere
legitimam, in genere actionis quid aut quantum, aut quas species, in
modum et mensuram vel summam et quantitatem debet specialiter designare
et indubitanter exprimere. 3. Quae universa
secundum leges subter adnexas hi qui iudicaturi sunt petitorem implere
compellunt : qui si aut neglegere, aut satisfacere legibus fortasse
nequiverit, causam perdat secundum leges subter adnexas. |
|
4. Quibus
modis causa petitor cadat, leges lib. I Paul. sentent. tit. de
eo qui causa cadit ita : Causa cadimus aut loco aut summa aut tempore
aut qualitate. Loco alibi ; summa in repetendo ; tempore ante
petendo ; qualitate eiusdem rei speciem meliorem postulantes. 5. Item
lib. I Pauli sentent. sub titulo si hereditas vel quid aliud petatur :
Hereditas pro ea parte peti debet, pro qua ad nos pertinet : alioquin
plus petendi periculum incurrimus et causam perdimus. |
|
6. Ex
corpore Hermogeniani tit. de calumniatorib. et plus petendo : Impp.
Diocletianus et Maximianus AA. Aurelio Dextro. (inter cetera et ad locum :)
Si tutor vel curator plus petierit, causa cadit. Quod cum factum esse
dicas, frustra a nobis remedium quaeris, quia te ratio iuris impugnat.
PP. IIII id. Decemb. Nicomedia Constantio et Maximo conss. (a.
294). 7. Item eodem corpore et tit. :
Iidem AA. et CC. Claudio Menandro. Quotiescumque ordinatis
actionibus aliquid petitur, ideo petitor cogitur specialiter genus litis
edere, ne plus debito aut eo quod competit postuletur. Sive itaque fideicommissum
sive fundus sive pars fundi sive domus sive pars domus sive debitum
aut quodcumque petatur, specialiter designari debet petitionis summa
vel quantitas, cum genus litis editur. Si quis igitur plus eo quod ei
competit vel debetur petierit, rem et causam de qua agitur perdit. Plus
enim petitur, sicut responsis prudentum continetur, summa loco tempore
causa qualitate aestimatione. Unde instructus istius lege rescripti
excipe adversarium apud iudicem competentem. Quem si iudex plus petiisse
perspexerit, extinctis adversarii tui petitionibus pro partibus tuis
sententiam dicet. PP. Mediolano XII kalendas Apriles Tusco et Aquilino
conss. (a. 295). |
|
[Hic require, qualiter actionis editio pulsato fiat.] |
|
| VI. | |
1. Iuvante
deo quid tractari debeat adversus eum, qui se heredem dicit alicuius
aut ad se hereditatem personae cuiuslibet aestimat posse competere.
2. Et
dum agere forsitan temptaverit, primore in loco debet evidenter ostendere
se personam habere legitimam : et hoc dum ostenderit, ut iuris
legumque dictat auctoritas, genus actionis edere debet, in quo manu
sua subscribat : quo dato genere actionis, acceptis triduanis indutiis
quarto die respondeat adversarius suus, ut leges praecipiunt, responsionibus
salvis pulsato, quae de iure et legibus suffragantur, salva etiam actione
calumniae : quia dum calumniator qui pulsat ostensus fuerit, qualis
sit poena calumniae, legibus subter adnexis ostenditur : sic tamen,
ut ipse probet, quemadmodum sua interest, et ostendat ad se universa
quae repetit pertinere. 3. Illud
praecipue summa cum cautela observari oportet, ut, si adversarius scripturam
aliquam donationis ostenderit, primore in loco fidem faciat
scripturae : quam dum fecerit, in eadem munificentia singulae quaeque
res si scriptae fuerint quae donantur, sicut leges iubent, valet facta
donatio, et si eas dum vixit in bonis suis habuit, aut eius iuri vel
dominio competebant, aut si lite contestata de hac luce migraverit,
quae universa qualiter et quibus modis adstruere, defensore vel adversario
divinitatis auxilio resistere debeas, inferius continentur adscripta.
4. Et
ne forte dicat adversa pars aliqua sibi principali rescripto aut praeceptione
fuisse concessa, ad huiusmodi versutiam potest pulsatus modis omnibus
replicare, principem ea semper velle concedere, quae legibus rationique
conveniunt : quia causa, quae nullam de legibus sortitur firmitatem,
in praeiudicium alterius a principe non potest sumere firmitatem, sicut
idem inferius declaratur. |
|
5. Petitio
hereditatis, cuius defunctus litem non erat contestatus, ad heredem
non transmittitur : lib. I sententiarum tit. VI
si hereditas vel quid aliud petatur. 5a. Qui
petit hereditatem, ipse probare debet ad se magis quam ad eum qui possidet
sive ex testamento sive ab intestato pertinere : idem eodem libro
sententiarum receptarum eodemque titulo si hereditas etc. 6. Eas
res, quas quis iuris sui esse putat, petere potest, ita tamen ut ipsi
incumbat necessitas probandi eas ad se pertinere : idem eod. leges
lib. et tit. IIII. 7. In
petitione hereditatis ea veniunt quae defunctus mortis tempore dereliquit,
vel ea quae post mortem ante aditam hereditatem ex ea quaesita sunt :
eod. lib. et tit. si hereditas vel quid aliud petatur. 8. Lib.
II sent. Pauli tit. ex empto et vendito : Heredibus debitoris adversus
creditorem, qui pignora vel fiducias distraxit, nulla actio datur, nisi
a testatore inchoata ad eos transmissa sit. 9. Lib.
III Paul. sent. tit. de legatis : Post diem legati cedentem actio,
quae inchoata non est, ad heredem non transmittitur. |
|
10. Item
qualiter donatio fieri debeat : ex corpore Hermogeniani tit. de
donat. inter vir. et uxor. : Impp. Diocletianus et Maximianus AA.
Septimio Sabiniano. Cum de bonis tuis partem quidem tertiam penes te
retinuisse, partem vero tertiam in eum, quem tu in potestate habebas,
ac tertiam in emancipatum donationis titulo contulisse commemores, non
est iuris incerti, in eum quidem, qui in sacris familiae tuae remanet,
destinationem magis paternae voluntatis factam, quam perpetuam donationem
pervenisse : nec in emancipatum translatam, si generaliter eidem
partem tertiam bonorum donasti, quia generaliter bonorum portionem donari
non posse, cum singulae res nominari debeant, quae donatione
mancipatione vel in iure cessione transferuntur et reliqua. Dat. prid. kal. Mai. Heraclea ipsis AA. conss. (a. 293).
11. Idem
eod. lib. et tit. : Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Cretiano
Maximo. Nec venditio donationis causa bonorum omnium valet, sed rerum
singularum nominatim donatio facta capit effectum et cet. Dat. VIII kal. Ian. Caesaribus conss. (a. 294). |
|
12. Item
leges legatum, si per codicillos dimissum fuerit, sine testamento valere
non posse. Ex corpore Hermogeniani tit. de donat. inter vir. et uxor. :
Iidem AA. et CC. Aurelio Altino (inter cetera et ad locum) :
Codicillis autem sine testamento legatum nec adimi nec dari potest.
Datum sub die VIII kal. Ian. Nicomedia CC. conss. (a.
294). |
|
13. Item
leges, qua poena calumniatores plectendi sint. Ex corpore Hermogeniani
tit. de calumniatorib. : Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Quintiano.
Tibi magis quam adversario, qui per calumniam petit, contra quem supplicas,
iudicio tutelae convenit excipere actionem, ad quam respondere debes :
quippe si per calumniam hoc eum facere confidis, remedio repromissionis
initio postulatae calumniae decimae partis eius quod petit tibi condemnari
eum desiderare potes. PP. XI kalend. Novemb. AA. conss.
(a. 293). |
|
14. Item
leges, qualiter petitor probare debeat quod intendit, non ab adversario
instrui. Ex corpore Hermogeniani tit. ad exhib. : Impp.
Diocletianus et Maximianus AA. Aurelio Diogeni. Nimis grave est quod
petitis, urgueri ad exhibitionem partem diversam eorum, per quos sibi
negotium fiat. Unde intellegitis, quod intentioni vestrae
proprias adferre debeatis probationes, non adversum se ab adversariis
adduci. PP. kal. Mai. AA. et CC. conss. (a.
293). |
|
15. Item
eod. corpore tit. ubi agi debeat : Impp. Diocletianus et
Maximianus AA. Flavianae (inter cetera et ad locum) : Quaecumque
ad te pertinentia detineri dicis ab his quorum meministi, vel probaveris
tibi deberi, praeses provinciae restitui providebit. PP. VII id. Ian.
AA. conss. (a. 293). |
|
16. Item
eod. corpore tit. de instrum. : Impp. Diocletianus et Maximianus
AA. Iulio Pancratio (inter cetera et ad locum) : Omissis itaque
istiusmodi moris, si intentionem suam incipiat adversarius tuus implere,
praescriptionibus temporis vel alterius et tu causam magis tuam defende,
habens securitatem victoriae, si quod intendit adversarius tuus probationibus
implere non possit. PP. dd. Diocletiano V A. et Maximiano A. conss.
(a 293). |
|
17. Item
leges, quod scriptura, quae nullam de legibus habeat firmitatem, firmari
a principe non debet. Eodem corp. tit. de testament. : Impp. Diocletianus
et Maximianus AA. Aurelio Secundino optioni (inter cetera et ad locum) :
Scriptura, quae nec iure nec legibus consistit, nec a nobis hanc confirmari
convenit, quippe cum beneficia citra cuiusquam iniuriam petentibus decernere
minime soleamus. PP. VII kalend. Novemb. Marcianopoli CC. conss.
(a. 294). |
|
18. Item
leges, qualiter, quod actor habuit, hoc eius heredi possit competere.
Ex corpore Hermogeniani tit. de successionibus : Impp. Diocletianus
et Maximianus AA. Aurelio Asterio (inter cetera et ad locum) :
Si secundum edicti formam testamentum obsignatum extitit, bona, quae
cum moreretur auctor tuus, eius fuerunt, sollemniter petes et rel. PP. III
kalendas April. Sirmio CC. conss. (a. 294). 19. Item
eodem corpore tit. de pact. et transact. : Impp. Diocletianus et
Maximianus AA. Eusebio (inter cetera et ad locum) : Manifesti atque
evidentis iuris est, antequam cerneret vel pro herede gereret vel bonorum
possessionem peteret defuncta, successionem eam non potuisse ad heredes
suos transmittere. PP. X kal. Mart. iisdem AA. conss. (a. 293). |
|
20. Item
leges, qua poena calumniatores plectendi sunt, lib. I sentent.
tit. de calumniator. : Calumniosus est, qui sciens prudensque per
fraudem negotium alicui comparat. 21. Idem
lib. V tit. de privatis et publicis iudiciis : calumniosi
extra ordinem pro qualitate admissi plectendi sunt. |
|
| VII. | |
1. Quantum
ad nos delatae pactionis textus insinuat, potius contra bonos mores
chartula ipsa litigii seminarium propagavit, quam tum utili deliberatione
adsurgentium iurgiorum scandala resecavit. Dinoscitur itaque calliditas
dictantis non habuisse prudentiam. 2. Dum
igitur contra legum iurisque ordinem veniens iustam arbitrii ignoravit
custodire mensuram, quae tanta duarum personarum dignitas potuit reperiri,
aut quae intra regionem tanta fuit defectio iudicantium, ut nec triumvirale
iudicium etiam de rebus iudicatis male paciscentium non tam electio,
sed, quod verius dici constat, facilitas eligeret ? De rebus enim
iudicatis soli principi et contra iudices licuit iudicare, aut si ita
convenerat, ut iudicii vinculum solveretur. 3. Ergo
pactio ipsa iudicii ordinem et constitutionem infirmat, quae discingit,
quod tamen non paciscendo, sed donando fieri potuisset, secundum sententiam
Pauli iuridici, cuius sententias sacratissimorum principum scita semper
valituras ac divalis constitutio declaravit. |
|
4. Pauli
sent. I lib. de pact. : Nec contra leges nec contra bonos mores
pacisci possumus. 5. Item eod. lib. et
tit. : Pactum contra ius aut constitutiones aut s.c. interpositum
nihil momenti habet. 6. Item ex corpore
Pauli de pact. et conventis : Post rem iudicatam pactum, nisi donationis
causa interponatur, servari non potest. |
|
7. Intellegis
memoratae pactionis constitutionem iuridici auctoris sententiis vacuam.
Quid, inquam, ulterius requirendum ? Dicit pars adversa :
pacti sumus libero arbitrio, nullo cogentis imperio, tibi et bonis moribus
constat. Si certum non contra iussa et senatus consulta, quae iudicata
sunt prius, effectui contradantur : et de his, quae altercationi
superesse noscuntur, sit dignus ac legalis numerus iudicum, qui cuncta
lata sententia moderata ratione discingat. 8. Certe
si necesse est rusticis improbisque moribus aliquid amplius satisfieri,
ipsi duo, quos quasi praefata cartula nominavit, sub praesentia electarum
personarum, defensore quoque adhibito appellentur, ut, si praesumunt
aut putant iustum vel legale, audiant quae partes iurgantium crediderint
intimanda : et si ipsius cartulae, quae iam dignoscitur iuris formulis
vacuata, modum aestimant se supplere, promant de agnitis legis sententiam.
9. Tunc et ipsi sentient, quid sit temeritas
iudicantis, ubi minor numerus post maiorem, praeterea et religiosorum,
quos non summi pontificatus honor attollit, contra res iudicio terminatas
praesumpserit ferre sententiam : ac si destiterint, contestatio
allegetur, illos aut differre aut non praesumere, aut electionem impleant
paciscentium. 10. Demum, si quae in contentionem
veniunt, aut ampliori numero iudicum aut summae potestatis sunt arbitrio
decernenda. |
|
| VIIa. | |
1. Deinde
vero (quod minime fuerat necessarium consultationem nostram tuis utilitatibus
sciscitari) si avus maternus nepoti aliqua contulisse noscatur, utrum
in iure eius manere debeant, an matri in possessione sua consorti persuasionibus
lubricis imputari, pro eo fortasse, quod usufructuaria mater sit de
proprietate filii constituta, ac, si filiae proprium vel cuilibet extraneo
aliquid reliquisset, domino de facultate sua testari non licuit, cumque
etiam si pater filii superesset, nec ad ipsum, ab avo materno quod nepoti
collatum fuerat, pertineret, ut etiam Codicis Theodosiani declarat auctoritas.
2. Quod
tamen superfluum penes electas magnificasque personas fieri iudicamus :
sed necesse est, ut ignorantia rusticitatis, vel tergiversationis iniquitas
directis semper oblationibus comprimatur. 3. Ex
Theodosiani lib. IX sub tit. de mat. bon. et mat. gen. cretione
sublata : Impp. Honorius et Arcadius AA. Florentio praef. urb.
(Ad locum :) Quicquid avus avia proavus proavia nepoti nepti pronepoti
pronepti cuiuslibet tituli largitate contulerint, id est testamento
fideicommisso legato, codicillo donatione vel etiam intestati successione,
pater filio filiaeve integra inlibataque custodiat. Dat.
prid. id. Oct. Mediolano Olybrio et Probino conss. (a.
295). |
|
4. Luce
clarius constitit patefactum nec matri usum obesse, ut de reliqua facultate
possessionem debitam consequatur, et circa nepotem munus aviaticum perpetua
liberalitate mansurum. Hoc et consultorum iura declarant, quae necessarium
tractatui nostro non duximus adhiberi. |
|
| VIII. | |
1. Adde
dum sollicitudinis tuae cura tractavit, ut de effractoribus et manifesto
crimine comprehensis quam iudex debuit ferre sententiam, tractatus nostri
pagina declaret : aut si maritus, quem iudiciariae potestatis cingit
auctoritas, de servis, qui res uxorias manifesto crimine abstulisse
convicti sunt, peremptoriam debuerit ferre sententiam, quasi id obici
possit, in propria causa quis iudicet stulte : huic lex divorum
principum quae infra legitur opponenda, maritum illa tantum negotia
uxoris velut extraneum auctorem prosecuturum, quae procuratio emissa
perscripserit. |
|
2. Ex
corpore Theodosiani. Imppp. Theodosius et Arcadius et Honorius AAA.
Victori proconsuli Asiae. Procurator, licet maritus sit, id solum exequi
debet, quod procuratio emissa praescripserit. Dat. V kal. Iul. Theodosio
A. III et Abundantio conss. (a. 393). |
|
3. Agnoscis
maritum velut extraneum causam uxoriam prosecutum. 4. Agnoscis
iudicem de manifestis reis non potuisse tardare sententiam. |
|
5. Item
ex corpore Theodosiani lib. IX tit. de accusationibus et inscriptionibus :
Impp. Arcadius et Honorius AA. Ne diversorum criminum rei vel desidia
iudicum vel quadam levitatis ambitione per provincias detenti in carcerem
crudelius differantur, moneantur omnes iudices productos e custodiis
reos discussioni debitae subicere et quod leges suaserint definire.
Dat. III non. Aug. CP. Arcadio III et Honorio conss. (a. 396). |
|
6. Hoc
etiam specialiter post hanc legem iudex sibi metuat inferendum, quod,
si dignam tardarit ex lege ferre sententiam, dum principum praecepta
despexit, ipse legibus damnabitur. |
|
7. Unde
ex corpore Theodosiani : Imp. Constantinus A. et Iulianus Caes.
ad Taurum pp. (Ad locum :) Multabuntur iudices, qui rescripta contempserint
aut distulerint. Dat. III non. Iul. Constantino A. VII et Iuliano
conss. (a. 356). |
|
8. Intellegat
nunc improbus accusator cinctum iudicem et uxoria velut externa debuisse
negotia definire : et non licuisse, ut alienum reatum metueret,
cui de manifestis reis non licuit tardare sententiam. |
|
| IX. | |
1. Ex
corpore Hermogeniani : Impp. Valens et Valentinianus AA. ad Volusianum
praefect. urb. Post sententiam pacisci non licere iuris ordine praecavetur.
Unde cum supplicans inique se oppressam et post sententiam sacri auditorii
depactum esse commemoret, Volusiane parens karissime atque amantissime,
amota poena, quam pacto contra ius facto serenitas tua inesse praeviderit,
legum auxilio consulat supplicanti. Dat. IIII id. Aug. Mediolani (a. 365). 2. Iidem
AA. Pompeio Favonio. Hereditatem, quam tibi competere iure confirmas,
negotii merito discusso, approbatis allegationibus restituet legum fonte
demanans sententia iudicantis, remota videlicet pactione, quam dolo
patuerit elicitam. Dat. VIII id. Febr. alleg. non.
kal. April. in basilica Thermarum Commodianarum ipsis AA. conss.
(a. 365). 3. Iidem
Aug. Mamertino pp. (Inter cet. et ad locum) : Pacta quidem per
vim et metum apud omnes satis constat cassata viribus respuenda. Dat. XII kal. April. ipsis AA. conss. (a. 365). 4. Iidem
AA. ad Valentinianum consularem Piceni. Non dubium est eum a
fide placiti recessisse, qui quae promiserat implere noluit, Valentiniane
carissime. Proinde si adversario supersedente cominus explicare ea quae
spoponderat fides placiti vacillat, familiares litterae, quas
ad se missas dicit, supplici Exoperio non oberunt. Fines etiam, quos
temeratos adseverat, amota praescriptione temporis hi qui pervaserunt,
ut ratio iuris est, redhibere cogantur. Alleg. IIII kal. Mai. Flavia Fanestri in secretario ipsis AA. conss. (a. 365).
5. Iidem
AA. Aeliae Bavoniae. Lites trahi et sub quodam potentiae terrore
infimos fatigari iudiciorum expectat invidia. Unde si adversarium tuum
longe a filii tui successione positum haec in te, quae precibus texuisti,
excogitasse constiterit, rector provinciae hominis, qui nec paciscendi
nec conloquendi de negotio substantiam habuit, impudentiam submoveat,
reddique faciat quidquid claruerit usurpatum : nec impudentia vindicet,
quod concedere leges et iura non possunt : maxime cum memores nec
a prima pactione, quae substantiam non habebat, secunda conventione
discessum, sed etiam inaniter resedisse, quod non iam pactio, sed quaedam
usurpaticiis non subsistentibus causis immoderatio doceatur. Dat.
III kal. Aug. Mediolani ipsis AA. conss. (a. 365).
6. Impp.
Valens et Valentinianus AA. Ampeliae. Ea, quae heredes inter se transactione
interposita composuerint, firma illibataque perseverabunt. Et ideo secundum
fidem instrumenti conpetens tibi portio a possessoribus cum fructibus
restituetur per virum clarissimum proconsulem Africae amicum nostrum,
fide gestorum diligenti examinatione comprobata. Dat. III non. Iul.
Sirmio divo Ioviano et Varroniano conss. (a. 364). 7. Impp.
Valentinianus et Valens AA. Felici consulari Macedoniae. (Inter cetera
et ad locum) : Si servilibus contuberniis sese mulieres quondam
ingenuae subdiderint, et nunc contemnentes dominum minoris aetatis servitutis
iugum conantur effugere, gravitas tua his, qui servilem condicionem
non statim in ipsis coniunctionum primordiis refugerunt, necessitatem
subeundae servitutis imponat. Dat. XIIII kal. Aug. Mediolani
ipsis AA. conss. (a. 365). 8. Ex
corpore Gregoriano : Imp. Antoninus A. Prisciano militi. Summa
sententia comprehensa, quam cessantibus curatoribus quondam tuis iudex
secutus iureiurandi a te perlati religionem in condemnationem deduxit,
minui pacto non potuit : ac propterea sublata cautione transactionis,
quae nullo iure interposita est, Septimius Varianus rem iudicatam exequatur.
PP. kal. Iul. Laeto II et Cereale conss. (a. 215).
9. Impp.
Diocletianus et Maximianus AA. Ulpiae Marcellinae. Si praeses provinciae
ignorantiam tuam fraudulenta transactione ac dolosis artibus generi
tui circumscriptam esse cognoverit, si quidem Aquiliana stipulatio et
acceptilatio insecuta non est, pactum callide scriptum integris singulorum
actionibus amovebit. PP. III non. Octob. ipsis AA. conss. (a. 293).
10. Imp.
Gordianus A. Cliniae Antoniae. Pacta, quae contra bonos mores interponuntur,
iuris ratio non tuetur. PP. non. Octob. ipso A. II et Pompeiano conss.
(a. 241). 11. Imp.
Alexander Aurelio Dionysio. Cum posteaquam adversarius matris tuae victus
esset, matrem tuam circumvenerit, ut pacisceretur nullam se controversiam
de servis moturam, id pactum mala fide factum irritum est : et
cum ex ea conventione cum matre tua agi coeperit, iudex eam liberabit,
quia de re iudicata pacisci nemo potest. PP. pridie id. Sept. Alexandro
A. cons. (a. 222). 12. Ex
corpore Theodosiani : Impp. Honorius et Theodosius AA. Iuliano
proconsuli Africae. Et mulieribus et minoribus in iis, quae praetermiserint
vel ignoraverint, innumeris auctoritatibus constat esse consultum. Dat.
prid. non. Mart. Ravennae Constantino cons. (a. 414).
13. Item
eodem corpore : Imp. Constantinus A. ad Maximum praefect. urb.
(Inter cetera et ad locum) : Pactiones eas valere volumus, si cum
legibus consentiant et reliqua. Dat. VI non. Febr. Romae Sabino et Rufino
conss. (a. 316). 14. Ex
corpore Gregoriani : Impp. Valentinianus et Gallienus AA. et Valerius
Caesar Aurelio. Praeses provinciae aestimabit, utrum de dubia lite transactio
inter te et civitatis tuae ordinem facta sit, an de re iudicata, quia
de re iudicata pacisci nemo potest. PP. III kal. Iun.
Aemiliano et Basso conss. (a. 259). 15. Item
ex corpore Gregoriani tit. de transact. : Imp. Gordianus A. Flavio
Herculano. Super iudicato non subsecuta appellatione frustra transigi
non est opinionis incertae. PP. XIIII kal. Nov. Sabino et Veterano conss.
(a. 240) . 16. Item
eodem corpore : Imp. Alexander Donato militi. Si certa quantitas
in condemnationem iudicii deducta fuerit, pacisci exinde non
posse, etc. PP. IX kalend. Iun. Fusco II et Dextro conss. (a. 225).
17. Item
ex corpore Gregoriani : qui contra arbitri sententiam petit, sola
in eum poenae actio ex compromisso competit, non etiam conceptio pacti
conventi : lib. I tit. X. 18. Ex
eodem libro et tit. : Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Sergiae
et Anagio. (Inter cetera et ad locum) : De dubia vero lite facta
transactio rescindi non potest. PP. VIII id. April.
Caes. conss. (a. 294). 19. Item
eodem corpore et titulo : Impp. Diocletianus et Maximianus AA.
Aurelio Hermogeni militi. Pactum, quod contra iuris formam provinciae
rector factum animadvertit, id infirmare minime dubitabit. PP. XIIII
kal. Nov. Caesaribus conss. (a. 294). |
|
|
|
|
