SCHOLIA SINAITICA AD ULPIANOS LIBROS AD SABINUM
  
Collection of brief comments on some parts of Ulpian's work ad Sabinum
  
( AD 438 - 529 )

 
Paul-Frédéric Girard (1852-1926)
 
 
( P. F. Girard, Textes de droit romain, 2nd ed., Paris, 1895, pp. 531-542, n. 20 ).
 

Latin translation


1   2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12  13  14  15  16  17  18  19  20

1. ( = Dareste 1 ; Zachariae 1 )
 
libertum . . .
. . . non periculosam esse violationem sponsae vel sponso . . . sed in libro 3 Theodosiani codicis titulo 15 const. 15 ( lost constitution ) confirmat poenas de nuptiis contrahendis promissas et usque ad duplum . . .
Sab : Ex parte sponsae recusantis nuptias utere constitutione . . . . in libro 3 Theodosiani codicis : nam de ea sola loquitur ( C. Th., 5, 3, 11 ? ). In sponsi vero persona . . . constitutione 17 in Gregoriani codicis libro 5 . . . . eum ex poena promissa non efficaciter teneri, quod nuptias prohibuerit. In fine autem . . .

2. ( = Dareste 8 ; Zachariae 2 )
 
 
. . . quod tali facto evenit : qui sororem habuit indiguitque in aliqua re Stephani cujusdam qui ejus sororem amabat, Stephano promisit facturum se, ut soror sua ei copularetur, poena quoque X aureorum adjecta, si id non fecisset. Is autem non potuit sororem movere vel in matrimonium collocare non vult. Et consultus dixi inutilem esse stipulationem utpote contra bonos mores factam, quemadmodum ait Paulus in libro 15 responsorum . . . de stipulation . . . quaestionis . . . ( Cf. D., 45, 1, 134, pr. ).

3. ( = Dareste 8 bis ; Zachariae 5 )
 
 
eadem . . . . . in Hermogeniano codice titulo 69, c. 120, cujus initium est ‘ dubium non est ’. Sab : Regulam enim hanc tene : repudia (?) valere oportet ea, quae . . . non sed mera voluntate facta ut in Hermogeniano codice tit. 41, constitutio 14 et . . . dicit . . . casus in quo simulatum repudium pro vero accipitur, veluti cum emancipata filia ficto repudio . . . dotem et . . . hanc viro rursus . . . . ( Cf. C., 5, 17, 12 ).

4. ( = Dareste 9 ; Zachariae 6 )
 
 
. . . . . . . . .  . . . . . . . . titulo de sponsalibus. Initium contextus de die poenae . . . habeat quisquis licentiam repudio solvere matrimonium et sponsalia. Absurdum enim est matrimonium, cui perpetua concordia requiritur, propter poenam nec voluntatem consistere.
Qui quaeve poenam promisit si matrimonium solverit, non tenetur, nisi in quantitatem ejus quod ob mortem promissum est, quantum vir propter mortem liberis intervenientibus (?) retinere potuit vel mulier a viro exigere ex poenae promissione . . .

5. ( = Dareste 4 ; Zachariae 12 )
    
. . . . . .
. . . lege Julia . . .
. . . . tributarii ut in . . . .  . . . est de dote 6 et 7 . . . . . . . . . . . . . . ait constitutio. Amplius disce : etiam si specialiter scriptum sit in dotali instrumento non licere viro pignerare provincialia praedia, sic quoque constitit eorum hypotheca durante matrimonio facta contra virum, ut libro 5 Gregoriani codicis titulo paenultimo, const. 3 dicit. Sab. : Nota hoc, neque turbere constitutione . . . post Gregorianum codicem vel ea quae est in libro 11 Gregoriani titulo 11, duodecima tituli.
Ex pecunia dotali]. Res ex dotali pecunia empta tenetur mulieri. Nota ‘ dotali ’. Hoc dicit etiam Marcianus in hypothecaria.

6. ( = Dareste 9 bis ; Zachariae 13 )
 
 
s . . .  . . . . . et de . . . . . . . . . dote tenetur vir in quantum facere potest. Pulchrum. Sab . . . Modestinus libro 2 differentiarum titulo 6 refert Pii constitutionem quae dicit non solum de dote sed etiam ex omni contractu conventum virum et in quantum habet condemnari . . .
Creditor pactus est cum debitore suo, tantum modo ab eo se exacturum, quantum facere potest : valet hoc pactum ( Cf. D., 2, 14, 49 ).
Et pater et patronus tenentur dumtaxat in quod habent, non in solidum.

7. ( = Dareste 5 ; Zachariae 9 )
 
 
Graviori] Vir, qui gravius aliquid deliquit.

8. ( = Dareste 7 ; Zachariae 8 )
 
 
. . . regulam generalem, quae sint necessariae impensae ( Cf. D., 25, 1, 1, 3, 5 ).
Necessariae sunt impensae, quibus non factis condemnaretur vir rei uxoriae actione conventus.
Nos generaliter ( Cf. D., 25, 1, 3, 1 )]. Vides, quomodo etiam Ulpianus regulam nobis ponit, quas impensas fecit vir ad tempus fructuum causa, eas cum fructibus compensat nec facit retentionem : quae vero perpetuae sunt et in multum tempus praebent utilitatem, velut moles vel pistrinum vel plantatio, eae necessariae sunt et minuunt dotem. Hoc ait et Paulus libro 7 ad Sabinum titulo 35.
Ubi non sunt corpora ( Cf. D., 25, 1, 5, pr. )] : tunc necessariae impensae . . .

9. ( = Dareste 11 ; Zachariae 7 )
 
 
( Cf. D., 25, 1, 9 ) . . . . . . . . . . . . . tamen voluptaria neque exigit neque computat, nisi mulier habere eas voluerit : si vero nolit habere eas mulier, datur viro licentia tollendi, si modo non laedat pristinum statum.
Ob donationes ( Cf. D., 23, 4, 5 )]. Ne valeat pactum, quod tollit retentionem ob res donatas vel ob impensas vel ob res amotas.
Sab. arbitrium rei uxoriae : in praesenti 15 capitulo exponit, qui experiri possint rei uxoriae actione.
Mora]. Notandum, quod mora facta in adventicia dote pater habet rei uxoriae actionem : disce, quod mortua filia pater habet . . .

10. ( = Dareste 12 ; Zachariae 3 )
 
 
. . . . . si in matrimonio mulier mortua est et . . . . .
Sab . . . in praesente titulo . . . . loquitur de adventicia dote.
De dote]. De adventicia dote dixi in antecedentibus libro 31 titulo primo : lege quae ibi dicta sunt.
Ac socer]. Cum ad socerum dos pervenit, potest pacto condicio ejus deterior fieri, et quod pater, cum dotem dat, potest eam facere adventiciam. Nota pulchrum et utile.
Si filius familias mutuo accepto dat nomine dotis suae filiae, non est adventicia dos ( Cf. D., 23, 3, 5, 8 ). Aliud est, si quis . . .

11. ( = Dareste 10 ; Zachariae 10 )
 
. . communem rei uxoriae datum procuratorem . . . . . . . . . . ei mandatum et patris et filiae. Potius autem pater mandet solus, filia consentiat ( Cf. D., 3, 3, 8, pr. ).
Sab . . . . . .  . in praesenti 16 capitulo docet, cujus periculo sint, quae circa dotem eveniant.
In omni qualicumque dote dolum et culpam praestat maritus. Similiter ait et Paulus libro 8 responsorum ejus duobus foliis ante finem libri . . . . . . . . . . . . . . . . tituli de liberis adgnoscendis . . .

12. ( = Dareste 3 ; Zachariae 11 )
 
 
. . . . . . . .  . . . cum pater dotem promisit ( Cf. D., 23, 3, 33 ) ; sed interdum viro, qui ab eo non petiit . . ., imputabitur si adventicia sit dos ; nam et pater, qui dotem dat, interdum fecit dotem adventiciam. Nota quod etiam pater facit dotem adventiciam.
Praetereas 17 et 18 capitulum : omnia enim quae in his tractantur dixi supra in libro 35 titulo 2 et 3. Similiter et Paulus libro 7 ad Sabinum titulo 33. Ibi late ait de muliere, quae abortum fecit, quod quae invito viro fecit, punitur sexta dotis, quasi pepererit. Quod et hoc loco dicit . . .

13. ( = Dareste 15 ; Zachariae 4 )
 
 
Sab. Volenti]. In praesenti capitulo 19 docet de dote constante matrimonio reddita et deminuta. Et nota quo modo augmentum fit dotis durante matrimonio, ita et deminutionem dotis durante matrimonio locum habere. Et hoc tibi indicavi etiam in 32 paragrapho tituli de in integrum restitutione ( 2 Greek words ) Ulpiani, ubi mulier minor restituitur, si . . . . . . . dotem. Idem dicit etiam Florentinus libro 3 institutionum circa finem libri, quinque foliis a fine his verbis : ‘ Ut incrementum dotis prosit et deminutio noceat ’. Quibus consentit etiam Modestinus libro 1 regularum ante 17 regulam, in fine libri, in regula, cujus initium : ‘ Dotis . . . . . . . . . divortio semper esse ’, et Paulus libro 5 ad Sabinum.

14. ( = Dareste 15 bis ; Zachariae 18 )
 
 
. . . constitutio est, inquit, fratrum, quae dicit absenti nec per procuratorem dari tutorem moribus vel lege. Nota hujus constitutionis post 2 folia rursus mentionem facit.
In plano]. Summaria cognitio etiam de plano fit, velut de tutoribus. Propterea etiam cognitio de tutore in absentis locum dando statim de plano exercetur, etiamsi praesens non sit.
Insulas]. Italiae esse videntur etiam insulae Italiae ; igitur ex Italia ( Cf. D., 5, 1, 9 ) relegatus arcetur etiam insulïs ejus.
Ubicumque]. Proconsul ubicumque est, id est etiam in alia provincia, cui non praeest, dare potest, Ita etiam consul. Praetor autem . . . ( Cf. D., 1, 162 ).

15. ( = Dareste 10 ; Zachariae 16 )
    
 
In tutelis] Sab. : in praesenti titulo disseritur de testamentariis tutoribus et quod is, qui dedit liberis tutorem, videtur dedisse etiam postumis eundem tutorem.
Quid si ( Cf. D., 26, 2, 6 )] Sab. : liberorum appellatione etiam nepotes comprehenduntur, non vero filiorum. Ob id qui dedit liberis tutorem videtur eum etiam nepotibus dedisse.

16. ( = Dareste 2 ; Zachariae 14 )
 
 
. . . dixit in ejus de tutelis libro 1, velut ubi quis fratris sui impuberis descripti in Latinas colonias tutor est.
Praetereas usque ad finem capituli et 4 et 5 capitulum : invenies autem hoc in 5 capitulo post verba circiter 100 a fine :
Nam et . . . qui a furioso]. Qui a furioso emit potest usucapere.
Sab. : praetereas 50 versus usque ad : ‘ et quidem cum res venit ’. Non aliter fit dominus emtor.

17. ( = Dareste 14 ; Zachariae 15 )
 
 
Nam Latinus e lege Atilia tutor dari non potest]. Nota quod Latinus non datur Atilianus tutor, ut in fine sequentis 38 libri hoc te docui ( Cf. Gaius, 1, 23 ; Ulpien, 11, 16 ).
Ex inquisitione datus tutor etiamsi patiatur capitis deminutionem, manet tutor.
Praetereas 10 versus usque ad ‘ aliis quoque modis ’ ( Cf. D., 26, 1, 14, 2 ) : captivitas tutorum vel etiam pupillorum solvit tutelam ; similiter vero etiam ad tempus datus . . .

18. ( = Dareste 13 ; Zachariae 17 )
 
 
. . . . . . . . . . non est . . . . . . . . . .  Atilianus tutor neque abdicare potest neque in jure cedere . . .
Praetereas 25 versus usque ad ‘ tutelam ’ . . . . . Filius familias cum legis actionis (?) capax non sit, non potest in jure cedere alii tutelam.
Capax] : . . . filius familias tutor . . . testamentariam tutelam.
Legitimus non potest legitimo alio in jure cedere tutelam, neque enim consentaneum est eundem et legitimum esse et cessicium.

19. ( = Dareste 14 ; Zachariae 19 )
 
 
r. Sab. : infra Ulpianus . . . . capitulo plus dicit, etiam vicarium magistratuum dare tutorem ; si vero vis scire quae pertinent ad vicarios judicum, lege Theodosiani . . . . . 126 constitutionem, quae posita est post . . . Ex aliis exposui late, quid possint facere vicarii.

20. ( = Dareste 6 ; Zachariae 20 )
 
 
. . . . . . possunt etiam excusationes examinare et potiores.
Alius Titiae legis titulus erat pupillum per semetipsum petere tutorem. Civis Romanus potest Latino tutor esse . . . . . potest quando alius . . . . . . ei. Aliud est in Atiliano tutore.
 


►  Bibliography
 
 
Dareste, BCH, 4, 1880, pp. 449-460 ; Dareste, RHD, 4, 1880, pp. 643-656 ; Zachariae a Lingenthal, Monatsberichte der Kön. Akademie d. Wissenschaft. zu Berlin, 1881, pp. 621 ss. ; Alibrandi, SDHI, 3, 1882, pp. 33-48 and 99-132 = Opere, 1, 1896, pp. 417-467 ; Krueger, ZSS, 4, 1883, pp. 1-32 ; Karlowa, Römische Rechtsgeschichte, I, Leipzig, 1885, pp. 985-987 ; Lenel, Palingenesia Iuris Civilis, II, Leipzig, 1889, c. 1151-1159 ; Krueger, Collectio librorum iuris anteiustiniani, III, Berlin, 1890, pp. 267-282 ; Krueger, Histoire des sources du droit romain, Paris, 1894, pp. 103, 184, 340 and 427 ; Girard, Textes de droit romain, 2nd ed., Paris, 1895, pp. 531-542, n. 20 ; Riccobono, BIDR, 9, 1898, pp. 217-300 ; Gerhard & Gradenwitz, Phil, 62, 1902, pp. 95-124 ; Windstedt, CP, 2, 1907, pp. 201-207 ; Seckel & Kuebler, Iurisprudentiae anteiustinianae reliquias, II, 2, Leipzig, 1927, pp. 466-484 ; Riccobono, Annali del Seminario giuridico dell'Università di Palermo, 12, 1928, pp. 550 ss. ; Girard, Textes de droit romain, 6th ed., Paris, 1937, pp. 609-620 ; Wenger, Die Quellen des römischen Rechts, Wien, 1953, pp. 85, 94, 110, 522, 550-551, 623, 626 and 634 ; Girard & Senn, Textes de droit romain, I, Paris, 1967, pp. 591-604, n. 30 ; Baviera, FIRA II, Firenze, 1968, pp. 635-652 ; Jolowicz & Nicholas, Historical introduction to the study of Roman law, Cambridge, 1972, p. 476 ; Spruit & Bongenaar, Fragmenta Vaticana, Collatio, Scholia Sinaitica, Zutphen, 1987 ; Bellomo & Cochrane, The common legal past of Europe : 1000-1800, Washington, 1995, p. 37 ; Corcoran, The empire of the tetrarchs : Imperial pronouncements and government, AD 284-324, Oxford, 2000, p. 11 ; Honoré, Ulpian : Pioneer of Human Rights, Oxford, 2002, pp. 206-226 ; Mousourakis, The historical and institutional context of Roman law, Aldershot, 2003, pp. 361 ss. ; Avenarius, Der pseudo-ulpianische liber singularis regularum : Entstehung, Eigenart und Überlieferung einer hochklassischen Juristenschrift, Göttingen, 2005, p. 275 ; de Giovanni, Istituzioni, scienza giuridica, codici nel mondo tardoantico : Alle radici di una nuova storia, Roma, 2007, p. 380 ; Mousourakis, A legal history of Rome, London-New York, 2007, p. 167.
 
 
►  Source : Fragments discovered by G. Bernadakis at the convent of St. Catherine on Mount Sinai.
 

Traduction française