FRAGMENTUM DOSITHEANUM DE MANUMISSIONIBUS
  
Dosithean fragment on manumissions
   
( AD 2nd-3rd century )
 
 
( P. F. Girard & F. Senn, Textes de droit romain, I, Paris, 1967, pp. 464-468, n. 23 ).
  
 
      1. Omne enim iustum [cum iure] aut ciuile appellatur aut naturale dicitur [uel nationis] aut gentile iustum. Ab eo enim nominatur et omnes nationes similiter eo sunt usae ; quod enim bonum et iustum est, omnium utilitati conuenit. [Se] quod autem iustum ciuile[m] proprium est [et] romanorum et ab eis dictum, quoniam nostra ciuitas ea ueritate utitur. Sed quidam hoc esse quod omnes ciuibus suis praedicent aut maiori parti expedit. Sunt enim qui et tradiderunt quanti tamen iustitiae esse. Plurima hanc autem definitionem ueriorem esse tradiderunt quae initio diximus.
      2. Iuris ciuilis ut qui appositicium appellatur, ex pluribus partibus constat. Sed constitutiones imperatorias similiter honorandum. Quod est et praetoris edictum similiter uel proconsulis. Ex eo enim consenserunt prudentiam et receptum est responsis et summatim solemus haec dicere. Lex enim Iulia et Papia ceterae partes iustitiae appellantur.
      3. Regulas enim exsequenti mihi ad ea studia necessarium ante omnia scire. Nec enim unius sunt condicionis, sed uariae : quae per singula, quae pertinent ad eam enarrationem, referenda sunt per ordinem.
      4. Omnes enim aut ingenui sunt aut liberti. Sed ut magis possint singula declarari, melius uidetur incipere a libertis adferre et primum de Latinis scribere, ne saepius eadem interpretari cogamur. Primum ergo uideamus, quale est quod dicitur de eis, qui inter amicos olim manumittebantur, non esse liberos, sed domini uoluntate in libertate morari et tantum seruiendi metu dimitti.
      5. Antea enim una libertas erat et manumissio fiebat uindicta uel testamento uel censu et ciuitas Romana competebat manumissis : quae appellatur iusta manumissio. Hi autem, qui domini uoluntate in libertate erant, manebant serui ; sed si manumissores ausi erant in seruitutem denuo eos per uim ducere, interueniebat praetor et non patiebatur manumissum seruire. Omnia tamen quasi seruus adquirebat manumissori, uelut si quid stipulabatur uel mancipio accipiebat uel ex quacumque causa alia adquisierat, domini hoc faciebat, id est manumissi omnia bona ad patronum pertinebant.
      6. Sed nunc habent propriam libertatem qui inter amicos manumittuntur, et fiunt Latini Iuniani, quoniam lex Iunia, quae libertatem eis dedit, exaequauit eos Latinis colonariis, qui cum essent ciues Romani liberti, nomen suum in coloniam dedissent.
      7. In his qui inter amicos manumittuntur uoluntas domini spectatur ; lex enim Iunia eos fieri Latinos iubet, quos dominus liberos esse uoluit. Quod cum ita sit, debet uoluntatem manumittendi habere dominus : unde si per uim coactus uerbi gratia ab aliquo populo uel a singulis hominibus manumiserit, non ueniet seruus ad libertatem, quia non intellegitur uoluisse qui coactus est.
      8. Item ut possit habere seruus libertatem, talis esse debet, ut praetor uel proconsul libertatem tueatur ; nam et hoc lege Iunia cautum est. Sunt autem plures causae, in quibus non tuetur proconsul libertatem, de quibus procedentes ostendemus.
      9. Sed et illud obseruandum, ut is qui manumittitur in bonis manumittentis sit ; et ideo si tantum ex iure Quiritium sit manumittentis, non erit Latinus. Necesse est ergo seruum non tantum ex iure Quiritium, sed etiam in bonis esse manumittentis.
      10. Communis seruus ab uno ex sociis manumissus, neque ad libertatem peruenit et alterius domini totus fit seruus iure adcrescendi. Sed inter amicos seruus ab uno ex sociis manumissus utriusque domini seruus manebit ; ius enim adcrescendi in hac manumissione non uersatur ; quamuis Proculus existimauerit adcrescere eum socio... qua sententia utimur.
      11. Proprietarius eum seruum, cuius ususfructus ad alium pertinet, non potest uindicta manumittere obstante usufructu, et si manumiserit eum uindicta, faciet seruum sine domino. Sed Latinum ...
      12. Peregrinus manumissor seruum non potest ad Latinitatem perducere, quia lex Iunia, quae Latinorum genus introduxit, non pertinet ad peregrinos manumissores, sicut et Octauenus probat. At praetor non permittet manumissum seruire, nisi aliter lege peregrina caueatur.
      13. Minor uiginti annorum manumittere nec uindicta potest nec testamento, itaque nec Latinum facere potest ; sed tantum apud consilium causa probata potest manumittere seruum suum.
      14. Is autem qui manumittitur inter amicos, quotcumque est annorum, Latinus fit, et tantum ei hoc prodest manumissio, ut postea iterum manumitti possit uindicta uel testamento et ciuis Romanus fieri.
      15. Mulier sine tutoris auctoritate inter amicos manumittere non potest, nisi ius liberorum habeat ; tunc enim et uindicta sine tutore potest manumittere. Unde si mulier absens liberum esse iusserit, quae ius liberorum non habeat, quaesitum est, an competat libertas tutore eius auctoritatem accommodante eo tempore, quo epistula scribitur seruo a domina. Iulianus negat ; existimat enim eo tempore debere auctoritatem praestari, quo peragitur manumissio, tunc autem peragi intellegi, cum seruus cognouerit dominae uoluntatem. Sed Neratius Priscus probat libertatem seruo competere ; sufficere enim, quando epistula scribitur, adhiberi auctoritatem tutoris : cuius sententia et constitutione principali confirmata est.
      16. Seruum pignori datum ciuem Romanum facere debitor non potest, nisi si forte soluendo non sit ; obstat enim libertati lex Aelia Sentia, quae prohibet seruum fraudandorum creditorum causa manumissum ciuem Romanum fieri. Sed Latinum ...
      17. Et qui censu manumittitur, si triginta annos habeat, ciuitatem Romanam nanciscitur. Census autem Romae agi solet et peracto censu lustrum conditur : est autem lustrum quiquennale tempus quo Roma lustratur. Sed debet hic seruus ex iure Quiritium manumissoris esse, ut ciuis Romanus fiat. Magna autem dissensio est inter peritos, utrum eo tempore uires accipiant omnia, in quo census, an eo tempore, quo lustrum conditur. Sunt enim qui existimant non alias uires accipere quae in censu aguntur, nisi haec dies sequatur, qua lustrum conditur ; existimant enim censum descendere ad diem lustri, non lustrum recurrere ad diem census. Quod ideo quaesitum est, quoniam omnia quae in censu aguntur lustro confirmantur. Sed in urbe Roma tantum censum agi notum est ; in prouinciis autem magis professionibus utuntur.
 


►  Bibliography
  
 
Pithou, Fragmenta quaedam Papiniani Pauli Vlpiani Gaii Modestini etc. ex bibliotheca P. Pithoei, Paris, 1573, pp. 113-115 ; Böcking, Dosithei interpretamentorum liber tertius, Bonn, 1832 ; Böcking et al., Corpus iuris Romani anteiustiniani, I, 1, Bonn, 1841, col. 193-198 and 213-228 ; Böcking, Domitii Ulpiani quae vocant Fragmenta sive excerpta ex Ulpiani libro singulari regularum..., 4th ed., Leipzig, 1855, pp. 158-170 ; Dernburg, Das Pfandrecht nach den Grundsatzen des Heutigen Romischen Rechts, II, Leipzig, 1864, p. 14 ; Dirksen, Hinterl. Schr., II, Leipzig, 1871, pp. 392-411 ; Lachmann, Kleinere Schriften, II, Berlin, 1876, pp. 196-215 ; Krueger, Collectio librorum iuris anteiustiniani, II, Berlin, 1878, pp. 149-157 ; Goetz, Corpus glossariorum latinorum, III, Leipzig, 1892, pp. XII-XIV, 48-56 and 102-108 ; Mommsen, Le droit public romain, IV, Paris, 1894, p. 4 ; Savagnone, Circolo giuridico, 27, 1896, pp. 77-91 and 201-216 ; Jörs, RE, V (1905), col. 1603-1605, s.v. Dositheanum fragmentum ; Seckel & Kuebler, Iurisprudentiae anteiustinianae reliquias, I, Leipzig, 1908, pp. 419-428 ; Girard, Textes de droit romain, 6th ed., Paris, 1937, pp. 505-508 ; Lombardi, Sul concetto di ius gentium, Roma, 1947, p. 246 ; Wenger, Die Quellen des römischen Rechts, Wien, 1953, pp. 528-529 ; Volterra, St. de Francisci, IV, Milano, 1956, pp. 92 ss. ; Volterra, St. Paoli, Firenze, 1956, pp. 695-716 ; Wieacker, Textstufen klassischer Juristen, Göttingen, 1960, p. 214 ; Pescani, Novissimo Digesto Italiano, VII, Torino, 1961, pp. 620 ss. ; Schulz, Geschichte der römischen Rechtswissenschaft, Weimar, 1961, pp. 211-212 ; Honoré, RIDA, 12, 1965, pp. 301-323 ; Girard & Senn, Textes de droit romain, I, 7th ed., Paris, 1967, pp. 464-468, n. 23 ; Baviera, FIRA II, Firenze, 1968, pp. 615-621 ; Liebs, ANRW, II, 15, 1976, p. 234 ; Schiller, Roman law : Mechanisms of development, The Hague-Paris-New York, 1978, p. 42 ; Nelson, Überlieferung, Aufbau und Stil von Gai Institutiones, unter Mitwirkung von M. David, Leiden, 1981, pp. 360-370 ; Wieacker, Römische Rechtsgeschichte, II, München, 1988, pp. 75, 79, 80, 88 and 119 ; Sallmann & Doignon, Die Literatur des Umbruchs : Von der Römischen zur Christlichen Literature, 117 bis 284 N. Chr, München, 1997, p. 207 ; Rawson & Weaver, The Roman family in Italy : Status, sentiment, space, Oxford, 1999, p. 59 ; Tropper, Wisdom, politics, and historiography : Tractate Avot in the context of the Graeco-Roman Near East, Oxford, 2004, p. 191 ; Avenarius, Der pseudo-ulpianische liber singularis regularum : Entstehung, Eigenart und Überlieferung einer hochklassischen Juristenschrift, Göttingen, 2005, p. 147.
 
 
►  Sources : Two manuscripts : Leyde ( Voss. Graec. 97 ) ; National library of France ( Lat. 6503 ).