M. VALERIUS MESSALLA CORVINUS
  
( 1st century BC )
 
 
( P. E. Huschke, Iurisprudentiae anteiustinianae quae supersunt, Leipzig, 1886, pp. 103-105 ).
  
 
D e   a u s p i c i i s.
      1. Super hac re meis uerbis nil opus fuit, quoniam liber M. Messallae auguris de auspiciis primus, cum haec scriberemus, forte adfuit. Propterea ex eo libro uerba ipsius Messallae subscripsimus : ‘ Patriciorum auspicia in duas sunt diuisa potestates. Maxima sunt consulum, praetorum, censorum. Neque tamen eorum omnium inter se eadem aut eiusdem potestatis, ideo quod collegae non sunt censores consulum aut praetorum, praetores consulum sunt. Ideo neque consules aut praetores censoribus neque censores consulibus aut praetoribus ’turbant aut retinent auspicia ; at censores inter se, rursus praetores consulesque inter se et uitiant et obtinent. Praetor etsi collega consulis est, neque praetorem neque consulem iure rogare potest, ut quidem nos a superioribus accepimus ante haec tempora seruatum esse et ut in commentario tertio decimo C. Tuditani patet, ‘quia imperium minus praetor, maius habet consul, et a minore imperio maius aut maioris collega rogari iure non potest ’. nos his temporibus praetore praetores creante ueterum auctoritatem sumus secuti neque his comitiis in auspicio fuimus. Censores aeque non eodem rogantur auspicio atque consules et praetores. Reliquorum magistratuum minora sunt auspicia. Ideo illi minores, hi maiores magistratus appellantur. Minoribus creatis magistratibus tributis comitiis magistratus, ius eius curiata datur lege ; maiores centuriatis comitiis fiunt ’. — Gell. 13, 15. §. 4. Cf. Fest. v. Minora itemque maiora auspicia p. 157.
      2. Idem Messalla in eodem libro de minoribus magistratibus ita scripsit : ‘ Consul ab omnibus magistratibus et comitiatum et contionem auocare potest. Praetor et comitiatum et contionem usquequaque auocare potest, nisi a consule. Minores magistratus nusquam nec comitiatum nec contionem auocare possunt. Ea re qui eorum primus uocat ad comitiatum, is recte agit, quia bifariam cum populo agi non potest. Nec auocare ’aliis alii possunt, si (sic) contionem habere uolunt, uti ne cum populo agant, quamuis multi magistratus simul contionem habere possunt ’. — Gell. 13, 16 (c. 15 extr.).
      3. Huius rei (sc. Auentini montis intra effatos urbis fines non inclusi) Messalla aliquot causas uideri scripsit ; sed praeter eas omnis ipse unam probat, quod in eo monte Remus urbis condendae gratia auspicauerit auesque inritas habuerit superatusque in auspicio a Romulo sit. ‘ Idcirco ’, inquit, ‘omnes, qui pomerium protulerunt, montem istum excluserunt, quasi auibus obscenis ominosum ’. — Gell. 13, 14. §. 5. 6.
      4. ‘ Bene sponsis beneque uolueris ’ in precatione augurali Messalla augur ait significare spoponderis, uolueris. — Fest. v. Bene sponsis p. 351.
      5. ‘ Serpula serpserit ’ ait idem Messalla, serpens inrepserit. — Fest. v. Serpula p. 351.
      6. ‘ Solino ’ idem ait esse consulo. — Fest. v. Solino p. 351.
      7. ‘ Suad ted ’ ait esse sic te. — Fest. v. Suad. p. 351.
      8. Vernisera Messalla auguria. — Paul. ep. Fest. v. Vernisera p. 379.
      9. Marspedis siue sine r littera maspedis in precatione solitaurilium quid significet, ne Messalla quidem augur in explanatione auguriorum reperire se potuisse ait. — Fest. v. Marspedis p. 161.
      10. Quod Iulius Modestus affirmat, Messalla augure consulente pontifices, an nundinarum Romanarum     nonarumque     dies     feriis     tenerentur,   respondisse   eos,   nundinas   sibi   ferias   non uideri. — Macrob. Sat. 1, 16. §. 28.
      11. Pecunia, quae erogatur in spectacula, . . . . . ideo est ’lucaris dicta, quod in luco dabatur. Idem tamen in eodem libro lucar aes, quod ex lucis capiatur, dici existimat, cuius opinionis est et Valerius Messalla in explanatione auguriorum. — Fest. v. Pecunia p. 253.
      12. Unde Messalla eum esse aeonem arbitratur ; etenim quinto huius mensis die ferias Aeonis celebrabant veteres. — Io. Laur. Lyd. de mens. 4, 1.