| LUDI
SAECULARES Secular games ( ancient Roman games ) ( 17 BC - AD 46 ) |
| S. Riccobono, FIRA I, Firenze, 1941, pp. 273-276, n. 40. |
| I. |
A.
d. X k. Iun. in saeptis [Iulis . . . . . . . . . . . scribundo
adfuerunt] . . . . . . ] | Aemilius Lep[id]us, L. Cestius, L. Petronius
Rufus [ . . . | |
Quod C. Silanus
[co(n)]s(ul) u(erba) f(ecit) ludos saecularis post
complur[es annos eo qui nunc est facientibus ( ? )
Imp. Caesare] | August(o) et M. A[grip]pa
tribunic(ia) potestate futuros, quos [quod spectare quam plurimos
conuenit] | propter rel[igione]m atqu[e]
etiam quod tali spectaculo [nemo iterum intererit, permittendum
videri . . . Lu]|dorum eo[ru]m [diebu]s
qui nondum sunt maritati, sin[e fraude sua ut adsint, q(uid)
d(e) e(a) r(e)
f(ieri) p(laceret), d(e)
e(a) r(e) i(ta)
c(ensuerunt), ut quoniam ludi iei] | religio(nis)
causa sun[t in]stituti neque ultra quam semel ulli mor[talium
eos spectare licet, . . . . ludos] | quos
[m]ag(istri) XVuir(um) s(acris) f(aciundis) [ed]ent,
s(ine) f(raude) s(ua) spectare liceat ieis qui lege de marita[ndis
tenentur]. |
| II. |
Eodemque
die ibidem sc(ribundo) [id]em adfuer(unt) et senatusconsultum
factum es[t]. | |
Quod
C. Silanus co(n)s(ul)
v(erba) f(ecit) pe[rti]nere
ad conseruandam memoriam tantae
b[enevolentiae deorum commentarium ludorum] | saecularium
in colum[n]am aheneam et marmoream inscribi s[tatuique
ad futuram rei memoriam utramque] | eo loco,
ubi ludi futu[ri s]int, q(uid) d(e) e(a) r(e) f(ieri) p(laceret),
d(e) e(a) r(e) i(ta) c(ensuerunt) : |
uti
co(n)s(ules) a(lter) a(mbo)ue ad f[uturam
rei memoriam columnam] | aheneam
et alteram [m]armoream, in quibus commentari[um
ludorum eorum inscriptum sit, eo loco statuant et id opus eidem] | locent
praetoribusque, q(ui) [a(erario)] p(raesunt), inperent,
uti redemptoribus ea[m summam qua locaverint solvant]. |
| III. |
[Quod]
. . . cos. u(erba) f(ecerunt) de lucari
ludorum sa[ecularium, qui senatus | decrevit . . . uti]
fierent, q(uid) d(e) e(a) r(e) f(ieri) p(laceret), d(e) e(a) r(e)
i(ta) c(ensuere) : uti, quoniam ant[e . . annos, | cum
item decreti essent ludi] saeculares, XVuir(is) sacr(is) faciund(is)
in summa constitu[enda senatus | secutus est
sacerdotibus pro ludis], quos pro salute Caesaris fecerunt, lucaris
nomine cons[titutam, | co(n)s(ules)
iis qui aerario praesun]t inperent, uti eam pecuniam dandam
adtribuendam [ludorum | redemptoribus curent,
qua eo] anno C. Silano C. Furnio cos a.d. XIII k. Mart.
senat[us decreuit, | uti ludi tum edendi propter
sac]rificium saeculare locarentur in ea verba, q[uae i(nfra)
s(cripta) sunt :] . . . . . . |
| IV. |
[A.
d. XIII k. Mart. in curia I]ulia. Scribundo adfuerunt M. Iunius
M. f. Si[lanus], | . . . rinus,
C. Asinius Cn. f. [Pollio . . .]. . . . . . |
| S. Riccobono, FIRA I, Firenze, 1941, pp. 317-318, n. 57. |
XVuir(i)
s(acris) f(aciundis) dic(unt) : | |
Cum bono more et proind[e c]elebrato frequentibus exsemplis,
quandocumq[ue i]usta laetitiae publicae caussa fuit, | minui
luctus matrona[r]um placuerit, idque tam sollemnium sacroru[m
l]udorumque tempore referri | diligenterque opserua[r]i
pertinere uideatur et ad honorem deorum et ad [m]emoriam
cultus eorum : statuimus | offici nostri esse per edictum
denuntiare feminis, uti luctum minuant. | |
| CIL VI, n. 877 ( Epigraphik Datenbank Clauss/Slaby ). |
| [Quod
P(ublius) Lentulus Cn(aeus) Lentulus]
co(n)s(ules) v(erba) f(ecerunt)
de lucari ludorum sa[ec]ularium
de quibus proxime decretum esset / [uti sequenti
anno] fierent q(uod) d(e) e(a) r(e) f(ieri) p(lacuerit)
d(e) e(a) r(e) i(ta) c(ensuerunt) uti quoniam (!) ant[i]queis libreis
non invenitur qua summa soliti / [sint locare ludos] saeculares XVvir(i)
sacr(is) faciund(is) in summa constitu[a]tur quae sacerdotum conlegis
et quae nuper / [--- pro ludis] quos pro salute Caesaris fecerunt
lucaris nomine cons[ti]tuta est uti co(n)s(ules) praetoribus
quei aerario / [praesu]nt inperent
uti eam pecuniam dandam adtribuendam [cu]rent / [sequenti]
anno C(aio) Silano C(aio)
Furnio co(n)s(ulibus) a(nte) d(iem) XIII K(alendas)
Mart(ias) sena[t]us consultum factum est ut quae opus / [--- sac]rificium
saeculare locarentur in ea verba quae infra
scripta sunt] / [eodemque die in curia I]ulia
scribundo adfuer(unt) M(arcus) Iunius M(arci) f(ilius)
Sab(atina) Silanus Cn(aeus) Corn[elius
L(uci) f(ilius) ---] Lentulus / [---]rinus C(aius) Asinius
Cn(aei) f(ilius) [A]rn(ensi) Pollio
L(ucius) Vinic[ius M(arci) f(ilius) Pob(lilia)] / [--- ludo]s saeculares
[ // op]ort[e]re q(uod) d(e) e(a) / [r(e) f(ieri) p(lacuerit) d(e)
e(a) r(e) i(ta) c(ensuarunt) --- pecu]nia quae per ludos / [--- uti
co(n)s(ules) iis]dem rebus pr(aetoribus) qui aerario praesunt / [---
inperent uti eam] pecuniam dandam adtribuend(am)
curent / [--- Imp(erator) Caesar Aug]ustus mag(ister)
XVvir(orum) s(acris) f(aciundis) cum collegi(i)s L(ucio) Censorino
/ [--- C(aio) Norbano Fl]acco M(arco) Cocceio Nerva C(aio) Sentio
Saturnino / [M(arco) Fufio Strigone L(ucio) Arruntio C(aio) Asinio
Gallo M(arco) Claudio Marcello] / Q(uinto)
tuberone D(ecimo) Laelio Balbo C(aio) Rebilo
/ [M(arco) Messalla Messallino] / [---]am Apollinem Latonam Dianam
Matremq(ue) / [---]m Herculemque Victores Diovem Stato[rem] / [---
ce]terosque deos deasque inmortalis omn[es] / [--- quae in] collegio
egimus quaeque porro aximus [---] / [--- no]bis populo
plebeique Romanae mili[tiae domique] / [--- bene verr]uncent
bonaque ea dem[um sient p(opulo) R(omano)
Quiritibus] / [---] audie[ntiam]
/ [--- ce]ntesimo e[t decimo anno] / [---
ludorum saecula]rium [ // XVvir s(acris)] f(aciundis)
vos[---] / [---]ire si rit[---] / [--- bi]ni chori qu[---] / [---
nocte quo]i dies inlucis[cet K(alendis) Iun(iis) ---] / [--- ad a(nte)
d(iem) III N]on(as) Iun(ias) vos [---] / [---] iubeatis [---] / [---]
Iun(ias?) bene atque diligen[ter ---] / [--- omnes libe]ros petere
iubeatis ieisqu[e ---] / [---]n in Capitolium ante aed[em Iovis Optimi
Maximi ---] / [--- ante aedem D]ianae bene frequentesque a[---] /
[---]s deisque milicheis frugum [primitias conferre ---] / [--- dili]genterque
memineritis litibu[s ---] / [---] audientiam [---] / [--- ut conveniant
ad e]a sacrificia denuntiatum [erit ---] / [--- K(alendis) Iun(iis)
et a(nte) d(iem) IIII] Non(as) Iun(ias) et a(nte) d(iem) III Non(as)
Iun(ias) noc[tu ---] / [---] maiores ann(os) XXV natae qui[bus ---]
/ [--- conveni]re in Capitolium ubi et res divina fi[---] / [---]
adsint [---] / [---] pueros virginesque patrimos matrim[osque ---]
/ [ad carmen can]endum chorosque habendos frequentes u[t adsint ---]
/ [--- ite]mque ad ea sacrificia atque ad eos ludos paran[dos ---]
/ [diligen]ter meminerint / [eode]m die edictum propositum est in
haec verba [XVviri s(acris) f(aciundis) dic(unt)] / [s]acrificium
saeculare ludosque qui centesimo et d[ecimo anno ---] / quae more
exemploque maiorum in contione p[alam ---]/mus uti si qui a contione
afuissent aut non sat[is ---] / cognoscerent quid quemque eorum quoque
d[ie ---] / isdem co(n)s(ulibus) isdem mag(istris) XVvir(orum) s(acris)
f(aciundis) ad collegium r[elatum est ---] / purgamenta dari et fruges
accipi colle(g)io [--- in Capitolio ante aedem Iovis Optimi] / Maximi
et ante aedem Iovis Tonantis et [--- in Palatio ante aedem] / Apollinis
et in porticu eius fruges autem i[--- ante aedem Dianae et] / in porticu
eius / censuerunt autem ut singuleis tr[---] / fruges acciperent bini
itemqu[e ---] / omnes convenirent deinde ter[ni ---] / isdem co(n)s(ulibus)
a(nte) d(iem) VIII K(alendas) Apr(iles) pro aede[---] / de hac re
videbatur faciund[um ---] / loedi feriae sellisternia pe[--- qui a]
/ collegio edicti sunt ie[i --- a nocte] / quoi dies inluciscet K(alendis)
I[un(iis) --- ad a(nte) d(iem) III] / Nonas Iun(ias) quod que[mque
---] / item de hac re visum est uti [---] / M(arcus) Agrippa L(ucius)
Censorinus [---] / M(arcus) Lollius L(ucius) Arruntiu[s ---] / edictum
propositum est [in haec verba XVviri s(acris) f(aciundis) dic(unt)]
/ quo minore molestia [---] / a(nte) d(iem) V K(alendas) Iun(ias)
suffim[enta --- a(nte) d(iem)] / IIII aut a(nte) d(iem) III aut p[ridie
K(alendas) Iun(ias) ---] / a(nte) d(iem) X K(alendas) Iun(ias) in
saeptis [Iulis --- scribendo adfuerunt Q(uintus)] / Aemilius Lep[id]us
L(ucius) Cestius L(ucius) Petronius Rufus [--- et senatus consultum
factum est] / quod C(aius) Silanus [co](n)s(ul) v(erba) f(ecit) ludos
saecularis post complur[--- Imp(eratore) Caesare] / August(o) et M(arco)
A[grip]pa tribunic(ia) potestate futuros quos [--- quod ludi saeculares
sunt instituit] / propter re[ligione]m atqu(e) etiam quod tali spectaculo
[nemo iterum intererit --- lu]/dorum eo[ru]m
[dieb]us qui nondum sunt maritati sin[e fraude sua ---
q(uid) d(e) e(a) r(e) f(ieri) p(lacuerit) d(e) e(a) r(e) i(ta) c(ensuerunt)
uti quoniam ludi ei] / religio[nis] causa sun[t in]stituti neque ultra
quam semel ulli mor[talium eos spectare licet --- ludos] / quos [m]ag(istri)
XVvir(orum) s(acris) f(aciundis) [ed]ent s(ine) f(raude) s(ua) spectare
liceat ieis qui lege de marita[ndis ordinibus tenentur] / eodemque
die ibidem sc(ribundo) [id]em adfuer(unt) et senatus consultum factum
es[t] / quod C(aius) Silanus co(n)s(ul) v(erba) f(ecit) pe[rti]nere
ad conservandam memoriam tantae r[eligionis --- commentarium ludorum]
/ saecularium in colum[n]am aheneam et marmoream inscribi st[---]
/ eo loco ubi ludi futuri [s]int q(uid) d(e)
e(a) r(e) f(ieri) p(lacuerit) d(e) e(a) r(e) i(ta) c(ensuerunt) uti
co(n)s(ul) a(lter) a(mbo)ve ad f[uturam memoriam tantae religionis
columnam] / aheneam et alteram marmoream in quibus commentari[um
ludorum inscriptum sit eo loco ubi ludi futuri sint] / locent praetoribusque
q(ui) [a(erario)] p(raesunt) inperent uti redemptoribus ea[m pecuniam
dandam adtribuendam curent] / a(nte) d(iem) VIIII K(alendas) Iun(ias)
edic[t]um propositum est XVvir(i) [s(acris) f(aciundis) dic(unt)]
/ commone faciundos homin[e]s existumavimus ut omnes libe[ri ---]
/ peterent ne amplius quam [se]mel coniugesque [---] / a(nte) d(iem)
VII aut VI aut V K(alendas) Iun(ias) a[---] / suffitique ad ludos
venire[nt ---] / generatim conferrent tri[bunalibus ---] / Capitolium
ad aedem Iovis [Optimi Maximi ---] / mulieres quoque quae sellist[ernia
---] / sternere oportere ab ea pr[---] / quae feminae et qui pueri
sibi [---]/rent eos separatim a cetera [--- ad aedem]
/ Opis in Capitolio positum
erit [---] / suffimenta ut erat constitutu[m
---] / a(nte) d(iem) IV K(alendas) (!) quibus edictum erat loce[---]
/ matronas quibus denuntiatum e[rat ---] / in Capitolium convenire[---]
/ b(onum) f(actum) matres
familiae quibus con[--- in] /
Capitolio ab h(ora) I sint ut so[llemni(?) ---] / a(nte)
d(iem) III K(alendas) Iun(ias) eodem modo fruges [accipere ---] /
ludos Latinos saeculares comm[ittemus --- a(nte) d(iem) ---] / K(alendas)
Iun(ias) noctis h(ora) II / item ludos Latinos committem[us ---] /
item cum ad caerimonias sacr[orum ---] / certiores esse volumus omnes
m[---] / aenatores in funere canere [---] / pridie K(alendas) Iun(ias)
ut superiore biduo f[ruges accipere ---] / nocte insequenti in Campo
ad Tib[erim deis Moeris Imp(erator) Caesar Augustus inmolavit agnas
feminas IX] / prodigivas Achivo ritu eodemq[ue modo capras feminas
IX prodigivas precatus est hoc modo] / Moerae uti vobis in illeis
libre[is scriptum est quarumque rerum ergo quodque melius siet p(opulo)
R(omano) Quiritibus vobis IX] / agnis feminis et IX capris femi[nis
propriis sacrum fiat vos quaeso precorque uti vos imperium maiestatemque
p(opuli) R(omani)] / Quiritium duelli domique au[xitis utique semper
Latinus obtemperassit --- sempiter]/nam victoriam
valetudine[m p(opulo) R(omano) Quiritibus duitis faveatisque p(opulo)
R(omano) Quiritibus legionibusque
p(opuli) R(omani)] / Quiritium remque p(ublicam) populi
R(omani) [Quiritium salvam servetis maioremque faxitis uti sitis]
volentes pr[opitiae p(opulo) R(omano)] / Quiritibus XVvir(or)um collegi[o
mihi domo familiae et uti huius] sacrifici acceptrices sitis VIIII
agnarum / feminarum et VIIII capraru[m feminarum propri]arum inmolandarum
harum rerum ergo macte hac agna femina / inmolanda estote fitote v[olente]s
propitiae p(opulo) R(omano) Quiritibus XVvir(or)um collegio mihi domo
familiae / ludique noctu sacrificio [co]nfecto sunt commissi in scaena
quoi theatrum adiectum non fuit nullis positis / sedilibus centumque
et X [ma]tronae quibus denuntiatum erat XVvirorum verbis sellisternia
habuerunt / Iunoni et Dianae duab[us] sellis
positis / K(alendis) Iun(iis) in Capitolio bovem m[a]rem Iovi Optimo
Maximo proprium inmolavit Imp(erator) Caesar Augustus ibidem / alterum
M(arcus) Agrippa p[re]cati autem sunt ita / Iuppiter Optime Maxime
ut[i t]ibi in illeis libreis scriptum est quarumque rerum [ergo] quodque
melius siet populo R(omano) / Quiritibus tibi hoc bov[e] mare pulchro
sacrum fiat te quaeso precorque ceter[a
u]ti supra / ad atallam fuerunt
C[ae]sar Agrippa Scaevola Sentius Lollius Asiniu[s G]allus
Rebilus / deinde ludi Latini
in th[ea]tro ligneo quod erat
constitutum in Campo s[ecu]ndum Tiberim sunt commissi
/ eodemque modo sellist[er]nia matres familiae habuerunt neque sunt
l[udi in]termissi iei qui
noctu coepti erant / fieri et edictum proposi[t]um
XVvir(i) s(acris) f(aciundis) dic(unt) / cum bono more et proind[e
c]elebrato frequentibus exemplis quandocumq[ue i]usta laetitiae publicae
causa fuit / minui luctus matrona[r]um placuerit idque tam sollemnium
sacroru[m l]udorumque tempore referri / diligenterque opserva[ri]
pertinere videatur et ad honorem deorum et ad [m]emoriam cultus eorum
statuimus / offici(i) nostri esse per ed[i]ctum denuntiare feminis
uti luctum minuant / noctu autem ad Tiberim s[a]crificium fecit deis
lithyis libeis VIIII popan[i]s VIIII pthoibus VIIII Imp(erator) Caesar
/ Augustus precatus est [h]oc modo / Ilithyia uti tibei in ille[is]
libreis scriptum est quarumque rerum e[rgo quodque melius si]et p(opulo)
R(omano) Quiritibus / tibi VIIII popanis et VI[III] libeis et VIIII
pthoibus sacrum fiat te qua[eso
precorque cetera uti supra] / (!) IV Nonas Iun(ias) in Capitoli[o
i]nmolavit Iunoni Reginae bovem femin[am propriam Achivo ritu ---]
/ M(arcus) Agrippa et precatus est hoc modo
/ Iuno Regina uti tibi in illis [l]ibris scriptum est
quarumque rerum [ergo quodque melius siet p(opulo) R(omano) Quiritibus]
/ tibi bove femina pulchra s[a]crum fiat te quaeso precorqu[e cetera
uti supra] / deinde CX matribus famil[ia]s nuptis quibus denun[tiatum
erat --- M(arcus) Agrippa] / praeit in haec verba / Iuno Regina ast
quid est qu[o]d meli[us siet p(opulo) R(omano) Quiritibus --- matres
familias CX p(opuli) R(omani) Quiritium] / nuptae genibus nixae te
u[--- precamur oramus obsecramusque uti tu imperium] / maiestatemque
p(opuli) R(omani) Quiriti[um duelli domique auxis utique semper Latinus
obtemperassit ---] / sempiternam
victoriam [valetudinem p(opulo) R(omano) Quiritibus duis faveasque
p(opulo) R(omano) Quiritibus legionibusque
p(opuli) R(omani)] / Quiritium remque publi[cam p(opuli) R(omani)
Quiritium salvam serves maioremque faxis uti sies volens propitia
p(opulo) R(omano)] / Quiritibus XVvir(is) s(acris) f(aciundis) no[bis
domibus familiis --- matres familias CX p(opuli) R(omani)] / Quiritium
nuptae geni[bus nixae precamur oramus obsecramus] / ad atallam fuerunt
M(arcus) A[grippa ---] / ludi ut pridie facti sunt [---] / noctu autem
ad Tiberim [suem plenam propriam prodigivam Terrae Matri Achivo ritu
inmolavit Imp(erator)] / Caesar Augustus precat[us est hoc modo] /
Terra Mater uti tibi in ill[is libris scriptum est quarumque rerum
ergo quodque melius siet p(opulo) R(omano) Quiritibus] / uti tibi
sue plena propri[a sacrum fiat te quaeso precorque c]etera [uti supra]
/ matronae sellisternia h[abuerunt ---]runt / a(nte) d(iem) III Non(as)
Iun(ias) in Palatio [Apollini et Dianae] sacrificium fecerunt Imp(erator)
Caesar Augustus M(arcus) A[grippa libeis VIIII] / popanis VIIII pthoibus
VII[II precat]ique sunt ita / Apollo uti tibi in illis libri[s sc]riptum
est quarumque rerum ergo quodque melius siet p(opulo) R(omano) Quir[itibus]
/ uti tibi VIIII popanis et V[IIII] libis et VIIII pthoibus sacrum
fiat te quaeso precorque cetera uti s[up]ra / Apollo uti te popanis
dat[i]s bona prece precatus sum eiusdem rei ergo macte heis libis
libandis esto / fito volens
propitius / idem in pthoibus / eisdem verbis Dianam /
sacrificioque perfecto puer(i) [X]XVII quibus
denuntiatum erat patrimi et
matrimi et puellae totidem / carmen cecinerunt eo[dem]que
modo in Capitolio / carmen
composuit Q(uintus) Hor[at]ius Flaccus / XVvir(i) adfuerunt
Imp(erator) Ca[e]sar M(arcus) Agrippa Q(uintus) Lepidus Potitus Messalla
C(aius) Stolo C(aius) Scaevola C(aius) Sosius / C(aius) Norbanus M(arcus)
Cocceius M(arcus) Lollius C(aius) Sentius M(arcus) Strigo
L(ucius) Arruntius C(aius) Asinius
M(arcus) Marcellus D(ecimus) Laelius / Q(uintus) Tubero C(aius) Rebilus
Me[ss]alla Messallinus / ludis scaenicis dimissis h(ora) [---] iuxta
eum locum ubi sacrificium erat factum
superioribus noctibus et / theatrum
positum et sc[ae]na metae
positae quadrigaeq(ue) sunt missae et desultores misit Potitus Messalla
/ edictumque propositum est in haec verba XVvir(i) s(acris) f(aciundis)
dic(unt) / ludos quos honorarios dierum VII adiecimus ludis sollemnibus
committimus Nonis Iun(iis) Latinos in theatro / ligneo quod est ad
Tiberim h(ora) II Graecos thymelicos in theatro Pompei h(ora) III
Graecos asti[cos i]n thea[tro quod est] / in circo Flaminio h(ora)
I[III] / intermisso die qui fuit p[rid(ie) Non(as) Iun(ias) ---] /
Nonis Iun(iis) ludi sunt com[missi quos honorarios dierum VII ludis
sollemnibus adiecti sunt Latini in] / theatro ligneo Graeci thy[melici
in theatro Pompei Graeci astici in theatro quod est in circo Flaminio]
/ a(nte) d(iem) III Eid(us) Iun(ias) edictum propo[situm est in haec
verba XVvir(i) s(acris) f(aciundis) dic(unt)] / pr(idie) Eid(us) Iun(ias)
venationem dabim[us ---] / pr(idie) Eid(us) (!) pompa praelata puer[---]
/ M(arcus) Agrippa quadrigas [misit ---] / haec omnia peracta sunt
XV[vir(is) s(acris) f(aciundis)
Imp(eratore) Caesare Augusto M(arco) Agrippa L(ucio) Censorino Q(uinto)
Lepido Potito Messalia] / Cn(aeo) Pompeio C(aio) Stolone C(aio) S[caevola
C(aio) Sosio C(aio) Norbano M(arco) Cocceio M(arco) Lollio C(aio)
Sentio M(arco) Strigone L(ucius) Arruntio] / [[[C(aio) Asinio Gallo]]]
M(arco) Mar[cello D(ecimo) Laelio Q(uinto) Tuberone C(aio) Rebilo
Messalia Messallino] |
| ► Bibliography |