SOCIETAS ARTIS ET NEGOTIATIONIS INTER ARTIFICES LIGNARIOS
     
Contract of association between two carpenters
    
( April 28, AD 568 )
 
 
( V. Arangio-Ruiz, Fontes iuris Romani antejustiniani, III, Firenze, 1943, pp. 483-487, n. 158 ).
  
 
Latin translation
  
 
      Ch(ristus) M(aria) G(abriel).
      Regni et consulatus sacratissimi domini nostri Flauii Iustini perpetui Augusti imperatoris anno III, mense Pachon III, inita ex sacro iussu II.a indictione, in clarissima Antinoi ciuitate.
      Hanc praesentem uno exemplari scriptam communem declarationem faciunt inuicem et ponunt communi consilio, sine ullo dolo uel metu uel ui uel necessitate uel fraude uel qualibet subreptione uel circumscriptione, in uniuersis quas habet clausulis et secundum infrascripta pacta, ex una parte Aurelius Psois Isaaci filius matris Mariae, faber lignarius, hac illustri Antinoitarum ciuitate oriundus, ex altera Aurelius Ioseph qui et Pekysis Pauli filius, praesente et consentiente et adnuente coniuge Aurelia Ticolluthe Horuonchi filia, uxore sua, quae cum eo interuenit in hac scripta declaratione secundum eius uim integram : et inuicem pro sua quisque parte declarant quae infra scripta sunt.
      Declaramus nos suprascripti, (scilicet ego) Psois Isaaci filius faber lignarius, maritus constitutus filiae Iosephi et Ticolluthae Dei gratia sociorum consortiumque meorum, et ego Ioseph praedictus, uxore mea praesente et huic communi et scriptae inuiolabili declarationi consentiente, sponte nostra et communi consilio et sincera uoluntate, operam coniunctim daturos nos esse in communi nostro artificio, et omnium uenalium rerum quas nobis fabricare contigerit uenditionem facturos communi consensu et uoluntate et consilio, sine ulla malitia et querela et contumelia et qualibet cunctatione, immo inuicem demonstrare studentes occasiones dimidiae partis percipiendae ex alterutrius operibus, et simul nisuros quasi una anima et spiritu et uigore, adaequantes impigros omnes fabros et artifices huius nostrae Antinoi ciuitatis, et inuicem nobis inseruituros in omnibus bonis utilibusque factis et dictis, sine ulla controuersia uel contradictione uel contumelia, et lucrum quod ad nos peruenerit ex communi opere necnon ex quacumque re uel labore futurum esse uniuscuiusque nostrum aequis partibus, id est pro dimidia parte, scilicet deductis pecuniis quas forte alter alteri crediderimus, et damnum, quod quidem semper absit, simili modo pro aequa et dimidia parte subituros esse : nihilominus si recedere uoluerimus a mutua artificii societate, necesse habituros aequis partibus, id est unumquemque pro dimidia parte, mutuas pecunias agnoscere quas praecedenti tempore contraxerimus et insuper quidquid inuicem commutauerimus per omne tempus in communi labore et amicitia iam tum transactum ; nec licentiam futuram esse alterutri nostrum de hac re quomodocumque controuersiam facere, praesertim mihi Psoi genero uestro, cui spes est, si Deo placuerit, heredis et successoris uobis existendi cum uita defuncti eritis. Et Deo fauente in laboris et uitae inter utrumque societate degemus et in operis concordia inde ab hodierna et suprascripta die, quae est tertia mensis Pachon ineuntis secundae Aegyptiae indictionis, et per omne transcurrens futurum tempus, sine fraude et contumelia. Et pro securitate omnium rerum, quae superius a nobis declaratae sunt, horrendum quoddam iusiurandum iurauimus in nihilo contra haec nos uenturos, eumque qui contrauenire temptauerit soluere cogendum esse poenae nomine aureos solidos sex optimi ponderis, hosque ex stipulatione adimplenti et resistenti parti dandos esse, praeterquam quod qui contrauenerit et inuitus teneatur ad suprascriptas conuentiones obseruandas : de quibus uice mutua interrogati et stipulati haec ita habere dare praestare spopondimus, inuicem hypothecae nomine in haec omnia obligantes quae uniuscuiusque nostrum nunc sint quaeque futura sint, generaliter et specialiter, pignoris nomine et hypothecae iure perinde atque ob rem iudicatam.
 
 
Greek text  ( Duke Data Bank of Documentary Papyri ).
  
 
† χμγ | [ βασιλείας καὶ ὑπατ]είας τοῦ θ[ει]οτάτου ἡμ[ῶν] δεσπότο[υ] Φλαυΐου Ἰ[ο]υστίνο(υ) τοῦ αἰωνίο(υ)   Αὐγούστου   Αὐτοκράτορος   ἔτους   |   [τρίτου,   Παχὼν   τρ]ί̣τῃ   ἀρξομένης   δευτέ[ρα]ς ἐπινεμ[ή]σεως κατὰ̣ θεῖον νεῦμα. ἐν Ἀντινόο(υ) πόλει τῇ λ[α]μπροτάτ[ῃ]. | [ταύτην ποιοῦ]ν̣ται καὶ τίθενται πρὸς ἀλλήλους τ[ὴ]ν πα[ρ]οῦσαν̣ ἁ̣πλῆν ἔγγραφον κοινὴν ὁμολογίαν κατὰ κοι̣[νὴ]ν | [γνώμην καὶ ἄν]ευ π̣α̣ντὸς δ̣όλου καὶ φόβ̣ο(υ) καὶ βίας καὶ ἀνάγ̣κης καὶ ἀπάτης καὶ οἵας δήποτε συναρπαγῆς   τε   καὶ   [π]ερι-|[γραφῆς,   ἐφ᾽   αἷς   π]ε̣ρ̣ιέχει   δι[α]στολα̣ῖ̣ς ἁπάσα̣ι̣[ς] ἐ̣πὶ τοῖς ἑ[ξ]ῆς δ̣[η]λου[μ]ένοις συμφώνοις, ἐκ μὲν ἑνὸς μέρους Αὐρήλ[ιο]ς | [Ψόϊς υἱὸς Ἰσακίο(υ)], ἐκ μη̣τρὸς Μαρίας, τέκτων λεπτουργός, ὁρμώμενος ἀπὸ ταύτης τῆς λ[α]μπρᾶς Ἀντινοέων πόλεως, | [ἐκ δὲ θατέρου μέρο]υς Αὐρήλιος Ἰωσῆφις ὁ καὶ Πεκῦσις, υἱὸς Παύλου, μετὰ συνεστώσης καὶ συνευδοκούσης καὶ συνπει[θ]ομέ(νης) | [αὐτῷ τῆς αὐτοῦ γαμετ]ῆς Αὐρηλ̣ίας Τικολλο(ύ)θου, θυγατρὸς Ὡρο̣υ̣ωγχίο(υ), ἐκ μητρὸς Παυλίνης, γ[α]μετῆς συμβίο(υ) αὐτο(ῦ), τῆς κ(αὶ) συναινο(ύ)σης | [αὐτῷ   ἐπὶ   ταύτῃ   τῇ   αὐ]το(ῦ)   ὁμολογίᾳ   ἐγγράφῳ ἀκολο(ύ)θως τῇ δ[υ]νά̣[μ]ει αὐτῆς ἐκ παντὸς τρόπο(υ).   καὶ   ὁμολογο(ῦ)σιν   ἀλλήλοις   οἱ ἀφ᾽ ἑκατέρο(υ) | [μέρους τὰ ὑποτετ]αγμένα χ(αί)ρ(ειν). ὁ[μ]ολογοῦμεν ἡμεῖς οἱ προγεγραμμένοι Ψόϊς Ἰσακίο(υ) λεπτουργὸς καὶ ἀνὴ̣ρ τυγχάνων τῆς θυγατρὸς Ἰωσ̣[η]φίο(υ) | [καὶ Τικολλο(ύ)θου τῶ]ν συνκοινωνῶν μο(υ) τῇ το̣(ῦ) Θεοῦ προνοίᾳ κα̣ὶ̣ συμπραγματευτῶν μο(υ), κἀγὼ α̣ὐτὸς Ἰωσῆφις ὁ προρηθεί[ς], | [μετὰ συνεστώσης τῆ]ς συνο(ύ)σης καὶ συναινούσης μοι γαμετῆς εἰς ταύτην τὴν κοινὴν καὶ ἔγγρ̣αφον ἀπαράβατον ὁμολογία̣ν̣, | [ἑκουσίως τε καὶ] κοινῇ γνώμῃ καὶ ἀδόλῳ̣ πρ̣ο̣αιρέσ[ει], συνεργάζασθαι ἀλλήλοις εἰς τὴν κοινὴν ἡμῶν πραγματείαν̣, καὶ | [πάντων τῶν συμβη]σομένων [ἡ]μῖν ἐμποι̣ῆ̣σ̣αι ὠνίων διάπρασιν κατὰ κοινὴν   πειθαρχίαν   καὶ   βουλὴν   καὶ   συναίνεσιν ποιήσασ\θαι/, | [δίχα πάσης ῥᾳδ]ιουργίας κ[αὶ] μ̣έμ[ψ]εως κ[αὶ] {κ̣α[τ]α} καταφρονήσεως καὶ οἵας δήποτε ὀκνηρία[ς], ἐνδείξασθαί \τε/ ἀλλήλοις πρόθεσιν μετὰ [προαιρέσεως(?)] συγκάμνοντες(?), καὶ συμπν̣εεῖν ὁμοδυμαδ̣ὸν ὡς ἐκ μιᾶς ψυχῆς καὶ θάρσο(υ)ς ἰσχύος καματερῶν ἐξ ἴσου | [πάντων τῶν ἐρ]γαστηριακῶν καὶ πραγματευτῶν ταύτης τῆς πόλεως ἡμῶν Ἀντινόο(υ), κα[ὶ] ὑπακούειν ἀλλήλοις ἐν πᾶσι | [καλοῖς καὶ [ὠφ]ελείμοις ἔργοις καὶ λόγοι̣ς, χωρὶς ἀντιλογίας οἵας δήποτε καὶ ἀντιπαθείας καὶ ὕβρεως, καὶ τὸ εἰσοδευόμενον | [ἡμῖν ἀπὸ παν]τὸς κοινω̣φ̣ελοῦς ἡμῶν ἐκ τῆς ἐργασίας κέρδος \ἐξ/ οἵου δήποτε πράγματος καὶ ἐργοχείρο(υ) εἶναι ἐξ ἰσομοιρί\ας/ | [ἡμῖν κατὰ τὸ ἥ]μ̣ισυ̣ μέρος, μετὰ τὴν ἀποπλήρωσιν τῆς μεταξὺ ἡμῶν ο(ὔ)σης μέντοι προχρείας, κα̣ὶ̣ τήν, ὅπερ ὡσαύτως ἀπείη, ἐσομένην̣ | [ζημίαν ἐξ ὁμοίο(υ) τ]ρόπο(υ) ἐξ ἴσης ἡμίσειας μοίρας ἀπολογήσασθαι. ο[ὐ]δὲν ἧτ’τον, εἰ ἐθελήσοιμεν ἀποστῆ[ν]αι τῆς κοινῆς μετ᾽ ἀλλήλων ἐργασίας, | [ἑτοίμως ἔχειν τ]ὰ δάνια το(ῦ) ὄπιθεν χρόνο(υ), [τ]ὰ γενάμενα ἡμῖν κοινῶς πραγματευομένοις, ἐπιγνῶναι κατὰ τὸ αὐτὸ ἥμισυ μέρος | [ἐξ ἰσομοιρίας,] ἐφ᾽ ὅ τε ἐν μιᾷ ἐργασίᾳ καὶ εὐζωΐᾳ κοινῇ μετ᾽ ἀλλήλων δ̣ιήξαμεν τὸν κατ᾽ ἐκείνο̣(υ) καιρο(ῦ) χρόνον· καὶ οὐ δύνατόν τινι | [ἡμῶν   περὶ   τούτ]ο(υ)   ἀμφιβάλλειν   ποτέ,   μάλιστα   \ἐμε/   Ψόϊν   τὸν   ὑμ[έτ]ερον   γαμβρόν,   ἐπὶ προσδοκία[ς] ἔχοντα, εἰ τῷ θεῷ δόξειεν εἶναι, | [τόν τε κληρονό]μον καὶ διάδοχ(ον) ὑμῶν λήμψεως καὶ δόσεως ὑπὲρ̣ ὑμῶν γενέσθαι, μετὰ τὴν ὑμῶν̣ ἀποβίωσιν. καὶ σὺν Θεῷ ἐν μιᾷ | [ἐργασίᾳ γενησόμ]εθα     καὶ     βίωσει     μετ᾽     ἀλλήλων     μεθ᾽     ὁμονοίας   ἔργου,   ἀπὸ   τῆς   σήμερον καὶ προγ[εγ]ρ̣αμμέ(νης) ἡμέρας, ἥτις ἐστὶν τρίτη το(ῦ) | [Παχὼν μηνὸς τῆς] ἀρξομένης κατ᾽ Αἰγυπτίους δευτέρας ἐπινεμήσεω̣ς, ἐπὶ τὸν ἀεὶ ἑξῆς ἅπαντα πρ̣οσελαύνοντα χρόνον, ἀμέμπτως κ(αὶ) | [ἀκαταγνώστως. καὶ] εἰς ἀσφάλειαν πά̣ν̣των̣ τ̣ῶ̣ν̣ προδ̣ι̣ω̣μολογηθέντων παρ᾽ ἡ̣[μ]ῶν, ἐπωμ̣οσάμεθα τὸν φ̣ρικωδέστατο[ν] ὅρκον ἐν οὐδενὶ μὴ παραβῆναι, καὶ πρόστιμον | [κατὰ τοῦ παρ]αβαίνειν ἐπιχειρή[σον]τος   ἐπικεῖσθαι   χρυσο(ῦ) νομισματί[ω]ν̣ ἓξ εὐστάθμων καταβλη̣θ̣ῆναι, ὥστε \τα̣[ύτ]α/ τ[ῷ] ἐμμένοντι καὶ στοιχοῦντι μέρει ἐξ ἐπερωτήσεω\ς/ | [δοθῆναι, μετὰ] κ̣[(αὶ)] τ̣ο(ῦ) αὐτὸν τὸν παρα̣βάτην   ἄκοντα   ἐμμεῖναι   τοῖς   ἐγγεγραμμ(ένοις)   [συ]μ̣φώνοις·   ἐφ᾽   οἷς   ἐρωτηθέν̣τ̣ες παρ᾽ ἀλλήλ[ων] καὶ ἀλλήλο(υ)ς ἐπερωτήσαντες ταύθ᾽’ οὕτως ἔχειν δώσειν | [φυλάττειν ὡμολογ]ήσαμεν, ὑποθέμενο[ι] δὲ καὶ ἀλλήλοις εἰς ταῦτα πάντα τά τε νῦν ὄ̣ν̣[τα] ἡ̣μῖν καὶ ἐσ̣[ό]μενα πράγματ̣α, γεν̣ικῶς καὶ ἰδικῶς, ἐ̣[ν]εχύρο(υ) λόγῳ καὶ ὑ̣ποθήκ(ης) δικαίῳ καθάπερ ἐκ δίκης
 

 
►  Bibliography
 
 
Lewald, ZSS, 33, 1912, p. 622 ; Maspero, Catalogue général des antiquités égyptiennes du Musée du Caire : Papyrus grecs d'époque byzantine, II, Cairo, 1913, n. 67158 ; Pringsheim, Der Kauf mit fremdem Geld, Leipzig, 1916, p. 167 ; Bell, Greek papyri in the British Museum, V, London, 1917, pp. 24, 90 and 125 ; Grenfell & Hunt, The Oxyrhynchus Papyri, XVI, London, 1924, p. 80 ; Kunkel, ZSS, 45, 1925, p. 343 ; Arangio-Ruiz, Lineamenti del sistema contrattuale nel diritto dei papiri, Milano, 1928, p. 13 ; Taubenschlag, St. Bonfante, I, Milano, 1930, pp. 431 and 479 ; Taubenschlag, ZSS, 52, 1932, pp. 64 and 76-77 ; Wieacker, ZSS, 54, 1934, p. 75 ; Seidl, Der Eid im römisch-ägyptischen Provinzialrecht, München, 1935, pp. 32, 54 and 117 ; Zilliacus, Zum Kampf der Weltsprachen im oströmischen Reich, Helsinki, 1935, p. 210 ; Steinwenter, St. Riccobono, I, Palermo, 1936, pp. 502-504 ; Arangio-Ruiz, Istituzioni di Diritto Romano, 5th ed., Napoli, 1941, p. 461, n. 2 ; Arangio-Ruiz, FIRA III, Firenze, 1943, pp. 483-487, n. 158 ; Wenger, Die quellen des Römischen rechts, Wien, 1953, p. 790 ; Otto, Bengtson, von Müller & Steinwenter, Das Recht der koptischen Urkunden, München, 1955, p. 40 ; Mayer-Maly, SDHI, 22, 1956, p. 320 ; Nörr, Die Fahrlässigkeit im byzantinischen Vertragsrecht, München, 1960, p. 190 ; Numelin, Native contacts and diplomacy : The history of intertribal relations in Australia and Oceania, Helsinki, 1968, pp. 80 and 84 ; Studi di storia antica in memoria di Luca de Regibus, Genova, 1969, p. 168 ; Amelotti & Migliardi Zingale, Papiri dell'Università di Genova, I, Milano, 1974, p. 47 ; Baur, Larenz & Wieacker, Beiträge zur europäischen Rechtsgeschichte und zum geltenden Zivilrecht : Festgabe für Johannes Sontis, München, 1977, pp. 123 and 125 ; MacCoull, ZPE, 25, 1977, p. 156 ; RHD, 56, 1978, p. 555 ; Vismara, Storia dei patti successori, Milano, 1986, p. 53 ; MacCoull, Dioscorus of Aphrodito, Berkeley-Los Angeles-Oxford, 1989, p. 12 ; Jördens, Vertragliche Regelungen von Arbeiten im späten griechischsprachigen Ägypten, Heidelberg, 1990, pp. 357, 366 and 368 ; Gronewald & Maresch, Kölner Papyri (P. Köln VII), Opladen, 1991, p. 141 ; Hoogendijk & van Minnen, Papyri, Ostraca, parchments and waxed tablets in the Leiden Papyrological Institute (P.L. Bat. 25), Leiden, 1991, p. 250 ; Beaucamp in Simon, Eherecht und Familiengut in Antike und Mittelalter, München, 1992, p. 67 ; Beaucamp, Le statut de la femme à Byzance (4e-7e siècle), II, Paris, 1992, p. 61 ; Beaucamp & Dragon, La transmission du patrimoine : Byzance et l'aire méditerranéenne, Paris, 1998, p. 23 ; Fournet, REG, 113, 2000, p. 411 ; Jakab, Tyche, 16, 2001, p. 71 ; Bagnall & Worp, Chronological Systems of Byzantine Egypt, Leiden, 2004, pp. 11, 26, 34, and 110 ; Papathomas, Fünfunddreissig griechische Papyrusbriefe aus der Spätantike, München-Leipzig, 2006, p. 204 ; Wessely & Tost, Griechische Papyrusurkunden kleineren Formats, Neuedition : SPP III², 1-118 : Quittungen, Lieferungskäufe und Darlehen, Wien, 2007, p. 172 ; Clarysse, ZPE, 167, 2008, p. 148 ; Fournet, Les archives de Dioscore d'Aphrodité cent ans après leur découverte : Histoire et culture dans l'Égypte byzantine (Coll., Strasbourg, 2005), Paris, 2008, p. 365 ; Fleckner, Antike Kapitalvereinigungen : Ein Beitrag zu den konzeptionellen und historischen Grundlagen der Aktiengesellschaft, Köln-Weimar-Wien, 2010, p. 134.
 
 
►  Source : Papyrus from Antinoopolis ( P. Cair. Masp. II, 67158 ).