GESTA DE APERIUNDIS TESTAMENTIS
   
Procedure for opening will
  
( AD 474 )
 

 
P. Ital. I, 4-5 = ChLa XVII, 653 = P. Marini 74 (
Duke Data Bank of Documentary Papyri ).
  

 
Fr A
[ - ca. 100 - [superscrib]tionem meam g[r]ẹc̣iṣ leṭṭ[eris] | [ - ca. 100 - signaculu]m superscribti-|[onem meam  - ca. 90 -  [superscribtione]ṃ   meam,   et   infra  |  [suscribsi - ca. 100 - [su]scribsi.   Leontius   v(ir) h(onestus)    d(ixit):    |    [ - ca. 95 -    [superscribtion]em    meam    grecis   |   [litteris - ca. 100 - ]s   vvv(iri) sss(pectabiles), Benenatus | [ - ca. 85 - cuius signaculum vel [superscri]btionem agnoscimus, | [ - ca. 105 - cart]a testamenti resignetur, | [linum incidatur, aperiatur et per ordinem recitetur. et inciso lino ex off(icio) rec(itatum) est: - ca. 25 - sana mente integroqu]ẹ consilio, cogitans condi[ - ca. ? - ] | [ - ca. 95 - qui subscribturi] atque signaturi sunt, in hac | [ - ca. 110 - fe]ci, claudi signarique precipi, | [ - ca. 100 - ab intesta]to vice codicellorum meorum | [ - ca. 110 - ]q̣[ - ca. 9 - ]ṣ[ - ca. 9 - ]
Fr B, I
[ - ca. 45 - ]o Ẹ[lio] Ịohanne, Aurelio Verino, Hernilio Bono princ[ipalibus - ca. 40 - ] | [ - ca. 40 - sign]atam a testibus mihi credidit commendandạ[m - ca. 50 - ] | [ - ca. 40 - signacu]ḷum et superscribtionem suam recognoscunt,  [ - ca. 50 - ]  |  [ - ca. 45 - or]dinem   recitari  faciatis,  quo  voluntas  defuncti  p[ossit  agnosci - ca. 40 - ]   |   [ - ca. 45 - ]   et   testibus   praesentibus   ostendatur   ut, si signac[ula - ca. 45 - ] | [ - ca. 45 - ] ṣụscept(a) f(uisset), et testibus praesentibus | esset osteṇ[sa, - ca. 50 - ] | [ - ca. 30 - superscribtionem] meam, et   infra   suscribsi.   Caesonius   v(ir)   d(evotus)   d(ixit):   m[anifestum   est   - ca. 40 - ]   |   [ - ca. 30 - [superscibtion]em meam, sed et infra suscribsi. Elius Iohann[is - ca. 50 - ] | [ - ca. 40 - nec no]ṇ et intrensicus suscribsi. Marcianus vir st(renuus) d(ixit): cum [ - ca. 50 - ] | [ - ca. 40 - et inf]ṛa suscribsi. Petrus v(ir) h(onestus) d(ixit): in hoc testamento interfui, in [quo - ca. 45 - ] | [ - ca. 45 - in] hac voluntate interfui, in qua agnosco signaculum [ - ca. 50 - ] | [ - ca. 30 - signaculum vel [sup]eṛscribtionem in hoc testamento infixum vidimus? [ - ca. 50 - ]
Fr B, II
[ - ca. 115 - ] ex num(erarius) inl pot(estatis), sanus, sana mente integroque consilio, | [ - ca. 115 - ] q̣ui susc̣ṛịḅṭụṛi vel signaturi sunt, in hac cartula testamentum | [feci - ca. 105 - manu] mea suscribsi, claudi signarique praecipi, quod testamentum | [ - ca. 115 - ] vice codicellorum meorum valere illud volo, hac valeat, ratam-|[que] [ - ca. 105 - commi]ṭto, et quod cuique hoc testamento meo dedero, legavero, darive iussero, | [ - ca. 115 - v]el voluero, liveri liveraevae sint totae. | [ - ca. 115 - ] Tremodio Victore, Elio Iohanne, Fl(avio) Proiecto et Melminio | [ - ca. 110 - comp]leta atque signata a testibus mihi credidit commendandam, | [ - ca. 115 - ] ṛecognoscunt, singuli dignentur edicere; deinde ipsa | [ - ca. 115 - ] F̣ḷorianus q(uinquenna)l(is) et iter(um) mag(istratus) d(ixit): suscipiatur carta tesṭạṃẹṇṭị, | [ - ca. 110 -  dignent]ur edicere. Fl(avius) Gaudentius v(ir) c(larissimus) d(ixit): in hoc testamenṭọ | [ - ca. 110 - in ha]c voluntate interfuisse, in quo agnosco signaculum anuli m[ei] | [ - ca. 115 - ]  signaculum  superscribtionem meam, et intrensicus susc̣ṛịḅ[si]. | [Fl(avius) Apollinaris v(ir) d(evotus) d(ixit): - ca. 130 - Fl(avius) Constantius v(ir) d(evotus) d(ixit)]: ịn hoc̣ [testamento]
Fr B, III
[interfui. agnosco signaculum et [supe]ṛscribtionem meam, et infra suscribsi. q(uinquenna)l(is) et iter(um) mag(istratus) d(ixit): quid de alios testes, cuius signacula et superscribtiones in hoc testamento infixa vidimus? | [Fl(avius) Gaudentius - ca. 25 - ] Fl(avius) Apollinaris et Fl(avius) Constantius vv(iri) d(evoti) d(ixerunt): constat Petrum et Desiderium pariter una nobiscum in hoc testamento interfuisse, cuius signacula  vel  |  [superscriptiones  recognoscimus,  sed  nunc]  c̣ịvitate  absentes  sunt. q(uinquenna)l(is) et iter(um) mag(istratus) d(ixit): quoniam de agnitis signaculis  velsuperscribtionibus  testium responsio patefecit, nunc carta testamenti | [resignetur, linum incidatur, aperiatur, et per o]rdinem recitetur. et inciso lino   ex  off(icio)  rec(itatum)  est:  Fl(avio)   Basilio  Iun(iore)  v(iro)  c(larissimo)  consul(e),  s(ub)  d(ie)  G Kal(endarum) Ianuariar(um), in Classe, castris praetorio, Rav(ennae). ego Colonicus v(ir) r(everendus), diaconus | [ - ca. 40 - ] g̣raviter tedians, cogitans humanae condiciones casus, ne, ut adsolit, repentina morte praeveniar, conrogatis mihi testibus numero competenti sub | [ - ca. 40 - fe]ci, idque \ẹṭ/ manu mea olografa suscribsi, et valere iussi. quod si quo casu iure civili aut praetorio hoc testamentum meum valere non potuerit, etiam tanquam | [ab intestato vice codicellorum meorum in perp]etuum valeat volo, ratamque hanc voluntatem meam esse iubeo. si qui mihi heredes erit, heredisve erunt, huius ego fidei, vel horum, omnia conmitto; cui quod | [ - ca. 40 - ] praestitetur; quos quasque liberos liberevae esse iussero, hii omnes liberi  liberevae  sint  totae. Leone  Iun(iore)  p(er)p(etuo) Aug(usto), s(ub) d(ie) prid(ie) Nonar(um) Novembr(ium),   Rav(ennae),   apud   Pompulium   |   [Preiecticium   Iun(iorem)   et   Fl(avium) Proiectum mag(istratus), praesentib]us Aelio Marino, Commodiano Constantio Iun(iore), Tremodio  Victore, Popilio Calomnioso et Melminio Cassiano principalibus, Pascasia h(onesta) f(emina) d(ixit): offero carta testamenti | [ - ca. 35 - lau(dabilitatis)] v(estrae) suscipi iubeatis, testibus praesentibus ostendi, ut, si signacula vel superscribtiones  suas   recognoscunt,   dignentur   edicere;   eam   resignari   praecipiatis,   linum in-|[cidi] [ - ca. 30 - Pomp]ulius Preiecticius Iun(ior) et Fl(avius) Proiectus mag(istratus) d(ixerunt): suscipiatur carta testamenti, quae offertur, testibus praesentibus ostendatur, ut, si signacula vel superscribtiones | [ - ca. 35 - c(um)q(ue)  c]ạrta  testamenti  suscept(a) f(uisset) et testibus praesentibus ostensa, Fl(avius) Bonifatius v(ir) d(evotus),  apparitur  inl(ustris) po(testatis) d(ixit): in hoc testamento interfui. agnosco signaculum et superscribtionem  meam. | [ - ca. 40 - ] ego  in hoc testamento interfui. agnosco anuli mei signaculum, superscribtionem    meam,   sed   et   infra   suscribsi.   Fl(avius)  Probatiusv(ir) d(evotus), app(aritor) sedis s(upra)s(criptae),   d(ixit):   in   hac   voluntate   interfui.   agnosco   |   [ - ca. 30 -   [intrensi]cus   ṣụṣ[cribsi]. [m]a[g(istratus)] ḍ(ixerunt): q̣[ui]ḍ ḍẹ [a]ḷ[ii]s[testi]ḅ[us, quorum signacu]ḷ[a] h[oc testamento infixa] [vidimus (?)Fl(avius) Bonifatius, Probatius, H]erạcliuṣ vv(iri) d(evoti) d(ixerunt): constat una nobiscum Simpliciuṃ,
Fr B, IV
qui mortuus est, Exuperium ṿ(irum) ḍ(evotum), Pamonium v(irum) d(evotum) et georgio viro devoto, qui absentes   sunt,   in   hoc   testamento   interfuisse, quorum signacula vel superscribtiones recognoscimus. | mag(istratus) d(ixerunt): quoniam de agnitis  signaculis  vel  superscribtionibus testium responsio patefecit, nunc carta testamenti resignetur, linum incidatur, aperiatur, et per ordinem rec(itetur). | et inciso lino ex off(icio) rec(itatum) est: Fl(avius) Constantius v(ir) h(onestus), tinct(or) publicus, procedens sanus sana mente integroque consilio, cogitans condiciones humanas et repentini casus, praesenti-|bus testibus numero competenti in hac cartula testamentum feci, idque scribendum dictavi Domitio Iohanni for(ensi), cuique ipse litteras ignorans subter manu propria signum feci; | quod testamentum meum, si quo casu iure civili seu praetorio vel alia quaelibet iuris ratione valere non potuerit, etiam ab intestato vice codicellorum meorum   valere   illud | volo,   hac   valeat, ratamque hanc voluntatem meam esse cupio et iubeo. Pascasia h(onesta)   f(emina)   iugali.   Valerio   v(iro) c(larissimo) consul(e), s(ub) d(ie) III  Nonar(um)  Iuniar(um), Rav(ennae)   apud   Fl(avium)   Florianum   v(irum)   l(audabilem),   ag(entem)   v(ices)   Severi   fili   sui q(uinquenna)l(is) | et iter(um) mag(istratus), praesentibus Firmano Urso v(iro) l(audabili), Melminio Tranquillo   v(iro) l(audibili) pro Iohanne filio suo, Studentio v(iro) l(audabili) et  Pompulio  Severo v(iro) l(audabili)   pro   Melminio   Cassiano   Iun(iore) principalibus, Seve-|rus v(ir) s(pectabilis) d(ixit): ante hoc u(bi) u(bi) sanctus ac veneravilis vir Aurelianus, episc(opus) sanctae eccl(esiae) catolice Ravennatis, dum ultimis urgueretur, condidit cartulam suae voluntatis, quam a se | vel a testibus completam atque signatam praesentibus hisdem testibus mihi credidit commendandam, quamquae prae \manibus/ gero; peto la(udabilitatem) v(estram), uti eandem a competenti | officio suscipi iubeatis et ostendi, ut, \si/ signacula vel superscribtiones suas recognoscunt, singuli absque sui iniuria edicere dignentur; deinde eam resignari praecipiatis,   linum   incidi, | aperiri   et per ordinem recitari faciatis, quo voluntas defuncti possit agnosci. Fl(avius) Florianus v(ir) l(audabilis) ag(ens) v(ices) Severi  fili  sui vl(is) et iter(um) mag(istratus), d(ixit): suscipiatur carta testamenti, quae offertur, et testeṣ | p̣raẹsentes ostendatur. c(um)q(ue) caṛ[ta test]amenti suscept(a) f(uisset) et testes praesentes ostensa, Probinus v(ir) s(pectabilis) d(ixit): constat me in hoc testamento interfuisse, in quo agnosco signaculum anuli mei, super-|[scri]ḅtioneṃ ṃ[eam, et infra suscribsi]. [Severu]s v(ir) s(pectabilis) d(ixit): et me certum est in hoc interfuisse  testamento,  in  quo agnosco   anuli   mei   signaculum   q̣ụ[am]  superscribtionem  meam, et infra suscribsi. Amatius | [....... ue - ca. 20 - in hac voluntate interfuisse, in qua agnosco anu]ḷ[i] mei  signaculum  quam  superscribtionem meam, sed et intrensicus suscribsi. Flavianus v(ir) d(evotus) d(ixit): manifestum est
Fr B, V
me cum aliis viris in hac voluntate interfuisse, in qua agnosco  superscribtionem  meam,  anuli mei signaculum, et  infra  suscribsi. Constantius  v(ir) d(evotus) d(ixit): in hoc testamento | et me certum est interfuisse, in quo agnosco anuli mei  signaculum,  superscribtionem  meam, et infra suscribsi. Pompulius Severus v(ir) l(audabilis) d(ixit): cum su-|prascribtis viris in hoc testamento pariter interfui, in quo agnosco   anuli   mei   signaculum, sed et intrensicus suscribsi. ag(ens) v(ices) vl(is) et iterum mag(istratus) d(ixit): quid de alio teste, cu-|ius signaculum vel  superscribtionem  inprexam  vidimus? Probinus et Severus vv(iri) ss(pectabiles), Amatius,  Flavianus  et  Constantius vvv(iri) ddd(evoti), sed et Severus v(ir) l(audabilis) d(ixerunt): constat | Petrum v(irum) d(evotum) una nobiscum in hoc interfuisse testamento, in quo   agnoscimus   anuli   eius   signacula,  superscribtionem,  sed  nunc absens est. ag(ens) v(ices) vl(is) et iter(um) mag(istratus) d(ixit): | quoniam de agnitis  signaculis  vel  superscribtionibus testium responsio patefecit, nunc carta testamenti resignetur, linum incidatur, aperiatur et per ordinem rec(itetur). | et inciso lino ex off(icio) rec(itatum) est: Caelius Aurelianus v(ir) v(enerabilis), episc(opus) sanctae ecclesiae catolicae Ravennatis, cogitans casus fragilitatis humanae, sana mente sano-|que consilio hoc testamentum meum Agnello v(iro) h(onesto) for(ensi) scribendum dictavi propria manu suscribturus cum testibus conrogatis numero competenti. quod si iure | civili vel praetorio aut cuiuslibet novellae legis interventum forsitan valere niquiverit, ab intestato vice codicellorum meorum valere volo. quod cuique | hoc testamento dedero, legavero, darivae iussero sive constituero, id ut detur, fiat, fidei heredes meae conmitto; quos quas liberos liberas esse iussero ac voluero, | liberi liberique sint. te itaque, sanctam ecclesiam catolicam Ravennatem, in   cuius   servitio   crevi,   heredem   mihi   ex axe esse  iubeo  ac  volo. undecies p(ost) c(onsulatum) Basili Iun(ioris) v(iri) c(larissimi), s(ub) d(ie) Id(uum) Ianuariar(um), | Rav(ennae), apud Melminium Andream v(irum) c(larissimum), def(ensorem) civ(itatis) Rav(ennatis), et Pompulium Bonifatium vl(em) et iter(um) mag(istratum),  praesentibus  Melminiis Cassiano v(iro) c(larissimo), Bonifatio, Theodosio, et Pompulio Plauto | vv(iris) llb(audabilibus) principalibus, Ammonius v(ir) c(larissimus) arg(entarius) d(ixit): dum Georgius q(uon)d(am), c(larissimae) m(emoriae) v(ir),  ol[osiricop]rata  civ(itatis)  rav(ennatis),  suam conderit   vol[u]ṇtatem,   ṣ[us]c[ri]bta   a   testibus ac̣ [sig]natam mihi eam c[o]ṛam ipsis | [credidit - ca. 60 - p]rae ṃ[ani]ḅ[us gero; peto lau(dabilitatem) v(estram)], optimi dẹf̣(ensoris) [......]c̣[ti]ssimi mag(istratus), ut [ean]dem a competenti
Fr B,VI
c[o]npetenti officio suscipi iubeatis et testibus praesentibus ostendi, ut, si signacula vel superscribtiones suas recognoscent, singuli edicere non morentur; tunc | demum ipsam cartulam testamenti resignari praecipiatis, linum incidi, aperiri et per ordinem recitari faciatis, ut intrensicus possit agnosci voluntas defuncti. | Melminius Andreas v(ir) c(larissimus), def(ensor) civ(itatis) Rav(ennatis), et Pompulius Bonifatius vl(is) et iter(um) mag(istratus) d(ixerunt): primitus suscipiatur carta testamenti, quae offertur, et testibus praesentibus | ostendatur. c(um)q(ue) carta testamenti suscept(a) f(uisset) et testibus praesentibus ostensa, Iohannis v(ir) c(larissimus) proemptor d(ixit): in hac voluntatem interfui, in qua agnosco anuli | mei signaculum  quam  superscribtionem  meam, et infra suscribsi. Vitalis v(ir) c(larissimus) arg(entarius) d(ixit): et ego interfui huic testamento, in quo agnosco  mei  anuli  signaculum  quam | superscribtionem meam, et infra suscribsi. Theodolus v(ir) c(larissimus) olosiricoprata d(ixit): pleriquae et ego interfui in hac voluntate, in qua agnosco anuli mei signaculum, super-|scribtionem meam grecis litteris, et infra suscribsi. Ammonius v(ir) c(larissimus) arg(entarius) d(ixit): manifestissimae et ego interfui in hoc testamentum, in quo agnosco mei anuli signaculum | quam  superscribtionem  meam,  nec  non et intrensicus suscribsi. Laurentius v(ir) h(onestus) gunnar(ius) d(ixit): et ego cum antetaxatis viris interfui huic voluntati, in qua agnosco   anuli | mei   signaculum   quam  superscribtionem  meam,  sed  et intrensicus suscribsi. Georgius v(ir) c(larissimus) arg(entarius) d(ixit): et me constat una cum supradictis viris interfuisse huic testamento, in quo | agnosco mei  anuli  signaculum,  superscribtionem meam, verum etiam et infra suscribsi. theodorus v(ir) h(onestus) arg(entarius) d(ixit): certum est et me cum ss(criptis) viris interfuisse in hac voluntate, | in qua agnosco anuli  mei  signaculum  quam  superscribtionem meam, quique et intrensicus suscribsi. def(ensor), q(uinquenna)l(is) et iter(um) mag(istratus) d(ixerunt): quoniam de agnitis signaculis vel superscribti-|onibus testium responsio patefecit, nunc carta testamenti resignetur, linum incidatur, aperiatur et per ordinem recitetur. et inciso lino ex  off(icio)  rec(itatum)  est: imp(erante) d(omino) n(ostro) Iustiniano   p(er)p(etuo)   Aug(usto) | anṇ(o)   X̣X̣[V],   undec[i]es p(ost) c(onsulatum) Basili Iun(ioris) v(iri) c(larissimi), s(ub) d(ie) III Non[a]ṛ(um)  Ianuariar(um),  ind(ictione)  quintadec(ima), Rav(ennae). providae suae disponet ar[bi]trium, qui mentes sui corporis integritate consistens voluntatis suae arcana prodederit, [ - ca. 12 -   a]e[g]ṛ[i]ṭụdịṇẹ[m]   morbị[s   m]ẹṇs   sol[i]ḍụṃ   non   potẹṣṭ   habere   [iu]d[i]cịụṃ. itạque eg̣ọ [G]eorg̣[iu]ṣ   |   [v(ir)]   ḍ(evotus),   olosiricoprata   cịv(itatis)   Rav(ennatis), fil(ius) q(uon)d(am) Iuliani de civ(itate) Antiochia, sanaṃ ḥạbens mentem sed et
Fr B,VII
lingua vel sensum gravi egritudine detentus, agnoscens tamen in omnibus introeuntes et exeuntes ad meam visitationem, metuens emergentes casus humanos, timens, ne me inordinatum | occupet mors, hoc meae voluntatis condidi testamentum, quem etiam Deusdedit for(ensi) civ(itatis) Classis Rav(ennae), noto amico quoque meo, scribendum dictavi, in quo subter, postequam | ad singula, quae iussi scribi, ab eodem scribtorem mihi relicta fuissent, diligenter intellegens, faciente nequissima egritudine polagrae, quia suscribere non potui, signum tamen | ḅẹ[at]ạẹ crucis, uṭ potui, coram testibus inpressi. testium quoque rogatorum numero competenti ad hanc tantum causa, scientium quur venirent, uno tempore eundeque in loco sub meo-|rum visione conspectuum suscribtionibus signaculisque firmavi, quem claudi signarique praecipi, et valere iussi. quod testamentum meum, si quo casu iure civili seu praetorio vel novel-|larum legum aut nuper datarum, vel alia qualibet iuris ratione valere niquiverit, etiam ab intestato vice codicellorum meorum valere volo hac iubeo, praemisso in omnibus capite | generari, quam ratam, firmam stabilemque ac voluntatem meam im perpetuum omnibus esse praecipi. quisquis mihi heredis erit, heredisve erunt, ego eorum omnia fideiconmitto. | quod cuique hoc testamentum meum dedero, legavero, darive iussero, fieri mandavero fideivae conmisero, ut id {ut} detur, fiat, praestitur, fidei heredum meorum conmitto. | quoscumque autem liberos esse iussero vel voluero, hii liberi sint toti fiantque. si quos codicellos in carta, membrana aliavae qua materia conscribturus reliquero, rati, firmi | stabilisque sint totae,   eosque   perpetuam   optinere   desidero de legibus firmitatem. te itaque, sanctam catolicam matrem rav(ennatem) eccl(esiam), in qua omnes populos cristianus exorat | remedia peccatorum, in decem unciis substantiae   meae heredem constituo. | Fl(avius) Aurelianus vir gl(oriosissimus), p(raefectus) | p(raetori)o p(er) Ịṭ(aliam), Petrus Taurinus et Iohannis d(ixerunt): quae lecta sụnt, gesta suscipiant. quid autem aliud adstantes defensores fieri desiderant, p̣rosequantuṛ.
Fr B,VIII
Domesticus, primicerius notariorum, et Thomas secundocirius idem notariorum, una cum Cypriano et Thomate defensoribus ecclesiae sanctae catholicae Ravennatis, | per unum ex se, Thomatem secundocirium, d(ixerunt): gratias  agimus  gloriosae  potestati  vestrae, quia petitionem nostram ad effectum congruum per-|duxistis. nunc petimus, ut ex his, quae acta sunt, gesta nobis edi propitii censeatis. | Fl(avius) Marianus   Micahelius   Gabrihelius Petrus Iohannis Narses Aurelianus Limenius Stefanus Aurelianus vir g(loriosissimus), p(raefectus) p(raetori)o p(er) it(aliam), petrus taurinus et iohannis d(ixerunt): gesta vobis | ex his, quae [a]cta sunt, competens ex more  edere  curavit  officium.  edantur. Fl(avius) Severus except(or) pro Bonila praerogativar(io) edịdị. edantur.
 

 
►  Bibliography
 
 
Tassin & Toustain, Nouveau traité de diplomatique..., III, Paris, 1757, pp. 706-711 ; Marini, I papiri diplomatici raccolti ed illustrati, Roma, 1805, n. 74, pp. 110-115 ; Spangenberg, Die Lehre von dem Urkundenbeweise in Bezug auf alte Urkunden, 2, Heidelberg, 1827, pp. 286 ss., n. 124 ; von Savigny & Guenoux, Histoire du droit romain au Moyen-Âge, I, Paris, 1839, p. 58 ; Champollion-Figeac, Chartes et manuscrits sur papyrus de la Bibliothèque Royale, 2, Paris, 1840, tab. 1 ss. ; Savigny, Vermischte Schriften, III, Berlin, 1850, pp. 122 ss. ; Diehl, Études sur l'administration byzantine dans l'Exarchat de Ravenne (568-751), Paris, 1888, p. 97 ; Bruns, Fontes iuris Romani antiqui, I, Tübingen, 1909, pp. 317-319, n. 123 ; Schiaparelli, Raccolta di documenti latini, I, Como, 1923, n. 65 ; Wenger, RE, II A (1923), c. 2407 ; Ferrari, St. Bonfante, II, Milano, 1930, pp. 633 ss. ; Girard, Textes de droit romain, 6th ed., Paris, 1937, pp. 815-817 ; Arangio-Ruiz, FIRA III, Firenze, 1943, pp. 175-179, n. 58 ; Wenger, Die Quellen des römischen Rechts, Wien, 1953, pp. 144, 751 and 824 ; Tjäder, Die nichtliterarischen lateinischen Papyri Italiens aus der Zeit 445-700, I, Lund-Stockholm, 1955, n. 4-5 ; Kaser, Das Römische Privatrecht, II, München, 1975, p. 47 ; Negri, La clausola codicillare nel testamento inofficioso : Saggi storico-giuridici, Milano, 1975, p. 26 ; Bruckner et al., Chartae Latinae Antiquiores, XVII, Basel-Zürich, 1984, n. 653 ; Delmaire, Largesses sacrées et res privata : L'aerarium impérial et son administration du IVe au VIe siècle, Roma, 1989, p. 462 ; Solin & Salomies, Repertorium nominum gentilium et cognominum Latinorum, Hildesheim-Zürich-New York, 1994, p. 190 ; Arce & Delogu, Visigoti e longobardi (Seminario, Roma, 1997), Firenze, 2001, pp. 373-375 ; Feissel in Duval, L’Afrique vandale et byzantine, II, Turnhout, 2003, p. 104.
 
 
►  Source : Papyrus of Ravenna preserved in Paris.