DIVORTIUM
   
Act of divorce
      
( AD 113-114 )
 

 
P. Fam. Tebt. 13 ( Duke Data Bank of Documentary Papyri ).
  

 
1
[ἀντίγραφον] π̣ε̣[ριλύσεως] vac. | [ἔτους ἑπ]τακαι[δεκάτου Αὐτοκ]ρ̣άτορος Καίσαρο̣[ς] | [Νέρουα Τραια]νοῦ Σεβ̣[αστοῦ Γερμανι]κ̣οῦ Δακ[ι]κο̣ῦ̣ μηνὸς̣ | [ - ca. 11 - ] ἐν Μ[.].[.. τῆς Πολέμω]νος μερίδος τοῦ Ἀρ̣σε̣ι(νοΐτου)| [νομοῦ. ὁμολο]γοῦσιν ἀ[λλήλοις Κρον]οῦς ἡ καὶ Φιλουμένη | [Κάστορος (ὡς ἐτῶν)] κ οὐ(λὴ) ἀντ̣[ικνη(μίῳ) δεξι]ῷ μετὰ κυρίου τοῦ ἑαυ-|τ[ῆς πατρὸς Κά]στορος [Πυρίωνος (ἐτῶν)] μ̣δ οὐ(λὴ) μετώπῳ ἐκ | δ[ε]ξ̣[ιῶν ....]ν.α̣ς κα[ὶ Λυσίμαχος ὁ γενό]μ̣ε̣νος τῆς Κρονοῦτο̣\ς/ | τῆς καὶ [Φιλου]μένης   ἀνὴ̣[ρ   υἱὸς   Ἡρακ]λείδου   (ἐτῶν)  λ   οὐ(λὴ)   γόνατ(ι)  | ἀριστ̣ε̣ρ̣[ῷ ....]ο̣νους̣ μ̣ε̣[........̣ σ]υ̣νῆρσ̣θ[αι]   τ̣ὴν   πρ-|ος   ἀλ̣λή[λους]   συνβίω[σιν   ἥτις   αὐτοῖς]   συνειστήκει ἀπὸ | σ̣υνγ̣ρα[φῆς ὁ]μολογί[ας τετελειω]μένης διὰ τοῦ ἐν Τε-|πτύνει γ[ραφείο]υ ἐν τοῖ̣[ς ἔμπροσθεν χ]ρόνοις, καὶ ἐξ̣εῖναι   ἑ-|[κ]ατέρῳ   [αὐτῶ]ν   τὰ   καθ̣᾽ [ἑαυτὸν οἰκον]ομεῖν ὡς ἐὰν αἱρῆται, | [τ]ῇ δὲ̣ Κ̣[ρονοῦ]τι καὶ ἐπ̣[ισυναρμόσασθ]α̣ι   ᾧ   ἐὰν   βούληται   ἀν-|δ̣ρί   α.[.....]ε̣τ.τ̣ων̣[... τοῦ  Λυσιμ]άχου. Κάστωρ δὲ ὁ̣ πρ-|ογεγραμ[μέν]ο̣ς π̣[α]ρα̣χ̣[ρῆμα ὁμολογε]ῖ̣ ἀπέχειν παρὰ τοῦ | Λ̣υ̣σιμ[ά]χ̣[ου ἀνδ]ρὸ[ς τῆς ἑαυτοῦ θυγα]τρὸς Κρονοῦτος διὰ τ̣-|[ο]ῦ̣ ἐν [Τεπβύ]νε̣[ι γραφείου <φερνὴν> χρυσικὴν καὶ] ἀρ<γ>υρικὴν καὶ εν | .δ̣ημ[........]ω̣ν̣ο̣ς̣ .[ - ca. 13 - ]τα̣ ἅ[π]α̣ν̣τας | δὲ τοὺς π̣[ρογεγ]ραμμένου[ς μηδὲ ἐ]πελ[ε]ύσεσθαι ἑκάτερον | ἐπ᾽ ἀλ̣λή̣[λους π]ε̣ρὶ μηδενὸς [τῶν εἰ]ς τὴν συνβίωσιν ἀνη-|[κ]όντων [μηδὲ] περὶ ἑτέρου̣ ἁπ̣[λῶς πρά]γ̣μ̣[α]τ̣ος ἐ<γ>γράπτου μη-|δὲ ἀγρά̣[φου μ]ηδὲ ὀφειλήματος μ̣ηδὲ̣ παντὸς τ̣ῷ καθό-|λ̣ου συνα̣[λλάγ]ματος ἀπὸ τῶ̣[ν ἔμ]προσθεν χρόνων μέχρι | τῆς ἐνε[στώση]ς ἡμέρας τ̣ρ̣[όπῳ] μηδενί. γέγονε δὲ αὐτοῖ̣ς̣ | Λυσιμάχῳ̣ [καὶ] Κρονοῦτι ἐξ ἀ̣λ̣[λ]ήλων υ̣ἱὸς Ἡρακλείδης ὁ καὶ | Οὐαλέρ[ι]ς, [ἀκύρ]ω̣ν ὄντων ὧν ἔχουσι οἱ δύο Λυσίμαχος | καὶ Κάστ[ωρ ἀλ]λήλων χειρογράφων. ὑπογραφεὺς τῆς | Κρονοῦ̣τ̣[ος τ]ῆς καὶ Φιλο̣υ̣μ̣έ̣ν̣ης ὁ [π]ρογεγραμμένος αὐτῆς | πατὴρ Κά[στωρ] Πυρίωνος ὁ καὶ ἐπιγραφεὶς     αὐτῆς     κύριος.   |   ἡ   περίλ̣[υ]σ̣ι̣[ς   ἥδ]ε̣   κυρία   ἔστω   πα<ν>ταχῇ   ἐπιφερομένη   | [..]τ̣ο̣σ̣[.].[....]τ̣ρ[...]. Κρονοῦς ἡ καὶ Φιλουμένη μετὰ κυ-|[ρίο]υ τοῦ̣ [πατρὸς Κ]ά[σ]τορος [τ]οῦ Πυρίωνος καὶ ε.... Κά[σ]τωρ̣ | [ὁ] π̣ροκ̣[είμενος ὁμο]λ<ογ>οῦμεν σ̣υ̣νῆρσθαι τὴν πρὸ[ς] Λ̣υσίμαχ̣(ον) | συνβίω[σιν ἥτις αὐ]τοῖ̣ς συνειστήκει ἀπ̣ὸ̣ συ̣νγρ̣α̣φ̣ῆ̣ς ὁμο-|λογία[ς τῆς τελειω]θείσης [δι]ὰ τοῦ ἐν Τεπτύν[ει] γραφείου | ἐν το̣ῖς [ἔμπροσθε]ν χρόν̣οις. Κάστωρ δὲ ἀπέχω τὴν |
2
δ̣ι᾽ α[ὐτ]ῆς̣ συνγραφικ̣[ὴν] φερνὴν χρυσ[ι]-|κή̣[ν] τ̣ε καὶ ἀργυρικὴν καὶ παράφερνα | παντοῖα, καὶ ἐξεῖναι ἑ<κα>τέρῳ ἡμῶν τ<ὰ> κα-|θ᾽ ἑαυτὸν οἰκονομεῖν ὡς ἐὰν αἱρώμεθα | καὶ μὴ ἐπελεύσεσθαι ἑκάτερος ἑαυτῶ\ν/ | ἐπ᾽ ἀλλήλιος περὶ μηδενὸς ἁπλῶς τῷ | καθόλου ἐ<γ>γράπτου μηδὲ ἀγράφου μέχρ[ι] | τῆς ἐ[ν]εστώσης ἡμέρας. γέγονε δ̣ὲ ἡμῖν | τῇ δὲ Κρονοῦτι καὶ Λυσιμάχῳ ἐξ ἀλ-|λήλων υἱὸς Ἡρακλείδης ὁ καὶ Οὐα̣λ̣έρις, | ἀκύρων ὄντων ὧν ἔχομεν πρὸς ἀλ-|λήλους χειρογράφων. Κάστωρ ἔγραψα | καὶ ὑπὲρ τῆς θυγατρός μου μὴ εἰδυίας | γράμματα. Λυσίμαχος Ἡρακλείδο[υ] | ὁμολογῶ συνῆρσθαι [τ]ὴ̣ν πρὸς Κρονο̣[ῦν] | σ̣υν̣[βί]ω̣σιν καὶ ἐξεῖναι ἑ]κατέρῳ ἡμῶν | τὰ καθ᾽ ἑαυτὸν οἰκονομε<ῖ>ν, τῇ δὲ Κρο-|νοῦτι καὶ ἑτέρῳ ἀνδρὶ ἐπισυναρμόσασ-|θαι, καὶ οὐκ ἐπελεύσομαι περὶ μηδενὸς | ἁπλῶς τρόπῳ μηδενί. γέγονε δὲ ἡμῖ\ν/ | Λυσιμάχῳ καὶ Κρονοῦτι ἐξ ἀλλήλων | υἱὸς Ἡρακλείδης ὁ καὶ Οὐαλέρι̣ς̣, ἀκ̣ύ̣ρω\ν/ | ὄντων ὧν ἔχομεν πρὸς ἀλλή̣λου̣ς | χειρογράφων καθὼς̣ πρόκει̣ται.

 
French translation ( Burnet, Paris, 2003 ).
  

 
      Copie de divorce.
      La dix-septième année de l'Imperator Cæsar Nerva Trajan Augustus Germanicus Dacicus [Trajan], le [...], à M [...] dans le district de Polémôn du nome arsinoïte. Cronous alias Philouménè, fille de Castor, âgée de 20 ans, ayant une cicatrice sur la jambe droite, avec l'assistance de son tuteur, son propre père Castor, fils de Pyrion, âgé de 44 ans, ayant une cicatrice sur le côté droit du front [...] et Lysimaque, l'ex-mari de Cronous, alias Philouménè, fils d'Héraclide, âgé de 30 ans, ayant une cicatrice sur le genou gauche, s'accordent à déclarer qu'ils ont dissous leur mariage l'un avec l'autre [...] conclu par un contrat écrit autrefois au secrétariat de Tebtynis. Chacun des deux sera libre de gérer ses propres affaires comme il le souhaite et Cronous de conclure un nouveau mariage avec l'homme qu'elle préfère [sans l'intervention ?] de Lysimaque. Le susmentionné Castor reconnaît qu'il a reçu entièrement en retour de Lysimaque, le mari de sa fille Cronous, la dot fixée au secrétariat de Tebtynis, en or et en argent [...]. Aucune des personnes susmentionnées ne pourra ester en aucune manière, ni à propos des possessions concernant le mariage, ni à propos d'aucune autre chose écrite ou orale, qu'elle soit dette ou accord, depuis autrefois jusqu'à maintenant. De Lysimaque et Cronous est né de l'un et l'autre un fils nommé Héraclide alias Valerius. Les liens que Lysimaque et Castor pouvaient avoir sont annulés. Pour Cronous, aussi appelé Philouménè, signe son père susmentionné, Castor, fils de Pyrion, qui est aussi nommé son tuteur. Cet acte de divorce est déclaré valide partout où il est produit.
      Moi Cronous alias Philouménè, avec l'assistance de mon tuteur, mon père Castor, fils de Pyrion et [moi] Castor susmentionné, nous reconnaissons que nous avons dissous le mariage, qui a existé avec Lysimaque, sur la base d'un contrat écrit dans les temps passés au secrétariat de Tebtynis. Moi, Castor, ai reçu la dot fixée en or et en argent mentionnée en lui, ainsi que des paraphernalia variées. Et chacun de nous sera libre, etc. [Le texte est repris une première fois, puis une seconde fois sous la signature de Lysimaque.]
 

 
►  Bibliography
 
 
Van Groningen, Family-archive from Tebtunis (Papyrologica Lugduno-Batava VI), Leiden, 1950, n. 13 ; Gerner, Beiträge zum Recht der Parapherna : Eine ehegüterrechtliche Untersuchung, München, 1954, pp. 2 and 14 ; Taubenschlag, The law of Greco-Roman Egypt in the light of the papyri, 332 B.C.-640 A.D., Warszawa, 1955, p. 121 ; Hässler, Die Bedeutung der Kyria-Klausel in den Papyrusurkunden, Berlin, 1960, p. 69 ; Préaux, CdE, 37, 1962, pp. 323-333 ; Reuven, Iura, 13, 1962, p. 171 ; Bulletin de l'Institut français d'archéologie orientale, 89, 1989, p. 180 ; Spicq, Lexique théologique du Nouveau Testament, Paris-Fribourg, 1991, p. 168 ; Beaucamp, Le statut de la femme à Byzance (4e-7e siècle), II, Paris, 1992, pp. 156 and 453 ; Krause, Witwen und Waisen im Römischen Reich, I, Stuttgart, 1994, p. 230 ; CdE, 77, 2002, pp. 198 and 201-202 ;
Pestman & Rupprecht, Berichtigungsliste der griechischen Papyrusurkunden aus Aegypten, XI, Leiden, 2002, p. 125 ; Burnet, L'Égypte ancienne à travers les papyrus : Vie quotidienne, Paris, 2003, n. 66.
 
 
►  Source : Papyrus from Tebtynis (?)