Divortium communi consensu ( Arangio-Ruiz )

DIVORTIUM COMMUNI CONSENSU

Divorce by mutual consent

( September 5, AD 569 )

( V. Arangio-Ruiz, Fontes iuris Romani antejustiniani, III, Firenze, 1943, pp. 58-61, n. 22 ).

Latin translation

Regni et consulatus sacratissimi domini nostri Flauii Iustini perpetui Augusti imperatoris anno IV, mensis Thoth die VIII, III.ae indictionis, Antinoi in clarissima ciuitate.

Hanc communem ultro citroque scripturam diuortii et dissolutionis, id est repudii, duobus exemplaribus scriptam, redigunt et faciunt inuicem ex una quidem parte Aurelia Amaresia Proutis mercatoris filia ex matre Phania, hac pulcra Antinoitarum ciuitate oriunda, ex altera uero parte Aurelius Theodorus Georgii filius ex matre Nonna in pistrino operarius, eadem Antinoitarum ciuitate oriundus, ita inuicem locuti :

Iampridem inuicem in matrimonii et uitae societatem nos coniunximus iusta cum spe et ad legitimorum liberorum bonam procreationem, placidum et sempiternum duraturum esse putantes mutuum consortium in omne utriusque nostrum uitae tempus : ex contrario nescimus quomodo spes nos fefellit, et turpis prauique diaboli causa passi sumus nos uexantis ut alter ab altero discederemus. Quare ad praesens repudium peruenimus, declarantes nullam controuersiam inuicem habere neque posthac habituros cuiuscumque rei causa scriptae uel non scriptae, iudicatae uel non iudicatae, nec coniugalis consortii nomine uel donationis propter nuptias factae uel dotis uel matrimonii impensarum nec supellectilis inuicem communicatae nec omnino alterius cuiuslibet rei nomine ; contra ego suprascriptus Theodorus statim concedo filiis ab utroque hucusque genitis necnon suboli quae in utero est domum meam ad habitandum paratam cum omnibus eius iuribus et cum rebus in ipsa ad me spectantibus praeter lectum et uestimenta mea. Et declaramus utrique nostrum licere, si uoluerit, nouas nuptias contrahere sine prohibitione et oppositione, neutro nostrum potestatem habente quolibet modo uel tempore uel loco ex qualibet causa cum altero in qualicumque tribunali uel extra tribunal agendi de ulla omnino re, quia iam inuicem pacti sumus et transegimus statim et absolute. Et si quis nostrum audebit cum altero agere, poenae nomine praestabit aureos solidos sex iusti ponderis, praeterquam quod et inuitus omnia suprascripta obseruabit : de quibus rebus stipulati spopondimus. †

P. Flor. I, 93 ( Duke Data Bank of Documentary Papyri ).

[χ]μ̣γ θ ((unintelligible)) | † βασιλείας καὶ ὑπατείας τοῦ θειοτάτου ἡμῶν δεσπότου Φλα(υίου) Ἰουστίνου τοῦ αἰωνίου | Αὐγο(ύστου) Αὐτοκράτορος ἔτους τετάρτου Θὸθ ὀγδόῃ τρίτης ἰνδ(ικτίονος) ἐν Ἀντι(νόου) πόλει τῇ λαμπρο(τάτῃ). | † ταύτην τίθενται καὶ ποιοῦνται πρὸς ἀλλήλους τὴν ἀντισ̣ύγγραφον κοινὴν | ὁμολογίαν τῆς δισσῆς ὁμοτύπου γραφείσης ἀποζυγῆς καὶ διαίσεως τοῦδε | τοῦ ῥεπουδίου ἐκ μὲν τοῦ ἑνὸς μέρους Αὐρηλία Ἀμαρεσία θυγάτηρ Προουτος | τοῦ πραγματευτοῦ ἐκ μητρὸς Φανείας ὁρμωμένη ἀπὸ ταύτης τῆς καλλιπόλ(εως) Ἀντινοέων | ἐκ δὲ θατέρου μέρους Αὐρήλιος Θεόδωρος υἱὸς Γεωργίου ἐκ μητρὸς Νόννας μίσθιος | μάγκιψ ὁρμώμενος ἀπὸ τῆς αὐτῆς Ἀντι(νόου) πόλ(εως) ἀλλήλοις τὰ ἐφεξῆς ἐπὶ λέξεως οὕτως· | πρώην συνήφθημεν ἀλλήλοις πρὸς γάμου καὶ βίου κοινωνίαν ἐπὶ χρησταῖς | ἐλπίσι καὶ τέκνων γνησίων ἀγαθῇ σπορᾷ οἰόμενοι μὲ<ν> τὸ(?) ἀλλήλων ἐκτελέσαι | εἰρηνικὸν σεμνὸν συνοικέσιον ἐφ᾽ ὅλον τὸν τῆς ἐξ ἀμφοῖν ζωῆς χρόνον· ἐκ τὲ | τῶν ἐναντίων οὐκ’ ἴσμεν πόθεν παρὰ προσδοκίαν ἐκ σκαιοῦ πονηροῦ δαίμονος | π[ε]πόνθαμεν ἐπεμβρίσαντος ἡμᾶς τοῦ ἀπ᾽ ἀλλήλων χωρισθῆναι· κατὰ τοῦτο | ε̣ἰ̣ς τὸ παρὸν ῥ̣επούδιον ἐληλύθαμεν τοίνυν ὁμολογοῦντες μηδένα λόγον ἔχειν μήτε ἕξειν | πρὸς ἀλλήλους ἀπεντεῦθεν ἤδη τοῦ λοιποῦ περὶ οἱουδήποτε πράγματος ἐγγράφο(υ) ἢ ἀγράφου̣ | ἀκρίτου̣ ἢ κεκριμ [[μ]] ένου μήτε περὶ γάμου συναφείας καὶ τούτου ἕδνων καὶ προικῴων̣ | καὶ ἀναλω[μ]άτων γάμου μήτε μὴν περὶ σκευῶν συνεισηνεγμένων ἀλλήλοις παρ᾽ ἀλλήλω(ν) | μ̣ήτε περ̣ὶ̣ ἄ̣λ̣λου τινὸς π̣ώπ̣οτε πράγματος τ̣ὸ̣ σύνολον, ἀλλὰ καὶ π̣α̣ρ̣α̣χωρῶ ἐγὼ ἀπεντ̣ε̣ῦ̣θεν | [ὁ] π̣ρογεγραμμένος Θεόδωρος τοῖς κοινο[ῖ]ς γενομένοις μετ᾽ ἀλλήλων μέχρι τῆς δεῦρο | [τέκ]νοις ἅμα [τ]ῷ ἐν γαστρὶ βρέφε̣ι̣ τὴν οἰκητικήν μου οἰκίαν μετὰ πα̣ν̣τ̣ὸς αὐτῆς τοῦ δικαίου | [καὶ] τ̣ῶν ἐν αὐτ[ῇ προσ]ηκόντων μοι [πρ]αγμάτων παρὲξ τῆς στρώμνης μου καὶ τῶν ἐμῶν | [ἐσ]θημάτων καὶ ὁμολογοῦμεν ἐξ[εῖν]αι ἑκατέρῳ μέρει ἡμῶν ἡμίκα ἐ̣ὰν βουληθείη ἑτέρῳ | γ̣ά̣μ̣ῳ ὁμιλῆσαι ἀ̣κολύτως καὶ ἀνε̣γκλήτως ἐπάναγκες, μὴ δυναμένου̣ τινὸς ἡμῶν καθ᾽ οἱον-|δ̣ή̣ποτε τρόπ[ο]ν ἢ χρόνον ἢ τόπον ἐξ [οἱ]ασδήποτε αἰτίας ἐνάξαι τῷ ἑτέρῳ ἐν δικαστηρίῳ οἱω-|δ̣ή̣π̣ο̣τε ἢ ἐκ[τὸ]ς̣ δ̣ι̣καστηρίου περί τινος πράγματος̣ τὸ σύνολον διὰ τὸ ἡμᾶς ἐντεῦθεν ἤδη | ἀ̣π̣ηλλάχθαι πρὸς ἀλλήλους καὶ διαλελύσθαι ἐντόνως καὶ τελείω̣ς̣ [κ]αὶ εἰ τολμήσει τις | ἐ̣ξ̣ ἡμῶν ἐνάξαι τῷ ἑτέρῳ παρέξει λ̣ό̣γ̣ῳ προστίμου χρυσοῦ νομίσμ(α)τ(α) ἓξ εὔσταθμα μετὰ καὶ τοῦ | α̣ὐ̣τὸν ἄκοντα ἐμμεῖναι πᾶσι τοῖς προγεγραμμένοις ἐφ᾽ οἷς ἐρωτηθέντες ὡμολογήσαμεν. †

Dupl. P. Lond. V, 1713 ( Duke Data Bank of Documentary Papyri ).

[χμγ(?)] |

β[α]σ̣ιλείας καὶ ὑπατείας τοῦ θει[οτ]άτο(υ) ἡμῶν δεσπό(του) Φλαυίο(υ) | Ἰουστίνου τοῦ̣ α̣ἰ̣ωνίου Αὐγο(ύστου) Αὐτοκράτορος ἔτους τετάρτο(υ) | Φαῶφι ὀγδόῃ τῆς τρίτης ἰνδ(ικτί)ο(νος) ἐν Ἀντι(ν)ό(ου) πόλει | τῇ λαμπρ[ο]τάτῃ. | † ταύτ̣ην τίθενται καὶ ποιοῦνται πρὸς ἀλλήλους | τὴν ἀν̣τι̣σ̣ύ̣γ̣γ̣ρ̣α̣φον κοινὴ̣ν ὁμολογίαν τῆς δισσῆς | ὁμοτ̣ύ̣π̣ο̣υ γ̣ρ̣αφείσης ἀποζυγῆς καὶ διαίσεως τοῦτε | τ̣ο̣ῦ̣ ῥ̣[επο]υ̣δ̣ί̣ου ἐκ μὲν τοῦ ἑνὸς μέρου̣ς̣ Αὐρήλιος | Θεόδω̣ρ̣ος υἱὸς Γεωργίου ἐκ μητρὸς Ν̣ό̣ν̣ν̣ας μ̣ί̣σθιος | μάγκιψ̣ ὁ̣ρ̣μ̣ώ̣μ̣ε̣νος ἀπὸ ταύ̣τ̣[ης] τῆς καλλ[ιπ]όλ(εως) Ἀντινοέω(ν), | ἐκ δὲ θατέρου μέρους Αὐρηλία [Ἀ]μαρεσία θ[υγάτ]ηρ Προοῦτος | τοῦ πραγματευτ[ο]ῦ̣ ἐκ μητρὸς Φ̣ανείας ὁρμ[ω]μένη κ(αὶ) αὐτὴ | ἀπὸ τῆς αὐτῆς π̣ό̣[λ]ε̣ως ἀλλή[λο]ις τὰ ἐφε[ξῆς] ἐπὶ λέξεως | οὕτως· πρώην σ[υ]νήφθημε[ν ἀ]λ̣λήλοις πρὸς γάμου κα̣[ὶ] | β̣ί̣[ου κοι]νων̣ί̣α̣ν̣ ἐπὶ χρησταῖ[ς ἐλπίσι] κ[αὶ] τ̣έ̣κνων γν̣η̣[σί]ω̣[ν] | ἀγαθῇ σπορᾷ οἰόμενοί με τὸ ἀ̣λ̣λ̣[ή]λ̣ω̣[ν ἐκτ]ε̣λ̣έσαι [εἰρηνικ]ὸ̣ν | σεμνὸν συνοικέσιον ἐφ᾽ ὅλον τὸν τῆ̣ς̣ ἐξ ἄμφο̣ιν [ζωῆς] χρόνον | ἐκ τὲ τῶν ἐναντίων οὐκ’ ἴσμεν πόθεν παρὰ προσ[δ]οκίαν | ἐκ σκαιοῦ πονηροῦ δαίμονος πεπ̣όνθαμεν ἐπεμβρίσαντ̣ο̣ς̣ | ἡμᾶς τοῦ ἀπ᾽ ἀ̣λ̣λήλων χ̣ωρι[σθῆναι] κατὰ τοῦτο εἰς τὸ παρ̣ὸν | ῥε[πο]ύδιον. ἐληλ[ύθαμ]εν [τοίνυν] ὁ̣μ̣[ο]λο[γ]ο[ῦ]ντες μηδένα | λόγον ἔχειν μήτε ἕξ̣[ειν] π̣[ρὸς ἀλλήλους] ἀπεντε[ῦ]θ[εν] ἤδη το(ῦ) λοιπο̣(ῦ) | πε̣ρ̣[ὶ οἱ]ο̣υ̣δ̣ήποτε πρ[άγματος ἐγγράφ]ο̣υ̣ ἢ̣ ἀγράφου, ἀ[κρ]ί̣του ἢ κεκριμμένο̣[υ] | μ̣ή̣τε περὶ γάμου σ̣υνα̣[φείας καὶ τούτου] ἕ̣[δ]ν̣ω̣ν̣ καὶ π̣[ρ]ο̣[ι]κ[ῴ]ων καὶ | ἀναλωμάτ[ων γάμου μήτε μὴν περὶ σκευῶν συνεισηνεγμένων] | ἀλλή̣λ̣οις̣ [παρ᾽ ἀλλήλων μήτε περὶ ἄλλου τινὸς πώποτε πράγματος] | τὸ σύνο̣[λον ἀλλὰ καὶ παραχωρῶ ἐγὼ ἀπεντεῦθεν ὁ προγεγραμμένος] | Θεό̣δ̣ωρ[ος τοῖς κοινοῖς γενομένοις μετ᾽ ἀλλήλων μέχρι τῆς δεῦρο τέκνοις] | ἅμα τῷ ἐ̣[ν γαστρὶ βρέφει - ca. ? - ] | -- -- -- -- -- -- -- -- -- --

► Bibliography

De Ruggiero, BIDR, 15, 1903, pp. 259 ss. ; Nietzold, Die Ehe in Aegypten zur ptolemäisch-römischen Zeit nach den. griechischen Heiratskontrakten und verwandten Urkunden, Leipzig, 1903, pp. 77 ss. ; Vitelli, Documenti pubblici e privati dell'età romana e bizantina, Milano, 1906, n. 93 ; de Ruggiero, St. stor. ant. class., 1, 1908, pp. 371 ss. ; Wenger, Gött. gel. Anz., 1909, pp. 313 ss. ; Mitteis, Grundzüge und Chrestomathie der Papyruskunde, Leipzig-Berlin, 1912, Chrest., n. 297 ; Berliner philologische Wochenschrift, 35, 1915, p. 515 ; Bell, Greek papyri in the British Museum, V, London, 1917, n. 1713 ; Bell, The Journal of Egyptian archaeology, 5, 1918, p. 71 ; Meyer, Juristische Papyri : Erklärung von Urkunden zur Einführung in die juristische Papyruskunde, Berlin, 1920, p. 51 ; ZVRW, 39, 1921, p. 230 ; Norsa, Papiri greci delle collezioni italiane : Scritture documentarie dal III secolo a.C. al secolo VIII d.C., Roma, 1929-46, Tav. XXIII ; Scherillo, Riv. st. dir. ital., 2, 1929, pp. 457 ss. ; Moulton & Milligan, The vocabulary of the Greek Testament illustrated from the papyri and other non-literary sources, London, 1930, pp. 206 and 546 ; Taubenschlag, St. Bonfante, I, Milano, 1930, pp. 423 ss. ; Montevecchi, Aegyptus, 16, 1936, pp. 1 ss. ; Kraemer & Lewis, TAPhA, 69, 1938, pp. 117 ss. ; Erdmann, ZSS, 61, 1941, pp. 44 ss. ; Wilcken, APF, 14, 1941, pp. 179 ss. ; Arangio-Ruiz, FIRA III, Firenze, 1943, pp. 58-61, n. 22 ; Christophilopoulos, ZSS, 65, 1947, p. 353 ; Wenger, Die quellen des Römischen rechts, Wien, 1953, pp. 738, 811, 830 and 842 ; Rees, Papyri from Hermopolis : And other documents of the Byzantine period, London, 1964, pp. 55 and 57 ; Simon, Studien zur Praxis der Stipulationsklausel, München, 1964 ; Merklein, Das Ehescheidungsrecht nach den Papyri der byzantinischen Zeit, Diss. Erlangen, 1967, pp. 33 ss. ; Gaudemet, Le droit privé romain, Paris, 1974, n. 78 ; Amelotti & Costamagna, Origini del notariato italiano, Roma, 1975, p. 144 ; Kaser, Das Römische Privatrecht, II, München, 1975, pp. 179 ; Papyri greek & egyptian : Edited by various hands in honour of Eric Gardner Turner on the occasion of his seventieth birthday (P. Turner), London, 1981, p. 198 ; Sirat, La Ketouba de Cologne : Un contrat de mariage juif à Antinoopolis, Opladen, 1986, p. 59 ; Somervile & Selig, Florilegium Columbianum : Essays in Honor of Paul Oskar Kristeller, New York, 1987, p. 56 ; Beaucamp, Le statut de la femme à Byzance (4e-7e siècle), II, Paris, 1992, pp. 66, 118 and 130 ; Mandilaras, P. Sta Xyla : The Byzantine papyri of the Greek Papyrological Society, Athens, 1993, p. 68 ; Krause, Witwen und Waisen im Römischen Reich, II, Stuttgart, 1994, p. 68 ; Kuehn, Channels of imperishable fire : The beginnings of Christian mystical poetry and Dioscorus of Aphrodito, New York, 1995, p. 45 ; APF, 43, 1997, p. 388 ; Arjava, Women and law in late antiquity, Oxford, 1998, p. 87 ; Binder, Sprachkontakt und Diglossie : lateinische Wörter im Griechischen als Quellen für die lateinische Sprachgeschichte und das Vulgärlatein, Hamburg, 2000, p. 126 ; Gaudemet, Droit privé romain, Paris, 2000, p. 343, n. 54 ; Evans Grubbs, Women and the Law in the Roman Empire : A Sourcebook on Marriage, Divorce and widowhood, London-New York, 2002, p. 214 ; Mitthof, Griechische Texte XVI, Neue Dokumente aus dem römischen und spätantiken Ägypten zu Verwaltung und Reichsgeschichte, Wien, 2002, p. 218 ; Bagnall, Later Roman Egypt : Society, religion, economy and administration, Aldeshot-Burlington, 2003, p. 56 ; Bagnall & Worp, Chronological Systems of Byzantine Egypt, Leiden, 2004, p. 210 ; Papathomas, Fünfunddreissig griechische Papyrusbriefe aus der Spätantike, München-Leipzig, 2006, p. 208 ; Bagnall, Egypt in the Byzantine World, 300-700, Cambridge, 2007, p. 239 ; Arduini & Cavallo, La forma del libro : Dal rotolo al codice (secoli III a.C.-XIX d.C.), Firenze, 2008, p. 43 ; Fournet, Les archives de Dioscore d'Aphrodité cent ans après leur découverte : Histoire et culture dans l'Égypte byzantine (Coll., Strasbourg, 2005), Paris, 2008, pp. 98 and 331 ; Mandragora, The shape of the book, from roll to codex (3rd century BC-19th century AD), Firenze, 2008; Bagnall, The Oxford handbook of papyrology, Oxford, 2009, 447 ; Bastianini & Casanova, 100 anni di istituzioni Fiorentine per la papirologia, Firenze, 2009, p. 118.

► Source : Papyrus from Antinoopolis ( P. Flor. I, 93 = M. Chr. 297 ).