LEX AGRARIA
   
Law on the public domain ( ager publicus )
   
( 111 BC )
 

 
CIL I2, n. 585 ( Epigraphik Datenbank Clauss/Slaby ).
 

 
tr(ibuni)  pl(ebei)   plebem   ioure   rogarunt   plebesque   ioure   scivit --- tribus --- princ]ipium fuit pro tribu Q(uintus) Fabius Q(uinti) f(ilius) primus scivit quei ager poplicus populi Romanei in terram Italiam P(ublio) Muucio   L(ucio)   Calpur[nio   co(n)s(ulibus)   fuit extra eum agrum quei ager ex lege plebeive sc(ito) quod C(aius) Sempronius Ti(beri) f(ilius) tr(ibunus) pl(ebei) rogavit exceptum cavitumve est nei divideretur ---] / [quem quisque de eo agro loco ex lege plebeive sc(ito) vetus possessor sibei a]grum locum sumpsit reliquitve quod non modus maior siet quam quantum unum hominem ex lege plebeive sc(ito) sibei sumer[e relinquereve licuit] / [quei ager puplicus populi Romanei in terra Italia P(ublio) Muucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus)   fuit   extra   eum agrum quei ager ex lege plebeive sc(ito) quod C(aius) Sempronius Ti(beri) f(ilius) tr(ibunus) pl(ebei) rogavit exceptum cavitumve est nei divideretur --- quem agrum locum] quoieique de eo agro loco ex lege plebeive sc(ito) IIIvir sortito ceivi Romano dedit adsignavit quod non in eo agro loco est quod ultr[a --- quei ager publicus populi Romanei in terra Italia P(ublio) Muucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus)   fuit   extra eum agrum quei ager ex lege] / [plebeive scito quod C(aius) Sempronius Ti(beri) f(ilius) tr(ibunus) pl(ebei) rogavit exceptum cavitumve est nei divideretur de eo agro loco quei ager locus ei quei agrum privatum in publicum commutavit pro eo agro loco a IIIviro datus commutatus re]dditus est quei   ager   publicus   populi Romanei in terra Italia P(ublio) M[u]ucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus) fuit ex[t]ra eum agrum quei ager ex / lege [plebeive sc(ito) quod C(aius) Sempronius Ti(beri) f(ilius) tr(ibunus) pl(ebei) rogavit exceptum cavitumve est nei divideretur --- quod eius quisq]ue agri locei publicei in terra Italia quod eius extra urbem Roma(m) est quod eius in urb[e] oppido vico est quod eius IIIvir dedit adsignavit quod [--- tum cum haec lex rogabitur habebit possidebitve ---] / [quei ager publicus populi Romanei in terra Italia P(ublio) Muucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus) fuit extra eum agrum quei ager ex] lege plebive scito quod C(aius) Sempronius Ti(beri) f(ilius) tr(ibunus) pl(ebei) rog(avit) exceptum cavitumve est nei divideretur quod quoieique de / eo agro loco agri locei aedific[iei --- q]uibu[s --- i]n terra Italia IIIvir dedit adsignavit reliquit inve formas tabulasve retulit referive iusit ager locus aedificium omnis quei supra scriptu[s est --- extra eum agrum locum de quo supra except]um cavitu[mve] / [est privatus esto --- eiusque locei agri aedificii emptio venditi]o ita utei ceterorum locorum agrorum aedificiorum privatorum est esto censorque queiquomque erit fa[c]ito utei is ager locus aedificium quei e[x hace lege privatus factus est ita utei ceteri agri loca aedificia privati in censum referatur --- deque eo agro loco aed]ificio eum quoium [is ager] / [locus aedificium erit eam profiterei iubeto quae de cetereis agreis loceis aedificieis quoium eorum quisque est profiterei iusserit ---] est neive quis facito quo quoius eum agrum locum aedificium possessionem ex lege plebeive scit[o ess]e oportet oportebitve eum agrum l[ocum aedificium possessionem minus oetatur fruatur habeat possideatque --- n]eive quis / de ea re ad sen[atum referto --- neive pro magistratu inper]iove sententia(m) deicito neive ferto quo quis eorum quoium eum agrum locum aedificium posses[sio]nem ex lege plebeive scito esse oport[et oportebitve --- eum agrum locum   aedificium   possessionem   minus   oetatur   fruatur   habeat possid]eatque quove possessio invito mor[tuove   eo   heredibus   eius   inviteis auferatur] / [quei ager publicus populi Romanei in terram Italiam P(ublio) Muucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus) fuit --- quod eius IIIvirei a(greis) d(andeis) a(dsignandeis) viasiei]s vicaneis quei in terra Italia sunt dederunt adsignaverunt reliquerunt neiquis facito quo minus ei oetantur fruantur habeant po[ssideantque quod eius possessor --- agrum locum aedifici]um non abalienaverit / extra eum a[grum --- extra]que eum agrum quem ex h(ace) l(ege) venire dari reddive oportebit quei ager locus aedificium ei quem in [vi]asieis vicanisve ex s(enatus) c(onsulto) esse oportet oportebitve [ita datus adsignatus relictusve est eritve --- quo magis is ag]er locus aedificium privatus siet quove mag[is censor queiquomque] / [erit eum agrum locum in censum referat --- quove magis is ager locus aliter atque u]tei est siet ex h(ace) l(ege) n(ihilum) r(ogato) quei ager locus publicus populi Romanei in terra Italia P(ublio) Muucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus) fuit extra eum agrum quei ager ex lege plebive [scito quod C(aius) Sempronius Ti(beri) f(ilius) tr(ibunus) pl(ebei) rogavit exceptum cavitumve est nei divideretur --- e]xtraque / eum agrum quem vetus possesor ex lege plebeive [scito sibei sumpsit reliquitve quod non modus maior siet quam quantum unum hominem sibei sumere relinquereve licuit sei quis tum cum haec lex rogabitur agri colendi cau]sa in eum agrum agri iugra non amplius XXX possidebit habebitve (i)s ager privatus esto quei in agrum compascuom pequdes maiores non plus X pascet quae[que ex eis minus annum gnatae erunt postea quam gnatae erunt --- queique ibei pequdes minores non plus ---] pascet quaeque ex eis minus annum gnatae erunt / post ea qua[m gnatae erunt is pro iis pequdibus --- populo aut publicano vectigal scripturamve nei debeto neive de ea re sati]s dato neive solvito ager publicus   populi Romanei quei in italia P(ublio) Mucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus) fuit eius agri IIIvir a(greis) d(andeis) a(dsignandeis) ex lege plebeive scito sortito quoi ceivi Roma[no agrum dedit adsignavit --- quod eius agri neque is abalie]navit abalienaveritve neque heres eius abalienavit abalienav[eritve quoive ab eo hereditate testamento deditioneve] / [obvenit queive ab eorum quo emit quei eorum de ea re ante Eidus Martias primas in ious adierit ad eum quem ex h(ace) l(ege) de eo agro ius deicere oportebit is de ea re ita ius deicito d]ecernitoque utei possessionem secund[um] eum heredemve eius det quoi sorti is ager datus adsignatusve fuerit quod eius agri non abalienatum erit ita utei s(upra) s(criptum) est [ager publicus populi Romanei quei in Italia P(ublio) Mucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus) fuit quod eius agri IIIvir a(greis) d(andeis) a(dsignandeis) veteri pos]/[sessori prove ve]tere possessionem dedit adsignavit reddidit quodque eius agri III[vir a(greis) d(andeis) a(dsignandeis) in urbe oppido vico dedit adsignavit reddidit quod eius agri neque is abalienavit abalienaveritve neque heres eius quoive ab eo hereditate testamento deditioneive obveni]t queive ab eorum qu[o] emit quei eorum de ea re ante Eidus Martias primas in ious adierit ad eum quem ex h(ace) l(ege) de eo agro ius deicere oportebit is de ea re ita ius deicito d[ecernitoque utei possessionem secundum eum] / [heredemve eius det ---] quoi is ager vetere prove vetere possessore datus adsignatusve queive a[grum in urbe oppido vico acceperit --- sei quis eorum quorum age]r s(upra) s(criptus) est ex possesione vi eiectus est quod eius is quei eiectus est possederit quod neque vi neque clam neque precario possederit ab eo quei eum ea possesione vi eiec[erit quem ex h(ace) l(ege) de ea re ious deicere oportebit sei is quei ita eiectus est ad eum de ea re in ious adierit ante Eidus Mar]tias quae post h(anc) l(egem) rog(atum) primae erunt facito utei is quei ita vi eiectus e[st in eam possessionem unde vi eiectus est restituatur] / [quei ager locus aedificium publicus populi Romanei in terra Italia P(ublio) Muucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus) fuit quod eius ex lege plebeive sci]to exve h(ace) l(ege) privatum factum est eritve pro eo agro loco aedificio proque scriptura pecoris quod in eo agro pascitur post quam vectigalia constiterint quae post h(anc) [l(egem) rogatam primum constiterint nei quis mag(istratus) prove mag(istratu) --- facito quo quis populo aut p]ublicano pequnia(m) scripturam vec[t]igalve det dareve debeat neive quis / [facito ---] quove quid ob eam rem populo   aut   publicano   detur   exsigaturve neive quis quid postea quam [vect]igalia consistent quae post h(anc) l(egem) rog(atum) primum constiterint ob eos ag[ros locos aedificia populo aut publicano dare debeat neive scripturam pecoris quod in eis ag]reis pascetur populo aut publicano dare debeat / ager locus publicus popul[i Romanei quei in terra Italia P(ublio) Muucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus) fuit --- extra eum agrum quem agrum L(ucius) Caecilius Cn(aeus) Domitius cens(ores)] a(nte) d(iem) X[I] K(alendas) Octobris oina quom agro quei trans Curione est locaverunt quei in eo agro loc[o civis] Romanus sociumve nominisve Latini quibus ex formula togatorum [milites in terra Italia inperare solent --- agrum lo]cum publicum populi Romanei de sua possesione vetus possesor prove vetere / posseso[re dedit quo in agro loco oppidum coloniave ex lege plebeive scito constitueretur deduceretur conlocaretur --- quo in agro loco IIIvir i]d oppidum coloniamve ex lege plebeive sc(ito) constituit deduxitve conlocavitve quem agrum [locum]ve pro eo agro loc[o]ve de eo agro loco quei publicus populi Roman[ei in terram Italiam P(ublio) Muucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus) fuit --- extra eum a]grum locum quei ager locus ex lege plebeive sc(ito) quod C(aius) Sempronius Ti(beri) f(ilius) tr(ibunus) pl(ebei) / rog(avit) exscep[tum cavitumve est nei divideretur --- IIIvir dedit reddidit adsignavit eius quoi is ager datus redditus adsignatus erit] quoive ab eo heredive   eius   is   ager   locus   testamento hereditati deditionive obvenit obveneritv[e queive ab eo emit e]meritve queive ab emptore eius emit emeritve is ager privatus esto que[i ager publicus populi Romanei fuit quem IIIvir de eo agro loco pro eo agro loco qu]o coloniam deduxsit ita utei s(upra) s(criptum) est agrum locum aedificium dedit reddidit adsignavit quei [pr(aetor) consolve de eo agro ex h(ace) l(ege)] / [ious deicet quo de eo agro ante Eidus Martias primas in ious aditum erit is de ea re ita ious deicito decernitoque utei possesionem secundum eum h]eredemve eius det quoi IIIvir eum agrum locum pro eo agro loco quo coloniam deduxsit dedit [reddidi]t adsignavitve facitoque is pr(aetor) consolve quo de ea re in   ious   aditu[m]   er[it utei ---]   / [ager locus quei sup]ra screiptus est quod eius agrei locei post [h(anc)] l(egem) rog(atum) publicum populei Romanei erit extra eum ag[rum locum quei publico usui destinatus est vel publice locatus est in eo agro quei volet pascito ---] neive is ager compascuos esto neive quis in eo agro agrum o[q]upatum habeto neive defendito quo mi[nus quei v]elit compascere liceat sei quis faxsit quotiens faxit in agri iugra singula L [HS n(ummos) --- dar]e debeto ei queiquomque id publicum fruendum redemptum comductumve habebit / boves equ[os mulos asinos --- in eo agro loco quei post h(anc) l(egem) rog(atum)   publicus   populi   Romanei   erit pascere ad eum numerum pecudum qu]ei numerus pecudum in h(ac) l(ege) scriptus est liceto neive quid quoi ob eam rem vectigal neive sc[ripturam dare de]beto quod quisque pecudes in calleis viasve publicas it[i]neris causa indu[xerit ibeique paverit --- pro eo pecore quod eius   in   calli]bus   viei[sv]e publiceis pastum inpulsum itineris causa erit neiquid populo [n]eive publicano d[are   debeto ---] / [quei   ager   publicus populi Rom(ani) in terra Italia P(ublio) Muucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus) fuit de eo agro loco quem agrum locum populus ex publico in privatum c]ommutavit quo pro agro loco ex privato in publicum tantum modum agri locei commutav[it is ager locus do]mneis privatus ita utei quoi optuma lege privatus est esto quei ager ex priva[to in publicum commutatus est quo pro agro tantus modus agri publici ex p]ublico imprivatum commutatus est de eo agro siremps lex esto quansei is ager P(ublio) Mucio L(ucio) C[alpurnio co(n)s(ulibus) publicus fuisset] / [quei ager pro agro patrito ex publico in privatum commutatus est --- pr(aetor) consolve quanti agri patriti publicani publicum L(ucio) Caecilio Cn(aeo) Dom]itio cens(oribus) redemptum habe[n]t censoribus queiquomque post hac facteis erunt ei faciu[nto id publicum sei] volent tantidem pro patrito redemptum habeant p(ro) p(atrito) supsignent   IIvirum   qu[ei --- quae   viae   publicae   p]er terram Italiam P(ublio) Mucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus) [f]uerint eas [f]aciunto pateant vacuaeque sien[t ---] / [quod quoieique ex h(ace) l(ege) i]ta utei   s(upra)   s(criptum)   est   in   agreis   qu[ei   in   Ita]lia   sunt   quei   P(ublio) Mucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus) publiceis populi Ro[manei fuerunt ceivi] Romano facere licebit item Latino peregrinoque quibus M(arco) Livio L(ucio) Calpurnio [co(n)s(ulibus) in eis agris id facere --- ex lege pleb]eive sc(ito) exve [f]oedere licuit sed [f]raude sua [f]acere liceto quod ex h(ace) l(ege) ita utei s(upra) s(criptum) est in agreis que[i s(upra) s(cripti) sunt Latinum peregrinumque facere vel] / [non facere oportebit --- sei eorum] quis qu[od eum ex h(ace) l(ege) f]acere oportuerit non fecerit quodve quis eorum [h(ace) l(ege) prohibitus erit fecerit mag(istratus)] prove mag(istratu) quo de (e)a re in ious aditum erit quod ex h(ace) l(ege) petetur item iudicium iudi[cem recuperatoresve ei quei ex h(ace) l(ege) petet et in eum facito ita det utei ei] et in eum iudicium iudicem recuperatoresve ex h(ace) l(ege) dare oporteret sei quis de ea re iudiciu[m petisset   quod   civem   Romanum   contra   h(anc)   l(egem)   fecisse diceret ---] / [sei quei colonieis seive moi]nicipieis seive quae pro moinicipieis colo[nieisve sunt civium Rom(anorum)] nominisve Latini poplice deve senati sententia ager fruendus datus [est seive quei in trientabuleis est quei colonei moinicipesve prove moinicipieis --- fruentur queiv]e pro colonia moincipiove prove moinicipieis fruentur quei(ve) in trientabule[is fruentur] / [--- quod eius agri colonei moinicipesve prove moinicipieis habebunt queive a colonia moinicipiove prove moinicipieis habebunt quodve eius agri eis in trientabuleis testamento hereditate   deditione   ob]venit   obveneritve   quibus   ante   h(anc)   [l(egem) rog(atum) eum agrum locum con]ductum habere frui possidere defendere licuit extra eum agrum locu[m quem ex h(ace) l(ege) --- venire dare reddi]ve oportebit id utei quicquid quoieique ante h(anc) l(egem) r(ogatum) licuit ita ei habere o[eti frui possidere defendere] / [post h(anc) l(egem) rog(atum) liceto ---] quei ager locus publicus p[opuli Romanei in te]rra Italia P(ublio) Mucio L(ucio) Calpurnio co(n)s(ulibus) fuit quod eius agri loci ex l[eg]e [plebeive scito exve h(ace) l(ege) privatum factum est ante Eidus Martias primas sei qu]id de eo agro loco ambigetur co(n)/s(ulis) pr(aetoris) quei quomque erit de ea re iuris [dictio iudici iudicis recuperatorum datio esto --- neive mag(istratus) prove magistratu de eo agro loco ious deicito neive de eo agro dec]ernito neive iudicium n[eive iudicem neive r]ecuperatores dato nisei co(n)s(ul) pr(aetor)ve quod vadimonium eius rei   c[ausa   promissum   erit   mag(istratus) adpellati quo minus eius r]ei causa decernant eius h(ac) l(ege) n(ihilum) r(ogato) quod iudicium iudex recuperator[es dati erunt sei magi]/[stratus adpellati erunt quoi eorum   e   re   publica   non   esse videbitur quo minus id impediat vel intercedat eius h(ac) l(ege) n(ihilum) r(ogato) quei ager locus post h(anc) l(egem) rog(atum) publicus p(opuli) R(omani) in terra Italia erit sei quid de eo agro loco ambigetur] co(n)s(ulis) pr(aetoris) censo(ris) queiquom[que tum erit de ea re iu]ris dictio   iudici   iudicis   recuperatorum datio esto i(ta) u(tei) e(is) e r(e) p(ublica) f(ideque) s(ua) [v(idebitur) e(sse) --- neive mag(istratus) prove mag(istratu) nisei co(n)s(ul)] / [pr(aetor) cens(or) de e]o agro loco ious deicito neive de [eo agro de]cernito neive iudicium [neive iudicem neive recuperatores dato quod vadimonium   eius   rei   causa   promissum erit mag(istratus) adpellati quo minus eius rei causa decernant e(ius) h(ac) l(ege) n(ihilum) r(ogato) quod iudicium iudex recuperatores dati erunt sei mag(istratus) adpellati erunt quoi eorum id e r(e) p(ublica)] non esse videbitur quo [minus impediat ve]l intercedat e(ius) h(ac) l(ege) n(ihilum) r(ogato) quoi publicano e(x) h(ace) l(ege) pequnia debebitu[r ne quis mag(istratus) --- quid   ob eam re]m facito quo quis pro agro / minus aliterve scripturam v[ectigalve det atque utei ex h(ace) l(ege) dare debet debebitve --- sei quid publicanus eius rei causa sibi deberi] darive oportere de[icat de ea re   co(n)s(ul)   prove   co(n)]s(ule)   pr(aetor) prove pr(aetore) quo in ious adierint in diebus X proxsumeis qu[ibus de ea re in ious aditum erit --- recuperatores ex ci]vibus L quei classis / primae sient XI dato inde alternos du[m taxat quaternos is quei petet et is unde petetur quos volent reiciant facito --- quei supererunt tres pluresve eos primo quoque die de ea re iudicare iubeto] quae res soluta n[on siet inve iudici]o non siet iudicatave non siet quod eius praevaricationus [causa --- vel per dolum malum petitorum patronoru]mve / factum non siet sei maior pars eorum recuperatoru[m ---]m id sententia [pronuntiato quod eius]   rei   ioudicandae   maxsume verum esse co[m]perrit facitoqu[e --- quod ita ioudicatum e]rit se d[o]lo m[alo] utei is quei iudicatus erit dare / opert[ere solvat --- quas in leges pl(ebei)ve sc(ita) de ea re quod quei agrum publicum p(opuli) R(omani) ita habebit possidebit fruetur utei ex h(ace) l(ege) licebit eum earum q]uae ag[rum quem ita habebit h]abere possidere fru[i] vetet quasve in leges pl(ebei)ve sc(ita) de ea r[e quod earum quae ei quei agrum publicum p(opuli) R(omani) aliter habebit] possidebit f[r]uetur / quam ex h(ace) l(ege) licebit eum agrum quem [ita habebit habere possidere frui permittat is quei earum legum pl(ebei)ve sc(itorum) quo iurare iubetur iubebitur non iuraverit ei poena multa remissa esto --- neive ei ob eam rem mag(istratum) q]uem minus petere capere gerere habereque liceto neive q[uid ei ea res fraudi esto ---] si quae lex plebeve sc(itum) est quae ma[g(istratum)] quem ex h(ace) l(ege) [de aliqua re decernere oportet de ea re] / [decernere vetet is magistratus de ea re nihilo minus decernito --- quaeque eis legibus plebeive scitis facere quis prohibetur quod quem eorum haec lex facere iubebit ea omnia ei sed f]raude sua facere liceto inque eas leges pl(ebei)ve sc( ita) de ea re quod ex [h(ace) l(ege) --- non decernere aliterve] decernere oportebit sed fraude sua nei iurato neive [ei ea res fraudi multae poenaeve esto ---] / [---]us est dedit adsignavitve quemve agrum locum de eo agro lo[co --- ex lege] pl(ebeive) sc(ito) quod / M(arcus) Baebius tr(ibunus) pl(ebei) IIIvir coloni[a]e deducend[ae rogavit --- datu]m adsignatum esse fuiseve ioudicaverit utei in h(ace) l(ege) sc(riptum) est quei l[---] extra eum agrum locum quei ager locus in ea cen[turia supsicivove ---] / [--- extraque] eum agrum locum quem ex h(ace) l(ege) colonei eive quei in colonei numero [scriptei sunt obtinebunt] / [--- oportet] oportebitve quod eius agri locei quoieique emptum est [--- neive magis m]anceps praevides praediaque soluti sunto eaque nomina mancup[um --- quaestor]   quei   aerarium   provinciam   optinebit   in   tableis / [publiceis   scripta   habeto --- nei   qui d]e mag(istratu) Romano emit is pro eo agro loco pequnia(m) neive praevides nei[ve praedia populo dato --- neive de ea re quis ob eam] rem quod praes factus est populo obligatus / est[o --- quei ob eu]m agrum locum manceps praesve factus est quodque [pra]edium ob [eam rem in publico] / [obligatum est --- q]uei ager   locus   in   Africa  est   quei   Romae   publice [---] eius esto isque ager locus privatus / vectigalisque v[---]tus   erit   quod   eius   agri   locei extra terra Italia est [--- socium nominisve Latini quibus ex formula t]ogatorum milites in terra Italia inperare solent eis po[puleis ---]ve agrum locum queiquomque / habebit possidebit [fruetur --- eiusv]e rei procurandae causa erit in eum agrum locum in[mittito --- se dolo m]alo / quei ag//er locus in Africa est quod eius agri [--- habeat pos]sideat fruaturque item utei sei is ager locus publi[ce ---] / [IIvir quei ex h(ace) l(ege) factus creatusve erit] in biduo proximo [q]uo // factus creatusve erit   e[d]ici[to --- in   diebus]   XXV   proxsumeis   quibus id edictum erit [--- datu]m adsignatum siet idque quom // [p]rofitebitur cognito[res] / [---]mum emptor siet ab eo quoius homin[is privatei eius agri venditio fuerit --- L(ucio)] Calpurnio co(n)s(ule) facta / siet quod eius post[ea] // [ne]que ipse n[eque ---] praefectus milesve in provinciam er[it --- colono eive quei] / [in colonei nu]mero scriptus est datus adsignatus est quodve eiu[s ---] ag[--- u]tei curator eius profiteatur / item ute[i --- ex e]o edicto utei is quei ab bonorum emptore magistro curato[reve emerit --- sei quem quid edicto IIvirei ex h(ace) l(ege) profiteri oportuer]it quod edicto IIvir(ei) professus ex h(ace) l(ege) n[on erit --- ei eum] / [agrum lo]cum neive emptum neive adsignatum esse neive fuisse iudicato Q[---]ro ei ceivi Romano tantundem modu[m agri loci --- q]ue[i] ager publice non venie[i]t dare reddere commutare[v]e liceto / IIvir q[uei ex h(ace) l(ege) factus creatusve erit --- de] eis agreis ita rationem ini[t]o itaque h[---]et neive unius hominis nomine quoi ex lege Rubria quae fuit colono eiv[e] quei [in colonei numero scriptus est agrum quei in] / [Africa est dare oportuit licuitve --- data adsign]ata fuise iudicato neive unius hominu[s nomine quoi --- colono eive quei in colonei nu]mero scriptus est agrum quei in Africa est dare oport[u]it licuitve amplius / iug(era) CC in [singulos homines data adsignata esse fuiseve iudicato --- neive maiorem numerum in Africa hominum in coloniam coloniasve deductum esse fu]iseve iudicato quam quantum numer[um ex lege Rubria quae fuit --- a IIIviris coloniae dedu]cendae in Africa hominum in coloniam coloniasve deduci oportuit licuitve / IIvir quei [ex h(ace) l(ege) factus creatusve erit ---] re Rom[---] agri [--- d]atus ads[ignatus --- quod eiu]s / agri ex h(ace) lege adioudicari   licebit   quod   ita   comperietur   id   ei   heredeive   eius   adsignat[um] esse iudicato [--- quod quand]oque eius agri locei ante Kal(endas) I[--- quoiei emptum] est ab eo quoius eius agri locei hominus privati   /   venditio   fuit   tum   quom is eum agrum locum emit que[i --- et eum agrum locum quem ita emit emer]it planum faciet feceritve emptum esse q[uem agrum locum neque ipse] neque heres eius neque quoi is heres erit abalienaverit / quod eius agri locei ita planum factum erit IIvir ita [--- dato re]ddito quod is emptum habuerit quod eius publice non veniei[t item IIvir sei is] ager locus qui ei emptus fuerit publice venie[i]t tantundem modum agri locei de eo / agro loco quei ager lo[cus in Africa est quei publice non venieit ei quei ita emptum habuerit dato reddito --- queique ager locus ita ex h(ace) l(ege) datus redditus erit ei quoius ex h(ace) l(ege) f]actus erit HS n(ummo) I emptus esto isque ager locus privatus vectigalisque ita [utei in h(ace) l(ege) supra] scriptum est esto quoi colono eive quei in colonei numero scriptus est ager locus in ea centuria subsicivov[e de eo agro quei ager] / [in Africa est datus adsignatus est   quae   centuria   quodve supsicivom Romae publice venieit venieritve --- si quid eius agri IIvir quei ex h(ace) l(ege) factus creatusve erit ei colono heredeive eius minus adiudicaverit tum tantundem modum agri   locei   pro eo agro loco de eo a]gro loco quei ager locus in Africa est quod eius publice non venieit ei he[redeive ei]us IIvir quei ex h(ace) l(ege) factus creatusve erit reddito / quoi colono eive quei in colonei numero scriptus est fuitve [ager in ea centuria supsicivove de eo agro quei in Africa est datus adsignatus est   quae   centuria   quodve   supsicivom   Romae publice venieit venieritve si quid eius agri IIvir quei ex h(ace) l(ege) factus creatusve erit ei quei ab eo colono heredeive eius emit habuitve minus adiudicaverit tum tantundem modum agri ei quem ita emise habui]seve comperietur heredeive eius de agro quei ager in Africa est pro eo agro [IIvir reddi]to quoieique ita reddiderit ei adsignatum fuisse iudicato / quoi agrum de eo agro quei ager in Africa est quei colono e[ive quei in colonei numero scriptus est fuitve datus adsignatus est magistratus Romae publice vendiderit --- seiquid eius agri IIvir quei ex h(ace) l(ege) factus creatusve erit ei quoi ita emptum esse comperietur emptorive eius pro curatoreve eius heredive quoius eorum minu]s adiudicaverit tum tantundem modum agri ei quoi ita emptum esse comperiet[ur emptorive ei]us pro curatoreve eius heredive quoius eorum de eo agro quei ager in Africa est pro eo agro IIvir reddito quoi ita reddiderit [ei adsignatum fuisse iudicato] / [quantae quis pequniae ab populo mercassitur quam pequniam quei agrum locum publicum in Africa emerunt emerintve pro eo agro loco populo dare debent debebuntve --- quod eius p]equniae adsignatum discriptum adsignatumve in tabuleis publiceis est erit[ve tantam pequ]niam populo ex Eid(ibus) Mart(is) quae post ea quam vectigalia cons[is]tent qu[a]e post h(ace) l(ege) r(ogatum) primum consistent primae erunt in[ferto] / [quam pequniam quei agrum locum publicum in Africa emit emeritve pro eo agro loco populo dare debet debebitve ab eo quei eam pequniam ab populo mercassitur ex Eidibus Martis eisdem exigito --- neive quis eam pequniam propiore die exigito atque]   uteique   in   h(ace) l(ege) s(criptum) e(st) neive quod pequniae ob eam rem propior[e] die exactum er[it atque uteiqu]e in h(ace) l(ege) s(criptum) e(st) is quei pequniam populo dare debebit ei quei eo nomine   ab   populo   mercassitur   ob / eam rem pequniam ei nei [minus solvito --- pla]num fiat neive quis mag(istratus) neive pro mag(istratu) facito neive quis senator decernito q[uo ea pequnia] quae pro agreis loceis   aedificieis quei s(upra) s(cripti) s(unt) populo debetur debebiturve aliter exsigatur atque uteique in h(ace) l(ege) s(criptum) est / [quei agrum locum publicum in Africa emit emeritve --- sei ea pequnia quam eo nomine populo debet debebitve in diebus --- proxsumeis quibus is ager locus Romae publice venieit] venierit populo soluta non erit is pro eo agro loco in diebus CXX proxsumeis ea[rum summarum nomine] quae s(upra) s(criptae) s(unt) arb(itratu) pr(aetoris) quei inte(r) ceives tum Romae ious deicet satis subsignato / pr(aetor) quei inter ceives Romae ious de[icet --- nisei] praedium ante ea ob eum agrum locum   in   publico obliga[t]um erit in publicu[mve praes datus erit] agrum locum quo pro agro loco satis ex h(ace) l(ege) arb(itratu) pr(aetoris) subsignatum non erit pequnia praesenti vendito que[i ---] / [que]i ager locus in Africa est quei Romae publice veniei[t] venieritve quod eius agri [locei quei popul]eis libereis in Africa sunt quei [e]orum ameicitiam populi Romanei bello Poenicio proxsumo manserunt queive a[d imperatorem populi Romanei bello Poenicio proxsumo ex hostibus perfugerunt quibus propterea ager datus adsignatus est d(e) s(enatus)] / [s(ententia) eorum quisque habuerunt --- pro eo agro loco IIvir in diebus --- proxsumeis qu]ibus IIvir ex h(ace) [l(ege) fact]us creatusve erit facito quantum agri loci quoiusque in populi leiberei inve eo agr[o loco quei ager l]ocus perfugis datus / adsignatusve est ceivis Romanei ex h(ace) l(ege) factum erit quo pro agro loco ager loc[us ceivi Ro]mano ex h(ac) l(ege) // [commutatus redditusve non erit tantundem modum agri loci quoieique populo leibero perfugeisve det adsignetve --- II]vir quei ex h(ace) l(ege) factus creatusve erit is in diebus CL proxsumeis quibus factus creatusve erit facito quan[do Xvirei quei ex] lege Livia factei createive sunt fueruntve eis hominibus agrum in Africa dederunt adsignaveru[ntv]//e / quos stipendium // [pro eo agro populo Romano pendere oportet sei quid eius agri ex h(ace) l(ege) ceivis Romanei esse oportet oportebitve --- de agro quei publicus populi Romanei in Africa est tantundem quantum de agro stipendiario ex h(ac) l(ege) ceivis] Romanei esse oportet oportebitve is stipendiariei(s) det adsignetve idque in formas publicas facito ute[i referatur i(ta) u(tei) e r(e) p(ublica) f(ide)]q(ue) e(i) e(sse) v(idebitur) IIvir quei ex h(ac) l(ege) factus creatusve erit is facito in diebus CCL proxsumeis quibus h(ace) [l(ege)] // populus plebesve iuserit // [utei extra eum agrum locum quei ex lege Rubria quae fuit colono eive quei in colonei numero scriptus est datus adsignatus est --- quo pro agro loco ager locus com]mutatus redditusve non erit extraque eum agrum quei ager   intra   finis   populorum   leiber[o]rum   Uticensium H[adrumetinorum T]ampsitanorum Leptitanorum Aquil[l]itanorum Usalitanorum Teu/[d]alensium quom in ameicitiam p//opuli Romani proxumum // [venerunt fuit extraque eum agrum locum quei ager locus eis hominibus quei ad imperatorem populi Romani   bello   Poenicio   proxsumo   ex   hostibus   perfugerunt --- datus   adsignatusve est de s(enatus)] s(ententia) extra(que) eum agrum quei ager ex h(ace) l(ege) privatus factus erit quo pro agro loco ager locus redditus commutatusve [non erit extra]que eum agrum locum quem IIvir ex h(ace) l(ege) stipendiarieis dederit adsignaveritve / quod eius ex h(ace) l(ege) in [f]o//rmam publicam rellatum // [erit extraque eum agrum quem agrum --- P(ublius) Cornelius imperator leib]ereis regis Massinissae dedit habereve fruive iusi[t] extraque eum agrum locum ubei oppodum Char[tago] fuit qu[ondam extraqu]e eum agrum locum quem Xvirei quei ex [lege] Livia factei createive fuerunt Uticensibus relique//runt / adsignaverunt ceterum // agrum omnem quei in Africa est quei de eo agro vectigal decumas scripturamve pro pecore populo aut publicano dare debebunt quei ager eis ex h(ace) l(ege) datus redditus commutatus erit   habeant   possideant   fruanturve et pro eo agro loco vectigal decumas scripturamve quod post h(ace) l(ege) fruetur populo aut publicano dent --- queiquomque de eo agro vectigal decumas scripturamve pr]o pecore ex lege Sempronia dare non solitei sunt quei ager eis ex h(ace) l(ege) datus redditus commutatus eri[t quei eor]u[m eum agrum habebit] possidebit frueturve pro eo agro loco [n]e[i] vectigal neive decumas nei(ve) scripturam quod post // h(ace) l(ege) r(ogatum) fruetur dare debeto // [quem agrum locum populus Romanus ex h(ace) l(ege) locabit quem agrum locum Latinus peregrinusve ex h(ace) l(ege) possidebit is de eo agro loco --- vectigal decumas] scripturam populo aut publicano item dare debeto utei pro eo agro loco quem agrum locum populu[s Romanus ex h(ace) l(ege) locabit que]m agrum locum ceivis Romanus ex h(ace) l(ege) possidebit dare oportebit pr(aetor) quoius arb(itratu) pro agro loco // quei Romae publice venierit ex h(ace) l(ege) // [satis supsignari oportet --- praedia empto]ris ter tanti i[n]vito eo quei dabit accipito facitoque quei ex h(ace) l(ege) praedia dederit utei ei satis supsig[netur neive quis quid fax]sit quo minus ex h(ace) l(ege) praedium queiquomque velit supsignet pequniamve solvat praesque que//i quomque ex h(ace) l(ege) fieri volet fiat / [quantum vectigal decumas scripturamve pecoris eum quei agrum locum aedificium in Africa possidebit --- quei ager] locus populorum leibe[r]orum perfugarum non fuerit pro eo agro aedi[f]icio locoque ex l(ege) dicta q[uam L(ucius) Caecilius Cn(aeus) Domitius cen]s(ores) agri aedifici loci vectigalibusve publiceis fruendeis locandeis vendundeis legem deix//erunt publi/cano dare oportuit // [tantundem post h(anc) l(egem) rog(atum) quei agrum locum aedificium in Africa possidet possidebit --- publicano vectigal decumas scriptura]mque pecoris dare debeto neive amplius ea aliubeive aliterve dare debe[t]o pequsque ne[i aliter alieisve legibus] in eo agro pascito / quae vectigalia in Africa publica populi Romani sunt qua//e L(ucius) Caecilius Cn(aeus) Domiti(us) cens(ores) fruenda // [locaverunt vendideruntve queiquomque mag(istratus) post h(anc) l(egem) rog(atum) ea vectigalia locabit vendetve quominus   publicano   eam   legem   dicat --- quo   pl]us   populo dare debeat solvatque e(ius) h(ace) l(ege) n(ihilum) r(ogato) mag(istratus) prove mag(istratu) queive pro eo inperio iudicio [potestateve erit --- queiquomque quae] publica populi Romani in Africa sunt eruntve vectigalia fruenda locabit vendetve // quom ea vectigalia fruenda locabit vendetve // [nei eis vectigalibus legem deicito quo inviteis ieis quei eum agrum possidebunt publicano quid facere liceat --- quod ei non licuit facer]e ex lege dicta quam L(ucius) Caeci(lius) Cn(aeus) Dom(itius) cens(ores) quom eorum agrorum vectigalia fruenda locaverun[t vendideruntve   --- eis agris lege]m deixer[u]nt neive quo[d] in eis agris pequs [pas]cetur scripturae pecoris / lege(m) de[i]//cito quo inviteis eis quei eum agrum possidebunt // [aliter pascatur quam pastum est ex lege dicta quam L(ucius) Caecilius Cn(aeus) Domitius censores quom eorum agrorum vectigalia fruenda   locaverunt   vendideruntve legem deixerunt quae vectigalia fruenda in Africa Cn(aeus) Paperius co(n)s(ule)   vendidit   locavitve   qu]ominus   ea   lege   sient   pareantque   quam legem Cn(aeus) Paperius co(n)(ule) eis vendundeis e(ius) h(ace) (l(ege)) n(ihilum) r(ogato) quei [ager in Africa est --- quae viae in eo] agro ante quam Cartago capta est fuerunt eae // omnes publicae sunto / limitesque inter centurias // [--- IIvir quei ex h(ace) l(ege) factus creatusve erit sei apud eum quoi ager in Africa adsignatus est eum agrum professus erit ei eum agrum quem a] grum in eo numero agri professus erit quo in numero eum agrum quem is quoi adsigna[tus est professus erit profiteri non oportuit --- nei d]ato neive reddito neive adiudicato quei eam rem // [ita] / indicio fuerit ei eius agri quod is indicio eius // [quei eam rem ita indicaverit in eo numero agri quo non oportuit professus esse iudicatus erit --- partem --- magistratus quei de ea re iudicaverit dato adsignato quibuscum trans]actum est utei bona quae habuisent agrumque quei eis publice adsignatus esset haberent [possiderent fruerentur eis --- quantus] modus agri de eo agro quei eis publice [datus adsign]atus fuit / publice venieit tantundem modum // [agri de eo agro quei publicus populi Romani in Africa est quei ager publice non venieit --- magistratus commutato quei in Africa agrum possessionemve agrive possessionisve superficium habet possidetv]e fruiturve quem agrum possessionemve   quoiusve   agri  possessionisve superficium q(uaestor) pr(aetor)ve pu[blice vendiderit --- o]b eum / agrum locum possessione[m agrive superfic]ium scrip[t]uram pecoris nei dato neive // [vectigal solvito ---] is ager [e]x s(enatus) c(onsulto) datus adsignatus est ei agrei quei s(upra) s(cripti) s(unt) possessionesque ea omnia eorum h[ominum --- dum magistratus quo de e]a re i[n] ious aditum erit [ita de ea   re   iudicium   de]t / utei de ea re in [h(ace)] l(ege) s(criptum) est neive // [---]uos comportent quibus ex h(ace) l(ege) ager locus datus redditus commutatus adsignatus [est --- agrum locum ex h(ace) l(ege)] dari reddi adsignar[i --- e]um agrum locum ceivis / R[omanus] // [--- quei fructus in eo agro loco natei erunt] quodque   in   eo   agro loco vinei oleive fiet quae messis vindemiaque P(ublio) Cornelio L(ucio) C[alpurnio co(n)s(ulibus) posteave fiet --- eo]s fructus [--- q]uei eum agrum tum[---] // [quei ex h(ace) l(ege) IIvir factus   creatusve   erit   is   in   diebus --- proxsume]is quibus ex h(ace) l(ege) IIvir factus creatusve / [e]rit ag[ru]m   locum   quei   Corinthiorum   [fuit --- e]xtra   eum ag[rum locum ---] // [--- agrum locum] quem ex / h(ace) l(ege) venire oportebit omnem me[tiun]dum terminosque statui [curato --- eu]m a[grum --- opu]sque loc[at]o   /   eique   operei   diem   deicito   u[bei   perf]ectum   siet facitoque [--- quod eius] agri loci aedifici quoieiqu[e emptum] / erit is eius pequniae q[uam --- manceps prae]videsque nei magis solutei sun[to eaque] nomina mancupum / [praevidum is quaestor quei aerarium provinciam optinebit in tabuleis publiceis scripta habeto --- ab ipsis here]dibusque eorum persequtio e[sto] / [quei] ager locus aedif[icium --- populo]   dare   damnas   esto   pr(aetor) [prove pr(aetore) quo de ea] re / in ious adi[tum erit ---]i venerit n[---]iei [ // ] possesi[ones // ]pli[
 

 
Fragments of the Lex Agraria.
Fragments of the Lex Agraria ( Bruns, Fontes.., 1909, p. 58 ).
 


►  Bibliography
 
 

Orsini in Agustín, De Legibus et Senatus Consultis, Roma, 1583 ; Gruter, Inscriptionum Romanarum Corpus absolutissimum, Heidelberg, 1602, pp. 202-203 ; Muratori, Novus thesaurus veterum inscriptionum..., II, Milano, 1740, p. 574 ;
Rudorf, ZGR, 10, 1839, pp. 1-194 ; Huschke, Kritische Jahrbücher für deutsche Rechtswissenschaft, 5, 1841, pp. 579-620 ; Göttling, Funfzehn römische Urkunden auf Erz und Stein nach den Originalen neu verglichen und herausgegeben, Halle, 1845, pp. 30-35 ; Zumpt, Commentationes Epigraphicae, I, Berlin, 1850 ; CIL, I1 (1863), n. 200 ; Karlowa, Römische Rechtsgeschichte, I, Leipzig, 1885, pp. 433-437 ; CIL XI, 1 (1888), n. 364a ; Weber, Die römische Agrargeschichte, Stuttgart, 1891 ; Mommsen, GS, I (1905), pp. 65-145 ; Maschke, Zur Theorie und Geschichte der römischen Agrargesetze, Tübingen, 1906 ; Bruns, Fontes iuris Romani antiqui, I, Tübingen, 1909, pp. 73-89, n. 11 ; Hardy, JP, 31, 1910, pp. 268-286 = Laws, pp. 35-55 ; Cardinali, Studi graccani, Genoa, 1912 ; Caspari, Klio, 13, 1913, pp. 184-198 ; Hardy, JP, 32, 1913, pp. 96-106 ; Thompson, CR, 27, 1913, pp. 23-24 ; CIL I2 (1918), n. 585 ; Niccolini, RAL, 1919, p. 189 ; CIL XI, Add. (1926), p. 1234 ; Saumagne, Phil, 53, 1927, pp. 50-80 ; Carcopino, Autours des Gracques, Paris, 1928 ; Gelzer, Gnomon, 1929, p. 626 ; Levi, RFIC, 57, 1929, pp. 231-240 = Il tribunato della plebe, Milan, 1978, pp. 45-51 ; Piganiol, Annales, I, 1929, pp. 382-389 = Scripta Varia, II, pp. 330-341 ; Larsen, CP, 25, 1930, p. 279 ; CIL I2 (1931), pp. 723 and 739 ; d'Arms, AJP, 1935, p. 326 ; Zancan, Ager publicus, Padua, 1935 ; Girard, Textes de droit romain, 6th ed., Paris, 1937, pp. 46 ss. ; Bozza, La "possessio" dell ager publicus, Napoli, 1938 ; Göhler, Rom and Italien, Breslau, 1939 ; Kaser, ZSS, 62, 1941, pp. 1-81 ; Riccobono, FIRA I, Firenze, 1941, pp. 102-121, n. 8 ; CIL I2 (1943), p. 832 ; Tibiletti, Ath, 38, 1950, pp. 183-266 ; Broughton, Magistrates of the Roman Republic, I, New York 1951, p. 542, n. 3 ; Burdese, Studi sull'ager publicus, Torino, 1952 ; Wenger, Die Quellen des römischen Rechts, Wien, 1953, p. 373 ; Caillemer & Chevallier, Annales, 9, 1954, pp. 433-460 ; Serrao, La "iurisdictio" del pretore peregrino, Milano, 1954, pp. 57-74 ; Tibiletti, Actes du Congrès Int. Sciences Hist., 1955, pp. 235-292 ; Douglas, AJP, 77, 1956, pp. 376-395 / 78, 1957, p. 89 ; Chevallier, MEFR, 70, 1958, pp. 61-128 ; Johnson, Coleman-Norton & Bourne, Ancient Roman Statutes, Austin, 1961, pp. 50-57, n. 51 ; Badian, St. Biondi, I, Milano, 1963, pp. 187-196 = Studies in Greek and Roman History, 1964, pp. 230-246 ; Hinrichs, ZSS, 83, 1966, pp. 252-307 ; Hinrichs, Historia, 18, 1969, pp. 521-544 ; Mattingly, JRS, 59, 1969, pp. 129-143 / 60, 1970, pp. 154-168 ; Johannsen, Die Lex Agraria des Jahres 111 v. Chr. Text und Kommentar, Diss., München, 1971 ; Mattingly, Latomus, 30, 1971, pp. 281-293 ; Badian, ANRW, I, 1, 1972, pp. 668-731 ; Flach, HZ, 217, 1973, pp. 265-295 ; Molthagen, Historia, 22, 1973, pp. 423-458 ; Meister, Historia, 23, 1974, pp. 86-97 ; Pani, Annali della Facoltà di Lettere e Filosofia dell'Università degli Studi di Bari, 19-20, 1976-7, pp. 131-146 ; Girard & Senn, Les lois des Romains, Napoli, 1977, pp. 107-126, n. 8 ; Develin, Antichthon, 12, 1978, pp. 45-50 ; Bauman, Historia, 28, 1979, pp. 385-408 ; Develin, Antichthon, 13, 1979, pp. 48-55 ; Stockton, The Gracchi, Oxford, 1979 ; Lemosse, Hommage R. Besnier, Paris, 1980, pp. 119-125 = Études romanistiques, Clermont-Ferrand, 1991, pp. 99-105 ; Nicolet, Annales, 35, 1980, pp. 871-894 = Tra Grecia e Roma, Roma, 1980, pp. 93-110 ; Richardson, JRS, 70, 1980, pp. 1-11 ; de Neeve, Colonus, Amsterdam, 1984 ; Bringmann, Die Agrarreform des Tiberius Gracchus : Legende und Wirklichkeit, Stuttgart, 1985 ; CIL I2 (1986), pp. 910-12 ; de Martino, Nuovi studi di economia e diritto romano, Roma, 1988, pp. 163-187 ; AE 1990, n. 18 ; Bleicken, Fest. Classen, Stuttgart, 1990, pp. 101-131 ; Lintott, RHD, 1990, pp. 1-11 ; North, Apodosis. Essays Presented to Dr W. W. Cruickshank to Mark His Eightieth Birthday, London, 1992, pp. 75-83 ; Lintott, Judicial Reform and Land Reform in the Roman Republic, Cambridge, 1993 ; Crawford et al., Roman Statutes, I, London, 1996, pp. 113-180, n. 2 ; AE 1998, n. 58 = 2001, n. 64, 65 and 206 ; Leveau in Laffont, Transhumance et estivage en occident des origines aux enjeux actuels : Actes des XXVIes Journées internationales d'histoire de l'Abbaye de Flaran (2004), Toulouse, 2006, p. 94 ; Bispham, From Asculum to Actium : the municipalization of Italy from the Social War to Augustus, Oxford, 2007, pp. 60 ss. ; Pasa in Rico, Sicile antique : Pyrrhus en Occident, Toulouse, 2009, p. 270 ; Lepore, Introduzione allo studio dell'epigrafia giuridica latina, Milano, 2010, pp. 170-171 ; Roselaar, Public Land in the Roman Republic : A Social and Economic History of Ager Publicus in Italy, 396-89 BC, Oxford, 2010, pp. 271 ss.
 
 
►  Source : Eleven fragments of a large bronze tablet discovered in Rome, Italy, prior to 1521.
 


English translation