LEX RHODIA DE IACTU
   
( 9th century BC ? )

 
Theodor Mommsen ( 1817-1903 )
 
►  D. XIV
►  Sent. II
 
Digesta, XIV, 2 ( Mommsen & Krueger, Berlin, 1954 ).
 
 
1 [ Paulus ].  Lege Rodia cavetur, ut, si levandae navis gratia iactus mercium factus est, omnium contributione sarciatur quod pro omnibus datum est.
2 [ Paulus ], pr. Si laborante nave iactus factus est, amissarum mercium domini, si merces vehendas locaverant, ex locato cum magistro navis agere debent : is deinde cum reliquis, quorum merces salvae sunt, ex conducto, ut detrimentum pro portione communicetur, agere potest. Servius quidem respondit ex locato agere cum magistro navis debere, ut ceterorum vectorum merces retineat, donec portionem damni praestent. Immo etsi ‘ non ’ retineat merces magister, ultro ex locato habiturus est actionem cum vectoribus : quid enim si vectores sint, qui nullas sarcinas habeant ? Plane commodius est, si sint, retinere eas. At si non totam navem conduxerit, ex conducto aget, sicut vectores, qui loca in navem conduxerunt : aequissimum enim est commune detrimentum fieri eorum, qui propter amissas res aliorum consecuti sunt, ut merces suas salvas haberent. 1. Si conservatis mercibus deterior facta sit navis aut si quid exarmaverit, nulla facienda est collatio, quia dissimilis earum rerum causa sit, quae navis gratia parentur et earum, pro quibus mercedem aliquis acceperit : nam et si faber incudem aut malleum fregerit, non imputaretur ei qui locaverit opus. Sed si voluntate vectorum vel propter aliquem metum id detrimentum factum sit, hoc ipsum sarciri oportet. 2. Cum in eadem nave varia mercium genera complures mercatores coegissent praetereaque multi vectores servi liberique in ea navigarent, tempestate gravi orta necessario iactura facta erat : quaesita deinde sunt haec : an omnes iacturam praestare oporteat et si qui tales merces imposuissent, quibus navis non oneraretur, velut gemmas margaritas ? Et quae portio praestanda est ? Et an etiam pro liberis capitibus dari oporteat ? Et qua actione ea res expediri possit ? Placuit omnes, quorum interfuisset iacturam fieri, conferre oportere, quia id tributum observatae res deberent : itaque dominum etiam navis pro portione obligatum esse. Iacturae summam pro rerum pretio distribui oportet. Corporum liberorum aestimationem nullam fieri posse. Ex conducto dominos rerum amissarum cum nauta, id est cum magistro acturos. Itidem agitatum est, an etiam vestimentorum cuiusque et anulorum aestimationem fieri oporteat : et omnium visum est, nisi si qua consumendi causa imposita forent, quo in numero essent cibaria : eo magis quod, si quando ea defecerint in navigationem, quod quisque haberet in commune conferret. 3. Si navis a piratis redempta sit, servius ofilius labeo omnes conferre debere aiunt : quod vero praedones abstulerint, eum perdere cuius fuerint, nec conferendum ei, qui suas merces redemerit. 4. Portio autem pro aestimatione rerum quae salvae sunt et earum quae amissae sunt praestari solet, nec ad rem pertinet, si hae quae amissae sunt pluris veniri poterunt, quoniam detrimenti, non lucri fit praestatio. Sed in his rebus, quarum nomine conferendum est, aestimatio debet haberi non quanti emptae sint, sed quanti venire possunt. 5. Servorum quoque qui in mare perierunt non magis aestimatio facienda est, quam si qui aegri in nave decesserint aut aliqui sese praecipitaverint. 6. Si quis ex vectoribus solvendo non sit, hoc detrimentum magistri navis non erit : nec enim fortunas cuiusque nauta excutere debet. 7. Si res quae iactae sunt apparuerint, exoneratur collatio : quod si iam contributio facta sit, tunc hi qui solverint agent ex locato cum magistro, ut is ex conducto experiatur et quod exegerit reddat. 8. Res autem iacta domini manet nec fit adprehendentis, quia pro derelicto non habetur.
3 [ Papinianus ]. Cum arbor aut aliud navis instrumentum removendi communis periculi causa deiectum est, contributio debetur.
4 [ Callistratus ], pr. Navis onustae levandae causa, quia intrare flumen vel portum non potuerat cum onere, si quaedam merces in scapham traiectae sunt, ne aut extra flumen periclitetur aut in ipso ostio vel portu, eaque scapha summersa est, ratio haberi debet inter eos, qui in nave merces salvas habent, cum his qui in scapha perdiderunt, proinde tamquam si iactura facta esset : idque Sabinus quoque libro secundo responsorum probat. Contra si scapha cum parte mercium salva est, navis periit, ratio haberi non debet eorum, qui in nave perdiderunt, quia iactus in tributum nave salva venit. 1. Sed si navis, quae in tempestate iactu mercium unius mercatoris levata est, in alio loco summersa est et aliquorum mercatorum merces per urinatores extractae sunt data mercede, rationem haberi debere eius, cuius merces in navigatione levandae navis causa iactae sunt, ab his, qui postea sua per urinatores servaverunt, Sabinus aeque respondit. Eorum vero, qui ita servaverunt, invicem rationem haberi non debere ab eo, qui in navigatione iactum fecit, si quaedam ex his mercibus per urinatores extractae sunt : eorum enim merces non possunt videri servandae navis causa iactae esse, quae perit. 2. Cum autem iactus de nave factus est et alicuius res, quae in navi remanserunt, deteriores factae sunt, videndum, an conferre cogendus sit, quia non debet duplici damno onerari et collationis et quod res deteriores factae sunt. Sed defendendum est hunc conferre debere pretio praesente rerum : itaque verbi gratia si vicenum merces duorum fuerunt et alterius aspargine decem esse coeperunt, ille cuius res integrae sunt pro viginti conferat, hic pro decem. Potest tamen dici etiam illa sententia distinguentibus nobis, deteriores ex qua causa factae sunt, id est utrum propter iacta nudatis rebus damnum secutum est an vero alia ex causa, veluti quod alicubi iacebant merces in angulo aliquo et unda penetravit. Tunc enim conferre debebit : an ex priore causa collationis onus pati non debet, quia iactus etiam hunc laesit ? Adhuc numquid et si aspargine propter iactum res deteriores factae sunt ? Sed distinctio suptilior adhibenda est, quid plus sit, in damno an in collatione : si verbi gratia hae res viginti fuerunt et collatio quidem facit decem, damnum autem duo, deducto hoc, quod damnum passus est, reliquum conferre debeat. Quid ergo, si plus in damno erit quam in collatione ? Ut puta decem aureis res deteriores factae sunt, duo autem collationis sunt. Indubitate utrumque onus pati non debet : sed hic videamus, num et ipsi conferre oporteat. Quid enim interest iactatas res meas amiserim an nudatas deteriores habere coeperim : nam sicut ei qui perdiderit subvenitur, ita et ei subveniri oportet, qui deteriores propter iactum res habere coeperit. Haec ita Papirius fronto respondit.
5 [ Hermogenianus ], pr. Amissae navis damnum collationis consortio non sarcitur per eos, qui merces suas naufragio liberaverunt : nam huius aequitatem tunc admitti placuit, cum iactus remedio ceteris in communi periculo salva navi consultum est. 1. Arbore caesa, ut navis cum mercibus liberari possit, aequitas contributionis habebit locum.
6 [ Iulianus ]. Navis adversa tempestate depressa ictu fulminis deustis armamentis et arbore et antemna hipponem delata est ibique tumultuariis armamentis ad praesens comparatis ostiam navigavit et onus integrum pertulit : quaesitum est, an hi, quorum onus fuit, nautae pro damno conferre debeant. Respondit non debere : hic enim sumptus instruendae magis navis, quam conservandarum mercium gratia factus est.
7 [ Paulus ]. Cum depressa navis aut deiecta esset, quod quisque ex ea suum servasset, sibi servare respondit, tamquam ex incendio.
8 [ Iulianus ]. Qui levandae navis gratia res aliquas proiciunt, non hanc mentem habent, ut eas pro derelicto habeant, quippe si invenerint eas, ablaturos et, si suspicati fuerint, in quem locum eiectae sunt, requisituros : ut perinde sint, ac si quis onere pressus in viam rem abiecerit mox cum aliis reversurus, ut eandem auferret.
9 [ Maecianus ]. Aciwsis Eudaimonos Nikomydews pros Antwninon basilea. Kurie basileu Antwnine, naufragion poiysantes en ty Italia diyrpagymen hupo twn dymosiwn twn tas Kukladas nysous oikountwn. Antwninos eipen Eudaimoni. Egw men tou kosmou kurios, ho de nomos tys valassys. Tw nomw twn Hrodiwn krinesvw tw nautikw, en ohis mytis twn hymeterwn autw nomos enantioutai. Touto de auto kai ho veiotatos Augoustos ekrinen. Id est : Petitio Eudaemonis Nicomedensis ad imperatorem Antoninum. Domine imperator Antonine, cum naufragium fecissemus in Italia [immo in Icaria], direpti sumus a publicis [immo a publicanis], qui in Cycladibus insulis habitant. Antoninus dicit Eudaemoni. Ego orbis terrarum dominus sum, lex autem maris, lege Rhodia de re nautica res iudicetur, quatenus nulla lex ex nostris ei contraria est. Idem etiam divus Augustus iudicavit.
10 [ Labeo ], pr. Si vehenda mancipia conduxisti, pro eo mancipio, quod in nave mortuum est, vectura tibi non debetur. Paulus : immo quaeritur, quid actum est, utrum ut pro his qui impositi an pro his qui deportati essent, merces daretur : quod si hoc apparere non poterit, satis erit pro nauta, si probaverit impositum esse mancipium. 1. Si ea condicione navem conduxisti, ut ea merces tuae portarentur easque merces nulla nauta necessitate coactus in navem deteriorem, cum id sciret te fieri nolle, transtulit et merces tuae cum ea nave perierunt, in qua novissime vectae sunt, habes ex conducto locato cum priore nauta actionem. Paulus : immo contra, si modo ea navigatione utraque navis periit, cum id sine dolo et culpa nautarum factum esset. Idem iuris erit, si prior nauta publice retentus navigare cum tuis mercibus prohibitus fuerit. Idem iuris erit, cum ea condicione a te conduxisset, ut certam poenam tibi praestaret, nisi ante constitutum diem merces tuas eo loci exposuisset, in quem devehendas eas merces locasset, nec per eum staret, quo minus remissa sibi ea poena spectaret. Idem iuris in eodem genere cogitationis observabimus, si probatum fuerit nautam morbo impeditum navigare non potuisse. Idem dicemus, si navis eius vitium fecerit sine dolo malo et culpa eius. 2. Si conduxisti navem amphorarum duo milium et ibi amphoras portasti, pro duobus milibus amphorarum pretium debes. Paulus : immo si aversione navis conducta est, pro duobus milibus debetur merces : si pro numero impositarum amphorarum merces constituta est, contra se habet : nam pro tot amphoris pretium debes, quot portasti.
 
Pauli Sententiae, II, 7 ( FIRA II, Firenze, 1940 ).
 
 
1. Levandae navis gratia iactus cum mercium factus est, omnium intributione sarciatur, quod pro omnibus iactum est. 2. Nave vel arbore vi tempestatis amissa vectores ad contributionem tenentur, nisi ipsis arborem salutis causa eruentibus navis salva sit. 3. Iactu navis levata si perierit, extractis aliorum per urinatores mercibus eius quoque rationem haberi placuit, qui merces salva nave iactavit. 4. Levandae navis gratia merces in scapham transiectas atque ideo amissas intributione earum quae in navi salvae sunt refici convenit: nave autem perdita conservatae cum mercibus scaphae ratio non habetur. 5. Collatio intributionis ob iactum salva nave fieri debet.
 

 
►  Bibliography
 
  
Dareste, Phil, 29, 1905, pp. 1-29 ; Ashburner, The Rhodian Sea-Law. Edited from the Manuscripts, Oxford, 1909 ; Palazzo, Lex Rhodia, Parma, 1919 ; Beseler, Beiträge zur Kritik der römischen Rechtsquellen, Tübingen 1920, p. 130 ; Kreller, Zeitschrift für Handels und Konkursrecht, 85, 1921, pp. 257-367 ; Freshfield, A Manuel of Later Roman Law. The Ecloga of Leo III and ConstantineV, and on the Procheiros Nomos of Basil I, Including the Rhodian Law of the Sea, Cambridge, 1927 ; Huvelin, Études d'histoire du droit commercial romain, Paris, 1929, pp. 184-194 ; Hubrecht, Quelques observations sur l'interprétation romaine de la lex Rhodia de iactu, Bordeaux, 1934 ; de Martino, Rivista del diritto della navigazione, III, 1938 ; Solazzi, Rivista del diritto della navigazione, VI, 1939 ; Schwind, Römisches Recht, I, Wien 1950, p. 322 ; de Robertis, St. Arangio Ruiz, III, Napoli, 1952, pp. 155-173 ; Wenger, Die Quellen des römischen Rechts, Wien, 1953, pp. 697-698 ; Wieacker, St. Albertario, I, Milano, 1953, pp. 513-517 ; Monier, Manuel de droit romain. Les obligations, 5th ed., Paris, 1954, pp. 175-176, n. 132 ; Zachariä von Lingenthal, Geschichte des griechischrömischen Rechts, Aalen, 1955 ; Rongé, Recherches sur l’organisation du commerce maritime en Méditerranée sous l’Empire romain, Paris, 1966, pp. 397-409 ; Wesener, Fest. Bärmann, München, 1975, pp. 31-51 ; Purpura, AUPA, 36, 1976, pp. 69-87 ; Marinovic, Symposium Pomorsko osiguranje (Marine Insurance), Dubrovnik, 1981 ; Fina, Rodos 2400 Chronia, Rodos, 1992 ; Wagner, RIDA, 44, 1997, pp. 357-380 ; Heutger, Contribution for the Bregstein Congress (Amsterdam, October 2000), Deventer, 2001, pp. 217-223 ; Purpura, AUPA, 47, 2002, pp. 275-292 ; Chevreau, Tijdschrift, 73, 2005, pp. 67-80.