EPISTULA PAULI FABII MAXIMI PROCONSULIS ASIAE
   
ET DECRETA DE FASTIS PROVINCIALIBUS
   
Letter of Paulus Fabius Maximus concerning the birthday of Augustus
  
( 9 BC )
 
    
( R. K. Sherk, Roman Documents from the Greek East, Baltimore, 1969, pp. 328-337, n. 65 ).
 
 
A. The Proconsul's Letter
[- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -] | [. . παρ]ὰ τῶν πρότ[ερ]ον παρειλ[ήφαμεν - - - - - - - - - -- - - - -]   |   [. . . . .] τῶν   θεῶν   [ε]ὐμενὲς   κα[ὶ - - - - - - - - - - - - - - - - - - -]   |   [πότ]ε̣ρ̣ον   ἡδείων   ἢ ὠφελ[ιμω]τ[έρα ἐ]στὶν ἡ τοῦ θειοτάτου Καίσαρος γενέ-|θλιος ἡμέρα, ἣν τῆι τῶν πάντων ἀρχῆι ἴσηι δικαίως ἂν εἶναι ὑπ[ολά]βοιμεν, | καὶ εἰ μὴ τῆι φύσι, τῶι γε χρησίμωι, εἴ γε οὐδὲ[ν ο]ὐχὶ διαπεῖπτον καὶ εἰς ἀτυ-|χὲς μεταβεβηκὸς σχῆμα ἀνώρθωσεν, ἑτέραν τε ἔδωκεν πάντι τῶι | κόσμωι ὄψιν, ἥδιστα ἂν δεξαμένωι φθοράν, εἰ μὴ τὸ κοινὸν πάντων εὐ-|τύχημα ἐπεγεννήθηι Καῖσαρ. διὸ ἄν τις δικαίως ὑπολάβοι  τοῦτο  ἁτῶι | ἀρχὴν  τοῦ  βίου  καὶ  τῆς  ζωῆς  γεγονέναι,  ὅ  ἐστιν  πέρας  καὶ  ὅρος τοῦ με-|ταμέλεσθαι, ὅτι γεγέννηται· καὶ ἐπεὶ οὐδεμιᾶς ἂν ἀπὸ ἡμέρας εἴς | τε τὸ κοινὸν καὶ εἰς τὸ ἴδιον ἕκαστος ὄφελος εὐτυχεστέρας λάβοι | ἀφορμὰς ἢ τῆς πᾶσιν γενομένης εὐτυχοῦς, σχεδόν τε συμβαίνει | τὸν αὐτὸν ταῖς ἐν Ἀσίαι πόλεσιν καιρὸν εἶναι τῆς εἰς τὴν ἀρχὴν εἰσόδου, | δηλονότι κατά τινα θήαν βούλησιν οὕτως τῆς τάξεως προτετυπωμέ-|νης, ἵνα ἀφορμὴ γένοιτο τῆς εἰς τὸν Σεβαστὸν τιμῆς, καὶ ἐπε[ὶ δύσκο]-|[λο]ν μέν ἐστιν τοῖς τοσούτοις αὐτοῦ εὐεργετήμασιν κατ’ ἴσον εὐχαρισ-|τεῖν, εἰ μὴ παρ’ ἕκαστα ἐπινοήσαιμεν τρόπον τινὰ τῆς ἀμείψε[ως,] | [ἥδειον] δ’ ἂν ἄνθρωποι τὴν κοινὴν πᾶσιν ἡμέραν γενέθλιον ἀγά[γοιεν] | [ἐ]ὰν προσγένηται αὐτοῖς καὶ ἰδία τις διὰ τὴν ἀρχὴν ἡδονή, δοκεῖ μοι | πασῶν τῶν πολειτηῶν εἶναι μίαν καὶ τὴν αὐτὴν νέαν νουμηνίαν | τὴν τοῦ θηοτάτου Καίσαρος γενέθλιον, ἐκείνην τε πάντας εἰς τὴν | ἀρχὴν ἐνβαίνειν, ἥτις ἐστὶν πρὸ ἐννέα καλανδῶν Ὀκτωβρίων, ὅπως | καὶ περισσότερον τειμηθῆ προσλαβομένη ἔξωθέν τινα θρησκήαν καὶ | μᾶλλον πᾶσιν γένηται γνώριμος· ἣν οἴομαι καὶ πλείστην εὐχρηστίαν | τῆι ἐπαρχήᾳ παρέξεσθαι. ψήφισμα δὲ ὑπὸ τοῦ κοινοῦ τῆς Ἀσίας δεή-|σει γραφῆναι πάσας ἐνπεριειληφὸς τὰς ἀρετὰς αὐτοῦ, ἵνα τὸ ἐπινοη-|θὲν ὑφ’ ἡμῶν εἰς τὴν τειμῆν τοῦ Σεβαστοῦ μείνῃ αἰώνιον. προστάξω | δὲ χαραχθὲν <ἐν> τῇ στήλῃ τὸ ψήφισμα ἐν τῷ ναῷ ἀνατεθῆναι, προστά-|ξας τὸ διάταγμα ἑκατέρως γραφέν.
Sequuntur decreta duo concilii provincialis
B. The Latin Fragments of the Proconsul's Letter
Apameia
[- - - iuc]undior an salubrior principis nost[ri natalis - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -] | [- - -] cumque non ullo ex die feliciora et privatim singulis et universis publice [trahi possint auspicia - -] | [- - -] quem Graeci suo nomine diem nean numenian appellant eum clarissimi viri Caesaris [natalem - - - -] | [- - -] nonus XXX decumus XXXI undecumus XXX duodecumus XXXI interkalaris interpone[tur - - - - - - - - -] | [- -]νες καθἰερωθεἰσας εἵτε δἰὰ θρησκε[ἰαν - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -]
Dorylaion
[propterea recte homines existimant hoc sibi principium] | <vitae, q>uod paenitendi <f>uerit natos se esse <fi>nis. | c<u>m<q>ue non u<l>lo ex die feliciora et <p>rivatim sin<g>ulis et uni-|versis publice trahi possint aus<pici>a <q>uam ex eo, <q>uem felicissi-|mum communiter (credunt), fere autem omnium in Asia  <ci>vitatium  idem | temp<us>an(n)i  novi  in(i)tiumq<u>e magist{e}ratuum sit, in <q>uod <f>o<rt>ui-|to, videlice<t> ut hono(r)are(t)ur, <p>rin<ci>pis nostri nata<l>is incidit, vel | <q>uia tot er<g>a divina merita <g>rat<um> esse di<ff>icile est nisi omnis | pietatis temptetu<r> materia, vel <q>uia <dies est> pro<p>ria <cuiq>ue | <l>aetitia in<g>ressui honor<i>s <st>atu<t>us, publicum videtu<r> diem [- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -]um |  [- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -]om |
[- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -]AVNIA TNSA | [- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -] ha<b>ebit u<til>itatem  et  |  [- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -]tissimo  dierum  IC  autem  E | [- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -]<q>ue <G>raecos DERICI NVN | [- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -]NRIA LI Ca<e>saris trahentis | [- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -]  H L  Caesar  ANOC  ARNXX S | [- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -]
C. The Appendix (?) to the Proconsul's Letter in the Apameian Copy
Col. I
[- - - - - - - - - - -] γραφέν.  Τοὺς | [- - - - - - - - - - - -] τὸν  ἀριθμὸν | [- - - - - - - - - - - -]ς  ἀπὸ  τῆς πρὸ | [- - - - - - - - - - - - ] Καίσαρος ως | [- - - - - - - - - - - - -]ΑΙΟΝΠΕΙΚΑΙ | [- - - - - - - - - - - - -]ΙΣΣΙΙΝ τὸν Σε-|βαστὸν (?)- - - - - - - -]ιον[- - -]λλ | [- - - - - - - - - - - - -]ΛΛΤΙΙΕΟΜ | [- - - - - - - - - - - - - - - - - -] |
Col. II
μηδὲ ἔσται μία ἡμέρα δύο μέσων γενομένων [ἐτῶν] | κατὰ τὴν Ῥωμαϊ[κ]ὴν συνήθηαν. | vacat
Sequuntur decreta concilii provincialis
D. The Two Decrees of the Koinon
Ἕδοξεν τοῖς ἐπὶ τῆς Ἀσίας | Ἕλλησιν, γνώμῃ τοῦ ἀρχιερέως Ἀπολλωνίου τοῦ Μηνοφίλου Ἀζανίτου· | ἐπε[ιδὴ ἡ θείως] διατάξασα τὸν βίον ἡμῶν πρόνοια σπουδὴν εἰσεν[ενκα]-|[μ]ένη καὶ φιλοτιμίαν τὸ τεληότατον   τῶι   βίωι   διεκόσμη[σεν   ἀγαθὸν] | ἐνενκαμένη   τὸν   Σεβαστόν,   ὃν   εἰς   εὐεργεσίαν ἀνθρώ[πων] ἐπλή-|ρωσεν ἀρετῆς, <ὥ>σπερ ἡμεῖν καὶ τοῖς μεθ’ ἡ[μᾶς σωτῆρα χαρισαμένη] | τὸν παύσαντα μὲν πόλεμον, κοσμήσοντα [δὲ εἰρήνην, ἐπιφανεὶς δὲ] | ὁ Καῖσαρ τὰς ἐλπίδας τῶν προλαβόντων [εὐανγέλια πάντων ὑπερ]-|έθηκεν, οὐ μόνον τοὺς πρὸ αὐτοῦ γεγονότ[ας εὐεργέτας ὑπερβα-|λόμενος, ἀλλ’ οὐδ’ ἐν τοῖς ἐσομένοις ἐλπίδ[α ὑπολιπὼν ὑπερβολῆς,] | ἤρξεν δὲ τῶι κόσμωι τῶν δι’ αὐτὸν εὐανγελί[ων ἡ γενέθλιος ἡμέ]ρα | τοῦ θεοῦ, τῆς δὲ Ἀσίας ἐψηφισμένης ἐν Σμύρνῃ [ἐπὶ ἀνθυ]π̣άτου | Λευκίου Οὐολκακίου Τύλλου, γραμματεύοντος Παπ[ίωνος Διοσιεριτοῦ] | τῶι μεγίστας γ’ εἰς τὸν θεὸν καθευρόντι τειμὰς εἶναι στέφανον, | Παῦλλος Φάβιος Μάξιμος ὁ ἀνθύπατος τῆς ἐπαρχήας εὐεργέτης | ἀπὸ τῆς ἐκείνου δεξιᾶς καὶ [γ]νώμης ἀπεσταλμένος ξὺν τοῖς ἄλλοις | οἷς εὐεργέτησεν τὴν ἐπαρχήαν, ὧν εὐεργεσιῶν τὰ μεγέθη λόγος | εἰπεῖν οὐδεὶς ἂν ἐφίκοιτο, καὶ τὸ μέχρι νῦν ἀγνοηθὲν ὑπὸ τῶν Ἑλλή-|νων εἰς τὴν τοῦ Σεβαστοῦ τειμὴν εὕρετο, τὸ ἀπὸ τῆς ἐκείνου γενέ-|σεως ἄρχειν τῷ βίῳ τὸν χρόνον· διὸ τύχῃ ἀγαθῇ καὶ ἐπὶ σωτηρίᾳ δεδό-|χθαι τοῖς ἐπὶ τῆς Ἀσίας Ἕλλησι, ἄρχειν τὴν νέαν νουμηνίαν πάσα[ις] | ταῖς πόλεσιν τῇ πρὸ ἐννέα καλανδῶν Ὀκτωβρίων, ἥτις ἐστὶν γενέ-|θλιος ἡμέρα τοῦ Σεβαστοῦ. ὅπως δὲ ἀεὶ ἡ {τε} ἡμέρα | στοιχῇ καθ’ ἑκάσ-|την πόλιν, συνχρηματίζειν τῇ Ῥωμαϊκῇ καὶ τὴν Ἑλληνικὴν ἡμέραν. | ἄγεσθαι δὲ τὸν πρῶτον μῆνα Καίσαρα, καθὰ καὶ προεψήφισται, ἀρχόμε-|νον ἀπὸ πρὸ ἐννέα μὲν καλανδῶν Ὀκτωβρίων, γενεθλίου δὲ ἡμέρας | Καίσαρος, τὸν δὲ ἐψηφισμένον στέφανον τῷ τὰς μεγίστας εὑρόντι | τειμὰς ὑπὲρ Καίσαρος δεδόσθαι Μαξίμωι τῶι ἀνθυπάτωι, ὃν καὶ ἀεὶ | ἀναγορεύεσθαι ἐν τῷ γυμ[νι]κῷ ἀγῶνι τῶι ἐν Περγάμωι    τῶν    Ῥω[μα]ίων | Σεβαστῶν,    ὅτι   στεφανοῖ   [ἡ   Ἀσ]ία   Παῦλον   Φάβιον   Μάξιμον εὐ[σεβ]έ[σ]-|τατα παρευρόντα τὰς εἰς Καίσαρα τειμάς. ὡσαύτως δὲ ἀνα[γορεύ]εσ-|θαι καὶ ἐν τοῖς ἀγομένοις κατὰ πόλιν ἀγῶσιν τῶν Καισαρήων. | ἀναγραφῆναι δὲ τὸ δελτογράφημα τοῦ ἀνθυπάτου καὶ τὸ ψήφισμα τῆς | Ἀσίας ἐν στήλῃ λευκολίθωι, ἣν καὶ τεθῆναι ἐν τῶι τῆς Ῥώμης καὶ τοῦ | Σεβαστοῦ τεμένει. προνοῆσαι δὲ καὶ τοὺς καθ’ ἕτος ἐκδίκους ὅπως | ἐν ταῖς ἀφηγουμέναις τῶν διοικήσεων πόλεσιν ἐν στήλαις λευ-|κολίθοις ἐνχαραχθῇ τό τε δελτογράφημα τοῦ Μαξίμου καὶ τὸ τῆς Ἀσίας | ψήφισμα, αὗταί τε αἱ στῆλαι τεθῶσιν ἐν τοῖς Καισαρήοις. ἀχθήσονται | οἱ μῆνες κατὰ τάδε. Καῖσαρ ἡμερῶν λαʹ, Ἀπελλαῖος ἡμερῶν λʹ, | Αὐδναῖος ἡμερῶν λαʹ, Περίτιος ἡμερῶν λαʹ, Δύστρος κηʹ, Ξανδικός λαʹ, | Ἀρτεμισιὼν ἡμερῶν λʹ, Δαίσιος λαʹ, Πάνημος λʹ, Λῶος λαʹ, Γορπιαῖος λαʹ, | Ὑπερβερεταῖος λʹ· ὁμοῦ ἡμέραι τξεʹ. ἐφ’ ἕτος δὲ διὰ τὴν ἰντερκαλάριον | ὁ Ξανδικὸς ἀχθήσεται ἡμερῶν λβʹ. ἵνα δὲ ἀπὸ τοῦ νῦν στοιχήσωσιν οἱ | μῆνες καὶ αἱ ἡμέραι, ὁ μὲν νῦν ἐνεστὼς Περίτιος μὴν ἀχθήσεται μέχρι τῆς | ιδʹ, τῇ δὲ πρὸ ἐννέα καλανδῶν Φεβρουαρίων ἄξομεν νουμηνίαν μηνὸς | Δύστρου, καὶ καθ’ ἕκαστον μῆνα ἀρχὴ{ι} ἔσται τῆς νουμηνίας ἡ πρὸ ἐννέα | καλανδῶν. ἡ δὲ ἐνβόλιμος ἡμέρα ἔσται πάντοτε τῶν ἰντερκαλαρίων κα-|λανδῶν τοῦ Ξανδικοῦ μηνός, δύο ἐτῶν μέσων γεινομένων. | ἔδοξεν τοῖς ἐπὶ τῆς Ἀσίας Ἕλλησιν, γνώμῃ τοῦ ἀρχιερέως Ἀπολλωνίου τοῦ | Μηνοφίλου Ἀζεανείτου· ἐπεὶ τὴν νέαν νουμηνίαν ἀεὶ δεῖ ἑστᾶναι τὴν αὐτὴ[ν] | ἅπασιν τῆς εἰς τὰς ἀρχὰς εἰσόδου κατά τε τὸ Παύλου Φαβίου Μαξίμου τοῦ ἀν-|θυπάτου διάταγμα καὶ τὸ τῆς Ἀσία<ς> ψήφισμα, ἐνποδίζεται δὲ ἡ τοῦ χρόνου | τάξις παρὰ τὰς ἐν τοῖς ἀρχαιρεσίοις ἐπικλήσεις, γείνεσθαι τὰ κατὰ τὰ | ἀρχαιρέσια μηνὶ δεκάτῳ, ὡς καὶ ἐν τῷ Κορνηλίωι νόμωι γέγραπται, ἐντὸς | δεκάτης ἱσταμένου. vacat
 

 
►  Bibliography
 
 
Boeckh et al., Corpus Inscriptionum Graecarum, Berlin, 1828-77, n. 3902 b and 3957 ; Hamilton, Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia, London, 1842, n. 367 ; Mommsen, MDAIA, 16, 1891, p. 282 ; Bérard, BCH, 17, 1893, p. 315 ; Mommsen & von Wilamowitz-Moellendorff, MDAIA, 24, 1899, pp. 275-293 ; Anderson, MDAIA, 25, 1900, pp. 111-112 ; Cagnat & Besnier, AE 1900, n. 76 ; Dessau, Hermes, 35, 1900, pp. 332-338 ; Dittenberger, Orientis Graeci Inscriptiones Selectae, Leipzig, 1903-05, n. 458 ; Chapot, La province romaine proconsulaire d'Asie, Paris, 1904, pp. 390-394 ; Harnack, Reden und Aufsätze, I, Giessen, 1904, pp. 301-306 ; Wendland, Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft und die Kunde des Urchristentums, 5, 1904, pp. 335 ss. ; Hiller von Gaertringen, Inschriften von Priene, Berlin, 1906, n. 105 ; Groag, RE, s.v. « Fabius », cols. 1782-1783 ; Keil & Premerstein, Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften in Wien, 54, 1911, pp. 80-82, n. 166 ; von Domaszewski, Sitzungsberichte der Heidelberger Akademie der Wissenschaften, Phil.-hist. Klasse, X, 1919, pp. 1-6 ; Deissmann, Licht vom Osten, Tübingen, 1923, pp. 313 and 316-317 ; Dessau, Geschichte der römischen Kaiserzeit, I, Berlin, 1924, pp. 105-106 ; Norden, Die Geburt des Kindes, Leipzig, 1924, p. 157, n. 2 ; Abbott & Johnson, Municipal Administration in the Roman Empire, Princeton, 1926, pp. 331-332, n. 34 ; Buckler, CR, 41, 1927, pp. 119-121 ; Laqueur, Epigraphische Untersuchungen zu den griechischen Volksbeschlüssen, Leipzig, 1927, pp. 175 ss. ; Robert, BCH, 60, 1936, p. 187 ; Buckler & Calder, Monumenta Asiae Minoris Antiqua, VI, Manchester, 1939, pp. 65-66, n. 174-175 ; Magie, Roman Rule in Asia Minor, Princeton, 1950, I, pp. 480-481 / II, pp. 1342-1343, n. 40 ; Nilsson, Geschichte der griechischen Religion, II, München, 1950, pp. 370-371 ; Ehrenberg & Jones, Documents Illustrating the Reigns of Augustus and Tiberius, Oxford, 1955, pp. 74-76, n. 98 ; Jones, CR, 5, 1955, pp. 244-245 ; Lewis & Reinhold, Roman Civilization, II, New York, 1955, pp. 64-65 ; Woodhead et al., Supplementum Epigraphicum Graecum, XV, Leiden, 1958, n. 815 ; Johnson, Coleman-Norton & Bourne, Ancient Roman Statutes, Austin, 1961, p. 119, n. 142 ; Laffi, Studi classici e orientali, 16, 1967, pp. 20-21 ; Sherk, Roman Documents from the Greek East, Baltimore, 1969, pp. 328-337, n. 65 ; Samuel, Greek and Roman chronology : calendars and years in classical antiquity, I, München, 1972, p. 174 ; Ehrenberg, Man, state and deity : essays in ancient history, London, 1974, p. 15 ; Bickerman, Studies in Jewish and Christian history, III, Leiden, 1976, p. 160 ; Le Glay, BCH, 100, 1976, p. 353 ; Girard & Senn, Les lois des Romains, Napoli, 1977, p. 336 ; Grandjean & Salviat, BCH, 112, 1988, p. 262 ; Schäfer & Cohen, Toward the millennium : messianic expectations from the Bible to Waco, Leiden-Boston-Köln, 1998, p. 50 ; Bringmann, Augustus und die Begründung des römischen Kaisertums, Berlin, 2002, Q. 69 ; Syme, The Roman revolution, Oxford, 2002, p. 421 ; Severy, Augustus and the family at the birth of the Roman Empire, London-New York, 2003, p. 114 ; Buxton & Hannah, Studies in Latin Literature and Roman History, XII, Brussels, 2005, p. 290 ; Hurlet, ZPE, 153, 2005, pp. 271-279 ; Tibor, Az utolsó birodalom : Az imperium Romanum természetrajza, Budapest, 2007, p. 134 ; Schnabel, Paul the Missionary : Realities, Strategies and Methods, Downers Grove-Nottingham, 2008, p. 211 ; Rea, Oxford Readings in Philosophical Theology, I, Oxford, 2009, p. 152.
 
 
►  Sources : Five copies found at Priene, Apameia, Eumeneia, Dorylaion and Maeonia ( Turkey ).