~  NOV. LXXXIX  ~
  
QUIBUS MODIS NATURALES EFFICIUNTUR SUI, ET DE EORUM EX TESTAMENTO
    
SEU AB INTESTATO SUCCESSIONE.
  
( AD 539 )
 
 
( Based upon the Latin text of Schoell and Kroll's edition ).

~   Text submitted by Dr. Ingo Maier   ~
 
 
Idem Aug. Iohanni pp. secundo.
     <Praefatio> Naturalium nomen Romanae legislationi dudum non erat in studium, nec quaelibet circa hoc fuerat humanitas, sed tamquam alienigenum aliquid et omnino alienum a republica putabatur; a Constantini vero piae memoriae temporibus in constitutionum scriptum est libris, deinde paulatim in mediocritatem clementemque sententiam imperatores transeuntes leges posuerunt, alii quidem et dari et relinqui aliquid eis a patribus concedentes, aliqui autem etiam adinvenientes modum per quem naturali iure priori liberati legitimi fierent et paternae substantiae successores; paulatimque etiam ad nepotes processerunt huiusmodi legislationes, et quoniam in nostra tempora venerunt et eorum qui paulo ante nos fuerunt, multam varietatem causa suscepit. Nos enim duplex habuimus studium, plurimos in libertatem perducere homines ex priore servitute et ex naturalibus ad legitimos elevare, non enim ultio et interdictio respicienda est, sed quod est in necessitate curandum est, et fugiendum quidem quod malum est, inveniendum vero undique quod melius est. Quia igitur aliqua quidem in constitutionum codice, quem ex omni priorum imperatorum legislatione collegimus, de naturalibus scripta sunt filiis, quaedam vero in libro institutorum de his aut nos constituimus aut iam perfecta comperimus, et nos ipsi plurimas fecimus de his constitutiones, alias quidem in praedictarum collectione constitutionum alias autem etiam postea: ne causa dispersa sit, bene se habere credidimus in una constitutione totum colligere, quae pro omnibus sufficiat ea quae de naturalibus sunt corrigere atque sancire.
CAPUT I.
     Palam namque est, quia hominum alii quidem liberi simul consistunt et inter legitimos sunt, alii vero hoc prius non habentes postea fiunt et ex servis ad liberos ascendant et ex naturalibus ad legitimos, alii vero ex hoc ipso naturales sunt et quaedam eis successiones existunt, alios autem neque naturales esse decet, sed etiam hoc monstrantur indigni. Oportet igitur nos ita facere constitutionem, ut nullus ignoret quae possunt in naturalibus valere. Dicimus autem incohantes legem, qui consistunt naturales, quibusque modis procedunt ad legitimos (quorum plurimos invenimus nos), et quae sunt horum successiones, et quomodo quidem vetustas usa est his amare, quomodo <vero> nos humane. Nec illud quoque relinquitur, quo quidam nec naturalium digni fiunt, sicuti diximus, appellatione. Natura siquidem ab initio, dum de filiorum procreatione sanciret scriptis nondum positis legibus, omnes similiter quidem liberos similiter autem produxit ingenuos. Primis namque parentibus primi filii similiter quidem liberi similiter autem legitimi a creatura fiebant. Bella vero et lites atque libidines et concupiscentiae causam deposuerunt ad aliud schema. Servitutem namque iuvenit bellum, naturales autem castitatis casus; lex autem rursus huiusmodi delicta curans libertatem servis molita est et multum de his tractavit modos introducens dena milia; imperatoriae vero constitutiones aperuerunt his quae non recte facta sunt ad ius legitimum vias. Quod non transitorie neque nos sancimus, neque subiectos hanc legem neglegenter audire praecipimus.
     1. Legitimi siquidem successores procedunt hominibus ex nuptiis quas contrahunt aut cum dotalibus instrumentis aut etiam absque his, sic ad feminas masculis convenientibus, ut ab initio habeant ad eas nuptiarum legitimarum affectum. Et hoc enim in calumnia positum nos respicientes lege discrevimus, quid in his quidem qui fortunae dignitate provecti sunt, quid autem in mediocri hoc hominum statu agendum sit ad demonstrationem legitimarum nuptiarum, quid vero deinceps permissum est plebi. Quapropter nuptiis procedentibus ex hoc ipso sunt successiones certae, et si inter legitimos connumerentur, mox lex introducit successionum modos, plurimum de his tractans. Legitimum siquidem ius sic se habet; quod vero non est huiusmodi, sed liberum quidem non tamen ex nuptiis procedens legitimis, aut etiam in servitute natum, si libertatem quidem meruerit, manserit autem naturale, hoc modi varii ad ius legitimum ferunt, quos enumerantes sic etiam reliqua sancimus.
CAPUT II.
     Primus itaque modus eis legitimi iuris existens civitatibus mox utilis, quem Theodosius piae et novae introduxit memoriae. Sancitum namque est ab eo, ut possit naturales filios aut omnes aut aliquos offerre curiis aut filias curialibus copulare. Et quoniam modus iste non simplicem habuit legislationem, sed varie et de oblationibus dictum est et de successionibus, quomodo ipsi et quorum heredes existant et qui rursus ad eorum hereditatem accedant, iustum credidimus hoc primum legislationis disponentes capitulum ita ad reliquos modos qui ad legitimorum ius ferunt accedere; quae enim inde sunt facile omnino est dicere.
     1. Si quis igitur fuerit naturalium filiorum pater, sive curialis existens seu liber a curia, licentiam habebit hos aut quosdam ex eis, sive legitimorum sit filiorum pater sive etiam non sed solummodo naturalium, offerre curiae, licet forte illustris dignitatis sint filii suscepti, nisi tamen talis quae homines, licet curiales sint, ab hac fortuna liberos facit. Oblationis autem modus, sive fiat a patre adhuc superstite, cum quispiam in commune filium offert (hoc namque gestum est in Philocalo naturali filio curiali a patre in Bostrena civitate) et hoc ipsum dicit secundum inspectionem ibi factam et ita eum offert, sicut a Leone piae memoriae scripta dicit constitutio, sive ergo secundum hunc modum fiat aliquis a patre pronuntiatus curialis, sive eum pater sub gestis monumentorum offerat, sive moriens in testamento conscribat oportere fieri curialem, deinde ille amplectatur scripturam, legitimus mox fiet naturalium iure omnino liberatus. Sive etiam [a] mortuo patre semet ipsum filius aut filii offerant, non existent, quidem legitima sobole, etiam sic erunt legitimi et curiales. Proinde pater quidem etiam existentibus legitimis offeret curiae non legitimos filios; qui vero per semet ipsum ad hoc procedit, tunc solummodo audietur, cum nullus legitimorum filiorum existit. Hoc itaque de oblationibus sit, quod indifferenter sancitum est a nobis in hac praesenti lege reconditum. Non autem simpliciter neque fortuite oblatio est; oportet enim et modos facere manifestos secundum quos offerantur.
     2. Si quis igitur ex qualibet oriatur civitate, sive curialis sive etiam liber huiusmodi sit fortuna, licebit ei suum naturalem offerre curiae illius unde oritur civitatis. Si vero non civis nec ipse consistat, sed ex villa quadam aut vico sit oriundus, illi a patre offeratur civitati aut semet ipsum offerat, sub qua civitate villa aut vicus tributa persolvet. Palam vero est quis, si quidem pater eum aut avus offerat aut aliquis ascendentium parentum. et liberos habens filios hoc agere poterit; si vero ipse quispiam semet ipsum offerat, hoc permittimus, cum non alii legitimi sunt fratres.
     3. Si tamen aliquis offerre volentium suos naturales curiis aut ex maxima oriatur civitate aut ex seniore Roma, huic damus licentiam in quam voluerit metropolim oblationem celebrare. Et hanc esse regulam etiam in filiabus, ut iungat eas curialibus aut ex civitate ipsa, ex qua orti sunt aut sub qua villa aut vicus tributa persolvat, aut si quis liber simul et Romanus aut Byzantius fuerit, cuicumque curialium alterius cuiuspiam, metropolis tamen. Sic itaque nobis curialium diligentia est et iste modus placet iuris legitimi, quia damus curiali naturalium existenti solummodo filiorum patri, licet ex ancilla eos habeat, et liberos facere et offerre curiae secundum quod praedictum est. Et adhuc amplius de causa sancimus, ut vel si non pater offerat, liber autem semel filius fiat, possit et semet ipsum offerre curiae, etiam hic legitima non existente prole.
CAPUT III.
     Et quoniam varie etiam de huiusmodi personarum successione sancitum est, non videtur absurdum nobis et de successione, sicut praediximus, terminare. Si quis igitur naturalis secundum hoc schema (id est oblationis) fiat curialis, erit patri et ab intestato successor et ex voluntate, nihil dissimilis legitimis, et ex donatione percipere poterit patris, ita tamen ut non amplius habeat uno horum qui ab initio legitimi sunt et inter omnes minus habente. Cum semel autem illi susceperint oblationem et propterea ad ius legitimorum ascenderint, non sinimus eos abstinere se patrum hereditate aut videri quasi donationem in se factam et ratam habitam ab eis relinquere et fortuna recedere: manentes itaque curiales relictam aut donatam, sicuti dudum a nobis dictum est, habebunt mensuram.
     1. Si vero ab initio refutaverint oblationem, manere liberos praeponentes licet naturales quam fieri ditiores et curiales, deinde videantur postea aut in totum aut ex parte possidere res donatas aut relictas sibi aut etiam alienare, tenebuntur omnino curiali fortuna etiam inviti, ut non adulterari nobis videantur legislationem et lucra quidem venentur quae occasione oblationis sunt, repellant autem fortunam propter quam lucra promeruerunt. Et haec similiter sancimus et in masculis oblatis curiae et in filiabus nubentibus curialibus: nulla existente differentia, sive per masculos quispiam curiae munia agat sive per generos curiam in filiabus augere voluerit et per illorum filios novos adicere prioribus curialibus filios eorum.
CAPUT IV.
     Filium vero per huiusmodi causam factum legitimum ipsi soli genitori legitimum facimus, non etiam extraneae cognationi patris (dicimus autem et ex quibus ille natus est et qui ex utroque sunt et qui ex eo processerunt) facimus eum velut ex quadam machinatione cognatum. Sancimus enim oblatum curiae naturalem filium solummodo patri legitimum fieri successorem, nullum tamen habere participium ad ascendentes aut descendentes aut ex latere agnatos vel cognatos patris, aut illos aliquid habere participium ad illorum successionem, aequum etiam ei dantes privilegium, ut sicut nec illis fit iste successor, nec illi ad eius vocentur successionem, nisi forte scripserit aut ipse illos aut ab illis scribatur. Soli enim patri fiunt legitimi et cognati esse creduntur.
CAPUT V.
     Ergo sanciendum est, qui factis ita legitimis efficiantur successores. Si quidem habuerit filios qui talis est aut nepotes de legitimis sibi procreatos uxoribus, et merito etiam curiales constitutos, modis omnibus ei succedant: quid enim legalius est proprio filio ad paternam successionem? Si vero filios habuerit non curiales quandoque sibi progenitos, tunc legitima mensura veniat ad fiscum et curiam, reliqua vero, quantumcumque fuerit, ad illos filios qui curiales non sunt accedat. Si vero etiam generaliter nulla ei sit proles, et moriatur intestatus, novem quidem uncias curia et fiscus habeat secundum quod dudum sancitum a nobis est, in reliquis autem tribus unciis qui ex lege vocantur omnibus modis venient, aut si testatus fuerit ad scriptos descendent heredes. Semel autem factum curialem lex suscipiens et inscribens curiae et successiones et aliam omnem ordinatam dedit vitae successionem et quaestum. Si quis autem vel ex genere vel extraneus, scriptus forsan aut etiam non scriptus, voluerit adire imperium et semet ipsum offerre curiae, licentiam habeat hoc agendi, et distributam curiae partem accipiens fieri curialis et tam fortunae quam functionum successor, si hoc imperium annuerit.
CAPUT VI.
     Si quis autem legitimos quidem filios non habeat, naturales autem ei solummodo sint, liceat ei <cum> curiae onere scribere eos heredes; et scriptura pro omni oblatione consistat et non egeat hoc antiquarum legum. alia adiectione, neque oblatione dum superstites essent, sed ex hoc ipso scripti, si liberi sunt, curiales simul et heredes fiant et habeant et ipsi substantiae novem uncias, sicut pater eis distribuerit. Sin autem etiam totum eis relinquere voluerit, adhuc faciet melius: verumtamen usque ad novem uncias omnino eis relinquat, sciens quia si reliquerit minus, a lege modis omnibus supplementum substantiae fiet. Illi vero si voluerint, curiales fiant; si vero aliqui quidem eligant aliqui vero refutent, ad eos qui eligant refutantium veniant portiones. Si vero omnes renuerint, tunc tamquam filiis non existentibus ita ad curiam veniant novem unciae omnes. Si vero ille quidem tacuerit, filiorum vero legitimorum ei non sit proles, tunc legitima quidem pars ad heredes ab intestato veniat, filii vero naturales, si voluerint semet ipsos offerre curiae, hoc faciant sicuti voluerint, sive omnes seu quidam ex eis, et modis omnibus novem unciae substantiae ad curiales aut curialem perveniant. Si vero etiam ex ancilla ei nati sunt, si eos manumiserit aut vivens aut in testamento <et> obtulerit eos, etiam sic suscipiantur et sint curiales, sicut testator voluit aut sicut eorum desiderium fecit: offerentes enim semet ipsos curiae percipient, sicuti dictum est, novem uncias. Undique enim volumus, vel si testetur vel si non facta voluntate decesserit, eos qui ad curiam veniunt novem unciae accipere. Si vero manumiserit quidem solummodo non tamen obtulerit, at illi etiam sic volunt aut quidam ex eis ad curiam respicere, etiam tunc novem unciae curiam agenti aut agentibus secundum quantitatem dentur. Si vero nullus naturalium aut velit aut offeratur, tunc novem uncias curia percipiat: palam quippe est, quia simul sequitur ubique fiscus secundum constitutionem de hoc a nobis positam. De naturalibus itaque qui per transitum ad curiam fiunt legitimi et de modo secundum quem offeruntur et successionibus haec a nobis pure sancita sint.
CAPUT VII.
     Tribus autem aliis constitutionibus scriptis Zeno quidem piae memoriae non de futuris aliquid paene sancivit, sed de iam praeteritis: quam scribi ideo solummodo permisimus, ut eos quibus illa forte constitutio prodest, quod descendat eorum exinde proles, non hac utilitate privaremus. Sicut etiam Anastasii piae memoriae, quae naturales adoptare contribuit, non esse inportunam de cetero nostris subiectis permittimus, nisi ad hoc positam solummodo sinimus, ut si qua utilitas aliquibus inde reposita est, hanc non videamur per nostras amputare leges: oportet enim semper aliquod incohare bonum, non ea quae a quibusdam praeexistant destruere. Nostri enim patris approbamus constitutionem temperate quidem introductam et ornate positam. quae adoptiones naturalium prohibuit multam absurditatem habentes et indiscrete velut advenas quosdam legitimos naturales superintroducentes.
CAPUT VIII.
     Reliqui igitur sunt modi qui a nobis inventi sunt, quos percurremus, legitimum ius praebentes eis qui erant primitus naturales. Circa quorum successionem non laborabimus: semel enim eos efficientes legitimos damus habere etiam successiones illas, quas habent hi qui ab initio legitimi sunt. Si quis igitur dotalia scripserit ad liberam in principio sive libertam mulierem, cui omnino licet copulari in concubinae schemate sibi, aut legitimorum filiorum iam pater existens aut etiam filiorum non talium pater, legitimas esse nuptias et filios vel praecedentes vel conceptos legitimos ei esse sancimus. Et licet non nascantur postea filii ei, aut etiam nati moriantur, nihilominus prior soboles legitima consistit. Affectus enim circa filios ita ei procedentes, qui eum etiam ad dotale provocavit instrumentum, ipse dedit secundis filiis occasionem, qui postea nati sunt, legitimi iuris. Quapropter absurdum erat benignam occasionem, quam posteri filii invenerunt ex prioribus sumentes, eam non etiam prioribus legitimum ius simul et sine calumnia circa patrum dare successiones: palam enim est quia iuniores filii ex lege facti sunt sui, hoc initium dotalibus praebentibus. Quapropter unum amborum fecimus ordinem et de cetero calumnias plurimis abstulimus constitutionibus, illud dicentes, ut vel si non habuerit filios postea pater, dotalia tamen exposuerit instrumenta, etiam sic nihilominus suos habeat filios. Ut enim nascerentur ei filii alii, casus quidam forte potestatem et licentiam habuit, sicut etiam natos auferre, affectionis vero probationem quae in prioribus fuit natis (hoc est ante dotalia instrumenta) praebentem legitimum ius nihil tale fuit quod auferre omnino potuerit.
     1. Insuper etiam ex rationabilibus hoc adiectum est causis, quia si ante dotalia conceptus quidem est filius, natus autem post dotalia, auxiliator sui fit, qui etiam prioribus hoc facere potuit. Et quaedam a nobis adinventa est ratio regularis optime narrans de ordine nascentium. Cum enim dubitetur, utrum oporteat conceptus an partus respici tempus, sancimus ut non tempus conceptus, sed partus inspiciatur propter filiorum utilitatem: si vero contigerit tales aliquas excogitare circumstantias casuum, in quibus utilius est conceptionis tempus quam partus tempus, illud valere magis praecipimus quod utilius sit nascenti.
CAPUT IX.
     Illud tamen a nobis sancitum est, ut si quis voluerit legitimam suam facere sobolem et non habuerit uxorem talium filiorum matrem, aut filios quidem valde diligat, mulier autem non sine peccato sit apud eum neque digna sit quolibet legitimo nomine, et propterea aut moriente muliere aut legitimo iure non digna in matrimonio putanda, aut causa a filiis maligne tractata aut ex studio muliere celata aut a filiis aut aliter forte ei divitiis accedentibus, ne iure legitimorum usum pater et fructum defuncta matre tamquam sub potestate filiis constitutis habeat: si quis ergo filios legitimos non habens, sed tantummodo naturales, ipsos quidem legitimos facere voluerit, mulierem vero in promptu non habeat omnino, aut habeat quidem non tamen sine peccato, vel si non appareat, aut aliter dotalium instrumentorum non habeat facultatem (quid enim si ad sacerdotium alter eorum ascendit?), damus ei fiduciam (hoc quod dudum gessimus) ad legitimum ius filios educere naturales, legitimis sicuti praediximus non existentibus, per quaedam huiusmodi viam. Sicut enim sunt modi qui servos ad libertatem simul et ad ingenuitatem deducunt et naturae restituunt, ita si pater non habuerit legitimum prolem et voluerit eos restituere naturae et antiquae ingenuitati, sive ex ingenua ei nascantur, et legitimos de cetero et sub potestate habere, hoc agat per nostrum rescriptum. Non enim fuit principio, quando natura hominibus sanciebat sola, antequam scriptae procederent leges, quaedam differentia naturalis atque legitimi, sed primis parentibus primi filii, sicut incohantes praesentem diximus legem, ipso processu nati legitimi sunt. Et sicut in liberos natura quidem fecit liberos omnes, bella vero servitutem adinvenerunt, sic etiam hic nobis natura legitimas protulit soboles, ad concupiscentiam vero facta conversio naturale ius eis inseruit. Quapropter similibus passionibus exortis convenit curam ex aequalibus inveniri, aliam quidem a prioribus nostris aliam vero a nobis.
     1. Sit igitur licentia patri in praedictis casibus matrem in priori schemate relinquenti imperio preces offerre hoc declarantes, quia vult naturales suos filios restituere naturae et antiquae ingenuitati et iuri legitimo, ut sub potestate eius consistant nihil a legitimis filiis differentes; quo facto ex hoc filios frui huiusmodi adiutorio. Uno namque hoc modo omnes huiusmodi naturae digressiones et opiniones in his qui legitimos non habent filios curamus, sic brevi solacio tantum impetum naturae corrigentes.
CAPUT X.
     Si vero is qui solummodo naturalium filiorum est pater per quosdam fortuitos casus non valuerit hoc agere, moriens autem sub quodam praedictorum casuum scripserit testamentum, volens sibi legitimos esse filios successores, et in hoc damus ei fiduciam: supplicantibus tamen etiam sic filiis post mortem patris, et hoc docentibus et ostendentibus patris testamenta, et heredibus existentibus secundum legem, hocque donum habeant patris et principis, idem est dicere naturae simul et legis.
CAPUT XI.
     Generaliter autem in omnibus qui per praedictos modos deducuntur ad legitimum ius tunc haec volumus obtinere, dum et filii hoc ratum habuerint. Nam si solvere ius potestatis invitis filiis non permissum est patribus, multo magis sub potestate redigere invitum filium et nolentem, sive per oblationem ad curiam sive per instrumentorum celebrationem sive per aliam quamlibet machinationem, tamquam sortem metuentem paternam, iustum non est neque imperii et legislationis ponimus proprium.
     1. Si vero plurimis existentibus filiis alii quidem eligant alii respuant, hi qui volunt legitimi fieri, aliis in iure naturali manentibus. Et haec dicimus nullum priorum legitimorum perimentes modum, sed hunc adicientes aliis in quibus illos accipere non licet. Omnino enim legitimis existentibus, deinde naturalibus provenientibus nequaquam ius legitimorum eis adicitur, nisi omnino aut per curiam aut per nostras constitutiones, quae dotalium instrumentorum introduxerunt modum.
     2. Adoptionis autem modum, qui fuit olim quibusdam ante nos imperatoribus super naturalibus putatus non inprobus, invenientes secundum paternae constitutionis virtutem et nos, sicuti dictum est, excludimus, quoniam castitatem non perfecte consideravit, et non erit decens ut quae bene exclusa sunt in rempublicam rursus introducantur. Quapropter his a nobis sancitis atque manifestatis, quo conveniat modo ad civitatem romanam legitimorumque ius transire, nihil de successione super talibus est dicendum: nam sicut in ceteris ab initio legitimis oportet et in eis fieri successiones.
CAPUT XII.
     Discretis igitur et his qui facti sunt legitimi et his qui manserunt naturales ordinandum est iam etiam de successionibus eorum. Valenti siquidem et Valentiniano et Gratiano divae memoriae primis placuit humanum aliquid agere circa naturales: et si quidem sit naturalium patri legitima soboles, una uncia eos dignos esse fecerunt, et hac cum sua matre, non donari neque ex ultima dari voluntate ulterius aliquid permittentes, si vero filii quidem non sint naturales, concubina vero solummodo his qui non habent utique coniugem (hoc etenim tantum concubinam habentibus est conscriptum) mediam unciam solam donantes. Si vero filiorum legitimorum non sint parentes et neque patrem et matrem habeant, usque ad tres uncias relinquere eis aut donare permissi sunt, et haec cum matre, et si quolibet modo acceperint aliquid, in hoc reputari solummodo, quod autem plus est ad eos qui vocantur ex lege venire, hoc quod Theodosii senioris filii licet non perfecte sanciverunt.
     1. Nos igitur etsi prius humana usi lege pro tribes unciis sex uncias eis, filiis legitimis non extantibus, per patrum munificentiam dedimus; sed tamen ex his quae subinde proveniunt causas perfectius simul clementiusque considerantes praesentem ponimus legem: plurima utique sunt et prius commissa et in nostris temporibus delinquuntur, quae correctione dignamur et ideo ab impietate homines liberamus. Quidam enim non habentes licentiam quantum volunt suis naturalibus filiis relinquendi, eligunt quasi viros et scribunt heredes, quatenus restituant filiis; at illi aut ex hoc impie agunt et praevaricantur voluntatem scribentium, aut quod omnium levissimum putant peierant: et tacemus ea quae tradita sunt ex memoria nobis in personis gloriosis talia delinquentibus priscis temporibus.
     2. Ne igitur semper tale fieri delictum sinamus, nec quod agere licet in extraneis et ignotis hoc in propriis naturalibus filiis homines agere prohibeamus, propterea praesenti lege sancimus, ut siquidem quispiam habuerit filios legitimos, non possit filiis eorumque matri ultra unam relinquere unciam aut donare naturalibus aut concubinae (hoc enim proprium prioris iudicamus esse constitutionis), sed etiam si quid amplius dare temptaverit quolibet mode, hoc filiorum fieri legitimorum; et vel si filii non sint, concubina vero solummodo, huic mediam unciam relinqui aut donari concedimus.
     3. Si vero filios non habuerit quispiam legitimos aut quemquam ascendentium, quibus necessitas est legis relinquere partem propriae substantiae competentem, testatori licentia sit etiam in duodecim uncias scribere filios naturales heredes, et dividere inter eos quocumque voluerint modo res, et per donationes aut simplices aut antenuptiales aut per dotes aut per alium quemlibet modum legitimum suas in illos substantias transponere. Sic enim nequaquam egebunt quibusdam ad impietatem aut periurium praeparatis, sed ex ipso suam disponent pure sententiam. Si vero habuerint hi quos praediximus aliquos ascendentium, legitimam eis relinquant partem, quam lex et nos constituimus, reliquam vero totam in naturales filios habeant relinquendi licentiam. Et hoc dicimus super his qui in scriptis et legitimis voluntatibus disponunt suam sententiam.
     4. Si quis autem defunctus fuerit legitima ei omnino sobole non extante, filiorum dicimus aut nepotum vel deinceps successionis, neque legitima coniuge, deinde moriatur non disponens de substantia, et veniat cognatio forsan aut etiam manumissor utpote bonorum possessionem movens et insurgens, aut etiam nostrum aerarium (nam nec illi quantum ad hoc parcimus), sit autem ei donec vixerit libera mulier in schemate concubinae sociata, et filii ex ea (talibus enim solummodo haec sancimus, ubi omnino indubitatus est et concubinae in domo affectus et filiorum ibidem proles et alimentum): damus eis et intestatis parentibus defunctis duas paternae substantiae uncias habere cum matre partiendas, quanticumque fuerint filii, ut unius filii portionem et mater accipiat. Et haec dicimus, si uni concubinae societur et filios ex illa habeat, aut etiam praedecedente concubina, morte forsan aut separatione, filii ei domi sint. Tunc enim damus eis ab intestato ad duarum unciarum vocationem.
     5. Si vero effusa concupiscentia ei fuerit et alias super alias introduxerit priori concubinas, et multitudinem habuerit mulierum fornicantium (sic enim dicere melius est), et ex eis filios habens moriatur multas simul deserens concubinas, odibilis quidem est iste talis, procul autem hac lege modis omnibus cum talibus filiis et concubinis excludatur. Sicut enim si quis legitimae copulatur uxori, alias superinducere non poterit matrimonio consistente et ex his legitimos procreare, ita neque post agnitam quo diximus modo concubinam et ex illa filios dabimus, si etiam aliquod opus libidinis aliud fecerit, etiam hoc ad successionem eius introduci, si mortuus fuerit intestatus. Nam si non hoc sanciverimus, indiscreta quidem erunt quae mulierum sunt, quam potius aut quam minus amaverit, indiscreta quidem quae filiorum: et nos non damus luxuriantibus, sed pudicis legem. Non autem differentiam facimus de filiis, sive masculi sive sint feminae. Sicut enim natura nihil circa talia tractat, sic neque nos aliam in masculis et aliam in feminis secundum hoc ponimus legem.
     6. Oportet enim per omnem viam subtilitatem simulque pietatem transire. Si quis igitur habens filios legitimos relinquat et naturales, ab intestato quidem nihil eis existere omnino volumus, pasci vero naturales a legitimis sancimus, ut decet eos secundum substantiae mensuram a bono viro arbitratam, quod videlicet apud nostras leges viri boni arbitratu dicitur. Hoc ipso custodiendo, vel si coniugem quidem habet, filios autem naturales et ex defuncta concubina sibi natos, <ut> et illi alantur ab eius successoribus. De nepotibus enim naturalibus quae iam a nobis specialiter etiam de ipsis disposita sunt obtineant.
CAPUT XIII.
     In quibus enim casibus naturales filios vocavimus ad successionem, in his quoque et ipsi decentem naturalibus patribus devotionem servent, eademque mensura sicut parentes prospiciunt naturalibus filiis secundum nostram legem, et ipsi parentibus compensent sive in successionibus seu in alimentis, sicut super eis sancivimus.
CAPUT XIV.
     Quoniam vero et dudum in quibusdam constitutionibus dictum est oportere in quibus patres donant filiis aut relinquant, in his etiam curatores eis praebere, confirmandos tamen, hoc ratum esse etiam nunc ponimus, dantes et matri secundum quod iam de his dispositum est et naturalium tutelam agere filiorum, omnia agenti quaecumque in legitimis definita sunt filiis.
CAPUT XV.
     Ultima siquidem nos pars legis expectat, ut ipsa competentem suscipiat ordinem et enumeremus, qui neque ipso naturalium nomine digni sunt. Primum quidem omnis qui ex complexibus (non enim vocabimus nuptias) aut nefariis aut incestis aut damnatis processerit, iste neque naturalis nominatur neque alendus est a parentibus neque habebit quoddam ad praesentem legem participium. Unde licet a Constantino piae memoriae in constitutione ad Gregorium scripta quaedam de talibus dicta sint filiis, haec non respicimus, quoniam et non utendo perempta est: phoenicarchorum enim et syriarchorum et magistratuum et insignium meminit et clarissimorum, et neque naturales esse vult ex his procedentes, amovens eis etiam imperialis munificentiae mansuetudinem. Quam videlicet constitutionem etiam omnino perimimus.
     1. Haec a nobis sancita sint, et nulli penitus ignorantia nostrarum erit legum, nec qui sunt legitimi qui vero naturales, nec quomodo eis legitima iura dantur, aut quomodo etiam naturales permanentes promerentur humanitatem, et quomodo etiam ipsi competenter honorati sunt ab eorum qui neque naturales digni sunt communione segregati.
     <Epilogus> Quae igitur placuerunt nobis et ad hominum medelam atque naturae supplementum per hanc legem decreta sunt, tua sublimitas faciat omnibus manifesta programmatibus propositis, per quae omnibus lex erit aperta, cognoscentibus quomodo in talibus conversentur, et nostram considerantibus providentiam, qui omni aliae occupationi eorum praeponimus utilitatem.
     Dat. kal. Sept. CP. imp. dn. Iustiniani pp. Aug. anno XIII. Apione v. c. consule.
 

  
►  Sources : Coll. VII, tit. 1 ; Ep. Theod. 89 ; Ep. legum, 24, 34. 37 ; Ath. 11, 4 ; Iul. const. LXXXII.