~  NOV. XXXVIII  ~
  
DE NATURALIBUS IN CURIAM DEPUTANDIS
   
VEL DE DISTRIBUENDA FACULTATE CURIALIUM IN FILIOS MASCULOS SEU FILIAS
   
VEL SI SINE FILIIS FUERINT CURIALES IN QUOTAM PARTEM SUCCEDANT.
  
( AD 535 )
 
 
( Based upon the Latin text of Schoell and Kroll's edition ).

~   Text submitted by Dr. Ingo Maier   ~
 
 
Imp. Iustinianus Aug. Iohanni pp. per Orientem.
     <Praefatio> Qui rempublicam olim nobis disposuerunt, aestimaverunt oportere secundum regiae urbis instar adunare in unaquaque civitate nobiles viros et unicuique senatus dare curiam, per quam debuissent agi quae publica sunt atque omnia fieri secundum ordinem competentem. Sic namque res floruit, sic apparuit clara, ita ut magnae et populosae domus curialium essent, multitudine quidem existente curialium, quod autem functionum videbatur esse onus nulli omnino intolerabile existebat: nam quod in multitudinem dividitur onus insensibile propemodum facit eis, qui hoc sustinent. Quoniam autem per partes quidem coeperunt se eximere albo curiae et occasiones invenire per quas liberi harum efficerentur, sic paullatim deminutae sunt curiae innumeris excogitatis occasionibus, per quas potuissent specialia quidem bene habere, communia autem et publica deminui per omnia. Propterea ad paucos viros redactae functiones et illorum facultates commoverunt, et civitates ita deminutae sunt, ut sub istos perditos conductores quos vindices vocant redacta curia plena quidem defectibus, plena vero omni iniustitia fieret.
     1. Haec nos saepe perscrutantes aestimavimus oportere medelam rei adhibere; et quantum nos in hoc laboramus, tantum omnem adinvenerunt curiales artem adversus ea quae recte iusteque sancita sunt et contra fiscum. Dum enim vidissent compelli se omni modo servare curiae quartam partem, et hoc vir per nostras leges impositum, coeperunt discerpere proprias facultates, quatinus minus idonei deficerent et non quartam portionem, sed omnem continuum paupertatem suam curiae derelinquerent. Deinde quoniam et ipsis corporibus fraudare curiam voluerunt, iam et rem omnium impiissimam adinvenerunt, a nuptiis legitimis abstinentes, ut eligerent magis sine filiis quam sub lege deficere aut generi suo vel curiae utiles apparere. Et rursus egerunt dudum poni legem, quae praeter decretam iubebat eis donare propria, cum quando venditionem cum decreto fieri eadem lex volebat: sed haec ipsa erat mirabilis, quae solam venditionem subiciebat adiectioni decreti et aliis exhinc necessitatibus, alia vero omnia derelinquebat eis agere secundum quem voluissent modum. Haec transtulerunt curialium facultates ad alias <et alias> personas, nihil exinde habente curia. Denique si quis denumerat nostrae reipublicae curias, attenuatas inveniat, alias quidem neque virorum neque rerum copias habentes, alias autem paucorum forsan hominum, rerum autem nihil penitus.
     2. Igitur olim per partes nos protulimus sanctiones quasdam quippe volentes et venditiones et donationes simplices et omnem actum alienationem habentem immobilium rerum curialium subicere decreto cum observatione facta quae in illa lege posita est. Deinde post haec quia sub falsas causas faciebant donationes, et hoc omnino abrogavimus donationem simplicem facere curialem in quacumque persona: excepimus autem competenter antenuptiales donationes, eo quod neque donationes omnino sunt, sed contractus species in eis inserta est et filiorum procreandorum copiam introducunt, quod nobis et maxime in curialibus studii est. Post haec conspicientes et de hoc ipso circumscriptiones multas fieri, legem conscripsimus, ut omni modo debere curiam sive cum corpore sive sine hoc omnino tres uncias habere, et non minus licere cuidam relinquere curiae neque circumscribere neque deminuere ea sub ullo modo, sive filius sit qui in curia est sive ipsa susceperit curia tres uncias.
     3. Et non usque ad hoc stetimus, sed et feminas in propria institutione dare quandam partem sanximus, quatinus per nullam occasionem deminueretur curiae, sicut praediximus, quarta pars totius substantiae curialis. Sed et multas istas et diffusas munificentias abrogavimus, non concedentes liberari curia aliter nisi per maximarum dignitatum adeptionem, patriciatus aut consulatus aut praefecturae sive civilis sive militaris (praefecturas autem esse et eas quae principatum agunt exercitus lex novit): unde qui praefecturae dignitatem administraverit in ipso actu constitutus, et sive administrans eam sive principatum agens exercitus, iste liberatur a condicione secundum nostram legem, aliis omnibus exceptionibus abrogatis. Nam <quae> propter solum honorem dantur tales dignitates (praefectorias dicimus qualis et magistromilitatus dici potest) non eximere de curiae albo eos qui haec meruerunt sanximus. Haec itaque in anterioribus a nobis sancita sunt cum aliis multis, quae licebit ex ipsis olim positis legibus advertere. Absolvimus autem et quosdam a curiae condicione, diversas his pragmaticas concedentes leges, quas omnes firmas esse volumus, et praesentem sanctionem ab undecima indictione nuper delapsa incohare, ex <quo> nobis <in> consilio venit haec lex.
     4. Quoniam autem vidimus quosdam sic adversos esse contra proprias patrias, ut elegant potius alii suas relinquere substantias et vix quartam partem curiae, et hoc per nostram legem aestimavimus oportere, ubi filii desunt, hanc partem augere.
CAPUT I.
     Si igitur post hanc nostram legem defunctus fuerit curialis filios non habens neque masculos neque feminas, iste propriam substantiam curiae derelinquat, quartam vero quibus voluerit. Erit namque ei pro filio forsan uno vel pro plurimis tota curia, idem est dicere et totius civitatis plenitudo in filiorum modo existens, et fama bona perpetua et immortalis memoria et fructus tantus quantus nequaquam a filiis esset. Quodsi quis legitimos filios non habuerit, naturales autem ei fuerint, liceat cum onere curiae scribere sibi hos heredes, et scriptura pro omni datione sit et non indigeat antiquarum legum aliis adiectionibus neque dum adhuc superessent datione, sed mox scripti, si quidem liberi fuerint, curiales et heredes efficiantur, et habeant et ipsi substantiae novem uncias secundum quod pater eis diviserit. Quodsi et omnia eis relinquere voluerit, adhuc melius faceret: verumtamen usque ad novem uncias modis omnibus eis relinquat, cognoscens quia vel si reliquerit minus, a lege eis omnino usque ad novem uncias supplenda erit substantia; illi vero, si quidem desideraverint, et curiales efficiantur. Quodsi quidam voluerint, quidam autem recusaverint, ad eos qui elegerint recusantium veniant partes; quodsi omnes recusaverint, tunc tamquam si nullus filius sit taliter ad curiam veniant omnes novem unciae.
CAPUT II.
     Quodsi ille quidem tacuerit, filiorum autem legitimorum ei procreatio non fuerit, tunc quarta pars ad heredes qui sine scriptura sunt veniat, naturales autem filii, si voluerint se offerre curiae, recipiantur secundum quod voluerint, sive omnes sive quidam ex eis, modis omnibus novem unciis substantiae ad <eos vel> eum, qui curiae se dederit, devolutis.
     1. Quodsi ex ancilla ei progeniti fuerint, deinde ipse eos manumiserit aut dum superest aut in testamento, et obtulerit eos, et isti suscipiantur et sint curiales secundum quod testator voluit aut secundum quod ipsorum desiderium fecit dantium se in curiam, accepturi secundum quod dictum est novem uncias. Ubique enim volumus, sive testatus fuerit sive non testatus decesserit, eos qui ad curiam venerint novem uncias accipere. Quodsi manumiserit quidem tantummodo, non tamen obtulerit, illi autem etiam taliter voluerint aut unus aut quidem ex eis ad curiam venire, et tunc novem unciae ei vel eis qui in curia sunt secundum virilem partem dentur. Quodsi nullus naturalium voluerit, aut datus non fuerit, tunc novem uncias curia percipiat.
CAPUT III.
     Quodsi legitimorum filiorum fuerit pater, tunc res decernenda est, utrum tantummodo masculi an tantummodo feminae an certe permixti sexus sint, quatinus lex undique perfectionem habeat et curiae utilitatem. Si ergo masculi tantummodo ei fuerint filii, vel nepotes forsan masculi ex praedefuncto filio, novem uncias in omnes filios sicut voluerit dividat, sic tamen ut in nullo diminuatur lex quae de inofficiosis legitur testamentis, nisi forte ingratitudinis modus hoc fecerit: neque enim quae in his positae sunt leges omnino destruimus. Illo omnimodo custodito ut novem unciae inter non ingratos filios dividantur, et secundum hoc unusquisque subeat curiae paternae functionem secundum quantum eis pater diviserit substantiam, tribus unciis tantummodo paternae derelictis voluntati, ubi eas pervenire voluerit, sive ad filios sive ad alium.
CAPUT IV.
     Quodsi omnes feminae fuerint, si quidem eiusdem civitatis nuptae fuerint curialibus, licebit patri, si quidem nuptae fuerint sicut dictum est curialibus, dividere inter eas omnem substantiam aut certe novem uncias secundum quomodo voluerit, respiciens et hic legem quae de successionibus sine scriptura disposuit. Quodsi quaedam ex eis nuptae sunt curialibus, quaedam non, his talibus quidem novem unciae omnino relinquantur a patre curialium uxoribus, divisis et his secundum quod pater voluerit, residuum autem eis quae non curialibus propriae patriae nuptae <sunt>, vel certe aliis, procul dubio legitima portione et eis omnino reservanda. Quodsi necdum nuptae sint, tunc sub tali definitione scribendum est de his aut quandam aut quasdam ex eis in novem unciis esse heredes, quatinus omnimodo nubant eiusdem civitatis curialibus. Quodsi hoc non voluerit, aut ipse quidem scripserit, illae vero non pertulerint, novem unciae quidem ad curiam civitatis veniant, tres autem unciae tantummodo inter omnes secundum quem lex vult dividantur modum, deductis in ratione etiam dotibus earum.
CAPUT V.
     Quodsi masculi et feminae fuerint, masculi quidem omnimodo substantiae mediam habeant portionem, feminae vero residuam mediam, non integram quidem: dabunt namque ipsae quartam partem curialibus fratribus, si tamen non fuerint curialium uxores omnes aut quaedam ex eis. Quodsi ad tales pervenerint nuptias et curialibus propriae <patriae> fuerint sociatae, tunc liberabuntur a quarta curiae, utpote quae videntur et ipsae per viros suos donec supersunt esse participes functionum. Haec nos sancire oportere aestimavimus, non quo auferamus hominibus propriarum rerum dispensationem, sed ut civitates non in integrum desolatae curiae remanerent neque adinventionibus quibusdam forsan et impiis deminuerentur curiae. Denique cognovimus quosdam interdictas lege contrahere nuptias, ut ex hoc non legitimi, sed naturales filii procreentur, et ipsis revera utpote extraneis relinquere et sic fraudare curiam debita facultate.
CAPUT VI.
     Sed et illud etiam ex ipso reperimus experimento quod adversus curiam fit: multi quasi dicentes aut sacri aerarii aut vicaneorum aut purpurariae aut alterius cuiusdam esse condicionis alterum suorum parentium se temptant coniungere aut sacri aerarii aut vicaneorum vel purpurariae aut alteri cuicumque condicioni et curiam evitare. Sancimus itaque nullam esse talem artem adversus publicum, sed omnino, sive ex sacri aerarii matre sive ex purpuraria sive ex vicanea nati fuerint filii curiali, condicionem curiae obtinere. Curiales namque pauciores ubique nostra in republica sunt, sacri autem aerarii et vicanei et purpurarii in multitudine effusi sunt; deinde est congruens magis ampliare curias civitatum in paucis corporibus angustatas quam multitudinem multitudini adicere. Quodsi quidam nomine propriae matris, tamquam quae sacri aerarii vel purpurariae aut vicaneae condicionis <sit>, se subtrahere a curiae condicione temptaverunt vel temptaverint, a nuper praeterita decima indictione et ipsa, ea quae secundum hunc acta sunt modum sive a nostra aula sive aliunde vacua et invalida sint, et hos tales curiales de cetero esse sancimus. Nam si quid actum est ante decimam indictionem, hoc firmum et in sua fortitudine permanere volumus.
     Excepimus autem ab hac nostra divina constitutione Theodosium et eius fratres, et filios Iohannis qui cognomen habuit Sexcon, qui se in sacri aerarii condicionem permutaverunt, licet de curialibus essent patribus, et omne quicquid actum est in eorum liberatione destruimus. Nihil enim eorum quae elicuerunt frui volumus, sed curiales esse et quae curialium sunt agere et ad functiones curiae respicere, nihil, sicut praelocuti sumus. eis prodesse possibile, etsi quid elicitum eis est sive ex nostro palatio sive aliunde.
     <Epilogus> Quae igitur visa sunt nobis et ad utilitatem civitatum et curiarum complacuerunt et quae per hanc indicantur legem, tua excellentia et custodire et operi tradere festinet; inminente poena XX librarum auri adversus eum qui hanc legem nostram praevaricare praesumpserit.
     Dat. XV. kal. Mart. CP. Belisario v. c. cons.
 

  
►  Sources : Auth. XL ; Ep. Theod. 38 ; Ath. 8, 1 ; Iul. const. XXXV.