~  NOV. CXXXIV  ~
  
UT NULLI IUDICUM LICEAT HABERE LOCI SERVATOREM,
   
NISI CERTIS IN CAUSIS DIVINA CONCESSERIT IUSSIO.
  
( AD 556 )
 
 
( Based upon the Latin text of Schoell and Kroll's edition ).

~   Text submitted by Dr. Ingo Maier   ~
 
 
Idem Aug. Petro pp.
     <Praefatio> Quae ad utilitatem nostrorum subiectorum intentionem habent semper invenimus diversas laesiones nostris subiectis inferre ab emissis vicariis in provincias ab aliquibus civilibus et militaribus iudicibus, et de hoc dudum legem scripsimus particularem aliquam facientes rei emendationem.
CAPUT I.
     Nunc vero perfecte iuvare nostros subiectos studentes sancimus nullam licentiam habere pro tempore praefectos tam Orientis quam Illyrici praetoriorum aut comitem largitionum aut comitem privatarum loci servatores destinare in provinciis, aut ipsos provinciarum iudices facere et proprii cinguli loci servatores, sed neque vicaneos iudices in creditis eis provinciis loci servatores emittere in qualibet civitate. Solum vero iubemus esse loci servatorem praefecturae in Osroena et in Mesopotamia, et si necessitas vocaverit, in aliis locis tempore expeditionis pro nutrimentis eius destinatos, et hoc quidem per nostram iussionem. His insuper iubemus, ut neque magistri militum neque duces in provinciis, in quibus administrare iussi sunt, <habere> loci servatores aut biocolytas aut latronum expulsores. Si vero contigerit necessitate faciente sive magistros militum sive duces destinari per nostram iussionem in aliis locis, tunc fieri loci servatorem absentis, et hoc secundum nostram praeceptionem. Nulli vero liceat civili aut militari iudici circuire provinciam sine causa necessaria. Si vero aliqua necessitas vocaverit tale aliquid fieri, expensis propriis hoc facere iubemus tam iudices quam competentes eis et oboediens eis officium, neque vero angariis aut his quae vocantur epidemeticis aut alio quolibet dispendio gravare nostros subiectos, neque vero consuetudines nominare aut quaerere, quas forsitan aliqui praedecessorum in proprium lucrum iniuste adinvenerunt: male enim adinventa nec ex longa consuetudine confirmantur. Scientibus omnibus praedictis iudicibus civilibus et militaribus, quod si aliquid praeter haec fiat, et qui facit loci servatorem XX auri libras inferet poenam et cingulo spoliabitur, et qui fieri se adquievit, cadens propria substantia exilio subicietur.
CAPUT II.
     Ad maiorem autem nostrae dispositionis cautelam iubemus, per loca episcopos et provinciarum rectores et eos qui civitates habitant nullum contra praesentem nostram dispositionem suscipere biocolytam aut latronum persecutorem; omnino enim nullum iudicum civilium et militarium constitutum in provincia habere loci servatorem concedimus. Praecipue quidem iubemus provinciarum rectores sic recte conversari et res gubernare, ut non necessitas fiat de qualibet re debente quaeri aut gubernari ad provincias aliquem destinari. Si vero opus fuerit transmitti aliquos in provinciis occasione publicarum exactionum aut quarumlibet emergentium querellarum, neque ordinem neque nomen habere loci servatoris; destinatus vero in provinciam nullum quidem subiectis inferat dispendium, creditum vero sibi opus impleat, iudice provinciae eum et eius officio adiuvante. Si vero et contra ipsum iudicem forte accusatum transmittatur, tunc iubemus et provinciale officium oboedire ei. Quemadmodum enim prohibemus loci servatores fieri, ita omne periculum iubemus habere iudices provinciarum et eorum officium, ut sollicitudinem faciant tam publicarum exactionum quam locorum quietis, et ut omnis iniustitia et laesio suspendatur. In quibus vero provinciis aut vindices aut ecleptores sunt fiscalium, et opus habuerint aliquod adiutorium, iubemus iudices provinciarum et officia eorum omne solacium et studium eia conferre, ut sine impedimento fiscalium exactio procedat. Et omnes quae motae fuerint sive civiles sive criminales causas et competentes provinciarum iudicibus ipsos iubemus inquirere, ut illi proprio periculo has discutiant et legitimum finem eis inponant. Super haec iubemus provinciarum iudices mox quod futuri sunt cingula suscipere, sive praesentes sive absentes sint, cautelam impendere tam praefecturae quam nostris largitionibus et comiti privatarum pro inferendis pecuniis unicuique praedictarum dignitatum, cum etsi non caveant, tamquam facientes cautelam ita iubemus eos et eorum officia subiacere praedictis dignitatibus. In illis vero provinciis et civitatibus volumus iudices periclitari pro fiscalibus et exigi, in quibus neque scriniarii neque vindices neque alii quidam proprio periculo exactionem faciunt.
CAPUT III.
     Et hoc pervenit ad nos, quod quidam provinciarum iudices ita inique agunt occasione lucrorum, ut neque testamenta concedant facere neque facta insinuare, neque nuptias aliquos facere aut super nuptialibus donationibus monumenta componere, neque defunctorum corpora sepulturae tradi neque rerum descriptionem concedant fieri aut aliud quid huiusmodi agi aut ex gestis aut ex testimoniis. Propterea interdicimus omnibus iudicibus tam civilibus quam militaribus et eorum officiis aut alio cuilibet tale aliquid praesumere. Si vero quidam huiusmodi odibilem rem in quolibet loco nostrae rei publicae praesumpserit agere aut ministrare ei qui haec praesumpserit facere, iubemus huiusmodi extra cingulum factos in exilium destinari, et de substantia eorum eveniens dispendium laesis in duplum restitui, non sublato eis neque alio quod est ex legibus adiutorio. Omnem vero damus licentiam locorum sanctissimis episcopis et primatibus civitatum huiusmodi praesumptiones prohibere, et studere ut haec omnia sine impedimento et sine dispendio secundum legum virtutem procedant, et de his nobis nuntiare.
     1. Illas vero quae secundum leges offeruntur appellationes et suscipere volumus omnino iudices et eos qui secundum nostram iussionem audiunt, sive maiores sive minores sint, et edere gesta sine aliqua dilatione litigantibus, ut quaestio legitima de his procedat. Super haec iubemus appellatione porrecta secundum leges neque exactionem fieri neque possessiones rerum transferri usque ad finitivum super ea iudicium.
CAPUT IV.
     Quoniam vero contingit adulteria aut raptus mulierum aut homicidia aut alia quaelibet crimina in provinciis committi, iubemus provinciarum iudices omnia secundum leges vindicare, et peccantes tenere, et non alios pro aliis, aut ex quibus nati sunt vicis qui crimina praesumpserunt alium pro alio comprehendere, aut damnum eorum inferre vicis sed neque pignerationes facere propter peccantem, aut criminis vindictam proprii lucri causa inferre aut delinquentium res proprium lucrum facere. Nos enim reos quidem ex legibus poenas sustinere volumus, damna vero subiectis nostris aut lucrum ex hoc iudicibus aut eorum hominibus sive officialibus fieri nullatenus concedimus, ut <non> propter rerum desiderium inveniantur iniuste aliquos castigantes aut peccantes vendere. Si enim praeter haec fiat, ipse provinciae iudex omne ex hoc accidens laesis damnum medebitur et suppliciis subiectus exilio tradetur, et consiliarius eius simile sustinebit supplicium, si factis a iudice contraria legibus in scriptis consentiat, officium vero eius et alii, qui circa haec propter lucrum proprium ei obsecundant, non solum damna laesis compellentur restituere, sed culpabiliores eorum legalibus suppliciis subiecti exilio tradentur.
CAPUT V.
     Si vero quis comprehensorum criminum latuerit aut reliquerit provinciam illam in qua crimina deliquit, iubemus legitimis edictis a iudice evocari eum, et si non obaudiat, illa in eo procedere quae nostris legibus definita sunt. Si vero cognoscatur quod in aliam provinciam degit, iubemus provinciae illius iudicem, in qua peccari quid huiusmodi contigit, epistola publica uti ad provinciae illius iudicem, in qua delinquens persona degit, illum vero qui publicas susceperit litteras periculo suo et officii sui comprehendere huiusmodi et ad iudicem provinciae transmittere, in qua peccavit, suppliciis legitimis subiciendum. Si vero qui publicam epistolam susceperit neglexerit hoc facere, aut officiis eius tradere, aut imperata neglexerint, tunc et ipsum iudicem tres auri libras et officium eius alias tres pro poena inferre iubemus. Si vero iudex aut aliquis officii eius propter lucrum huiusmodi personam non comprehendat aut comprehendens non transmittat, et hoc agens convincatur, spoliatus cingulo exilio tradatur.
CAPUT VI.
     Et hoc vero iubemus observari ab omni administratione, ut si contigerit in scriptis nostram iussionem fieri ad aliquem iudicem, et interea iste quiescat ab administratione, is qui post illum susceperit dignitatem accipiat eam et insinuet. Et si quidem privata est causa, et implere eam et exequi, quemadmodum ad eum promeruit rescriptum; si vero huiusmodi in scriptis iussio publicum respicit, inquirat eam, et si quidem non laeditur fiscus, quae in ea comprehensa sunt adimpleat, si vero ad laesionem est fisci, nihil super ea omnino agi, nuntiare vero nobis primum, ut secunda nostra fiat de hoc iussio. Si vero et praecepta cuiuslibet iudicii sint, et prius quam insinuentur haec, aut praecipientem aut ad quem praecepta facta, sunt contigerit removeri de cingulo, et sic qui factus fuerit iudex haec suscipiat et exigat, si legitime facta sint; si vero contra legem aut contra publicum facta, sint, haec pro non scriptis esse iubemus.
CAPUT VII.
     Quia vero et huiusmodi iniquitatem in diversis locis nostrae reipublicae cognovimus admitti, quia creditores filios debitorum praesumunt retinere aut in pignus aut in servile ministerium aut conductionem, hoc modis omnibus prohibemus, et iubemus, ut si quis huiusmodi aliquid deliquerit, non solum debito cadat, sed tantam aliam quantitatem adiciat dandam ei, qui retentus est ab eo aut parentibus eius; et post hoc etiam corporalibus poenis ipsum subdi a loci iudice, quia personam liberam pro debito praesumpserit retinere aut locare aut pignorare.
CAPUT VIII.
     Et illud vero praevidimus pro subiectorum utilitate corrigere, ut si qua mulier crediti instrumento consentiat proprio viro aut scribat et propriam substantiam aut se ipsam obligatam faciat, iubemus nullatenus huiusmodi valere aut tenere, sive semel sive multotiens huiusmodi aliquid pro eadem, re fiat, sive privatum sive publicum sit debitum, sed ita esse ac si neque scriptum esset: nisi manifeste probetur quia pecuniae in propria ipsius mulieris utilitate expensae sunt.
CAPUT IX.
     Necessarium vero credimus et illud competenti adiutorio emendare, ut nulla mulier de qualibet re includatur aut custodiatur. Sed si quidem pro fiscalibus debitis aut privatis pulsetur secundum legem mulier, aut per virum suum aut per se aut per quam voluerit personam legitime respondeat et transigat rem. Si vero vidua sit aut non a principio viro coniuncta, liceat similiter mulieri aut per se aut per quos voluerit propria iura proponere secundum legem. Eum vero qui praeter haec praesumpserit agere aliquid praedictorum iubemus, si quidem maiores iudices sint, XX auri librarum, si vero minores sunt, X auri librarum poenae subiacere, oboedientes autem eis in praedictis causis spoliatos cingulo poenis subici et in exilium destinari. Si vero mulier post legitimam admonitionem noluerit instituere aliquem, qui pro ea respondeat, aut litigans addicta sit, nec sic includi aut custodiri eam, sed legitima in competentibus ei rebus procedere.
     1. Si vero crimen sit quod infertur mulieri, in quo necessarium est ipsam custodiri, si quidem fideiussorem personae potest praestare, ipsi credatur, si vero iuraverit non posse se dare fideiussorem. iuratoriam cautionem faciat de observatione iudicii. Si vero gravissimum inveniatur crimen in quo accusatur, in monasterium aut in asceterium mittatur, aut mulieribus tradatur, per quas potest pudice et libere custodiri donec causa eius manifestetur, tunc autem illa procedant in ea quae legibus definita sunt. Nullam enim mulierem pro pecuniaria fiscali sive privata causa aut pro criminali quolibet modo aut in carcerem mitti concedimus aut a viris custodiri, ut non per huiusmodi occasiones inveniantur circa castitatem iniuriatae.
     2. Monastriam quidem aut ascetriam per nullam actionem trahi concedimus de propriis monasteriis aut asceteriis.
CAPUT X.
     Si quando vero adulterii crimen probetur, iubemus illas poenas peccantibus inferri, quas Constantinus divae memoriae disposuit; et illis similibus subiciendis poenis, qui medii <aut> ministri huiusmodi impio crimini facti sunt. De substantia vero adulteri, si habeat uxorem, dotem et propter nuptias donationem ei salvari, aut partem a nostra lege datam si dotalia instrumenta non subsecuta sunt; residuam vero eius substantiam, si quidem sint ascendentes aut descendentes usque ad tertium gradum, accipiant hi secundum ordines et gradus, si vero non sint huiusmodi aliqui, fisco applicari haec iubemus.
     1. Adulteram vero mulierem competentibus vulneribus subactam in monasterio mitti. Et si quidem intra biennium recipere eam vir suus voluerit, potestatem ei damus hoc facere et copulari ei, nullum periculum ex hoc metuens, nullatenus propter ea quae in medio tempore facta sunt nuptias laedi. Si vero praedictum tempus transient, aut vir prius quam recipiat mulierem moriatur, tondi eam et monachicum habitum accipere, et habitare in ipso monasterio in omni propriae vitae tempore.
     2. Et si quidem habeat descendentes, duas partes accipere eos substantiae secundum legum divisas ordinem, reliquam vero tertiam partem monasterio in quo mittitur dari. Si vero descendentes non fuerint, sed ascendentes inveniantur non consentientes huiusmodi inquitati, quattuor uncias eos secundum leges divisas accipere, octo vero uncias dari monasterio in quo includitur huiusmodi mulier. Si vero neque descendentes neque ascendentes habeat, aut ascendentes consenserint huiusmodi iniquitati, omnem eius substantiam accipere monasterium illi conservandam, ut per omnes casus viro pacta dotalibus illata instrumentis serventur.
CAPUT XI.
     Quia vero aliqui nostram legem transcendere student, in qua evidenter causas enumeravimus ex quibus solum repudia possunt transmitti aut a viro aut a muliere, iubemus praeter illas causas nullo modo repudia fieri, aut per consensum nuptias solvi et concedere invicem delictis.
     1. Si vero praeter a nobis definitas causas praesumpserint aliqui solvere matrimonium, iubemus, si quidem descendentes habuerint sive ex ipso sive ex alio matrimonio, substantiam eorum illis dari secundum legem ordinem, et tam virum quam mulierem in monasterium mitti in omnibus vitae suae temporibus, et de singulorum facultatibus quaternas uncias monasteriis in quibus mittuntur separari; viro nihilo minus neque usum habente datae partis filiis. Si vero descendentes non habeant, sed ascendentes inveniantur, tertiam partem substantiae accipere eos, si non iniquitati solutionis matrimonii consenserint, duas vero partes monasteriis in quibus unusquisque mittitur separari. Si vero neque descendentes neque ascendentes inveniantur, vel ascendentes consenserunt facto, iubemus omnem substantiam monasteriis in quibus missi sunt dari, ut non propter hunc contemptum et dei iudicium contemnatur et nostra lex transgrediatur.
     2. Sed et ministros talis solutionis nuptiarum aut qui huiusmodi incesta instrumenta composuerint corporalibus poenis subici iubemus et in exilium destinari.
     3. Si vero hi qui matrimonium solvere praesumpserunt voluerint iterum sibi coniungi prius quam mittantur in monasterio, licentiam eis damus hoc facere et praedictas poenas concedimus eis et proprias habere substantias et ita ad invicem vivere, tamquam si nihil delictum fuisset. Uno vero volente matrimonium revocare, si non consentiat alia persona, contra eum qui noluerit teneant poenae.
     4. Haec vero omnia servari iubemus tam in regia hac civitate quam in provinciis, tam a comite privatarum quam a palatinorum schola et provinciarum iudicibus et officiis eorum, scientibus quod si neglexerint huiusmodi alicuius delicti et non omnia haec custodierint, et exilium et proscriptionem sustinebunt. Haec vero iubemus servare et locorum sanctissimos episcopos, ut providentia eorum traditae personae in monasteriis mittantur, et de rebus earum quod a nobis definitum est monasteriis vindicent.
CAPUT XII.
     Si quis vero accusatus in adulterio per proditionem iudicum aut alio quolibet modo a legibus poenas effugerit, et post haec inveniatur mulieri de qua accusatus est turpiter conversatus aut in matrimonium accipere eam, et hoc fiat vivente marito aut post eius mortem, neque matrimonium valere iubemus, sed et eum qui hoc delinquere praesumpsit, etsi prius perfugit, attamen licentiam damus omni iudici et comprehendere eum et post tormenta ultimis suppliciis subicere, nulla alia excusatione aut probatione faciente; et mulierem castigatam et detonsam monasterio immitti iubemus et ibi manere in omne tempus propriae vitae; utriusque vero substantiam secundum praedictum ordinem dividi, periculo (sicut diximus) tam comitis privatarum quam iudicis loci.
CAPUT XIII.
     Quia vero nos oportet humani generis infirmitatem protegere, corporales poenas secundum aliquam partem imminuentes interdicimus alterutras manus aut pedes abscidi, aut huiusmodi quaedam inferri supplicis per quae articuli dissolvuntur, quia membrorum dissolutio gravior est utriusque manus abscisione. Propter quod iubemus, si quidem tale aliquid delinquatur unde leges mortem delinquentibus inferunt, secundum legum virtutem sustinere eum poenas; si vero tale fuerit crimen quod morte dignum non sit, sed ut ipse castigetur aut in exilium transmittatur; si vero criminis qualitas membri abscisionem exigat fieri, unam solam manum abscidi.
     1. Pro furto vero nolumus omnino quodlibet membrum abscidi aut mori, sed aliter eum castigari. Fures autem vocamus qui occulte et sine armis huiusmodi delinquunt; eos vero qui violenter adgrediuntur aut cum armis aut sine armis, in domo aut in itineribus aut in mari, poenis eos legalibus subdi iubemus.
     2. Ut autem non solum corporales poenae, sed etiam pecuniariae mediocriores fiant, sancimus eos qui in criminibus accusantur. in quibus leges mortem aut proscriptionem definiunt, si convincantur aut condemnentur, eorum substantias non fieri lucrum iudicibus aut eorum officiis, sed neque secundum veteres leges fisco eas applicari: sed si quidem habeant descendentes, ipsos habere substantiam, si vero non sint descendentes, sed ascendentes usque ad tertium gradum, eos habere.
     3. Si vero mulieres habent qui condemnati sunt, omnibus modis iubemus istas et dotem et nuptialem donationem accipere; si vero et sine dote talibus personis coniunctae fuerunt, a legibus definitam partem de tota substantia condemnati eas accipere, sive filios habeant sive non. Si vero neminem praedictorum habeat qui deliquit, tunc fisco sociari eius substantiam in maiestatis vero crimine condemnatis veteres leges servari iubemus.
     Dat. kal. Mai. imp. dn. Iustiniani pp. Aug. anno XXX, p. c. Basilii vc. anno XV.
     Rescripta lex ad Monachium pu.
 

  
►  Sources : Auth. CXXVII ; Coll. IX, tit. 9 ; Ep. Theod. 134 ; Ath. 4, 22.