~  NOV. CXXVIII  ~
  
DE COLLATORIBUS ET ALIIS CAPITULIS.
  
( AD 545 )
 
 
( Based upon the Latin text of Schoell and Kroll's edition ).

~   Text submitted by Dr. Ingo Maier   ~
 
 
Idem Aug. Petro pp.
CAPUT I.
     Quaecumque ad utilitatem nostrorum collatorum respiciunt <studentes perficere et praesentem ponimus legem, per quam sancimus> per Iulium vel Augustum mensam unuiscuiusque indictionis particulares dispositiones collationum futurae indictionis in foro uniuscuiusque diocesis gloriosissimorum nostrorum praefectorum sub confectione monumentorum manifestari, declarantes quantum unicuique provinciae sive civitati pro unoquoque iugo aut iuliis aut centuriis aut alio quolibet tam in specie quam in auro fiscalium causa imminet, indicantes quoque specierum aestimationem secundum mensam et in unoquoque loco tenentem <consuetudinem>, et quid ex his in arcam inferri aut in unaquaque <provincia> dari aut expendi oportet; sic igitur compositas tales dispositiones provinciarum iudicibus mox destinari in prooemiis uniuscuiusque indictionis et per eos proponi in civitatibus sub eis constitutis intra Septembrem aut Octobrem mensem; sed etiam volentibus exemplaria horum ex foro gloriosissimorum praefectorum sine dilatione dari, ut collatores agnoscant quemadmodum debent collationes inferre. Si vero ante insinuationem in alios titulos praeter eos qui continentur particulari dispositione anni collatores fiscalia exsolvant aut in provincia expendant, iubemus eis in eiusdem indictionis collationes haec reputari, ut nullum ipsi patiantur damnum. Si vero secundum a nobis definitum tempus non dirigantur huiusmodi particulares dispositiones, qui quidem per tempus gubernant nostrum praetorium XXX librarum auri poenam persolvant, uniuscuiusque vero provinciae tracteutae viginti librarum auri poenam exigentur. Si autem iudex missus easdem particulares dispositiones in provincia non proposuerit, decem librarum auri poena damnabitur et spoliationem cinguli sustinebit; eius quoque officium quinque auri libras exigetur.
CAPUT II.
     Iubemus vero specierum quidem illationem mox ex principiis uniuscuiusque indictionis incipere, argenti vero illationis titulos secundum tempora definita.
CAPUT III.
     Pro fiscalibus autem collationibus desuscepta sive securitates particulares aut plenarias omnibus <modis> ab his qui fiscalia suscipiunt fieri definimus, manifestantes et solidorum quantitatem et specierum nec non et iugorum sive iuliorum sive centuriarum, et nomina possessionum pro quibus functiones suscipiunt. Si vero secundum praedictum modum desuscepta sive securitates non fecerint, iubemus eos et poenam decem auri librarum exigi et tormentis subdi; similiter iudicem provinciae decem auri librarum poenam exigi, si de hoc interpellatus non vindicaverit et compulerit desuscepta sive securitates secundum quem definivimus ordinem conscribi.
CAPUT IV.
     Haec autem iubemus observari, ut si quis forsan collatorum dubitat de possessione, pro qua fiscalia exigitur, aut pro fiscalium quantitate, omnibus modis fiscalium descriptionum custodes cogi a provinciae iudice, aut illo neglegente a locorum sanctissimo episcopo, eas proferre et fiscalium ostendere quantitatem et secundum virtutem publicae descriptionis exigi possessorem.
CAPUT V.
     Et in hoc quoque nostros collatores adiuvare perspeximus, ut non necessitas inferatur possessoribus sub hypothecas decimationes nominare in auro collationis, ut non aliquam ex hoc patiantur ipsi laesionem, sed eos quibus in unaquaque provincia aut civitate periculum fiscalium exactionis imminet, sive iudices sint sive curiales sive exactores seu vindices aut canonicarii aut alii quidam, proprio periculo et suscipere pecunias et transmittere et expendere in quibus deputatae sunt utilitatibus.
CAPUT VI.
     Et hoc custodiri iubemus canonicarium talem in provinciam destinari, qui possit periculo ordinantium eum exigere fiscalia tributa, ut per nullam occasionem impulsorem post eum mitti et damnum subiectis inferri: impulsoris <enim> et ipsum vocabulum de cetero perimimus. Si vero non opportunus inveniatu, canonicarius, non impulsor mittatur, sed illo remote alter dirigatur canonicarius. Ipsum quoque canonicarium contentum esse iubemus deputatis consuetudinibus et nullam subiectis inferre laesionem.
CAPUT VII.
     Si autem aliquando contigerit superindictionem cuiuslibet possessionis conservae aut contributariae fieri, ex illo tempore iubemus superindictum suscipientem exigi pro eo fiscalia, ex quo tradita est ei superindicta possessio; non aliter autem superindictum fieri, nisi ex scripto de hoc examinatio fiat apud provinciae iudicem et sententia eius procedat definiens eum qui debet suscipere superindictum. Si quis autem putaverit se laedi, liceat ei provocare, ut in foro gloriosissimorum praefectorum appellatio examinetur et secundum leges terminum suscipiat.
CAPUT VIII.
     Si vero aliquando contigerit dominum cuiuscumque possessionis aut non apparere aut ad fiscalium solutionem non sufficere, ut ex hoc superindictionis necessitas suscipiatur, iubemus repente hanc tradi his qui conserva aut contributaria praedia possident cum omnibus qui in ea inveniuntur agricolis et peculiis eorum et enthicis et fructibus et animalibus et omni alio instructo instrumentoque ibi invento. Si vero aut persona quae debeat eam secundum leges suscipere non inveniatur, aut alio quocumque modo differri superindictum contigerit, iubemus gesta confici apud provinciae iudicem significantia qualitatem et statum eius possessionis et omnia in ea inventa, ut sic eam curiales seu exactores aut vindices aut officiales suscipiant, et si postea inveniatur qui debeat eam secundum leges suscipere, non aliter fieri, nisi quod pro occasione exactorum aut curialium aut vindicum aut officialium eius peius aut minus factum est ei qui suscepit restituatur.
CAPUT IX.
     Hoc quoque iubemus, ut pro pecuniis et speciebus in provinciis expensis non exigantur collatores ea quae dicuntur transmissoria, et pro his autem quae transmittuntur non amplius praeberi horum quae ex initio in unaquaque provincia deputata sunt.
CAPUT X.
     Eos autem qui in provinciis pro quibuscumque publicis exactionibus diriguntur, non aliter incohare exactionem, nisi prius in provinciali iudicio insinuaverint impositas sibi de hoc iussiones, ut exsolventes fiscalia tributa nulli pro his periculo aut damno subiaceant; hoc ipso et super privatis negotiis observando.
CAPUT XI.
     Hoc quoque iubemus eis quibus fiscalium exactio iniungitur nullam privatarum causarum executionem committi, sed et si quid eis tale iniungatur, nullo modo eos praesumere hoc agere, ne occasione publicarum functionum nostri subiecti laedantur.
CAPUT XII.
     Si autem et aliquis pro veritate publica debens tributa dicat executori esse sibi alium debitorem, non licere executori molestiam aliquam denominatis inferre, nisi primus debitor probetur nullo modo omnino posse publica tributa persolvere. Hoc tamen prius requiri apud iudicem provinciae, si pro veritate debitor est is que denominatus est, et ita fiet exactio. In utroque vero casu si quis exequi aut exigere citra ea quae a nobis disposita sunt praesumpserit, et cingulo nudabitur et confiscabitur et exilio tradetur; qui autem iniunxit aut praecepit iudex decem librarum auri exigatur poenam, et officium eius quinque auri librarum subiaceat poenae.
CAPUT XIII.
     Nulli vero penitus liceat publica tributa exigentium neque censualibus aut rationum scriptoribus aut aliis quibusdam publico ministrantibus excusatione quod in loco sacro resideant uti contra eos qui dicunt se laesos ab eis in fiscalium exactione.
CAPUT XIV.
     Nullus autem penitus molestetur pro tributis terrarum quas non possidet, sed etiam si contingat agricultores alicui competentes aut inscriptos propriam habere possessionem, illos <pro ea publica exigi tributa, domino eorum nullam pro eis> molestiam sustinente, nisi forte propria voluntate tali functioni se fecit obnoxium.
CAPUT XV.
     Eos autem qui publica tributa exigunt iustis ponderibus et mensuris uti praecipimus, ut neque in hoc nostros tributarios laedant. Si autem collatores putent gravari se sive in ponderibus sive in mensuris, habeant licentiam specierum quidem mensuras et pondera <a> gloriosissimis praefectis, auri vero et argenti et reliquorum metallorum pondera <a> gloriosissimo pro tempore comite sacrarum largitionum accipere; et has mensuras et pondera in sanctissima uniuscuiusque civitatis ecclesia servari, ut secundum ea extra gravamen collatorum et fiscalium illatio et militares et aliae expensae fiant.
CAPUT XVI.
     Civitatum vero nostrae reipublicae et habitantium eas perfecte prospicientes iubemus nullam omnino esse licentiam fiscalium exactoribus communicare pecuniis quae operibus et frumentis civitatum et aquaeductis aut aliis quibuslibet sollemnibus aut salariis deputatae sunt, aut retinere aliquid ex eis aut ad proprium lucrum redigere, sed sine aliqua dilatione aut imminutione has praebere, ut proficiant in quibus ab initio deputatae sunt operibus. Sed neque possessores aut habitatores civitatum praesumere quolibet modo auferre aliquid ex ipsis pecuniis aut nomine descriptionum aut pro sportulis dare aliquid ex his aut expendere. Si quis autem aut dare aut accipere ex his praesumpserit, iubemus eum de suo in duplici quantitate hoc civitati reddere. Sed neque provinciarum iudices aut eorum officia aut alium quemlibet omnino participium habere aliquod ad praedictas pecunias aut eorum dispensationi semet ipsum miscere; sed civitatis sanctissimum episcopum et primates nec non et eius possessores constituere quidem patrem civitatis et frumentarium et alios huiusmodi dispensatores, singulis autem annis impletis sanctissimum episcopum cum quinque primatibus civitatis rationes exigere eos qui ab ipsis ordinati sunt, et si quid ex talibus ratiociniis apparuerit debitum aut remansisse, exigi huiusmodi dispensatores periculo eos constituentium et utilitatibus quibus deputata sunt reservari. Si quis autem ex praedictis dispensatoribus inefficax inveniatur, repente hunc removeri iubemus aliumque pro eo et a sanctissimo civitatis episcopo et reliquis possessoribus, sicut praedictum est, ordinari; scientibus his qui denominant eos, quia si quod damnum civitati contigerit, ex propriis substantiis hoc medebuntur.
CAPUT XVII.
     Nulli vero liceat eorum qui in officio sunt gloriosissimorum praefectorum aut in alio officio aut schola constitutorum talia ratiocinia committi, neque ex praecepto eiusdem administrationis aut alterius iudicis [scripti], nec si pragmaticam aut aliam sanctionem aut sacrum. commonitorium accipiat praecipiens ei aliquid tale. Sed si quid huiusmodi fiat, licentiam habere uniuscuiusque civitatis sanctissimum episcopum et eius primates non respondere pro memoratis capitulis talibus personis, referre autem ad nos, ut hoc agnoscentes et illatum civitatibus damnum ex eorum substantia restitui iubeamus et competentem vindictam talibus inferamus.
CAPUT XVIII.
     Super hoc iubemus scriniarios operum sub praefectis sacrorum praetoriorum constitutos nullum participium ad talia ratiocinia omnino habere, vacantibus omnibus per quae eis sive generaliter sive specialiter aliquid tale pridem concessum est aut postea impetretur. Pro praedictis enim causis rationes nulli committi volumus nisi nos prodesse civitatibus aestimantes virum bonae opinionis et dignitate ornatum elegerimus, qui debeat a nobis in scriptura divinam iussionem percipere continentem per nostram piam subscriptionem et illius nomen et dignitatem et causas et tempora quorum ei ratiocinia committimus. Eos autem qui a talibus personis rationes exiguntur omnem habere cautelam iubemus, aliam quaestionem nullatenus sustinentes.
CAPUT XIX.
     Ad haec sancimus nullo reipublicae nostrae loco eundem ipsum et iudicem esse et loci servatorem gloriosissimorum praefectorum aut magistromilitatus cinguli, sed nec aliquem exactionem fiscalium tributorum agentem loci servatorem esse gloriosissimorum praefectorum aut magistrorum militum; et simpliciter dicendum, nullum in provinciis fieri loci servatorem praefectorum, nisi per nostram scriptam iussionem in expeditis, ubi utilitas exigit et loci servatorem mitti eiusdem praefecturae, qui debeat providere militaribus expensis. Si quid autem extra haec delinquatur, qui quidem loci servatorem suum fecit, XXX auri librarum poenam exigitur, restituens et omne damnum quod per eum qui ab eo directus est aliqui pertulerint, qui vero fieri praesumpsit et proprio cingulo et dignitate et militia privabitur et decem auri librarum poena multabitur.
CAPUT XX.
     Probibemus ad haec et in provinciis existentes iudices civiles et militares in civitatibus aut castris loci servatores in commissis sibi provinciis facere, ex quo videlicet in provinciam accesserint et in quantum in ea administrant; quinque auri librarum poena imminente tam facienti loci servatorem iudici quam fieri praesumenti. Antequam vero in provinciis veniant iudices, damus licentiam eis vices agentes suos instituere, qui omnia debeant usque ad sui praesentiam agere quae possint ipsi iudices facere, citra tamen novissimum supplicium aut membri incisionem. Sed et si quis ex iudicibus secundum iussionem nostram in aliam regionem mittatur, liceat ei per similem modum loci servatorem suum facere.
CAPUT XXI.
     Iubemus autem omnes iudices tam militares quam civiles per se requirere eos qui latrocinia aut violentias aut rapinas rerum aut feminarum aut alia quaelibet inlicita in provinciis committunt et supplicia eis legitima inferre, neque pro his causis accipere aliquid consuetudinum nomine, ut omnes undique nostri collatores inlaesi serventur. Non enim permittimus cuilibet maiori aut minori militari iudici aut latronum insecutores aut violentiarum inhibitores aut tribunos pro talibus causis in provinciis ordinare, aut qui debeant aliquos exarmare, ut non per tales occasiones ampliores violentiae inferantur provincialibus. Si quis autem iudicum haec non custodierit, cognoscat non solum commisso sibi cingulo spoliandum, sed decem librarum auri poenam exsolvere; eo qui praesumpserit talem causam adsumere post tormenta et substantiae confiscationem in exilium dirigendo.
CAPUT XXII.
     Ad haec iubemus provinciarum iudices et officia, si quando de civitate aut ad civitatem veniunt, neque angariis neque descriptionibus aut aliis expensis collatores gravare, sed ex deputatis sibi de fisco annonis expensas facere.
CAPUT XXIII.
     Super haec sancimus provinciarum iudices omnibus modis post depositionem cinguli quinquaginta dies in provinciis commorari et conventiones aliquas contra se moventibus respondere. Si vero contigerit aliquem ex eis ante completos quinquaginta dies deserere provinciam,, iubemus omnes ab eo damnum aliquod passos simul ingredi apud sanctissimum metropoleos episcopum eiusdem provinciae, et sub gestis monumentorum unumquemque tangentem sancta evangelia palam facere illata sibi dispendia, et ex illius substantia contra quem talia facta sunt monumenta omne damnum laesis restitui, providentia et periculo per tempus praefectorum et tracteutarum eiusdem provinciae; scientibus quia, si hoc complere neglexerint, ipsi ex propriis facultatibus omnia damna laesis restituere compellentur.
CAPUT XXIV.
     Si quis autem ex iudicibus provinciarum aut evocetur ad aliam administrationem aut opus ad aliam provinciam ei credatur, iubemus eum legitimo procuratore constituto conventiones pro damnis proponentibus respondere. Quod nisi fecerit, sancimus monumenta apud sanctissimum episcopum, sicut superius dictum est, agi, et pro damnis illatis eis iurantibus secundum gestorum virtutem omne damnum reddi, providentia similiter et periculo per tempus praefectorum et uniuscuiusque provinciae tracteutarum.
CAPUT XXV.
     Omnes autem pecuniarias poenas quae praesenti lege continentur a comite per tempus privatarum rerum exigi eos qui praesentem legem non servant et nostro fisco vindicari sancimus, qui nisi eas vindicaverit, ipse cum ministrante sibi schola ex propria facultate huius quantitatem solvere cogitur.
     <Epilogus> Quae igitur per praesentem salutarem legem in perpetuum valituram pro utilitate et statu nostrorum collatorum disposuimus, tua gloria inviolata et immota per omnia servare festinet <et> in omnium notitiam venire faciat, edictis quidem in hac regia civitate sollemniter propositis, praeceptis autem apud clarissimos provinciarum iudices directis, ut per eos omnibus collatoribus manifesta fiant.
     <D. VIII. id. Iun. CP. imp. dn. Iustiniani pp. Aug. anno XIX. post cons. Basilii vc. anno IV. ind. VIII.>
 

  
►  Sources : Auth. CXXXIII ; Coll. IX, tit. 14 ; Ep. Theod. 128 ; Ath. 20, 1 ; Iul. const. CXXIV.