( Based upon the Latin text of Krueger's edition ).
4.1.0. De rebus creditis et de iureiurando. Imperator Antoninus . Causa iureiurando ex consensu utriusque partis vel adversario inferente delato et praestito vel remisso decisa nec periurii praetextu retractari potest, nisi specialiter hoc lege excipiatur. * ANT. A. HERCULIANO. *<A 213 PP. XV K. IUL. ANTONINO A. IIII ET BALBINO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Iurisiurandi contempta religio satis deum ultorem habet. Periculum autem corporis vel maiestatis crimen secundum constituta divorum parentum meorum, etsi per principis venerationem quodam calore fuerit periuratum, inferri non placet * ALEX. A. FELICI. *<A 223 PP. VI K. APRIL. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . In bonae fidei contractibus nec non etiam in aliis causis inopia probationum per iudicem iureiurando causa cognita res decidi potest. * DIOCL. ET MAXIM. AA. SEVERAE. *<A 286 PP. X K. SEPT. MAXIMO II ET AQUILINO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si ad excludendam tutelae actionem pupillus iusiurandum tutori dedit, postea eandem litem exercere non prohibetur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. MAXIMAE. *<A 290 PP. K. IUL. IPSIS IIII ET III AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum etiam a pupillorum tutoribus velut ab ipsis pupillis relicta fideicommissa videantur, super fideicommisso praeses provinciae cognoscet et, si id tibi relictum esse constiterit, reddi tibi efficiet. Idem, si infitietur, ad iusiurandum, ut desideras, tutorem adiget * DIOCL. ET MAXIM. AA. IULIANO. *<A 290 PP. III NON. DEC. IPSIS IIII ET III AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum proponas partibus placuisse iurisiurandi religione generis et ingenuitatis quaestionem decidi, praeses provinciae iuxta decretum arbitri ad voluntatis vestrae placitum amitae tuae filiis consulet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. BESSIO. *<A 291 PP. V ID. FEBR. TIBERIANO ET DIONE CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Nec filius nec quisquam alius neque litigando neque paciscendo, sed nec iusiurandum citra voluntatem domini rei deferendo praeiudicium ei facere potest. Unde si citra mandatum tuum aliquid erga rem tuam filius tuus gessit nec ratum habuisti, nihil tibi oberit * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. EUTYCHIANAE. *<A 293 S. ID. NOV. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Actori delato vel relato iureiurando, si iuraverit vel ei remissum fuerit sacramentum, ad similitudinem iudicati in factum actio competit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ALEXANDRO. *<A 294 S. XII K. MAI. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Delata condicione iurisiurandi reus ( si non per actorem, quominus de calumnia iuret, steterit) per iudicem solvere vel iurare, nisi referat iusiurandum, necesse habet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MARCIANO. *<A 294 S. V K. MAI. SIRMI CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . In actione etiam depositi, quae super rebus quasi sine scriptis datis movetur, iusiurandum ad exemplum ceterorum bonae fidei iudiciorum deferri potest. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PROTOGENI. *<A 294 S. V K. DEC. CC. CONSS.> Imperator Justinianus . Si quis iusiurandum intulerit et necdum eo praestito postea, utpote sibi adlegationibus abundantibus, hoc revocaverit, sancimus nemini licere penitus iterum ad sacramentum recurrere ( satis enim absurdum est redire ad hoc, cui renuntiandum putavit, et, cum desperavit aliam probationem, tunc denuo ad religionem convolare) et iudices nullo modo eos audire ad tales iniquitates venientes. 1 . Si quis autem sacramentum intulerit et hoc revocare maluerit, licere quidem ei hoc facere et alias probationes, si voluerit, praestare, ita tamen, ut huiusmodi licentia usque ad litis tantummodo terminum ei praestetur. 2 . Post definitivam autem sententiam, quae provocatione suspensa non sit vel quae, postquam fuerit appellatum, corroborata fuerit, nullo modo revocare iuramentum et iterum ad probationem venire cuidam concedimus, ne repetita lite finis negotii alterius causae fiat exordium. * IUST. A. DEMOSTHENI PP. *<A 529 D. XV K. OCT. CHALCEDONE DECIO VC. CONS.> Imperator Justinianus . Generaliter de omnibus iuramentis, quae in litibus offeruntur vel a iudice vel a partibus, definiendum est. Cum enim iam increbuit iudices in plenissima definitione sacramentum imponere, evenit, ut provocatione lite suspensa hi quidem, qui iusiurandum praestare iussi sunt, ab hac forte luce subtrahantur, probationes autem rerum cadant, cum multum discrepat iuramentum hereditarium a principali sacramento. Necessitate itaque rerum coacti et probationibus pinguius subvenientes ad huiusmodi venimus sanctione 1 . Omne igitur iuramentum, sive a iudicibus sive a partibus illatum vel in principio litis vel in medio vel in ipsa definitiva sententia, sub ipso iudice detur non expectata vel ultima definitione vel provocationis formidine. 1a . Sed iuramento illato, cum hoc a partibus fuerit factum et a iudice approbatum vel ex auctoritate iudicis cuicumque parti illatum, si quidem is cui imponitur sacramentum nihil ad hoc fuerit reluctatus, et hoc praestetur vel referatur, necessitate imponenda ei cui refertur relationis subire sacramentum, vel, si hoc recusaverit, quasi illato sacramento praestito causa vel capitulum decidatur, nullo loco provocationi relinquendo. Quis enim ferendus est ad appellationis veniens auxilium in his, quae ipse facienda procuravit 2 . Sin autem is, cui sacramentum illatum est vel a parte vel a iudice, hoc subire minime voluerit, licentiam quidem habeat sacramentum recusare, iudex autem, si hoc omnimodo praestandum existimaverit, sic causam dirimat, quasi volente eo sacramentum sit recusatum, et ita cetera sive capitula sive totius negotii summa examinentur et lis suo marte percurrat, nullo ei obstaculo obviante. 2a . Ipse autem, qui sacramentum sibi illatum dare recusaverit, vel hoc attestetur vel, si forte non audeat, habeat sibi in ultima provocatione repositum auxilium. 2b . Et si iudex appellationi praesidens bene quidem illatum iusiurandum, non rite autem recusatum pronuntiaverit, res secundum quod iudicatum est permanebit. 2c . Sin autem non rite quidem illatum, recte autem recusatum sacramentum pronuntiaverit, tunc ei licebit emendare sententiam iudicis, quae quasi ex recusato sacramento processit, et nihil penitus nec praeiudicii nec iniusti dispendii cuicumque incurret, sed et causae cursus ab initio usque ad novissimum terminum non impediatur et lis aequa lance trutinabitur. 3 . Sive autem illatum iuramentum fuerit praestitum sive recusatum, ipsi parti quae hoc intulit nullum provocationis remedium in hoc servabitur, cum nimis crudele est parti quae hoc detulit propter hoc ipsum, quod iudex eius petitionem secutus est, superesse provocationem. 4 . His de praesentibus personis statutis nec absentes nos fugiunt, sed etiam eos huic legi subiugamus. 4a . Et si persona non praesens inveniatur, cui sacramentum illatum est, lite forte per procuratorem ventilata, necesse est vel ipsam principalem personam datis certis indutiis ad iudicem venire, ut ea quae de sacramentis statuta sunt impleat vel, si iudex existimaverit in provincia ubi degit sub actorum testificatione iuramentum ab ea vel dari vel referri vel recusari, hoc procedere, ut singulis casibus eventus iam definitus imponatur. 4b . Licentia concedenda etiam parti alteri vel per se vel per procuratorem super hoc ipsum ordinatum adesse his, quae de iuramento aguntur, vel si neutrum facere maluerit, et ex una parte, sub fide tamen gestorum, iuramentum praestari vel referri vel recusari. 4c . Expensis propter huiusmodi causam praestandis officio iudicis trutinandis, an ab utraque parte vel altera oportet eas dependi. 4d . Nullo tamen ex hoc litibus impedimento generando, sed, donec ea procedunt, aliis vel capitulis vel litis membris a iudice eximinandis et, postquam fuerint ei intimata gesta super iuramento subsecuta, tunc iterum ad hoc capitulum iudice redeunte et eo adimpleto ad cetera perveniente. 4e . Omnibus aliis, quae de praesentibus sancita sunt, et in absentium parte observandis. 5 . In omnibus autem casibus, in quibus sacramenta praestantur, observationem iudicialem permanere censemus secundum personarum qualitatem, sive sub ipso iudice praestari oportet iuramentum sive in domibus, sive sacris scripturis tactis sive in sacrosanctis oratoriis. 6 . Similique modo in sua firmitate manere, quae de calumniae iureiurando vel relato sacramento legibus cauta sunt vel a nobis vel a retro divis principibus inducta. Non enim, ut aliquid derogetur antiquioribus legibus, haec prolata sunt, sed ut, si quid deesse eis videbatur, hoc repleatur * IUST. A. DEMOSTHENI PP. *<A 529 D. III K. NOV. DECIO VC. CONS.> Imperator Justinianus . Cum quis legatum vel fideicommissum utpote sibi relictum exigebat et testamento forte non apparente pro eo sacramentum ei ab herede delatum est et is religionem suam praestavit, adfirmans sibi legatum vel fideicommissum derelictum esse, et ex huiusmodi testamento id quod petebat consecutus est, postea autem manifestum factum est nihil ei penitus fuisse derelictum, apud antiquos quaerebatur, utrum iureiurando standum est, an restituere debet hoc quod accepit: vel, si re vera ei relictum fuerat legatum vel fideicommissum, si demus licentiam heredi falcidiam, si competat, ex hoc retinere. 1
. Nobis itaque melius visum est repeti ab eo legatum vel fideicommissum
nullumque ex huiusmodi periurio lucrum ei accedere, sed et si verum
fuerit inventum, quartae detentionem introduci ( si tamen locum habeat),
ne quis ex hoc delicto sibi lucrum impium adferre nostris legibus
concedatur. * IUST. A. IOHANNI PP. *<A 531 D. XV K. NOV. CONSTANTINOPOLI
POST CONSULATUM LAMPADII ET ORESTAE VV. CC.> 4.2.0. Si certum petatur. Imperatores Severus, Antoninus . Neque aequam neque usitatam rem desideras, ut aes alienum patris tui non pro portionibus hereditariis exsolvatis tu et frater coheres tuus, sed pro aestimatione rerum praelegatarum, cum sit explorati iuris hereditaria onera ad scriptos heredes pro portionibus hereditariis, non pro modo emolumenti pertinere. Quod nec ipse ignorare videris, cum creditoribus secundum formam iuris pro portione tua caveris * SEV. ET ANT. AA. MODESTINO. *<A 204 D. K. IUL. CILONE ET LIBONE CONSS.> Imperator Antoninus . Quamvis pecuniam tuam asclepiades suo nomine crediderit, stipulando tamen sibi ius obligationis quaesivit. Quam pecuniam ut possis petere, mandatis tibi ab eo actionibus consequeris * ANT. A. HERMOGENI. *<A 214 PP. VII K. MAI. MESSALA ET SABINO CONSS.> Imperator Gordianus . Eos, qui officium administrant, neque per suppositas personas tempore officii sui in provincia fenus agitare posse saepe rescriptum est. * GORD. A. SEMPRONIO. *<A 239 PP. VIII K. SEPT. GORDIANO A. ET AVIOLA CONSS.> Imperator Philippus . Si absentis pecuniam nomine eius fenori dedisti ac reprobato nomine mandatis actionibus experiris, praeses provinciae iurisdictionem suam praebebit. 1 . Idem, si cessare mandatum animadverterit, utilem tibi adversus debitorem eo nomine actionem competere non negabit. * PHILIPP. A. ET PHILIPP. C. MAXIMO. *<A 246 PP. XV K. MART. PRAESENTE ET ALBINO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si non singuli in solidum accepta mutua quantitate vel stipulanti creditori sponte vos obligastis, licet uni numerata sit pecunia, vel intercessionis nomine hanc pro rea suscepistis obligationem, frustra veremini, ne eius pecuniae nomine vos convenire possit, quam alii mutuo dedit, si intra praestitutum tempus rei gestae quaestionem detulistis. 1 . Ac multo magis inanem timorem geritis, si pecunia numerata oleum susceptum instrumento sit collatum, cum, si reddendi stipulatio nulla subiecta est et huius rei est habita sollemnis contestatio, in suo statu remanente eo, quod vere factum intercessit, ex olei accepti scriptura nihil deberi manifestum est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ARISTODEMO ET PROCULO. *<A 293 S. V NON. MAI. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si ex pretio debitae quantitatis facta novatione per stipulationem usuras licitas contra quem supplicas stipulatus es, falsa mutuae datae quantitatis demonstratio praemissa, cum obligationis non defecerat substantia, quominus usque ad modum placitum usurae possint exigi, nihil nocet. 1 . Si vero citra vinculum stipulationis tantum mutuam pecuniam datam conscriptum est et eius praestari fenus convenit, simulatis pro infectis habitis huiusmodi placitum nihil de praecedenti mutavit obligatione.* DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. NICANDRO. *<A 293 S. XV K. DEC. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Non unde originem pecunia quae mutuo datur habet, sed qui contraxit si propriam numeravit, in huiusmodi obligationibus requiritur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PACTUMEIAE. *<A 293 S. V NON. OCT. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si pro mutua pecunia, quam a creditore poscebas, argentum vel iumenta vel alias species utriusque consensu aestimatas accepisti, dato auro pignori, licet ultra unam centesimam usuras stipulanti spopondisti, tamen sors, quae aestimatione partium placito definita est, et usurarum titulo legitima tantum recte petitur. Nec quicquam tibi prodesse potest, quod minoris esse pretii pignus quod dedisti proponis, quominus huius quantitatis solutioni pareas * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PROCULO. *<A 293 S. XVII K. IAN. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum te in Gallia cum Syntropho certum auri pondus itemque numeratam pecuniam mutuo dedisse, ut Romae solveretur, precibus adseveras, aditus competens iudex, si duos reos stipulandi vel re pro solido tibi quaesitam actionem sive ab heredibus Syntrophi procuratorem te factum animadverterit, totum debitum, alioquin quod dedisti solum restitui tibi iubebit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ALEXANDRO. *<A 293 S. XV K. IAN. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Eo, quod a multis proprii debiti singulorum obligationis uno tantum instrumento probatio continetur, exactio non interpelletur. Nam si pro pecunia quam mutuo dedisti tibi vinum stipulanti qui debuerant spoponderunt, negotii gesti paenitentia contractum habitum recte non constituit irritum * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. EGI CRISPINO. *<A 294 S. PRID. NON. FEBR. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Incendium aere alieno non exuit debitorem. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MAXIMIANO. *<A 294 S. II ID. FEBR. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si in rem communem cum ione mutuam sumpsisti pecuniam nec re nec sollemnitate verborum vos obligastis in solidum et post integrum solvisti, de restituenda tibi parte contra ionem experiri, ut debitum posceres, iudice cognoscente potes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. THEOPHANIO. *<A 294 S. XV K. SEPT. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Eum, qui mutuam sumpsit pecuniam, licet in res alienas, creditore non contemplatione domini rerum eam fenori dante, principaliter obligatum obnoxium remanere oportet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. FRONTONI. *<A 294 S. XVII K. NOV. NICOMEDIAE CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Mutuae pecuniae, quam aliis dedit, creditor citra sollemnitatem verborum subscribentem instrumento non habet obligatum. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. HADRIANO. *<A 293 SINE DIE AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Non adversus te creditores, qui mutuam pecuniam sumpsisti, sed eius, cui hanc credideras, heredes experiri contra iuris evidenter postulas formam. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CHARIDEMO. *<A 294 S. V K. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.> Imperatores Honorius, Theodosius . Quisquis iudici fenebrem pecuniam mutuaverit, si in provincia fuerit versatus quasi emptor legum atque provinciae, vel si quis collectarius honoris pretium dederit ambienti, exilii poena una cum ipso iudice plectetur. * HONOR. ET THEODO. AA. THEODORO PP. *<A 408 D. XVII K. NOV. BASSO ET PHILIPPO CONSS.> Imperator
Justinianus . Super chirographariis instrumentis haec pro communi
utilitate sancienda duximus, ut, si quis pecunias credere supra quinquaginta
libras auri voluerit vel super reddito debito securitatem accipere,
cum amplius sit memorata quantitate, sciat non aliter debere chirographum
a debitore vel creditore percipere, quam si testimonium trium testium
probatae opinionis per eorum subscriptiones idem chirographum capiat.
Nam si citra huiusmodi observationem chirographum pro pecuniis memoratam
auri quantitatem excedentibus proferatur, minime hoc admitti ab iudicantibus
oportet. Quod in futuris creditis vel debitorum solutionibus locum
habere oporte * IUST. A. MENAE PP. *<A 528 D. K. IUN. CONSTANTINOPOLI
DN. IUSTINIANO PP. A. II CONS.> 4.3.0. De suffragio. Imperatores Theodosius, Arcadius, Honorius . Si qui desideria sua explicare cupientes ferri sibi a quoquam suffragium postulaverint et ob referendam vicem se sponsione constrinxerint, promissa restituant, cum ea quae optaverint consequantur: si artibus moras nectent, ad solutionem debiti coartandi sunt. 1 . Sed si quid eo nomine in auro vel argento vel ceteris mobilibus datum fuerit, traditio sola sufficiat et contractus habebit perpetuam firmitatem, quoniam collatio rei mobilis inita integra fide hac ratione cumulatur. 2 . Quod si praedia rustica vel urbana placitum continebit, scriptura, quae ea in alium transferat, emittatur, sequatur traditio corporalis et rem fuisse completam gesta testentur: aliter enim ad novum dominium transire non possunt neque de veteri iure discedere. 3
. Quod si quis, dum solo commonitorio suffragio nititur, bona
duxerit occupanda, reus temeritatis ac violentiae retinebitur atque
in statum pristinum possessio reducetur, eo a petitione excluso, qui
non dubitavit invadere, quod petere debuisset. * THEODOS. ARCAD. ET
HONOR. AAA. RUFINO PP. *<A 394 D. III NON. MART. CONSTANTINOPOLI
ARCADIO III ET HONORIO II AA. CONSS.> 4.4.0. De prohibita sequestratione pecuniae. Imperatores
Honorius, Theodosius . Quotiens ex quolibet contractu pecunia
postulatur, sequestrationis necessitas conquiescat. Oportet enim debitorem
primo convinci et sic ad solutionem pulsari. Quam rem non tantum iuris
ratio, sed et ipsa aequitas persuadet, ut probationes secum adferat
debitoremque convincat pecuniam petituru * HONOR. ET THEODOS. AA.
IOHANNI PP. *<A 422 D. V ID. IUL. RAVENNAE HONORIO XIII ET THEODOSIO
X AA. CONSS.> 4.5.0. De condictione indebiti. Imperatores Severus, Antoninus . Pecuniae indebitae per errorem, non ex causa iudicati solutae esse repetitionem iure condictionis non ambigitur. Si quid igitur probare potueris patrem tuum, cui heres extitisti, amplius debito creditori suo persolvisse, repetere potes 1 . Usuras autem eius summae praestari tibi frustra desideras: actione enim condictionis ea sola quantitas repetitur, quae indebita soluta est. * SEV. ET ANT. AA. MUCIANO. *<A 213 PP. III K. AUG. ANTONINO A. IIII ET BALBINO CONSS.> Imperatores Severus, Antoninus . Si citra ullam transactionem pecuniam indebitam alieno creditori promittere delegata es, adversus eam quae te delegavit condictionem habere potes. * SEV. ET ANT. AA. SECUNDINAE. *<A 213 PP. XIIII K. IAN. ANTONINO A. IIII ET BALBINO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum et soluta indebita quantitas ab ignorante repeti possit, multo facilius quantitatis indebitae interpositae scripturae condictio competit vel doli exceptio agenti opponitur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PAMPHILO. *<A 293 S. III NON. APRIL. BYZANTII AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ea, quae per infitiationem in lite crescunt, ab ignorante etiam indebita soluta repeti non posse certissimi iuris est. Sed et si cautio indebitae pecuniae ex eadem causa interponatur, condictioni locum non esse constat * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. HERACLIO. *<A 293 S. V ID. APRIL. BYZANTII AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si a patre emancipatus ei non intra tempora praestituta iure honorario successisti, quidquid indebitum postea per errorem utpote patris successor dedisti, eius condictionem tibi competere non est incerti iuris. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ATTALO. *<A 293 S. XIIII K. MAI. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si per ignorantiam facti non debitam solutam quantitatem pro alio solvisti et hoc addito rectore provinciae fuerit probatum, hanc ei cuius nomine soluta est restitui eo agente providebit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MNASEAE. *<A 293 S. VI ID. AUG. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Fideicommissum vel legatum indebitum per errorem facti solutum repeti posse explorati iuris est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. DIONYSIAE. *<A 293 S. V ID. SEPT. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Creditoris falso procuratori solventi adversus eum indebiti repetitio, non obligationis liberatio competit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ZIPARO. *<A 294 S. XV K. NOV. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Indebitum solutum sciens non repetit. 1 . Citra mandatum autem ab alio re distracta dominus evicta re vel ob praecedens vitium satis emptori faciens non indebitum praetendere, sed per eiusmodi factum ratum contractum habuisse probans a se debitum ostendit solutum. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. GRATIANAE. *<A 294 S. IIII NON. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.> Imperator Justinianus . Si quis servum certi nominis aut quandam solidorum quantitatem vel aliam rem promiserit et, cum licentia ei fuerat unum ex his solvendo liberari, utrumque per ignorantiam dependerit, dubitabatur, cuius rei datur a legibus ei repetitio, utrumne servi an pecuniae, et utrum stipulator an promissor habeat huius rei facultatem. 1 . Et ulpianus quidem electionem ipsi praestat qui utrumque accepit, ut hoc reddat quod sibi placuerit, et tam marcellum quam celsum sibi consonantes refert. Papinianus autem ipsi qui utrumque persolvit electionem donat, qui et antequam dependat ipse habet electionem quod velit praestare, et huiusmodi sententiae sublimissimum testem adducit salvium iulianum summae auctoritatis hominem et praetorii edicti ordinatorem 2 . Nobis haec decidentibus Iuliani et Papiniani placet sententia, ut ipse habeat electionem recipiendi, qui et dandi habuit. * IUST. A. IULIANO PP. *<A 530 D. K. AUG. CONSTANTINOPOLI LAMPADIO ET ORESTA VV. CC. CONSS.> Imperator Justinianus . Pro dubietate eorum, qui mente titubante indebitam solverunt pecuniam, certamen legislatoribus incidit, utrumne id, quod ancipiti animo persolverunt, possint repetere an non. 1
. Quod nos decidentes sancimus omnibus, qui incerto animo indebitam
dederunt pecuniam vel aliam quandam speciem persolverunt, repetitionem
non denegari et praesumptionem transactionis non contra eos induci,
nisi hoc specialiter ab altera parte approbetur. * IUST. A. IULIANO
PP. *<A 530 D. K. OCT. CONSTANTINOPOLI LAMPADIO ET ORESTA VV. CC.
CONSS.> 4.6.0. De condictione ob causam datorum. Imperator Antoninus . Pecuniam quam te ob dotem accepisse pactumque interpositum ( ut fieri, cum iure matrimonium contrahitur, adsolet) proponis: impediente quocumque modo iuris auctoritate matrimonium constare nullam de dote actionem habet et propterea pecuniam, quam eo nomine accepisti, iure condictionis restituere debes et pactum, quod ita interpositum est, perinde ac si interpositum non esset haberi oportet. * ANT. A. CALLISTHENI. *<A 215 PP. VI K. AUG. LAETO II ET CEREALE CONSS.> Imperator Alexander Severus . Si, ut proponis, pater tuus ea lege sorori tuae praedia ceterque quorum meministi donavit, ut creditoribus ipsa satisfaceret ac, si placita observata non essent, donatio resolveretur, eaque contra fidem negotii gesti versata est, non est iniquum actionem condictionis ad repetitionem rerum donatarum tibi qui patri successisti decerni. * ALEX. A. ASCLEPIADI. *<A 227 PP. XIIII K. DEC. ALBINO ET MAXIMO CONSS.> Imperatores Valerianus, Gallienus . Ea lege in vos collata donatio, ut neutri alienandae suae portionis facultas ulla competeret, id efficit, ne alteruter eorum dominium prorsus alienaret, vel ut donatori vel heredi eius condictio, si non fuerit condicio servata, quaeratur. * VALER. ET GALLIEN. AA. AURELIO ET ALEXANDRO. *<A 257 PP. K. APRIL. VALERIANO IIII ET GALLIENO III AA. CONSS.> Imperatores Valerianus, Gallienus . Si, cum exiguam pecuniam re vera susciperes, longe maiorem te accepisse cavisti eo, quod tibi patrocinium adversarius repromitteret, cum dicas fidem promissi non secutam, ut libereris obligatione eius, quod non acceptum propter speratum patrocinium spopondisti, per condictionem consequeris. * VALER. ET GALLIEN. AA. ET VALER. C. AEMILIAE. *<A 259 PP. V K. MAI. AEMILIANO ET BASSO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si militem ad negotium tuum procuratorem fecisti, cum hoc legibus interdictum sit, ac propter hoc pecuniam ei numerasti, quidquid ob causam datum est, causa non secuta restitui tibi competens iudex curae habebit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. MARTIALI. *<A 290 PP. X K. OCT. IPSIS IIII ET III CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum ancillam patrem vestrum ei, contra quem supplicastis, dedisse proponatis, interest multum, utrumne donandi animo dedit, an ob manumittendam filiam, quam ancillam existimabat, cum perfecta quidem donatio revocari non possit, causa vero dandi non secuta repetitio competat. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CURIONI ET PLOTIONI. *<A 293 S. II ID. MAI. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si repetendi, quod donabas uxori eius, quem ad proficiscendum tecum huiusmodi liberalitate provocare proposueras, nullam addidisti condicionem, remanet integra donatio, cum levitati perfectam donationem revocare cupientium iure occurratur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. GERONTIO. *<A 293 S. VII K. SEPT. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Dictam legem donationi, si non impossibilem contineat causam, ab eo qui hanc suscepit non impletam condictioni facere locum iuris dictat disciplina. Quapropter si titulo liberalitatis res tuas in sponsam conferendo certam dixisti legem, nec huic illa, cum posset, paruit, successores ipsius de repetendis quae dederas, si hoc tibi placuerit, convenire non prohiberis * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. FLAVIANO. *<A 294 S. III ID. FEBR. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si liber constitutus, ut filiae tuae manumittantur, aliquid dedisti, causa non secuta de hoc tibi restituendo condictio competit. Nam si quid servus de peculio domino dederit, contra eum nullam actionem habere potest: sed dominum, qui semel accipere pecuniam pro libertate passus est, aditus rector provinciae hortabitur salva reverentia ( favore scilicet libertatis) placito suo stare * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. BIBULO. *<A 294 S. III ID. FEBR. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Pecuniam a te datam, licet causa, pro qua data est, non culpa accipientis, sed fortuito casu secuta non est, minime repeti posse certum est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CONONIANAE. *<A 294 S. III NON. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Advocationis causa datam pecuniam,
si per eos qui acceperant, quominus susceptam fidem impleant, stetisse
probetur, restituendam esse convenit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC.
STRATONICAE. *<A 294 S. XVII K. IAN. CC. CONSS.> 4.7.0. De condictione ob turpem causam. Imperator Antoninus . Si ex cautione tua conveniri coeperis, nullam te pecuniam accepisse, sed ob turpem causam et quam fieri prohibitum est interpositam ei, qui super ea re cogniturus est, probandum est et eo impleto absolutio sequetur. * ANT. A. INGENUO. *< SINE DIE ET CONSULE.> Imperator Antoninus . Cum te propter turpem causam contra disciplinam temporum meorum domum adversariae dedisse profitearis, frustra eam restitui tibi desideras, cum in pari causa possessoris melior condicio habeatur. * ANT. A. LONGINO. *<A 215 PP. XV K. DEC. LAETO II ET CEREALE CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Quod evitandi tirocinii causa dedisse te apud competentem iudicem ei de quo quereris indubia probationis luce constiterit, instantia eius recipies: qui memor censurae publicae post restitutionem pecuniae etiam concussionis crimen inultum esse non patietur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. DIZONI MIL. *<A 290 PP. III K. AUG. IPSIS IIII ET III AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Quotiens accipientis, non etiam dantis turpis invenitur causa, licet haec secuta fuerit, datum condici tantum, non etiam usurae peti possunt. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. RUFINO. *<A 293 S. VII ID. IAN. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Promercalem te habuisse uxorem proponis: unde intellegis et confessionem lenocinii preces tuas continere et cautae quantitatis ob turpem causam exactioni locum non esse. Quamvis enim utriusque turpitudo versatur ac soluta quantitate cessat repetitio, tamen ex huiusmodi stipulatione contra bonos mores interposita denegandas esse actiones iuris auctoritate demonstratur * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. BITHO. *<A 294 S. VI ID. MAI. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ob restituenda quae subtraxerat accipientem pecuniam, cum eius tantum interveniat turpitudo, condictione conventum hanc restituere debere convenit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. EUTYCHIAE. *<A 294 S. VI ID. MAI. CC. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Eum, qui ob restituenda quae abegerat
pecora pecuniam accepit, tam hanc quam quae per hoc commissum tenuit
restituere debere convenit, licet mortua vel alio fortuito casu perisse
dicantur, cum in hoc casu in rem mora fiat. * DIOCL. ET MAXIM. AA.
ET CC. ZENONIDAE. *<A 294 D. V K. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.>
4.8.0. De condictione furtiva. Imperatores Diocletianus, Maximianus . Praeses provinciae, sciens furti quidem actione singulos quosque in solidum teneri, condictionis vero nummorum furtim subtractorum electionem esse ac tum demum , si ab uno satisfactum fuerit, ceteros liberari, iure proferre sententiam curabit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. HERMOGENI. *<A 294 S. VI K. MAI. CC. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Ante oblationem interemptae rei furtivae
damnum ad furem pertinere certissimum est. * DIOCL. ET MAXIM. AA.
ET CC. ARISTAENETO. *<A 294 D. K. MAI. CC. CONSS.> 4.9.0. De condictione ex lege et sine causa vel iniusta causa. Imperatores Diocletianus, Maximianus . Licet ante tempus debita exigi non possunt, tamen si te ex primipilo debitorem fisci constitutum ac patrimonium tuum exhaustum praeses provinciae compererit, ut ad solutionis securitatem solum fenebris pecuniae subsidium superesse videatur, commonebit debitorem tuum, si saltem ipse solvendo sit, ut ante definitum tempus debita tibi repraesentet, ut fisco, cuius ob necessitates publicas causam potiorem esse oportet, debita pecunia exsolvatur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ULPIO. *<A 294 S. XIII K. AUG. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Dissolutae quantitatis retentum instrumentum inefficax penes creditorem remanere et ideo per condictionem reddi oportere non est iuris ambigui. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. SCYLACIO. *<A 293 S. III NON. APRIL. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Mala fide possidens de proprietate victus extantibus fructibus vindicatione, consumptis vero condictione conventus horum restitutioni parere compellitur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. GALATIAE. *<A 294 S. VI ID. FEBR. CC. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Si non est numeratum, quod velut acceptum
te sumpsisse mutuo scripsisti, et necdum transisse tempus statutum
vel intra hunc diem habitam contestationem monstrando reddi cautionem
praesidali notione postulare potes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC.
ALEXANDRO. *<A 294 D. XVII K. IAN. CC. CONSS.> 4.10.0. De obligationibus et actionibus. Imperator Gordianus . Data certae pecuniae quantitate ei cuius meministi in vicem debiti actiones tibi adversus debitorem, pro quo solvisti, dicis esse mandatas et, antequam eo nomine litem contestareris, sine herede creditorem fati munus implesse proponis. Quae si ita sunt, utilis actio tibi competit * GORD. A. VALERIAE. *<A 242 PP. V K. MAI. ATTICO ET PRAETEXTATO CONSS.> Imperatores Valerianus, Gallienus . Nominibus in dotem datis, quamvis nec delegatio praecesserit nec litis contestatio subsecuta sit, utilem tamen marito actionem ad similitudinem eius qui nomen emerit dari oportere saepe rescriptum est. * VALER. ET GALLIEN. AA. CELSO. *<A 260 PP. XIIII K. FEBR. SAECULARI II ET DONATO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ob causas proprii debiti locatoris conveniri colonos pensionibus ex placito satisfacientes perquam iniuriosum est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. RUSTICIANO. *<A 286 PP. PRID. K. IUN. TIBERIADE MAXIMO II ET AQUILINO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Bonam fidem in contractibus considerari aequum est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. LICINIAE. *<A 290 PP. NON. OCT. IPSIS IIII ET III AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Sicut initio libera potestas unicuique est habendi vel non habendi contractus, ita renuntiare semel constitutae obligationi adversario non consentiente minime potest. Quapropter intellegere debetis voluntariae obligationi semel vos nexos ab hac non consentiente altera parte, cuius precibus fecistis mentionem, minime posse discedere * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CAMERINO ET MARCIANO. *<A 293 D. NON. APRIL. BYZANTII AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si in solutum nomen debitoris sui tibi debitor dedit tuus ac te in rem tuam procuratorem fecit, pignora, quae specialiter vel generaliter habes obligata, persequere. Quod si ab his, quibus fuerant obligata, cum potiores erant, distracta probentur, ab emptoribus avocari non posse perspicis * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MAURICO. *<A 293 D. VIIII K. IUL. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si a creditore nomen comparasti, ea pignora, quae venditor nomiminis( !) consequi posset, apud praesidem provinciae vindica. Nam si debitum ex eius persona res obligatas tenentes non transferant, iure communi pignora distrahere non prohiberis 1 . Sane si creditoribus in ordine pignorum antecedentibus venumdantibus qui possident comparaverunt vel longi temporis praescriptione muniti perhibentur, pignorum distrahendorum te non habere facultatem perspicis. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. EUELPISTO. *<A 293 S. III K. IAN. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si quidem donationis causa ei, quem adfectione patris te dilexisse proponis, tuam accipere pecuniam permisisti, et hanc tuam liberalitatem remunerans te a procuratore suo aliam pecuniam sumere praecepit, rebusque humanis ante perceptionem fuit exemptus, nec quod dederas recuperare, cum perfectam habuit donationem, nec quod tibi dari mandaverat, necdum tibi traditum petere potes a procuratore. Quod si mutuo dedisti nec a delegato dari novandi causa stipulatus es, successores eius solutioni parere compellentur * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CRESCENTIONI. *<A 294 S. XIII K. FEBR. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Negantes debitores non oportet armata vi terreri: sed petitore quidem non implente suam intentionem vel exceptione submoto absolvi, convictos autem condemnari ac iuris remediis ad solutionem urgueri convenit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. GLYCONI. *<A 294 D. ID. FEBR. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Adversus debitorem electis pignoribus personalis actio non tollitur, sed eo, quod de pretio servari potuit, in debitum computato de residuo manet integra. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. RUFINO. *<A 294 D. III NON. APRIL. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Nimia credulitate circumventa es, quia, quod colonis in rem suam mutuo dedisti, a domino praedii postulare posse credidisti: nec ad eum obligandum actorum ipsius adiuvat te praesentia. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PAULAE. *<A 294 D. VIII K. AUG. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ob aes alienum servire liberos creditoribus iura compelli non patiuntur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. IOVINO. *<A 294 D. XIII K. NOV. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Eum, cui mutuam dedisti pecuniam, ad solutionem urguere competenti debes actione. Nam adversus negotiatores, quos ex mercibus pecunias abstulisse tuo debitori proponis, nullam habes actionem * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. BARSIMIO. *<A 294 D. XI K. APRIL. CC. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Est in arbitrio vestro, personali debitoris
heredes actione, an eum, qui ab his distracta sibique tradita pignora
tenet, in rem serviana, si non longi temporis praescriptione munitus
sit, an utrosque conveniatis. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. HERMODOTO
ET NICOMACHO. *<A 294 D. V K. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.> 4.11.0. Ut actiones et ab herede et contra heredem incipiant. Imperator Justinianus . Cum et stipulationes et legata et alios contractus post mortem compositos antiquitas quidem respuebat, nos autem pro communi hominum utilitate recepimus, consentaneum erat etiam illam regulam, qua vetustas utebatur, more humano emendare. 1 . Ab heredibus enim incipere actiones vel contra heredes veteres non concedebant contemplatione stipulationum ceterarumque causarum post mortem conceptarum. 2
. Sed nobis necesse est, ne prioris vitii materiam relinquamus,
et ipsam regulam e medio tollere, ut liceat et ab heredibus et contra
heredes incipere actiones et obligationes, ne propter nimiam subtilitatem
verborum latitudo voluntatis contrahentium impediatur. * IUST. A.
IOHANNI PP. *<A 531 D. XV K. NOV. CONSTANTINOPOLI POST CONSULATUM
LAMPADII ET ORESTAE VV. CC.> 4.12.0. Ne uxor pro marito vel maritus pro uxore vel mater pro filio conveniatur. Imperatores Diocletianus, Maximianus . Frustra disputas de contractibus cum marito tuo habitis, utrumne iure steterit an minime, cum tibi sufficiat, si proprio nomine nullum contractum habuisti, quominus pro marito tuo conveniri possis, quod nec, si sponte pro eo intercessisses, quicquam a te propter senatus consultum exigi iure potuisset. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ASCLEPIODOTAE. *<A 287 D. PRID. ID. APRIL. DIOCLETIANO III ET MAXIMIANO AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ob maritorum culpam uxores inquietari leges uetant. Proinde rationalis noster, si res quae a fisco occupatae sunt dominii tui esse probaveris, ius publicum sequetur * DIOCL. ET MAXIM. AA. TERENTIAE. *<A 287 D. III NON. SEPT. DIOCLETIANO ET MAXIMIANO AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum te possessiones non in dotem pro filia tua dedisse, sed ad sustentandam eam extra dotis causam filiae tuae praedia adsignasse proponas, civilium munerum vel onerum municipalium obtentu ex persona mariti eius, quomodo matres ex persona filiorum interpellari non possunt, cum neque maritum pro uxoris obligatione conveniri posse constat, nisi ipse pro ea se obnoxium fecit. Certissimum enim est ex alterius contractu neminem obligari * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CARPOPHORO. *<A 293 III ID. SEPT. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Cum te ideo ex persona filii tui commemores
conveniri, quod pro debitis eius aliquid intulisse videaris, defensionibus
tuis uti apud eum, cuius super ea re notio est, minime prohiberis,
ut is ad solutionem alieni debiti urgueri te non patiatur. * DIOCL.
ET MAXIM. AA.ET CC. PHILOTERAE. *<A 301 D. X K. SEPT. TITIANO ET
NEPOTIANO CONSS.> 4.13.0. Ne filius pro patre vel pater pro filio emancipato vel libertus pro patrono conveniatur. Imperator Gordianus . Neque ex eius filii persona, qui, cum sui iuris esset, mutuam pecuniam accepit, pater eius, si non fidem suam obstrinxit, conveniri potest, neque ex eius quem in potestate habet, si sine eius iussu contractum est neque contra senatus consultum Macedonianum mutua data est, amplius dumtaxat de peculio actionem sustinere cogitur. 1 . Quapropter pater quoque tuus, si ei pecunia a creditore fratris tui extorta est, ob quam reddendam non tenebatur, praesidis provinciae auctoritate eam recuperabit. * GORD. A. CANDIDO MIL. *<A 238 PP. III NON. OCT. PIO ET PONTIANO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ne contra iuris auctoritatem ab eo, qui patrem vestrum, a quo emancipatos vos dicitis, ad munus civile devocaverat, inquietemini, praeses provinciae providebit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. NEOTERIO ET EUTOLMIO. *<A 286 D. VIII K. FEBR. MAXIMO II ET AQUILINO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si filius familias invito patre decurio creatus fuerit, pro eo patrem inquietari non posse iure manifestissimo cautum est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. THEOGENI. *<A 294 S. X K. MAI. SIRMI CC. CONSS. > Imperatores Diocletianus, Maximianus . Patris nomine superstitis filium nec munerum civilium nec debiti causa personali posse conveniri constat actione. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ACHAEO. *<A 294 S. XII K. MART. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Ex patroni vel domini contractu liberti
vel servi conveniri non possunt. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. LAMPETIO.
*<A 294 S. III ID. APRIL. CC. CONSS.> 4.14.0. An servus ex suo facto post manumissionem teneatur. Imperator Severus . Quamvis cum statulibero contraxeris, tamen ex ante gesto te non habere cum eo post impletam condicionem libertatis actionem scire debes. * SEV. A. IOVIANO. *<A 196 PP. IIII ID. DEC. DEXTRO II ET PRISCO CONSS.> Imperator Antoninus . Creditoribus tuis, qui tibi in servitute pecuniam crediderunt, nulla adversus te actio competit, maxime cum peculium tibi non esse legatum proponas. * ANT. A. BAETICO. *<A 215 PP. III K. SEPT. LAETO II ET CEREALE CONSS.> Imperator Alexander Severus . Promissae tibi pecuniae a servo tuo, ut eum manumitteres, si, posteaquam manumisisti, stipulatus ab eo non es, adversus eum petitionem per in factum actionem habes. * ALEX. A. AURELIO HERODI. *<A 222 PP. ID SEPT. ALEXANDRO A. CONS.> Imperator Gordianus . Licet servitutis tempore quae pecuniam matris tuae subripuisse dicitur, ob eiusmodi admissum conveniri non poterat, ad libertatem tamen perducta ( nam caput noxa sequitur) furti actione tenetur. * GORD. A. HERONI. *<A 238 PP. ID. SEPT. PIO ET PONTIANO CONSS.> Imperator Gordianus . Si, ut adlegas, antequam a domina manumittereris, fundos eius coluisti posteaque adempto peculio libertate donatus es, ob reliqua, si qua pridem contracta sunt, res bonorum, quas postea propriis laboribus quaesisti, inquietari minime possunt. * GORD. A. CHRESTO. *<A 243 PP. XVI K. DEC. ARRIANO ET PAPO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Sive servi sunt ii, quorum precibus fecisti mentionem, domi eos conveni, quia inter dominos ac servos iudicium constare nullum potest: sive post delictum manumissi sunt, ex antecedentibus post datam libertatem eos nulla ratio iuris a dominis quondam conveniri patitur. 1
. Sane si post manumissionem quid illicite commiserunt, hoc
apud praesidem provinciae argue accepturus ex iure sententiam. * DIOCL.
ET MAXIM. AA. ET CC. FELICIANO. *<A 293 D. II ID. APRIL. BYZANTIO
AA. CONSS.> 4.15.0. Quando fiscus vel privatus debitoris sui debitores exigere potest. Imperatores Severus, Antoninus . Propter aes alienum pupilli res tutoris, qui nihil ex bonis eius tenet, pignori capi non oportet. * SEV. ET ANT. AA. VALERIANO. *<A 197 PP. XI K. IUN. LATERANO ET RUFINO CONSS.> Imperator Antoninus . Si in causa iudicati valentis, quem tibi condemnatum esse proponis, nihil est, quod sine quaestione pignoris loco capi et distrahi possit, debitores eius conventi ad solutionem auctoritate praesidis provinciae compelluntur. * ANT. A. MARCO. *<A 205 D. VI NON. APRIL. GETA CONS.> Imperator Gordianus . Si debitum non infitiantur hi, quos obnoxios debitoribus fisci esse proponis, potest videri non esse iniquum quod desideras, ut ad solutionem per officium procuratoris compellantur. Nam si quaestio aliqua refertur, id concedi non oportere et ipse perspicis * GORD. A. PRIMIANO. *<A 240 PP. VI K. FEBR. SABINO II ET VENUSTO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Non prius ad eos, qui debitoribus fisci nostri sunt obligati, actionem fiscalem extendi oportere, nisi patuerit principales reos idoneos non esse, certissimi iuris est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ZOSIMO. *<A 293 S. XII K. MAI. AA. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . In solutum nomine dato non aliter nisi
mandatis actionibus ex persona sui debitoris adversus eius debitores
creditor experiri potest. Suo autem nomine utili actione recte utetur
* DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. NANIDIAE. *<A 294 D. K. IAN. CC.
CONSS.> 4.16.0. De actionibus hereditariis. Imperator Gordianus . Pecuniam, quam tibi a matre debitam fuisse dicis, ab heredibus eius coheredibus tuis pro parte tibi competenti petere debes. Sed et res, si quae tibi ob idem debitum obligatae sunt, persequi non prohiberis * GORD. A. HERMEROTI. *<A 241 PP. XI K. MART. GORDIANO A. II ET POMPEIANO CONSS.> Imperator dec. . Pro hereditariis partibus heredes onera hereditaria agnoscere etiam in fisci rationibus placuit, nisi intercedat pignus vel hypotheca: tunc enim possessor obligatae rei conveniendus est. * DEC. A. TELEMACHAE. *<A 249 PP. XIIII K. NOV. AEMILIANO ET AQUILINO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Heredem mariti quondam tui de dote reddenda tibi conveni: personalem enim actionem contra debitores hereditarios decerni tibi frustra postulas. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MAXIMAE. *<A 293 PP. XIIII K. MAI. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Sub praetextu aetatis pupilli debitoris hereditarii creditorum exactionem differri non posse nimis evidens est. Unde cum te tutorem proponas, quemadmodum a pupillis creditoribus satisfiat, eniti debes * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CRISPO. *<A 293 D. X K. DEC. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ut debitum ante de hereditate tibi solvatur ac tunc, si ad te pertineret, quaeri iubeamus, praeposterea petitio est. Etenim cum tibi soceri successionem quaesitam patuerit, debiti petitionem per confusionem extingui non ambigitur * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. IULIO. *<A 294 D. PRID. NON. MART. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si adulta, cuius curam geris, pro triente patruo suo, quem etiam tutelam eius administrasse proponis, heres extit nec ab eo quicquam exigere prohibita est, debitum a coheredibus pro besse petere non prohibetur, cum ultra eam portionem qua successit petitio non confundatur. Nam adversus adultam tuam rescindi postulas testamentum, si quidem coheredes eius adeuntes hereditatem se etiam obligant et, si non solvendo constituti probentur, postulata separatio nullum ei damnum fieri patietur * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. DOMNO. *<A 294 D. K. DEC. CC. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Creditores hereditarios adversus legatarios
non habere personalem convenit actionem, quippe cum evidentissime
lex duodecim tabularum heredes huic rei faciat obnoxios. * DIOCL.
ET MAXIM. AA. ET CC. APOLAUSTO. *<A 294 D. VI ID. DEC. NICOMEDIAE
CC. CONSS.> 4.17.0. Ex delictis defunctorum in quantum heredes conveniantur. Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Post litis contestationem eo qui vim
fecit vel concussionem intulit vel aliquid deliquit, defuncto successores
eius in solidum, alioquin in quantum ad eos pervenit conveniri iuris
absolutissimi est, ne alieno scelere ditentur. * DIOCL. ET MAXIM.
AA. ET CC. MACEDONAE. *<A 294 D. V K. MAI. SIRMI CC. CONSS.>
4.18.0. De constituta pecunia. Imperator Gordianus . Si pro alieno debito te soluturum constituisti, pecuniae constitutae actio non solum adversus te, sed etiam adversus heredes tuos perpetuo competit. * GORD. A. FELICI. *<A 294 D. VII K. IUL. SIRMI CC. CONSS.> Imperator Justinianus . Recepticia actione cessante, quae sollemnibus verbis composita inusitato recessit vestigio, necessarium nobis visum est magis pecuniae constitutae naturam ampliare. 1 . Cum igitur praefata actio, id est pecuniae constitutae, in his tantummodo a veteribus conclusa est, ut exigeret res quae in pondere numero mensura sunt, in aliis autem rebus nullam haberet communionem et neque in omnibus casibus longaeva sit constituta, sed in speciebus certis annali spatio concluderetur, et dubitaretur, si pro debito sub condicione vel in diem constituto eam possibile est fieri et si pure constituta pecunia contracta valeret, hac apertissima lege definimus, ut liceat omnibus constituere non solum res quae pondere numero mensura sunt, sed etiam alias omnes sive mobiles sive immobiles sive se moventes sive instrumenta vel alias quascumque res, quas in stipulationem possunt homines deducere: et neque sit in quocumque casu annalis, sed ( sive pro se quis constituat sive pro alio) sit et ipsa in tali vitae mensura, in qua omnes personales sunt actiones, id est in annorum metis triginta: et liceat pro debito puro vel in diem vel condicionali constitui: et non absimilem penitus stipulationi habeat dignitatem, suis tamen naturalibus privilegiis minime defraudata: sed et heredibus et contra heredes competat, ut neque recepticiae actiones neque alio indigeat res publica in huiusmodi casibus adminiculo, sed sit pecuniae constitutae actio per nostram constitutionem sibi in omnia sufficiens, ita tamen, ut hoc ei inhaereat, ut pro debito fiat constitutum ( cum secundum antiquam recepticiam actionem exigebatur et si quid non fuerat debitum), cum satis absurdum et tam nostris temporibus quam iustis legibus contrarium est permittere per actionem recepticiam res indebitas consequi et iterum multas proponere condictiones, quae et pecunias indebitas et promissiones corrumpi et restitui definiunt. 1a . Ut non erubescat igitur tale legum iurgium, hoc tantummodo constituatur, quod debitum est, et omnia, quae de recepticia in diversis libris legislatorum posita sunt, aboleantur et sit pecunia constituta omnes casus complectens, qui et per stipulationem possint explicari. 1b . Et neminem moveat, quod sub nomine pecuniae etiam omnes res exigi definimus, cum et in antiquis libris prudentium, licet pecunia constituta nominabatur, tamen non pecuniae tantum per eam exigebantur, sed omnes res quae pondere numero mensura constitutae sunt. 1c . Sed et possibile est omnes res in pecuniam converti. Si enim certa domus vel certus ager vel certus homo vel alia res quae expressa est in constituendis rebus ponatur, quid distat a nomine ipsius pecuniae 1d . Sed ut et subtilitati eorum satisfiat, qui non sensum, sed vana nominum vocabula amplecti desiderant, ita omnes res veniant in constitutam, tamquam fuisset ipsa pecunia constituta, cum etiam veteres pecuniae appellatione omnes res significari definiunt et huiusmodi vocabulum et in libris iuris auctorum et in alia antiqua prudentia manifestissime inventum est. 2 . His videlicet, quae argenti distractores et alii negotiatores indefense constituerint, in sua firmitate secundum morem usque adhuc obtinentem durantibus. * IUST. A. IULIANO PP. *<A 531 D. X K. MART. CONSTANTINOPOLI POST CONSULATUM LAMPADII ET ORESTAE VV. CC.> Imperator
Justinianus . Divi hadriani epistulam, quae de periculo dividendo
inter mandatores et fideiussores loquitur, locum habere et in his
qui pecunias pro aliis simul constituunt necessarium est: aequitatis
enim ratio diversas species actionis excludere nullo modo debet. *
IUST. A. IOHANNI PP. *<A 531 D. K. NOV. CONSTANTINOPOLI POST CONSULATUM
LAMPADII ET ORESTAE VV. CC.> 4.19.0. De probationibus. Imperatores Severus, Antoninus . Ut creditor, qui pecuniam petit, numeratam implere cogitur, ita rursum debitor, qui solutam adfirmat, eius rei probationem praestare debet. * SEV. ET ANT. AA. FAUSTINO. *<A 196 PP. PRID. K. IUL. DEXTRO II ET PRISCO CONSS.> Imperator Antoninus . Possessiones, quas ad te pertinere dicis, more iudiciorum persequere. Nec enim possessori incumbit necessitas probandi eas ad se pertinere, cum te in probatione cessante dominium apud eum remaneat * ANT. A. AULUZANO. *<A 215 PP. XV K. DEC. LAETO ET CEREALE CONSS.> Imperator Alexander Severus . Ex persona collegae avi vestri conveniri non debetis, si eundem collegam tempore depositi officii solvendo fuisse ostenderitis. * ALEX. A. LEAENAE ET LUPO. *<A 231 PP. V K. IAN. POMPEIANO ET PELIGNO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Proprietatis dominium non tantum instrumento emptionis, sed ex quibuscumque aliis legitimis probationibus ostenditur. * ALEX. A. AVITO. *<A 222 PP. K. NOV. ALEXANDRO A. CONS.> Imperator Philippus . Instrumenta domestica seu privata testatio seu adnotatio, si non aliis quoque adminiculis adiuventur, ad probationem sola non sufficiunt. * PHILIPP. A. ET PHILIPP. C. SERTORIO. *<A 245 PP. VII ID. APRIL. PHILIPPO A. ET TITIANO CONSS.> Imperator Philippus . Rationes defuncti, quae in bonis eius inveniuntur, ad probationem sibi debitae quantitatis solas sufficere non posse saepe rescriptum est. 1 . Eiusdem iuris est et si in ultima voluntate defunctus certam pecuniae quantitatem aut etiam res certas deberi sibi significaverit. * PHILIPP. A. ET C. ROMULO. *<A 245 PP. ID. MAI. PHILIPPO A. ET TITIANO CONSS.> Imperator Gallienus . Exemplo perniciosum est, ut ei scripturae credatur, qua unusquisque sibi adnotatione propria debitorem constituit. Unde neque fiscum neque alium quemlibet ex suis subnotationibus debiti probationem praebere posse oportet * GALLIEN. A. SABINO. *<A 262 PP. PRID. NON. SEPT. GALLIENO A. V ET FAUSTINO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Frustra veremini, ne ab eo qui lite pulsatur probatio exigatur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. PUBLICIO ET OPTATO. *<A 289 PP. XIII K. DEC. BASSO ET QUINTIANO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum te minorem quinque et viginti annis esse proponas, adire praesidem provinciae debes et de aetate probare. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MARCIANAE. *<A 293 D. ID. APRIL. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Neque natales tui, licet ingenuum te probare possis, neque honores, quibus te functum esse commemoras, idoneam probationem pro filiae tuae ingenuitate continent, cum nihil prohibeat et te ingenuum et eam ancillam esse. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ISIDORO. *<A 293 D. XVIII K. MAI. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si scriptum heredem ab amita tua vel testamenti vitio vel quacumque alia ratione non posse obtinere hereditatem probari a te posse confidis, de hac hereditate apud rectorem provinciae agere potes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ANTONIAE. *<A 293 S. V K. AMI. HERACLIAE AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum res non instrumentis gerantur, sed in haec gestae rei testimonium conferatur , factam emptionem et in vacuam possessionem inductum patrem tuum pretiumque numeratum quibus potes iure proditis probationibus docere debes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CHRONIAE. *<A 293 D. V NON. OCT. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Non epistulis necessitudo consanguinitatis, sed natalibus vel adoptionis sollemnitate coniungitur, nec adversus absentem hereditatis dividundae gratia velut contra fratrem pro ancilla petitus arbiter substantiae perimit veritatem. 1 . Sive itaque quasi ad sororem, quam ancillam te posse probare confidis, epistulam emisisti, sive familiae erciscundae quasi pro coherede petitus arbiter doceatur , fraternitatis quaestio per haec tolli non potuit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. IUSTINO. *<A 293 D. K. DEC. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Non nudis adseverationibus nec ementita professione, licet utrique consentiant, sed matrimonio legitimo concepti vel adoptione sollemni filii civili iure patri constituuntur. Si itaque hunc contra quem supplicas alienum esse confidis, per te vel per procuratorem adfirmationem eius falsam detege * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MUCIANO. *<A 293 D. K. DEC. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Vis eius, qui se dominum contendit, ad imponendum onus probationis servo minime prodest. Cum igitur aufugisse te de domo severi profitearis, verum nec ab illo iusto initio, sed per violentiam adseveres esse detentum, inquisito prius, an in possessionem libertatis sine dolo malo constitutus sis, tunc etiam, onus probationis qui debeat subire, per huiusmodi eventum declarabitur * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ANTONINO. *<A 293 D. VI K. IAN. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Sive possidetis praedia, quae a patre communi sibi fratres emancipati donata contendentes vindicant, ipsis incumbit facti probationis necessitas, sive ipsis ea praedia, quasi a patre vestro sibi donata, tenentibus vos heredes constituti patris petitis, ut intentionem vestram non constitisse detegant, unde domini facti sunt, emergente quaestione docere compelluntur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PHILIPPO ET SEBASTIANAE. *<A 294 D. X K. FEBR. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Matrem tuam consecutam libertatem ac te post editam, ut ingenua probari possis, ostendi convenit. Quod enim fratribus tuis nulla movetur quaestio, ad defensionem tuam nihil prodesse potest * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PAULINAE. *<A 294 D. V ID. FEBR. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum precibus tuis significes ignorante te praedium eum cuius meministi sibi velut a te donatum instrumentis inseri fecisse, si vera sunt quae indidisti, nec ad nomen factae donationis fundus iste pervenit. 1 . Unde adito iudice competenti probare te oportet contra tuam voluntatem hunc fundum instrumento adversarium tuum sibi adscribi laborasse, ut secundum tenorem rescripti nostri possis consequi sententiam. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. VIOLENTILLAE. *<A 294 D. VII ID. APRIL. BYZANTII CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Exceptionem dilatoriam opponi quidem initio, probari vero, postquam actor monstraverit quod adseverat, oportet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MENANDRO. *<A 294 D. XVI K. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si de possessione servitutis emptionis instrumentis subtractis in libertatem proclamat eutychia, cum petitori probationis onus incumbat, intentione sua defecta his iuvari minime potest. Nam si in servitutem petatur, ad emptionis probationem non est indiciis aliis opus, sed instrumentorum furtum monstrare sufficit * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PHRONIMAE. *<A 294 IIII NON. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ad probationem uti dominii aliena subtrahentes instrumenta his minime possunt, quippe cum horum lectio non recitantem, sed quem tenor scripturae designat, adiuvat. 1 . Cum itaque nec cetera probationum indicia reprobentur, iure competenti praediorum, quae in quaestionem veniunt, dominium ad te ostendae pertinere. Nam res vindicantem ab emptore suos numeratos nummos adseverantem erga probationem laborare non convenit, si quidem huiusmodi, licet probetur, factum intentioni nullum praestet adminiculum * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CRISPO. *<A 294 S. VI ID. DEC. SINGIDUNI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ad probationem servitutis glyconis matrem eius ac fratrem servilia fecisse ministeria non sufficit, cum neque ingenuorum coniventia coniunctis necessitudine praeiudicet neque de servis ex eadem matre natis unus libertatem adipisci prohibeatur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AGATHOCLEAE. *<A 294 D. VIIII K. IAN. IPSIS CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Actor quod adseverat probare se non posse profitendo reum necessitate monstrandi contrarium non adstringit, cum per rerum naturam factum negantis probatio nulla sit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MENELAO. *<A 294 D. VIII K. IAN. CC. CONSS.> Imperatores Valens, Gratianus, Valentinianus . Iubemus omnes deinceps, qui scripturas suspectas comminiscuntur, cum quid in iudicio prompserint, nisi ipsi adstruxerint veritatem, ut nefariae scripturae reos et quasi falsarios esse detinendos. * VALENS GRAT. ET VALENTIN. AAA. AD ANTONIUM PP. *<A 378 D. PRID. ID. IAN. TREVIRIS VALENTE VI ET VALENTINIANO II AA. CONSS.> Imperatores
Gratianus, Valentinianus, Theodosius . Sciant cuncti accusatores
eam se rem deferre debere in publicam notionem, quae munita sit testibus
idoneis vel instructa apertissimis documentis vel indiciis ad probationem
indubitatis et luce clarioribus expedita. * GRAT. VALENTIN. ET THEODOS.
AAA. FLORO PP. *<A 382 D. XV K. IUN. CONSTANTINOPOLI ANTONIO ET
SYAGRIO CONSS.> 4.20.0. De testibus. [Here there is a Greek text. Sorry, it is not yet in the Library.] Imperator Alexander Severus . Si tibi controversia ingenuitatis fiet, defende causam instrumentis et argumentis, quibus putas: soli etenim testes ad ingenuitatis probationem non sufficiunt. * ALEX. A. CARPO. *<A 223 PP. X K. MAI. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperatores Valerianus, Gallienus . Etiam iure civili domestici testimonii fides improbatur. * VALER. ET GALLIEN. AA. ROSAE. *<A 255 PP. III K. SEPT. VALERIANO III ET GALLIENO II AA. CONSS.> Imperatores Carus, Carinus, Numerianus . Solam testationem prolatam nec aliis legitimis adminiculis causa approbata nullius esse momenti certum est. * CARUS CARINUS ET NUMER. AAA. AURELIO. *<A 284 PP. VIII K. DEC. CARINO II ET NUMERIANO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Eos testes ad veritatem iuvandam adhiberi oportet, qui omni gratiae et potentatui fidem religioni iudiciariae debitam possint praeponere. * DIOCL. ET MAXIM. AA. CANDIDO. *<A 286 PP. V K. MAI. MAXIMO II ET AQUILINO CONSS.> Imperatores Honorius, Theodosius . Quoniam liberi testes ad causas postulantur alienas, si socii et participes criminis non dicantur, sed fides ab his notitiae postuletur, in exhibitione necessariarum personarum, hoc est testium, talis debet esse cautio iudicantis, ut his venturis ad iudicium per accusatorem aut ab his, per quos fuerint postulati, sumptus competentes dari praecipiat. 1 . Idem iuris est et si in pecuniaria causa testes ab alterutra parte producendi sunt. * HONOR. ET THEODOS. AA. CAECILIANO PP. *<A 409 D. XII K. FEBR. RAVENNAE HONORIO VIII ET THEODOSIO III AA. CONSS.> Imperatores Honorius, Theodosius . Libertorum adversus patronos illicitas atque improbas voces poenae obiectione praecludimus atque ita, ut non modo sponte prodire non audeant, sed nec vocati quidem in iudicium venire cogantur. * HONOR. ET THEODOS. AA. *<A 423 D. IIII ID. AUG. RAVENNAE MARINIANO ET ASCLEPIODOTO CONSS.> [Here there is a Greek text. Sorry, it is not yet in the Library.] Imperator Zeno . Nullum penitus, cum semel ad iudicem quemlibet, licet non suum, dicendi gratia testimonii fuerit ingressus, armatam forte militiam vel quamlibet aliam fori praescriptionem ad evadendum iudicis motum, quem vel testimonii verborum improbitas vel rei qualitas flagitaverit, posse praetendere praecipimus, sed omnes, qui in civili scilicet causa suum praebeant testimonium, separato et tamquam ante iudicium interim deposito exceptionis fori privilegio huiusmodi praesidio denudatos, ita iudicantis intrare secretum, ut, quodcumque aures eius offenderit, non dubitent sibimet formidandum: data cunctis iudicibus absque ullo praescriptionis obstaculo ( sicut saepe dictum est) testes, quorum voces falsitate vel fraude non carere perspexerint, pro qualitate videlicet delicti animadvertendi licentia. * ZENO A. ARCADIO PP. *<A 486 D. XII K. IUN. CONSTANTINOPOLI LONGINO CONS.> [Here there is a Greek text. Sorry, it is not yet in the Library.] [Here there is a Greek text. Sorry, it is not yet in the Library.] Imperator Justinianus . Si quis testibus usus fuerit idemque testes adversus eum in alia lite producantur, non licebit ei personas eorum excipere, nisi ostenderit inimicitias inter se et illos postea emersas fuisse, ex quibus testes repelli leges praecipiunt: non adimenda scilicet ei licentia ex ipsis depositionibus testimonium eorum arguere. 1 . Sed et si liquidis probationibus datione vel promissione pecuniarum eos corruptos esse ostenderit, eam etiam adlegationem integram ei servari praecipimus. * IUST. A. MENAE PP. *<A 528 D. K. IUN. CONSTANTINOPOLI DN. IUSTINIANO PP. A. II CONS.> Imperator Justinianus . Testium facilitatem, per quos multa veritati contraria perpetrantur, prout possibile est, resecantes omnibus praedicimus, qui in scriptis a se debita rettulerunt, quod non facile audientur, si dicant omnis debiti vel partis solutionem sine scriptis fecisse velintque viles et forsitan redemptos testes super huiusmodi solutione producere, nisi quinque testes idonei et summae atque integrae opinionis praesto fuerint solutioni celebratae hique cum sacramenti religione deposuerint sub praesentia sua debitum esse solutum, ut scientes omnes ita ea statuta esse non aliter debitum vel partem eius persolvant, nisi vel securitatem in scriptis capiant vel observaverint praefatam testium probationem: his scilicet, qui iam sine scriptis debitum vel partem eius solverunt, praesenti sanctione merito excipiendis. 1 . Sin vero facta quidem securitas sit, fortuito vero casu vel incendii vel naufragii vel alterius infortunii perempta, tunc liceat his qui hoc perpessi sunt causam peremptionis probantibus etiam debiti solutionem per testes probare damnumque ex amissione instrumenti effugere. * IUST. A. MENAE PP. *<A 528 D. K. IUN. CONSTANTINOPOLI DN. IUSTI NIANO PP. A II CONS.> Imperator Justinianus . Si quando invitos testes in pecuniariis causis ex nostra lege aliquis trahere maluerit, si quidem sua sponte fideiussionem suae personae sine damno praestare velint, hoc fieri, sin autem noluerint, non carcerali custodia detrudi, sed sacramento eos committi censemus. 1 . Si enim pro toto litis certamine iuriiurando credendum esse testium putaverunt hi qui eos produxerunt, multo magis praesentiam suam testibus sacramento eorum credere debent. 2 . Sed cum oportet minime testes in huiusmodi casibus protelari et pro alienis commodis suas invenire difficultates, disponimus non amplius testes observare iudicies compelli, postquam fuerint admoniti, nisi tantum quindecim dies, intra quos iudices provideant, quatenus cognitionem suscipiant, in qua testes necessarii visi fuerint, ut omnimodo licentia eis concedatur et alterutra parte cessante et minime eos observare volente, si per exsecutores admoniti venire noluerint, testes accipere et alterutra parte praesente, quae eos introducit, testimonia eorum capere. 3 . His autem diebus effluentibus liceat quidem testibus decedere a iudice nullam habente licentiam eos, postquam afuerint, iterum retrahere: ipsum autem iudicem, si per eum steterit, quominus testimonium praestetur, parti laesae omnem iacturam pro huiusmodi causa illatam ex suis facultatibus resarcire. * IUST. A. IULIANO PP. *<A 530 D. XII K. APRIL. CONSTANTINOPOLI LAMPADIO ET ORESTA VV. CC. CONSS.> Imperator Justinianus . Cum apud compromissarios iudices testes fuissent producti, variatum erat, utrum deberet eorum depositionibus in iudicio litigator uti, an non esset audiendus. Sancimus, si quidem in compromissis aliquid pro huiusmodi causa statutum est, hoc observari: sin autem nihil conventum est, in huiusmodi casibus, si quidem supersint testes, licentiam habere eum, contra quem depositiones eorum proferuntur , si eas recusaverit, concedere testes iterum adduci et non opponi eis, quod iam testimonium suum dederunt, vel, si hoc concedere minime maluerit, depositiones eorum quasi factas accipere, omni iure legitimo quod ei competit adversus eas servato: sin autem omnes ab hac luce subtracti sunt, tunc necessitatem ei imponi fide scripturae approbata, in qua depositiones eorum referuntur, eas quasi factas accipere. Sin vero res permixtae fuerint et quidam ex his mortui alii vivent es, tunc in superstitum quidem testimonio eandem electionem servari litigatori, adversus quem testimonia proferuntur, in morientium autem personas depositiones eorum non esse respuendas: omni, secundum quod iam praediximus, adversus eas et testes iure legitimo, quod ei competit adversus quem proferuntur, integro reservat * IUST. A. IULIANO PP. *<A 530 D. VI K. APRIL. CONSTANTINOPOLI LAMPADIO ET ORESTA VV. CC. CONSS.> 4.20.21
.................................................................. 4.21.0. De fide instrumentorum et amissione eorum et antapochis faciendis et de his quae sine scriptura fieri possunt. Imperator Antoninus . Debitores tuos quibuscumque rationibus debere tibi pecuniam si probaveris, ad solutionem compellet aditus praeses provinciae : nec oberit tibi amissio instrumentorum, si modo manifestis probationibus eos debitores esse apparuerit. * ANT. A. SEPTIMIAE MARCIAE. *<A 213 PP. V ID. SEPT. ANTONINO A. IIII ET BALBINO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Si uteris instrumento, de quo alius accusatus falsi victus est, et paratus es, si ita visum fuerit a quo pecuniam petis, eiusdem criminis te reum facere et discrimen periculi poenae legis Corneliae subire, non oberit sententia, a qua nec is contra quem data est appellavit nec tu, qui tunc crimini non eras subiectus, appellare debuisti. * ALEX. A. MANILIANO. *<A 223 PP. III K. OCT. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Si adversarius tuus apud acta praesidis provinciae, cum fides instrumenti quod proferebat in dubium revocaretur non se usurum contestatus est, vereri non debes , ne ex ea scriptura, quam non esse veram etiam professione eius constitit, negotium denuo repetatur. * ALEX. A. AELIANO. *<A 226 PP. III NON. MAI. ALEXANDRO A. II ET MARCELLO CONSS.> Imperator Gordianus . Illatae dispensatori pecuniae, si ob amissorum instrumentorum casum probatione defeceris, inspectio rationum fiscalium fidem demonstrabit. * GORD. A. MARCIANO. *<A 239 D. II ID. FEBR. GORDIANO A. ET AVIOLA CONSS.> Imperator Gordianus . Sicut iniquum est instrumentis vi ignis extinctis debitores quantitatum debitarum renuere solutionem, ita non statim casum conquerentibus facile credendum est. Intellegere itaque debetis non existentibus instrumentis vel aliis argumentis probare fidem precibus vestris adesse * GORD. A. AURELIO PRISCO ET MARCO MIL. *<A 240 PP. III K. IUL. SABINO II ET VENUSTO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Statum tuum natali professione perdita mutilatum non esse certi iuris est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. LUSCIDI. *<A 286 D. XIII K. FEBR. NICOMEDIAE MAXIMO II ET AQUILINO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si sollemnibus stipendiis honeste sacramento solutus es, licet super huiusmodi re instrumenta, ut dicis, facta perdita sunt, tamen, si aliis evidentibus probationibus veritas ostendi potest, veteranorum privilegia etiam te usurpare posse dubium non est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ZINIMAE. *<A 286 D. XV K. IUN. MAXIMO II ET AQUILINO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si constiterit proprietatem possessionis de qua agitur apud vos esse, providebit iudex ex persona fructuarii nullum praeiudicium dominio comparari propter amissionem instrumentorum. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ALEXANDRAE. *<A 287 D. XV K. MART. DIOCLETIANO III ET MAXIMIANO AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Instrumentis etiam non intervenientibus semel divisio recte facta non habeatur irrita. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ARISTAENETO. *<A 293 PP. VI K. IUL. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum instrumentis etiam non intervenientibus venditio facta rata maneat, consequenter amissis etiam quae intercesserant non tolli substantiam veritatis placuit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. VICTORINO. *<A 294 D. VIII K. NOV. REGINASSI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Emancipatione facta, etsi actorum tenor non existat, si tamen aliis indubiis probationibus vel ex personis vel ex instrumentorum incorrupta fide factam esse emancipationem probari possit, actorum interitu veritas convelli non solet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. THEAGENI. *<A 294 D. III ID. NOV. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Non idcirco minus in vacuam inductus praedii donationis causa possessionem, quod eius facti praetermissum instrumentum adseveratur, hanc obtinere potes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC.DIONYSIAE. *<A 294 D. ID. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Apud eos, qui rem gestam ignoraverunt, amissorum instrumentorum habita testatio nihil ad probationem veritatis prodesse potest. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. LEONTIO. *<A 294 D. XVI K. IAN. NICOMEDIAE CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Scripturae diversae et fidem sibi invicem derogantes ab una eademque parte prolatae nihil firmitatis habere potuerunt. * DIOCL. ET MAXIM. A. ET C. AD SEVERUM COM. HISPANIARUM. *<A 333 D. IIII NON MAI. CONSTANTINOPOLI DALMATIO ET ZENOPHILO CONSS.> Imperator Constantinus . In exercendis litibus eandem vim obtinent tam fides instrumentorum quam depositiones testium. * CONSTANT. A. AD POP. *<A 317 D. ROMAE XII K. AUG. GALLICANO ET BASSO CONSS.> [Here there is a Greek text. Sorry, it is not yet in the Library.] Imperator Justinianus . Contractus venditionum vel permutationum vel donationum, quas intimari non est necessarium, dationis etiam arrarum vel alterius cuiuscumque causae, illos tamen , quos in scriptis fieri placuit, transactionum etiam, quas instrumento recipi convenit, non aliter vires habere sancimus, nisi instrumenta in mundum recepta subscriptionibusque partium confirmata et, si per tabellionem conscribantur, etiam ab ipso completa et postremo a partibus absoluta sint, ut nulli liceat prius , quam haec ita processerint, vel a scheda conscripta, licet litteras unius partis vel ambarum habeat, vel ab ipso mundo, quod necdum est impletum et absolutum , aliquod ius sibi ex eodem contractu vel transactione vindicare: adeo ut nec i llud in huiusmodi venditionibus liceat dicere, quod pretio statuto necessitas venditori imponitur vel contractum venditionis perficere vel id quod emptoris interest ei persolvere. 1 . Quae tam in postea conficiendis instrumentis quam in his, quae iam scripta nondum autem absoluta sunt, locum habere praecipimus, nisi iam super his transactum sit vel iudicatum, quae retractari non possunt: exceptis emptionalibus tantum instrumentis iam vel in scheda vel in mundo conscriptis, ad quae praesentem sanctionem non extendimus, sed prisca iura in his tenere concedimus. 2 . Illud etiam adicientes, ut et in posterum, si quae arrae super facienda emptione cuiuscumque rei datae sunt sive in scriptis sive sine scriptis, licet non sit specialiter adiectum, quid super isdem arris non procedente contractu fieri oporteat, tamen et qui vendere pollicitus est, venditionem recusans in duplum eas reddere cogatur, et qui emere pactus est, ab emptione recedens datis a se arris cadat, repetitione earum deneganda. * IUST. A. MENAE PP. *<A 528 D. K. IUN. CONSTANTINOPOLI DN. IUSTINIANO A. II CONS.> Imperator Justinianus . Iudices sive in hac inclita urbe sive in provinciis ea quae disposuimus ( ut possint, si hoc perspexerint, occasione testium in aliis locis degentium litigantes vel procuratores eorum ibi destinare, ut depositionibus, sub utriusque partis praesentia factis res ad eos referatur) etiam in illis servare volumus, qui prolatis instrumentis fidem adhibere exiguntur, ut, si poposcerint in aliis locis id eis facere permitti et hoc iuste peti iudex invenerit, similis proferatur sententia, ut, postquam in locis opportunis fides instrumento data vel minus data fuerit, referatur negotium ad priorem iudicem. * IUST. A. MENAE PP. *<A 529 D. VIII ID. APRIL. DECIO VC. CONS.> Imperator Justinianus . Plures, apochis vel redituum vel usurarum perceptis, si quando super his fuerit dubitatio exorta, eas habere negando ius agentium faciunt vacillare, cum coloni ad dominum certantes et sibi iniquam forte libertatem vindicantes vel debitores creditoribus suis temporalem praescriptionem opponere cupientes ad easdem infitiationes perveniunt. 1 . Quod resecantes iubemus, ut in praefatis casibus vel aliis privatis similibus , si voluerit is qui apocham conscripsit vel exemplar cum subscriptione eius qui apocham suscepit ab eo accipere vel antapocham suscipere, omnis ei licentia hoc facere concedatur: necessitate imponenda apochae susceptori antapocham reddere, ita tamen, ut si hoc is qui apocham conscribit facere neglexerit vel non curaverit, nullum ei praeiudicium ex eo, quod antapocham non recepit, generetur, cum hoc, quod pro quibusdam introductum est, inferre eis iacturam minime rationi convenit aequitatis. * IUST. A. DEMOSTHENI PP. *<A 529 D. XII K. OCT. CHALCEDONE DECIO VC. CONS.> Imperator Justinianus . Comparationes litterarum ex chirographis fieri et aliis instrumentis, quae non sunt publice confecta, satis abundeque occasionem criminis falsitatis dare et in iudiciis et in contractibus manifestum est. 1 . Ideoque sancimus non licere comparationes litterarum ex chirographis fieri, nisi trium testium habuerint subscriptiones et prius litteris eorum fides imponatur vel ex ipsis hoc deponentibus ( sive cunctis sive omnimodo duobus ex his) sive comparatione litterarum testium procedente, et tunc ex huiusmodi chartula iam probata comparatio fiat. 2 . Aliter etenim fieri comparationem nullo concedimus modo, licet in semet ipsum aliquis chartam conscriptam proferat, sed tantummodo vel ex forensibus vel publicis instrumentis vel ex huiusmodi chirographis quae enumeravimus comparatione trutinanda. 3 . Omnes autem comparationes non aliter fieri concedimus, nisi iuramento antea praestito ab his qui comparationes faciunt fuerit adfirmatum, quod neque lucri causa neque inimicitiis neque gratia tenti huiusmodi faciunt comparationem. 4 . Et hoc observari tam in omnibus sacris scriniis nostris quam in apparitione omnis sublimissimae praefecturae nec non magisteriae potestatis ceterisque omnibus iudiciis, quae in orbe nostro constituta sunt, his omnibus in posterum observandis. Comparationes etenim iam antea factas retractari extra periculum minime est * IUST. A. IULIANO PP. *<A 530 D. XIIII K. APRIL. CONSTANTINOPOLI LAMPADIO ET ORESTA VV. CC. CONSS.> Imperator Justinianus . Cum quidam instrumentum protulerit vel aliam chartulam eique fidem imposuerit, postea autem persona, contra quam ista chartula vel instrumentum prolatum est, quasi falsum hoc constitutum redarguere niteretur, ne diutius dubitetur, utrum necessitatem ei qui protulit imponi oporteret repetita vice hoc proferre, an sufficiat ei fides iam pridem approbata, sancimus, si aliquid tali eveniat, eum, qui petit eam chartam iterum proferri, prius sacramentum praestare, quod existimans se posse falsum redarguere quod prolatum est ad huius modi venit petitionem. Quid enim, si, cum nosset deperditam esse chartam vel forte concrematam vel alio modo diminutam, hanc requiri adsimulans et ad difficultatem productionis r espiciens huiusmodi facit petitionem 1 . Et postquam hoc ab actore vel petitore fuerit iuratum et inscriptionum pagina apud competentem iudicem deposita, tunc necessitatem imponi ei, qui protulit chartam de qua quaeritur, iterum eam apud iudicem criminis proferre, quatenus possit apud eum crimen falsitatis ventilari. 2 . Sin autem dicat non esse sibi possibile eam ostendere, quia per fortuitos casus huiusmodi copia ei abrepta est, tunc subeat sacramentum, quod neque habet eandem chartulam neque alii eam dedit nec apud alium voluntate eius constituta est nec dolo malo fecit, quominus ea appareat, sed re vera ipsa chartula sine omni dolo deperdita est et productio eius sibi impossibilis est: et si tale subeat sacramentum, ab huiusmodi necessitate eum relaxari. 3 . Quod si praedictum iusiurandum subire minime maluerit, tunc quasi falsa chartula nullas habeat vires adversus eum, contra quem prolata est, sed sit penitus vacuata: neque enim ulterius poenam produci contra eos qui non iuraverunt volumus, cum forsitan quidam subtili reverentia tenti nec verum sacramentum praestare patiuntur. 4 . Eandem autem copiam ei praestamus, donec causa apud iudicem ventilatur. Si enim iam plenissimum finem accepit et neque per appellationem suspensa est neque per solitam retractationem adhuc lis vivere speratur, tunc satis durum est huiusmodi querellae indulgeri, ne in infinitum causae retractentur et sopita iam negotia per huiusmodi viam iterum aperiantur et contrarium aliquid nostro eveniat proposito * IUST. A. IULIANO PP. *<A 530 D. V K. MART. LAMPADIO ET ORESTA VV. CC. CONSS.> [Here
there is a Greek text. Sorry, it is not yet in the Library.] 4.22.0. Plus valere quod agitur quam quod simulate concipitur. Imperatores Valerianus, Gallienus . In contractibus rei veritas potius quam scriptura prospici debet. * VALER. ET GALLIEN. AA. RUFINO. *<A 259 PP. III K. IUN. AEMILIANO ET BASSO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Acta simulata, velut non ipse, sed eius uxor comparaverit, veritatis substantiam mutare non possunt. Quaestio itaque facti per praesidem examinabitur provinciae * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. SOTERI. *<A 294 D. X K. MAI. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Emptione pignoris causa facta non quod scriptum, sed quod gestum est inspicitur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MARINAE. *<A 294 D. K. MAI. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si quis gestum a se fecerit alium egisse scribi, plus actum quam scriptum valet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. DECIO. *<A 294 D. VIII K. DEC. CC. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Si falsum instrumentum emptionis conscriptum
tibi, velut locationis quam fieri mandaveras, subscribere, te non
relecto, sed fidem habente, suasit, neutrum contractum in utroque
alterutrius consensu deficiente constitisse procul dubio est. * DIOCL.
ET MAXIM. AA. ET CC. VICTORI. *<A 294 D. XIII K. IAN. CC. CONSS.>
4.23.0. De commodato. Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ea quidem, quae vi maiore auferuntur, detrimento eorum quibus res commodantur imputari non solent. Sed cum is, qui a te commodari sibi bovem postulabat, hostilis incursionis contemplatione periculum amissionis ac fortunam futuri damni in se suscepisse proponatur, praeses provinciae, si probaveris eum indemnitatem tibi promisisse, placitum conventionis implere eum compellet * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. SISOLAE. *<A 290 VEL 293 D. VI K. IUN. IPSIS AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum eum, qui temporalis ministerii causa suscepit ancillam, ad restitutionem eius bona fides urgueat, consequens est socerum tuum huius rei causa tradidisse ancillam adito praeside provinciae probare, ut fidem susceptam is adversus quem supplicas compellatur agnoscere. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AULUZANO. *<A 293 S. PRID. NON. NOV. IPSIS AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . De restituendis rebus, quas obligandas pro se dederas, postquam debitum fuerit extenuatum, commodati actionem etiam adversus heredes eius exercere potes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. SOTERAE. *<A 294 D. III ID. APRIL. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Praetextu debiti restitutio commodati
non probabiliter recusatur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. FAUSTINAE.
*<A 294 D. XII K. DEC. IPSIS CC. CONSS.> 4.24.0. De actione pigneraticia. [Here there is a Greek text. Sorry, it is not yet in the Library.] Imperator Alexander Severus . Quod ex operis ancillae vel ex pensionibus domus, quam pignori detineri dicis, perceptum est, debiti quantitatem relevabit. * ALEX. A. DEMETRIO. *<A 222 PP. K. OCT. ANTONINO IIII ET ALEXANDRO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Creditor, qui praedium pignori sibi nexum detinuit, fructus quos percepit vel percipere debuit in rationem exonerandi debiti computare necesse habet et, si agrum deteriorem constituit, eo quoque nomine pigneraticia actione obligatur. * ALEX. A. VICTORI. *<A 222 PP. VI ID. DEC. ANTONINO IIII ET ALEXANDRO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Pactum vulgare, quod proposuistis, ut, si intra certum tempus pecunia soluta non fuisset, praedia pignori vel hypothecae data vendere liceret, non adimit debitori adversus creditorem pigneraticiam actionem. * ALEX. A. HERMAEO ET MAXIMILLAE. *<A 223 PP. XII K. MAI. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Si creditor sine vitio suo argentum pignori datum perdidit restituere id non cogitur: sed si culpae reus deprehenditur vel non probat manifestis rationibus se perdidisse, quanti debitoris interest condemnari debet. * ALEX. A. DIOSCORIDAE. *<A 224 PP. XIII K. MAI. IULIANO ET CRISPINO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Quae fortuitis casibus accidunt, cum praevideri non potuerant, in quibus etiam adgressura latronum est, nullo bonae fidei iudicio praestantur: et ideo creditor pignora, quae huiusmodi causa interierunt, praestare non compellitur nec a petitione debiti submovetur nisi inter contrahentes placuerit, ut amissio pignorum liberet debitorem. * ALEX. A. TROPHIMAE. *<A 225 PP. ID. APRIL. FUSCO ET DEXTRO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Creditor, qui fundos et domos pignori vel hypothecae accepit, damnum in decidendis arboribus domibusque destruendis ab eo datum in rationem deducere cogitur et , si dolo vel culpa rem suppositam deteriorem fecerit, eo quoque nomine pigneraticia actione tenebitur, ut talem restituat, qualis fuerat tempore obligationis. 1 . Creditor autem necessarios sumptus, quos circa res pigneraticias fecit, exigere non prohibetur. * ALEX. A. IULIANO. *<A 241 PP. XIII K. AUG. GORDIANO A. II ET POMPEIANO CONSS.> Imperator Philippus . Si nulla culpa seu segnitia creditori imputari potest, pignorum amissorum dispendium ad periculum eius minime pertinet. Sane si simulata amissione etiam nunc eadem pignora, ut adseveras, a parte diversa possidentur, adversus eum experiri potes * PHILIPP. A. ET PHILIPP. C. SATURNINO. *<A 246 PP. VIII K. MART. PRAESENTE ET ALBINO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Pignus in bonis debitoris permanere ideoque ipsi perire in dubium non venit. Cum igitur adseveres in horreis pignora deposita, consequens est secundum ius perpetuum, pignoribus debitori pereuntibus, si tamen in horreis, quibus et alii solebant publice uti, res depositae sunt, personalem actionem debiti reposcendi causa integram te habere * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. GEORGIO. *<A 293 PP. VI NON. MAI. MEDIOLANI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Nec creditores nec qui his successerunt adversus debitores pignori quondam res nexas petentes, reddita iure debita quantitate vel his non accipientibus oblata et consignata et deposita, longi temporis praescriptione muniri possunt. 1 . Unde intellegis, quod, si originem rei probare potes, adversario tenente vindicare dominium debeas. 2 . Ut autem creditor pignoris defensione se tueri possit, extorquetur ei necessitas probandi debiti vel, si tu teneas, per vindicationem pignoris hoc idem inducitur et tibi non erit difficilis vel solutione vel oblatione atque sollemni depositione pignoris liberatio. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. APOLLODORAE. *<A 293 D. NON. MAI. IPSIS AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Pignoris causa res obligatas soluto debito restitui debere pigneraticiae actionis natura declarat. Quo iure, si titulo pignoris obligasti mancipia, per eandem actionem uti potes, nec creditor citra conventionem vel praesidalem iussionem debiti causa res debitoris arbitrio suo auferre potest * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AMMIANO. *<A 294 D. V K. IAN. SIRMI IPSIS CC. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Quominus fructuum, quos creditor ex
rebus obligatis accepit, habita ratione ac residuo debito soluto,
vel si per creditorem factum fuerit. Quominus solveretur, pignora
quae in eadem causa durant restituat debitori, nullo spatio longi
temporis defenditur * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. HERAISCO. *<A
294 D. XII K. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.> 4.25.0. De exercitoria et institoria actione. Imperator Antoninus . Servus tuus pecuniam mutuam accipiendo ita demum te institoria actione obligavit , si, cum eum officio alicui vel negotiationi exercendae praeponeres, etiam ut id faceret, ei permissum a te probetur. Quod si ea actio locum non habet, si quid in rem tuam versum probabitur, actione in eam rem proposita cogeris exsolvere * ANT. A. HERMETI. *<A 212 PP. VIII K. SEPT. DUOBUS ASPRIS CONSS.> Imperator Alexander Severus . Ex contractibus servorum quamvis de peculio dumtaxat domini teneantur, de eo tamen, quod in rem eorum versum est vel cum institore ex causa cui praepositus fuit contractum est, in solidum conveniri posse dubium non est. * ALEX. A. CALLISTO. *<A 222 PP. III K. MAI. ALEXANDRO A. CONS.> Imperator Alexander Severus . Institoria tibi adversus eum actio competit, a quo servum mensae praepositum dicis, si eius negotii causa, quod per eum exercebatur, deposita pecunia nec reddita potest probari. * ALEX. A. MARCIAE. *<A 230 PP. NON. MAI. AGRICOLA ET CLEMENTE CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Et si a muliere magister navis praepositus fuerit, ex contractibus eius ea exercitoria actione ad similitudinem institoriae tenetur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ANTIGONAE. *<A 293 D. XVI K. NOV. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si mutuam pecuniam accipere Demetriano Domitianus mandavit et hoc posse probare confidis, ad exemplum institoriae eundem Domitianum apud competentem iudicem potes convenire. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. GAIO. *<A 294 D. IIII K. NOV. IPSIS CC. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Qui secutus domini voluntatem cum servo
ipsius habuit contractum, ad instar actionis institoriae recte de
solido dominum convenit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ONESIMAE. *<A
294 D. XIIII K. DEC. CC. CONSS.> 4.26.0. Quod cum eo qui in aliena est potestate negotium gestum esse dicitur, vel de peculio seu quod iussu aut de in rem verso. Imperatores Severus, Antoninus . Cum filius familias tutor aut curator datur, pater tutelae vel negotiorum gestorum iudicio de peculio et de in rem verso conveniendus est. Quod si voluntate eius filius decurio sit creatus et a magistratibus tutor constitutus, pater in solidum satisfacere cogitur, cum id onus exemplo ceterorum munerum civilium inductum intellegatur * SEV. ET ANT. AA. AELIO. *<A 196 D. VII ID. NOV. DEXTRO II ET PRISCO CONSS.> Imperatores Severus, Antoninus . Eius rei nomine, quae cum filio familias contracta est sive sua voluntate sive eius in cuius potestate fuit, sive in peculium ipsius sive in rem patris ea pecunia redacta est, et si paterna hereditate abstinuit, actionem nisi in id quod facere possit non dari perpetui edicti interpretatione declaratum est. * SEV. ET ANT. AA. ANNIO. *<A 196 PP. VIII K. DEC. DEXTRO II ET PRISCO CONSS.> Imperator Antoninus . Etiam si non mandante neque subscribente neque iubente domina pecuniam mutuam servo priscae dedisses, tamen ea quantitas si in rem dominae eius iustis erogationibus versa est, de in rem verso apud suum iudicem eam conveni, consecuturus secundum iuris formam id quod tibi deberi apparuerit. * ANT. A. ARTEMONI. *<A 215 D. III K. IUL. LAETO II ET CEREALE CONSS.> Imperator Antoninus . Si ex contractu patris iussu eius pecuniam accepisti teque eius hereditate abstines, frustra vereris, ne a creditoribus eius conveniaris. * ANT. A. LEONTIO. *<A 216 D. V K. IAN. SABINO ET ANULLINO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Nulla res prohibet filios familias, si pro aliis maiores viginti quinque annis fideiusserint, actione adversus eos competenti teneri. Sed si dumtaxat de peculio tecum agatur, defensionibus, si quae tibi competunt, uteris * ALEX. A. ASCLEPIADI. *<A 223 PP. VI ID. DEC. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperatores Valerianus, Gallienus . Si servus tuus sine permissu tuo accepta pecunia mutua in usurarum vicem habitandi facultatem concessit, nullo iure adversarius tuus hospitium ex hac causa sibi vindicat, cum te servi factum non obligaverit: et ingrediens rem tuam contra vim eius auctoritate competentis iudicis protegeris. * VALER. ET GALLIEN. AA. ET VALER. NOB. C. MATRONAE. *<A 259 D. XII K. IUL. AEMILIANO ET BASSO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ei, qui servo alieno dat mutuam pecuniam, quamdiu superest servus, item post mortem eius intra annum de peculio contra dominum competere actionem vel, si in rem domini haec versa sit quantitas, post annum etiam esse honorariam non est ambigui iuris. 1 . Quapropter si quidem in rem domini versa pecunia est, heredes eius convenire potes de ea summa, quae in rem ipsius processit. 2 . Si vero hoc probari non potest, consequens est, ut superstite quidem servo dominum de peculio convenias vel, si iam servus rebus humanis exemptus est vel distractus seu manumissus nec annus excessit, de peculio quondam adversus eum experiri possis. 3 . Alioquin si cum libero rem agente eius, cuius precibus meministi, contractum habuisti et eius personam elegisti, pervides contra dominum nullam te habuisse actionem, nisi vel in rem eius pecunia processit vel hunc contractum ratum habuit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CRESCENTI. *<A 293 D. NON. APRIL. BYZANTII AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si ex alio contractu, non ex illicita mutui datione debitor extitisti vel quod patrem tuum in fide suscepisti, tam in patris positus potestate iure teneris quam etiam morte genitoris tui iuris effectus: et si quidem patris heres extitisti, in solidum, alioquin in quantum facere potes, secundum edicti formam. Sed et si emancipatione tui iuris factus es, similiter conveniri te posse debes intellegere * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ISIDORO. *<A 293 D. VI ID. APRIL. BYZANTII AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si mandator pro filio tuo extitisti vel iussu tuo cum eo quem in potestate tunc habuisti contractum est, intellegis et sorti et usuris te parere oportere, si te his omnibus obligasti, ut res quae pignoris iure detinentur liberari possint. Quod si fideiussor creditae pecuniae intercessisti, teneri te ex ea obligatione explorati iuris est * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. DIOGENIO. *<A 294 D. III K. MAI. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si liberam peculii administrationem habentes equas cum fetu de peculio servi venumdederunt, reprobandi contractum dominus nullam habet facultatem. 1 . Quod si non habentes liberam peculii administrationem rem dominicam eo ignorante distraxerunt, neque dominium, quod non habent, in alium transferre possunt neque condicionem eorum servilem scientibus possessionis iustum adferunt initium: unde non immerito nec temporis praescriptionem huiusmodi possessoribus prodesse manifestum est, ideoque res mobiles ementes etiam furti actione tenentur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. APHRODISIO. *<A 294 D. V NON. OCT. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum ancilla contrahenti, quam iure non obligari constat, adversus dominum in quantum locupletius eius peculium factum est ea superstite ac post mortem intra utilem annum dandam actionem non ambigitur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ATTALO. *<A 294 D. PRID. K. DEC. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Dominum per servum obligari non posse ac tantum de peculio ( deducto scilicet, quod naturaliter servus domino debet) eius creditoribus dari actionem vel, si quid in rem eius versum probetur, de in rem verso edicto perpetuo declaratur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. VICTORI. *<A 294 D. XIII K. FEBR. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Honorius, Theodosius . Dominos ita constringi manifestum est actione praetoria, quae apellatur quod iussu, si certam numerari praeceperint servo actorive pecuniam. 1 . Igitur in perpetuum edictali lege sancimus, ut, qui servo colono conductori procuratori actorive possessionis pecuniam mutuam det, sciat dominos possessionum cultoresve terrarum obligari non posse. 2 . Neque familiares epistulas, quibus homines plerumque commendant absentem, in id trahere convenit, ut pecuniam, quam non rogatus fuerat, impendisse pro praediis mentiatur, cum, nisi specialiter ut pecuniam praestet a domino fuerit postulatus , idem dominus teneri non possit. 3 . Creditaque quantitate multari volumus creditores, si huiusmodi personis non iubente domino nec fideiussoribus specialiter acceptis fuerit credita pecunia. 4
. Sane creditori licentiam damus, ut, si liber a rationibus
quas gerebat fuerit inventus actor servus procuratorve praediorum,
utilis actio pateat de peculio. * HONOR. ET THEODOS. AA. IOHANNI PP.
*<A 422 D. V ID. IUL. RAVENNAE HONORIO XIII ET THEODOSIO X AA.
CONSS.> 4.27.0. Per quas personas nobis adquiritur. Imperatores Diocletianus, Maximianus . Excepta possessionis causa per liberam personam, quae alterius iuri non est subdita, nihil adquiri posse indubii iuris est. 1 . Si igitur procurator non sibi, sed ei, cuius negotia administrabat, redintegratae rei vindicationem pactus est idque pactum etiam stipulatio insecuta est, nulla domino obligatio adquisita est. Servis autem res traditae dominis adquiruntur * DIOCL. ET MAXIM. AA. MARCELLO. *<A 290 D. K. IUL. IPSIS IIII ET III AA. CONSS.> Imperator Justinianus . Si duo vel plures communem servum habeant et unus ex his iussit, ut nomine suo servus ab aliquo stipuletur decem puta aureos vel aliam rem, ipse autem servus non eius nomine qui iussit, sed alicuius ex dominis suis mentionem fecit et nomine illius stipulatus est, inter antiquam sapientiam quaerebatur, cui adquiritur actio et lucrum, quod ex hac accidit causa, utrumne ei qui iussit an ei cuius servus mentionem fecit an ambobus. 1 . Cumque ex omni latere magna pars auctorum multum effudit tractatum, nobis verior eorum sententia videtur, qui domino qui iussit adferunt stipulationem et ei tantummodo adquiri dixerunt, quam aliorum, qui in alias opiniones deferuntur. Neque enim malignitati servorum indulgendum est, ut liceat eis domini iussione contempta sua libidine facere stipulationem et ad alium dominum, qui eum forsitan corrupit, alienum lucrum transferre: quod neque ferendum est, si servus impius domino quidem qui iussit minime oboediendum existimaverit, alii autem, qui forsitan ignorat et nescit, repentinum adducit solacium 2 . Quod enim saepe apud antiquos dicebatur iussionem domini non esse absimilem nominationi, tunc debet obtinere, cum servus iussus ab uno ex dominis stipulationem facere sine nomine stipulatus est: tunc etenim soli ei adquirit qui iussit: sin autem expresserit alium dominum, soli illi necesse est adquisitionem celebrari: multo etenim amplius oportet valere dominici nominis mentionem quam herilem iussionem. * IUST. A. IULIANO PP. *<A 530 D. XV K. DEC. LAMPADIO ET ORESTA VV. CC. CONSS.> Imperator Justinianus . Cum per liberam personam, si pecunia alterius nomine fuerit numerata, adquiritur ei cuius nomine pecunia credita est per huiusmodi numerationem condictio, non autem hypotheca vel pignus, quae procuratori data vel supposita sunt, dominis contractus adquiritur, talem differentiam expellentes sancimus et condictionem et hypothecariam actionem vel pignus ipso iure et sine aliqua cessione ad dominum contractus pervenire. 1
. Si enim procuratori necessitas legibus imposita est domino
contractus cedere actionem, quare non ab initio quemadmodum in personali
actione cessio supervacua videbatur, non etiam in hypothecis et pignoribus
simili modo dominus contractus habeat hypothecariam actionem seu pignoris
vinculum vel retentionem sibi adquisitam? * IUST. A. IOHANNI PP. *<A
530 D. K. NOV. LAMPADIO ET ORESTA VV. CC. CONSS.> 4.28.0. Ad senatus consultum Macedonianum. Imperator Pertinax . Si filius, cum in potestate patris esset, mutuam a te pecuniam accepit, cum se patrem familias diceret, eiusque adfirmationi credidisse te iusta ratione edocere potes, exceptio ei denegabitur. * PERTINAX A. ATILIO. *<A . 193 PP. X K. APRIL. FALCONE ET CLARO CONSS.> Imperatores Severus, Antoninus . Zenodorus cum sui iuris esse publico videretur aut patris voluntate contraxit aut in eam rem pecuniam accepit, quae patris oneribus incumberet, vel suae potestatis constitutus novatione facta fidem suam obligavit vel alias agnovit debitum , non esse locum decreto amplissimi ordinis rationis est. * SEV. ET ANT. AA. SOPHIAE. *<A 198 PP. V K. MART. SATURNINO ET GALLO CONSS.> Imperatores Severus, Antoninus . Si filius familias aliquid mercatus pretium stipulanti venditori cum usurarum accessione spondeat, non esse locum senatus consulto, quo fenerare filiis familias prohibitum est, nemini dubium est: origo enim potius obligationis quam titulus actionis considerandus est. * SEV. ET ANT. AA. MACRINO. *<A 198 PP. ID. MART. SATURNINO ET GALLO CONSS.> Imperatores Severus, Antoninus . Si permittente patre filio familias pecuniam mutuam dedisti, senatus consulti potestas non intervenit, et ideo persecutio pignoris quod in bonis patris fuit non denegabitur, praesertim cum eidem filius heres extiterit, modo si nullus alius iure conventionis ratione temporis et ordinis potior apparuerit. * SEV. ET ANT. AA.CYRILLAE. *<A 201 PP. XII K. MAI. FABIANO ET MUCIANO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Macedoniani senatus consulti auctoritas petitionem eius pecuniae non impedit, quae filio familias studiorum vel legationis causa alibi degenti ad necessarios sumptus, quos patris pietas non recusaret, credita est. 1 . Sed ex contractu filii post mortem eius de peculio actio in patrem competere ita demum potest, si anni utilis spatium petitionem non impedit. 2 . Sane si iussu patris datum mutuum probetur, nec in quos usus versa sit pecunia disquiri necesse est et perpetua in patrem etiam mortuo filio actio est. * ALEX. A. SEPTIMIAE MUSAE. *<A 230 PP. PRID. K. MART. AGRICOLA ET CLEMENTE CONSS.> Imperator Philippus . Si filius tuus in potestate tua agens contra senatus consultum macedonianum mutuam sumpsit pecuniam, actio de peculio adversus te eo nomine efficaciter dirigi nequaquam potest. 1 . Quod senatus consulti auxilium, licet filii familias meminit, ad nepotes et ad pronepotes porrigitur. * PHILIPP. A. ET PHILIPP. C. THEOPOMPO. *<A 245 PP. VI NON. MART. PHILIPPO A. ET TITIANO CONSS.> Imperator Justinianus . Si filius familias citra patris iussionem vel mandatum vel voluntatem pecunias creditas acceperit, postea autem pater ratum habuerit contractum, veterum ambiguitatem decidentes sancimus, quemadmodum, si ab initio voluntate patris vel mandato filius familias pecuniam creditam accepisset, obnoxius firmiter constituebatur, ita et si postea ratum pater habuerit contractum, validum esse huiusmodi contractum, cum testimonium paternum respuere satis iniquum est. Necesse est enim patris ratihabitionem principali patris mandato vel consensui non esse absimilem, cum nostra novella lege et generaliter omnis ratihabitio prorsus trahitur et confirmat ea ab initio quae subsecuta sunt. Et haec quidem de privatis hominibus sancienda sun 1
. Sin autem miles filius familias pecuniam creditam acceperit,
sive sine mandato vel consensu vel voluntate vel ratihabitione patris,
stare oportet contractum, nulla differentia introducenda, ob quam
causam pecuniae creditae vel ubi consumptae sunt. In pluribus enim
iuris articulis filii familias milites non absimiles videntur hominibus
qui sui iuris sunt, et ex praesumptione omnis miles non credatur in
aliud quicquam pecunias accipere et expendere nisi in causas castrenses
* IUST. A. IULIANO PP. *<A 530 D. XII K. AUG. LAMPADIO ET ORESTA
VV. CC. CONSS.> 4.29.0. Ad senatus consultum Velleianum. Imperator Antoninus . Mulieribus, quae alienam obligationem suscipiunt aut in se transferunt, si id contrahentes non ignorant, senatus consulto subvenitur. Sed si pro aliis, cum obligatae non essent, pecuniam exsolvunt, intercessione cessante repetitio nulla est * ANT. A. LUCILLAE. *<A 212 PP. NON. DEC. CARVITI DUOBUS ASPRIS CONSS.> Imperator Antoninus . Frustra senatus consulti exceptione, quod de intercessionibus feminarum factum est, uti temptasti, quoniam principaliter ipsa debitrix fuisti. Eius enim senatus consulti exceptio tunc mulieri datur, cum principaliter ipsa nihil debet, sed pro alio debitore apud creditorem eius intercessit: sin autem pro creditore suo aliis se obligaverunt vel ab eo se vel debitorem suum delegari passae sunt, huiusmodi senatus consulti auxilium non habent * ANT. A. NEPOTIANAE. *<A 213 PP. III ID. AUG. ANTONINO A. IIII ET BALBINO CONSS.> Imperator Antoninus . Si, cum ipse mutuam pecuniam acciperes, mater tua contra amplissimi ordinis consultum fidem suam interposuit, exceptione tueri potest. * ANT. A. SERVATO. *<A 213 PP. III ID. AUG. ANTONINO A. IIII ET BALBINO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Senatus consultum locum habet, sive eam obligationem, quae in alterius persona constitit, mulier in se transtulerit vel participaverit sive, cum alius pecuniam acciperet, ipsa se constituit ab initio ream, quod et in rerum earum pro aliis obligationibus admissum est. 1 . Sed si praedia tua annis maior viginti quinque vendidisti et pro marito pecuniam solvisti, deficit auxilium senatus consulti. * ALEX. A. ALEXANDRIAE. *<A 223 PP. VI K. IAN. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Si sine voluntate tua res tuae a marito tuo pignori datae sunt, non tenentur. Quod si consensisti obligationi sciente creditrice, auxilio senatus consulti uti potes. Quod si patientiam praestitisti, ut quasi suas res maritus obligaret, decipere voluisti mutuam pecuniam dantem et ideo tibi non succurretur senatus consulto, quo infirmitati, non calliditati mulierum consultum es * ALEX. A. POPILIAE. *<A 224 D. XV K. IUL. IULIANO ET CRISPINO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Si mater, cum filiorum suorum gereret patrimonium, tutoribus eorum securitatem promiserit et fideiussorem praestiterit vel pignora dederit, quoniam quodammodo suum negotium gessisse videtur, senatus consulti auxilio neque ipsa neque fideiussor ab ea praestitus neque res eius pigneratae adiuvantur. 1 . Sin autem tutore se excusare volente ipsa se interposuit indemnitatem ei repromittens, auxilio senatus consulti uti minime prohibetur. 2 . Sin vero tutores petiit et sponte periculum suscepit, quominus teneatur, auctoritate iuris tuetur. * ALEX. A. TORQUATO. *<A 228 PP. VI ID. OCT. MODESTO ET PROBO CONSS.> Imperator Gordianus . Si sciens creditor a marito propter proprium debitum fundum mulieris, licet ea consentiente, pignori accepit, propter senatus consulti auxilium vendendo eum dominium mulieri auferre nequivit, nec tibi necesse est praestito pretio emptori vindicare, si matri heres extitisti. * GORD. A. VIVIANO. *<A 238 PP. XII K. OCT. PIO ET PONTIANO CONSS.> Imperator Gordianus . Si paternam obligationem non tantum masculini sexus, verum etiam filiae emancipatae in se receperunt, quamvis filiae virilibus obligationibus eximantur propter exceptionem, quae ex senatus consulto velleiano descendit, tamen filios in id quod se obligaverunt teneri filiarumque subducta persona patrem in id conveniri posse, in quo conveniretur, si filiae non intercessissent, dubium non est. 1 . Pignora tamen patris, etsi in posteriorem obligationem accepta sunt, sine dubio tenentur: sed et si in priore fuerunt, quatenus ad patrem per restitutoriam actionem redit, hactenus tenebuntur. * GORD. A. TRYPHONI. *<A 238 PP. NON. OCT. PIO ET PONTIANO CONSS.> Imperator Gordianus . Quamvis pro alio solvere possit mulier, tamen si praecedente obligatione, quam senatus consultum de intercessionibus efficacem esse non sinit, solutionem fecerit eius senatus consulti beneficio munitam se ignorans, locum habet repetitio. * GORD. A. PROCULO. *<A 239 PP. NON. IUL. GORDIANO A. ET AVIOLA CONSS.> Imperator Philippus . Si adversarius tuus non cum marito tuo, sed tecum negotium gessit, reliqua conductionis, quae dicis esse contracta, obtentu eiusmodi obligationum non potes recusare. Enimvero si, cum eosdem fundos non tibi, sed marito tuo locaret, personam tuam ut idoneam secutus est, beneficio amplissimi ordinis, quod est factum de intercessionibus feminarum, te tueri potes * PHILIPP. A. ET PHILIPP. C. TRYPHAENAE. *<A 244 PP. XVIII K. SEPT. PEREGRINO ET AEMILIANO CONSS.> Imperator Philippus . Etiam constante matrimonio ius hypothecarum seu pignorum marito remitti posse exploarati iuris est. * PHILIPP. A. THEODORAE. *<A 244 PP. VIII K. OCT. PEREGRINO ET AEMILIANO CONSS.> Imperatores Valerianus, Gallienus . Si dotare filiam volens genero res tuas obligasti, pertinere ad te beneficium senatus consulti falso putas: hanc enim causam ab eo beneficio esse removendam prudentes viri putaverunt. * VALER. ET GALLIEN. AA. SEPIDUCAE. *<A 258 PP. VIIII K. MART. TUSCO ET BASSO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si fenebris pecunia iuxta fidem veri a creditore tibi data est, sive tota quantitas fenoris sive pars eius in usum mariti processisse proponatur, decreto patrum non adiuvaris, licet creditor causam contractus non ignoraverit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. CONDIANAE. *<A 290 D. III K. SEPT. IPSIS IIII ET III AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Mulierem contra senatus consulti velleiani auctoritatem non posse intercedere eademque exceptione fideiussorem eius uti posse iuris auctoritas probat. Unde si mater tua marito quondam suo heres non extitit, satis idoneae exceptionis remedio tuta est * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. BASILISSAE. *<A 294 PP. VIII K. APRIL. BYZANTII CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si uxor pro marito contra senatus consultum intercessura te rogavit mandatorio nomine pro ea tuam fidem adstringere, initio contractus per exceptionis auxilium obligationi tuae cohaesit securitas, qua conventus defendi potes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AGRIPPINO. *<A 294 PP. XVIII K. IUN. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si mulier alienam suscepit obligationem, cum ei per exceptionem velleiani senatus consulti succurratur, creditori contra priores debitores rescissoria actio datur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. RUFINO. *<A 294 PP. XVII K. FEBR. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si, cum pater vester a callistrato mutuam sumpsisset pecuniam, velut hanc eius uxor accepisset, instrumentum conscriptum est, nec ad exceptionis tractatum ex senatus consulto veniente pervenire necesse est, cum eam veritatis substantia, constituta potior quam simulata gesta, tueatur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ALEXANDRO. *<A 294 III ID. MART. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Feminis alienas novas vel veteres obligationes aliqua ratione suscipientibus subvenitur, nisi creditor aliqua ratione per mulierem deceptus sit: nam tunc replicatione doli senatus consulti exceptionem removeri constitutum est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ZOTICO. *<A 294 S. VI ID. NOV. ANTIOCHIAE CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum ad eas etiam obligationes, quae ex mulieris persona calliditate creditoris sumpserunt primordium, decretum patrum, quod de intercessione feminarum factum est, pertinere edicto perpetuo declaratur, si tamen creditor, qui contrahere cum alio proposuerat, mulieris personam elegit, exceptione contra petitores secundum ea quae adseveras defendi potes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. FAUSTINAE. *<A 294 D. XVIII K. IAN. NICOMEDIAE CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Heredes quoque mulieris adversus creditores eadem exceptione, quae ex senatus consulto introducta est, uti posse non dubium est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. THEODOTIANO. *<A 294 D. VIIII K. IAN. IPSIS CC. CONSS.> Imperator Anastasius . Iubemus licere mulieribus et pro uno contractu vel certis contractibus, seu pro una vel certis personis seu rebus iuri hypothecarum sibi competenti per consensum proprium renuntiare, quodque ita gestum sit, hac auctoritate nostra firmum illibatumque custodiri: ita tamen, ut, si generaliter tali renuntiatione pro uno ut dictum est contractu seu certis contractibus vel ad unam vel certas res seu personas consensum proprium accommodantes usae sunt vel fuerint, eadem renuntiatio ad illos contractus et illas res seu personas quibus consensum proprium accommodaverunt vel accommodaverint coartetur, nec aliis quibusdam contractibus, quibus minime mulieres consenserunt vel consenserint, praetendentibus eam opponendi licentia praebeatur: his scilicet omnibus, quae in praesenti per hanc consultissimam legem statuimus, ad praeteritos nihilo minus contractus pro negotiis et controversiis necdum transactionibus vel definitivis sententiis seu alio legitimo modo sopitis locum habituris. * ANASTAS. A. CELERI MAG. OFF. *<A 517 D. K. APRIL. ANASTASIO ET AGAPITO CONSS.> Imperator Justinianus . Si mulier perfectae aetatis post intercessionem vel cautionem conscripserit vel pignus aut intercessorem praestiterit, sancimus, antiqua legum varietate cessante, si quidem intra biennale iuge tempus post priorem cautionem numerandum pro eadem causa fecerit cautionem vel pignus aut intercessorem dederit, nihil sibi praeiudicare, quod adhuc ex consequentia suae fragilitatis in secundam iacturam inciderit. 1 . Sin autem post biennium haec fecerit, sibi imputet, si, quod saepius cogitare poterat et evitare, non fecit, sed ultro firmavit: videtur etenim ex huiusmodi temporis prolixitate non pro aliena obligatione se illigare, sed pro sua causa aliquid agere et tam ex secunda cautione sese obnoxiam facere, in quantum hoc fecit, quam pignus aut intercessorem utiliter dare. * IUST. A. IULIANO PP. *<A 530 D. XV K. APRIL. LAMPADIO ET ORESTE CONSS.> Imperator Justinianus . Antiquae iurisdictionis retia et difficillimos nodos resolventes et supervacuas distinctiones exsulare cupientes sancimus mulierem, si intercesserit, sive ab initio sive postea aliquid accipiens, ut sese interponat, omnimodo teneri et non posse senatus consulti Velleiani uti auxilio, sive sine scriptis sive per scripturam sese interposuerit. 1 . Sed si quidem in ipso instrumento intercessionis dixerit sese aliquid accepisse et sic ad intercessionem venisse et hoc instrumentum publice confectum inveniatur et a tribus testibus consignatum, omnimodo esse credendum eam pecuniam vel res accepisse et non esse ei ad senatus consulti Velleiani auxilium regressum. 1a . Sin autem sine scriptis intercesserit vel instrumento non sic confecto, tunc, si possit stipulator ostendere eam accepisse pecunias vel res et sic subisse obligationem, repelli eam a senatus consulti iuvamine. 1b . Sin vero hoc minime fuerit ab eo approbatum, tunc mulieri superesse auxilium et antiquam actionem adversus eum servari, pro quo mulier intercessit, vel ei actionem parari. 1c . Sed si minus idoneae mulieri constitutae aliquis pecunias vel res dedit, ut pro eo se obligaret, mulieri quidem, quae re vera haec accepit, nullus pateat aditus ad senatus consulti auctoritatem, creditori autem liceat adversus eam venire et quod potest ab ea exigere et in reliquum debitorem antiquum adgredi, vel in partem, si aliquid a muliere possit accipere, vel in totum, si ea penitus inopia fatigatur. 2 . Ne autem mulieres perperam sese pro aliis interponant, sancimus non aliter eas in tali contractu posse se pro aliis obligare, nisi instrumento publice confecto et a tribus testibus subsignato accipiant homines a muliere pro aliis confessionem: tunc etenim tantummodo eas obligari et sic omnia tractari, quae de intercessionibus feminarum vel veteribus legibus cauta vel ab imperiali auctoritate introducta sunt. 3 . Sin autem extra eandem observationem mulieres susceperint intercedentes, pro nihilo habeatur huiusmodi scriptura vel sine scriptis obligatio tamquam nec confecta nec penitus scripta, nec senatus consulti auxilium imploretur, sed sit libera et absoluta, quasi penitus nullo in eadem causa subsecuto. * IUST. A. IULIANO PP. *<A 530 > Imperator Justinianus . Veterum ambiguitatem decidentes sancimus, si quis, ut servo suo manumissionem imponat, mulierem acceperit obnoxiam sese pro certa quantitate facientem, si in libertatem servum perduxerit, sive principaliter mulier sese obligavit sive pro servo hoc fecit, teneri eam, recte omnimodo senatus consultum Velleianum in hoc casu tacere imperantes. 1 . Satis etenim acerbum est et pietatis rationi contrarium dominum servi, qui credidit mulieri sive soli sive post servi promissionem, et libertatem servo imponere et suum famulum perdere et ea minime accipere, quibus fretus ad huiusmodi venit liberalitatem. * IUST. A. IULIANO PP. *<A 530 D. K. AUG. LAMPADIO ET ORESTE CONSS.> Imperator Justinianus . Generaliter sancimus, ut, si quis maior viginti quinque annis sive masculus sive femina dotem vel pollicitus sit vel spoponderit pro qualibet muliere, cum qua matrimonium licitum est, omnimodo compellatur suam confessionem adimplere. 1 . Neque enim ferendum est quasi casu fortuito interveniente mulierem fieri indotatam et sic a viro forsitan repelli et distrahi matrimonium. Cum enim scimus favore dotium et antiquos iuris conditores severitatem legis saepius mollire, merito et nos ad huiusmodi venimus sanctionem 2
. Nam si spontanea voluntate ab initio liberalitatem suam ostendit,
necesse est eum vel eam suis promissionibus satisfacere, ut, quod
ab initio sponte scriptum aut in pollicitationem deductum est, hoc
et ab invitis postea compleatur, omni auctoritate velleiani senatus
consulti in hac causa cessante. * IUST. A. AD POP. URB. CONSTANTINOPOLIT.
ET UNIVERSOS PROVINCIALES. *<A 531 D. K. NOV. CONSTANTINOPOLI POST
CONSULATUM LAMPADII ET ORESTIS.> 4.30.0. De non numerata pecunia. Imperatores Severus, Antoninus . Si pecuniam tibi non esse numeratam atque ideo frustra cautionem emissam adseris et pignus datum probaturus es, in rem experiri potes: nam intentio dati pignoris neque numeratae pecuniae non aliter tenebit, quam si de fide debiti constiterit. Eademque ratione veritas servetur, si te possidente pignus adversarius tuus agere coeperit * SEV. ET ANT. AA. HILARO. *<A 197 PP. K. SEPT. LATERANO ET RUFINO CONSS.> Imperator Antoninus . Minorem pecuniam te accepisse et maioris cautionem interposuisse si apud eum qui super ea re cogniturus est constiterit, nihil ultra quam accepisti cum usuris in stipulatum deductis restituere te iubebit. * ANT. A. MATURIO. *<A 213 D. ID. APRIL. ANTONINO A. IIII ET BALBINO CONSS.> Imperator Antoninus . Si ex cautione tua, licet hypotheca data, conveniri coeperis, exceptione opposita seu doli seu non numeratae pecuniae compelletur petitor probare pecuniam tibi esse numeratam: quo non impleto absolutio sequetur. * ANT. A. DEMETRIAE. *<A 215 D. III K. IUL. LAETO ET CEREALE CONSS.> Imperator Antoninus . Cum fidem cautionis agnoscens etiam solutionem portionis debiti vel usurarum feceris, intellegis de non numerata pecunia nimium tarde querellam te deferre. * ANT. A.BASSO. *<> Imperator Alexander Severus . Adversus petitiones adversarii si quid iuris habes, uti eo potes. Ignorare autem non debes non numeratae pecuniae exceptionem ibi locum habere, ubi quasi credita pecunia petitur, cum autem ex praecedenti causa debiti in chirographum quantitas redigitur, non requiri, an tunc cum cavebatur numerata sit, sed an iusta causa debiti praecesserit * ALEX. A. AUGUSTIANO. *<> Imperator Alexander Severus . Frustra opinaris exceptione non numeratae pecuniae te esse munitum, quando, ut fateris, in eius vicem qui erat obligatus substitueris te debitorem. * ALEX. A. IUSTINO. *<PP.> Imperator Alexander Severus . Si quasi accepturi mutuam pecuniam adversario cavistis, quae numerata non est, per condictionem obligationem repetere, etsi actor non petat, vel exceptione non numeratae pecuniae adversus agentem uti potestis. * ALEX. A. IULIANO ET AMMONIANO. *<A 223 PP. NON. NOV. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Si intra legibus definitum tempus qui cautionem exposuit nulla querimonia usus defunctus est, residuum tempus eius heres habebit tam adversus creditorem quam adversus heredes eius. 1 . Sin autem questus est, exceptio non numeratae pecuniae heredi et adversus heredes perpetuo competit. 2 . Sin vero legitimum tempus excessit in querimoniam creditore minime deducto, omnimodo heres eius, et si pupillus sit, debitum solvere compelletur. * ALEX. A. MATERNO. *<A 228 PP. XII K. APRIL. MODESTO ET PROBO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum ultra hoc quod accepit re obligari neminem posse constet et stipulatione interposita placita creditor non dederit, in factum dandam exceptionem convenit: si necdum tempus, intra quod huius rei querella deferri debet, transiit vel intra hoc in testando iuri paritum sit, nihil ultra hoc quod accepisti sortis a te nomine praeses provinciae exigi patietur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ZOILO. *<A 293? D. III ID. DEC. IPSIS.... CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Adseveratio debitum solutum contendentis temporis diuturnitatis non excluditur. Nec huic obloquitur, quod exceptio non numeratae pecuniae certa die non delata querella prius evanescat, cum inter eum, qui factum adseverans onus subiit probationis, et negantem numerationem, cuius naturali ratione probatio nulla est, et ob hoc ad petitorem eius rei necessitatem transferentem magna sit differentia * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MUCAZANO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si transactionis causa dare palladio pecuniam stipulanti spopondisti, exceptione non numeratae pecuniae defendi non potes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. EUTYCHIANO. *<D. IIII ID. APRIL.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Tam mandatori quam fideiussori non numeratae pecuniae exceptio exemplo rei principalis competit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. SEVERIANO. *<> Imperator Justinus . Generaliter sancimus, ut, si quid scriptis cautum fuerit pro quibuscumque pecuniis ex antecedente causa descendentibus eamque causam specialiter promissor edixerit, non iam ei licentia sit causae probationes stipulatorem exigere, cum suis adquiescere deceat, nisi certe ipse e contrario per apertissima rerum argumenta scriptis inserta religionem iudicis possit instruere, quod in alium quemquam modum et non in eum quem cautio perhibet negotium subsecutum sit. Nimis enim indignum esse iudicamus, ut, quod sua quisque voce dilucide protestatus est, id in eundem casum infirmare testimonioque proprio resistere * IUSTINUS A. THEODOTO PU. *<> Imperator Justinianus . In contractibus, in quibus pecuniae vel aliae res numeratae vel datae esse conscribuntur, non intra quinquennium, quod antea constitutum erat, non numeratae pecuniae exceptionem obicere possit, qui accepisse pecunias vel alias res scriptus sit, vel successor eius, sed intra solum biennium continuum, ut eo lapso nullo modo querella non numeratae pecuniae introduci possit: his scilicet, qui propter aliquas causas specialiter legibus expressas etiam lapso quinquennio in praeteritis temporibus adiuvabantur, etiam in posterum, licet biennium pro quinquennio statutum est, eodem auxilio potituris. 1 . Sed quoniam securitatibus et instrumentis depositarum rerum vel pecuniarum talem exceptionem opponere litigatores conantur, iustum esse prospicimus huiusmodi potestatem in certis quidem casibus prorsus amputare, in aliis vero brevi tempore concludere. Ideoque sancimus instrumento quidem depositionis certarum rerum vel certae pecuniae securitatibusque publicarum functionum, sive in solidum sive ex parte solutae esse conscribantur, illis etiam securitatibus, quae post confectionem dotalium instrumentorum de soluta dote ex parte vel in solidum exponuntur, nullam exceptionem non numeratae pecuniae penitus opponi 2 . Super ceteris vero securitatibus, quae super privatis debitis a creditore conscribuntur partem debiti sortis vel usurarum nomine solutam esse significantes, vel adhuc feneraticia cautione apud creditorem manente, solidi tamen debiti solutionem factam esse demonstrantes, vel etiam futuram esse redhibitionem instrumenti feneraticii promittentes, vel si qua alterius cuiuscumque contractus gratia, in qua numeratio pecuniarum vel datio certarum specierum scripta est, securitas similiter data sit depensas esse pecunias vel alias res vel partem earum significans, intra triginta tantummodo dies post huiusmodi securitatis expositionem connumerandos exceptionem non numeratae pecuniae posse obici, ut, si hi transac ti fuerint, eadem securitas ab iudicantibus omnibus modis admittatur, nec liceat ei qui securitatem exposuit post excessum memoratorum dierum non esse sibi solutas vel pecunias vel alias res dicere. 3 . Illo videlicet observando, ut, in quibus permittitur exceptionem non numeratae pecuniae opponere vel ab initio vel post taxatum tempus elapsum, in his nec iusiurandum offerri liceat. 4 . In omni vero tempore, quod memoratae exceptioni taxatum est, licebit ei, cui talis exceptio competit, vel denuntiationibus scripto missis querellam non numeratae pecuniae manifestare ei, qui numerasse eam vel alias res dedisse instrumento scriptus est, vel, si abesse eum his locis in quibus contractus factus est contigerit, in hac quidem alma urbe apud quemlibet ordinarium iudicem, in provinciis vero apud viros clarissimos rectores earum vel defensores locorum eandem querellam manifestare eoque modo perpetuam sibi exceptionem efficere. 5 . Sed si praesens quidem sit, qui pecunias numerasse vel alias res dedisse scriptus est, aliquam vero administrationem vel in hac alma urbe vel in provinciis gerat, ut difficile esse videatur denuntiationem ei mittere, licentiam damus ei, qui memorata exceptione uti velit, alios iudices adire vel in hac alma urbe vel in provinciis et per eos ei manifestare, cui exceptionem huiusmodi obicit, factam a se super non numerata pecunia querellam esse. 6 . Quod si in provinciis vel non sit alius administrator civilis vel militaris, vel per aliquam causam difficile sit ei qui memoratam querellam opponit adire eum et ea quae dicta sunt facere, licentiam ei damus per virum reverentissimum episcopum eandem suam exceptionem creditori manifestare et ita tempus statutum interrumpere. Quae etiam in exceptione non numeratae dotis locum habere certum est * IUST. A. MENAE PP. *<A 528 D. K. IUL. CONSTANTINOPOLI IPSO A. II CONS.> Imperator Justinianus . Si cui non numeratae pecuniae competere possit exceptio, etiam eo supersedente tali auxilio uti, vel praesente vel absente, creditores eius possint ( sive ipsi conveniantur utpote res eius detinentes, ab his qui debita eius exigunt, cui competit huiusmodi exceptio vel dotis vel alterius causae nomine, sive contra alios possidentes aliquam actionem ipsi moveant) possint in examinando negotio suis adversariis eandem non numeratae pecuniae exceptionem opponere nec eo prohibeantur, quod principalis debitor ea numquam usus est: ita tamen, ut neque principali debitori neque fideiussori eius aliquid praeiudicium generetur, si is qui eam exceptionem opposuit victus fuit, sed possint illi postea, si conveniantur, intra statuta scilicet tempora eadem se exceptione tueri. * IUST. A. MENAE PP. *<A 528 - 529 > Imperator
Justinianus . Indubitati iuris est non numeratae pecuniae exceptionem
locum habere et in talibus nominibus vel feneraticiis vel aliis cautionibus,
quae etiam sacramenti habent mentionem. Quae enim differentia est
in huiusmodi exceptione, sive iusiurandum positum est sive non, tam
in feneraticiis cautionibus quam in aliis instrumentis, quae talem
exceptionem recipiunt * IUST. A. IOHANNI PP. *<A 531 - 532 >
4.31.0. De compensationibus. Imperator Antoninus . Et senatus censuit et saepe rescriptum est compensationi in causa fiscali ita demum locum esse, si eadem statio quid debeat quae petit. Hoc iuris propter confusionem diversorum officiorum tenaciter servandum est. Si quid autem tibi ex ea statione cuius mentionem fecisti deberi constiterit, quam primum recipie * ANT. A. DIANENSI. *<> Imperator Antoninus . Ex causa quidem iudicati solutum repeti non potest, eapropter nec compensatio eius admitti potest. Eum vero, qui iudicati convenitur, compensationem pecuniae sibi debitae implorare posse nemini dubium est * ANT. A. CLAUDIO ET ASCLEPIADI. *<> Imperator Alexander Severus . In ea, quae rei publicae te debere fateris, compensari ea, quae ab eadem tibi debentur, is cuius de ea re notio est iubebit, si neque ex kalendario neque ex vectigalibus neque ex frumenti vel olei publici pecunia neque tributorum neque alimentorum neque eius, quae statutis sumptibus servit, neque fideicommissi civitatis debitor sis. * ALEX. A. AETRIO CAPITONI. *<A 223 PP. K. OCT. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Si constat pecuniam invicem deberi, ipso iure pro soluto compensationem haberi oportet ex eo tempore, ex quo ab utraque parte debetur, utique quoad concurrent quantitates, eiusque solius, quod amplius apud alterum est, usurae debentur, si modo petitio earum subsistit. * ALEX. A. FLAVIO ET LUCIANO. *<A 229 D. XVII K. OCT. ALEXANDRO A. III ET DIONE CONSS.> Imperator Alexander Severus . Etiam si fideicommissum tibi ex eius bonis deberi constat, cui debuisse te minorem quantitatem dicis, aequitas compensationis usurarum excludit computationem, petitio autem eius, quod amplius tibi deberi probaveris, sola relinquitur. * ALEX. A. HONORATAE. *<A 229 PP.> Imperator Alexander Severus . Neque scriptura, qua cautum est accepta quae negas tradita, obligare te contra fidem veritatis potuit et compensationis aequitatem iure postulas. Non enim prius exsolvi, quod debere te constiterit, aequum est, quam petitioni mutuae responsum fuerit, eo magis, quod ea te persequi dicis, quae a muliere divortii causa amota quereris * ALEX. A. POLYDEUCAE. *<A 229 PP. XVI K. DEC. ALEXANDRO A. III ET DIONE CONSS.> Imperator Alexander Severus . Si ex venditione pretium venditori debetur, compensationis ratio opponitur. Adversus fiscum enim solum emptores petitioni pretii compensationem obicere prohibentur * ALEX. A. FLAVIO AUSONIO. *<> Imperator Gordianus . Si propter fructus ex possessione tua perceptos vitricus tuus debitor tibi constitutus est, cum id, quod a matre tua legatum est, a te petere coeperit, mutuo debitae quantitatis apud eum qui super ea re iudicaturus est compensationem non immerito obicies. * GORD. A. AURELIO EMERITO MIL. *<> Imperator Gordianus . Eius, quod non ei debetur qui convenitur, sed alii, compensatio fieri non potest. * GORD. A. LICINIAE EUCTEMONIDI. *<PP. ID. IAN.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Quoniam liberum fundum distractum proponis, post vero, veluti praecedente emptionem obligatione, certum quid solvisse, si debitum a te apud praesidem provinciae petatur, compensationem eius quod indebite solvisti potes opponere. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. IULIO NICANDRO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si tutores pupillis officio magistratus urguente nominastis ac pro his propter onus primipili pecuniam solvistis, superstitiosam geritis sollicitudinem, ne ab ipsis conventi hanc eis imputare minime possitis vel a vobis quicquam amplius exigatur, si tantum, quantum eis tutores debuerunt, vel vos nomine ipsorum maiorem quantitatem dedisse probetur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CLAUDIO IULIO ET PAULO.*<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Invicem debiti compensatione habita, si quid amplius debeas, solvens vel accipere creditore nolente offerens et consignatum deponens de pignoribus agere potes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. LUCIO CORNELIANO. *<A 294 PP. XVII K. IAN. NICOMEDIAE CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si velut in id debitum, quod sollemnium publicarum pensitationum debueras nomine , compensaturo tibi nihil petiturum postea muciano scripsisti, redditis quae venerant in compensationem non indebiti soluti repetitio, sed ante debiti competit exactio. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO BASSO. *<> Imperator Justinianus . Compensationes ex omnibus actionibus ipso iure fieri sancimus nulla differentia in rem vel personalibus actionibus inter se observanda. 1 . Ita tamen compensationes obici iubemus, si causa ex qua compensatur liquida sit et non multis ambagibus innodata, sed possit iudici facilem exitum sui praestare. Satis enim miserabile est post multa forte variaque certamina, cum res iam fuerit approbata, tunc ex altera parte, quae iam paene convicta est, opponi compensationem iam certo et indubitato debito et moratoriis ambagibus spem condemnationis excludi. Hoc itaque iudices observent et non procliviores in admittendas compensationes existant nec molli animo eas suscipiant, sed iure stricto utentes , si invenerint eas maiorem et ampliorem exposcere indaginem, eas quidem alii iudicio reservent, litem autem pristinam iam paene expeditam sententia terminali componant: excepta actione depositi secundum nostram sanctionem, in qua nec com pensationi locum esse disposuimu 2
. Possessionem autem alienam perperam occupantibus compensatio
non datur. * IUST. A. IOHANNI PP. *<A 531 D. K. NOV. CONSTANTINOPOLI
POST CONS. LAMPADII ET ORESTIS VV. CC.> 4.32.0. De usuris. Imperator pius . Si interrogatione praecedente promissio usurarum recte facta probetur, licet instrumento conscripta non sit, tamen iure optimo debentur. * P. A. AURELIO EVOCATO. *< SINE DIE ET CONSS.> Imperatores Severus, Antoninus . Usuras emptor, cui possessio rei tradita est, si pretium venditori non obtulerit , quamvis pecuniam obsignatam in depositi causa habuerit, aequitatis ratione praestare cogitur. * SEV. ET ANT. AA. LUCIO. *<> Imperatores Severus, Antoninus . Quamvis usurae fenebris pecuniae citra vinculum stipulationis peti non possunt, tamen ex pacti conventione solutae neque ut indebitae repetuntur neque in sortem accepto ferendae sunt. * SEV. ET ANT. AA. IULIANO SERPIO. *<A 200 PP. V K. OCT. SEVERO A. II ET VICTORINO CONSS.> Imperatores Severus, Antoninus . Per retentionem pignoris usuras servari posse, de quibus praestandis convenit, licet stipulatio interposita non sit, merito constitutum est et rationem habet, cum pignora condicione pacti etiam usuris obstricta sint. 1 . Sed enim in causa de qua agis haec ratio cessat, si quidem tempore contractus de minoribus usuris petendis convenit, postea autem, cum se debitor praestaturum maiores repromisit, non potest videri rata retentio pignoris, quando eo tempore, quo instrumenta emittebantur, non convenerit, ut pignus etiam ad hanc adiectionem teneatur. * SEV. ET ANT. AA. APRONIAE HONORATAE. *<> Imperatores Severus, Antoninus . Adversus creditorem usuras maiores ex stipulatu petentem, si probetur per certos annos minores postea consecutus, utilis est pacti exceptio. Secundum quod tueri causam potestis etiam adversus defensores civitatis maiores petentes ex cautione, si probaveritis semper quincunces amitam pupillorum vestrorum, quae maiores caverat, rependisse * SEV. ET ANT. AA. ULTUMIO SABINO ET ALIIS. *<A 205 D. NON. IUL. GETA CONS.> Imperator Antoninus . Si creditrici, quae ex causa pignoris obligatam sibi rem tenet, pecuniam debitam cum usuris testibus praesentibus obtulisti eaque non accipiente obsignatam eam deposuisti, usuras ex eo tempore quo obtulisti praestare non cogeris. Absente vero creditrice praesidem super hoc interpellare debueras * ANT. A. ANTIGONO MIL. *<A 212 PP. III ID. FEBR. DUOBUS ASPRIS CONSS.> Imperator Antoninus . Creditor instrumentis suis probare debet quae intendit et usuras se stipulatum, si potest. Nec enim, si aliquando ex consensu praestitae sunt, obligationem constituunt * ANT. A. DOMITIO ARISTAEO. *<A 215 PP. IIII NON. OCT. ROMAE LAETO ET CEREALE CONSS.> Imperator Antoninus . Quamvis bassa, cum pecuniam mutuam acciperet, minores usuras menophano spoponderit et, nisi intra certum tempus eas solvisset, ampliores ( licitas tamen) promiserit, si post tempus cautioni praefinitum creditor easdem accepit nec maiores dari sibi postulavit ac per hoc non recessisse a minorum praestatione eum probari potest, eas usuras computari oportet, quarum in exactione creditor perseveravit. * ANT. A. CLAUDIO DORYPHORO. *<> Imperator Antoninus . Si per te non stetit quominus intra tempora praefinita pecuniam minorum usurarum solveres, sed per tutores filiorum creditoris, qui eam accipere noluerunt, idque apud iudicem datum probaveris, eius temporis, quo per te non stetisse apparuerit, usurae maiores non exigentur. Quod si etiam sortem deposuisti, exinde, ex quo id factum apparuerit, in usuras non convenieris * ANT. A. CANIO PROBO. *<> Imperator Antoninus . Usurae per tempora solutae non proficiunt ad dupli computationem. Tunc enim ultra sortis summam usurae non exiguntur, quotiens tempore solutionis summa usurarum excedit eam computationem * ANT. A. CRATO ET DONATO MIL. *<> Imperator Alexander Severus . Frumenti vel hordei mutuo dati accessio etiam ex nudo pacto praestanda est. * ALEX. A. AURELIO TYRANNO. *<A 223 PP. K. MAI. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Ex praedio pignori obligato creditor post oblatam iure sibi pecuniam, quam non suscepit, si fructum accepit, exonerari sortis debitum certum est. * ALEX. A. POPILIO. *<> Imperator Alexander Severus . In bonae fidei iudiciis, quale est etiam negotiorum gestorum, usurarum rationem haberi certum est. Sed si finitum est iudicium sententia, quamvis minoris condemnatio facta est non adiectis usuris, nec provocatio secuta est, finita retractanda non sunt: nec eius temporis, quod post rem iudicatam fluxit, usurae ullo iure postulantur nisi ex causa iudicati * ALEX. A. EUSTATHIAE ET ALIIS. *<> Imperator Alexander Severus . Si ea pactione uxor tua mutuam pecuniam dedit, ut vice usurarum inhabitaret, pactoque ita ut convenit usa est, non etiam locando domum pensionem redegit, referri quaestionem, quasi plus domus redigeret, si locaretur, quam usurarum legitimarum ratio colligit, minime oportet. Licet enim uberiore sorte potuerit contrahi locatio, non ideo tamen illicitum fenus esse contractum, sed vilius conducta habitatio videtur * ALEX. A. AURELIO ARCASIANI. *<A 234 D. XI K. MAI. MAXIMO ET URBANO CONSS.> Imperator Gordianus . Cum adleges uxorem tuam ea condicione mille aureorum numero quantitatem sumpsisse, ut, si intra diem certum debito satis non fecisset, cum poena quadrupli redderet quod accepit, iuris forma non patitur legem contractus istius ultra poenam legitimarum usurarum posse procedere. * GORD. A. CLAUDIO PORTORIO. *<A 242 D. NON. M. ATTICO ET PRAETEXTATO CONSS.> Imperator Gordianus . Cum non frumentum, sed pecuniam fenori te accepisse adleges, ut certa modiatio tritici praestaretur, ac, nisi is modus sua die fuisset oblatus, mensurarum additamentis in fraudem usurarum legitimarum gravatum te esse contendis, potes adversus improbam petitionem competente uti defensione. * GORD. A. FLAVIO SULPICIO. *<PP.> Imperator Philippus . Si ea lege possessionem mater tua apud creditorem tuum obligavit, ut fructus in vicem usurarum consequeretur, obtentu maioris percepti emolumenti propter incertum fructuum eventum rescindi placita non possunt. * PHILIPP. A. ET PHILIPP. C. AURELIO EUXENO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Indebitas usuras, etiam si ante sortem solutae non fuerint ac propterea minuere eam non potuerint, licet post sortem redditam creditori fuerint datae, exclusa iuris varietate repeti posse pensa ratione firmatum est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO CASTORI. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Acceptam mutuo sortem cum usuris licitis creditori post testationem offer ac, si non suscipiat, consignatam in publico depone, ut cursus usurarum legitimarum inhibeatur. 1 . In hoc autem casu publicum intellegi oportet vel sacratissimas aedes vel ubi competens iudex super ea re aditus deponi eas disposuerit. 2 . Quo subsecuto etiam periculo debitor liberabitur et ius pignorum tollitur, cum serviana etiam actio manifeste declarat pignoris inhiberi persecutionem vel solutis pecuniis vel si per creditorem steterit, quominus solvatur. 3 . Quod etiam in traiecticiis servari oportet. 4 . Creditori scilicet actione utili ad exactionem earum non adversus debitorem, nisi forte eas receperit, sed vel contra depositarium vel ipsas competente pecunias. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIAE IRENAEAE. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Constitutionibus sacris, quae ultra certum modum usuras fenebris exigi pecuniae prohibent, mandatoribus etiam vel fideiussoribus subventum est: quibus quasi mandator vel fideiussor conventus uti potes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AELIO NICOPOLITANO. *<ASUB DIE... > Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si usuras praestari pignore dato convenerat et in continenti numeratione facta, postea vel ante, propter quod debitum solutionem feceras, non designasti, habuit creditor in usuras tibi accepto ferendae solutae quantitatis facultatem. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CHRESIMONI. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Pignoribus quidem intervenientibus usurae, quae sine stipulatione peti non poterant, pacto retineri possunt. Verum hoc iure constituto, cum huiusmodi nullo interposito pacto tantum certae summae poenam praestari convenisse proponas, nec peti nec retineri quicquam amplius et ad pignoris solutionem urgueri te disciplina iuris perspicis * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. COMINIO CARINO. *<PP. ID. IUL. IPSIS... CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Oleo quidem vel quibuscumque fructibus mutuo datis incerti pretii ratio additamenta usurarum eiusdem materiae suasit admitti. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. IASONI. *<A 294 D. III K. OCT. VIMINACI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si mater tua maior annis constituta negotia quae ad te pertinent gesserit, cum omnem diligentiam praestare debeat, usuras pecuniae tuae, quam administrasse fuerit comprobata, praestare compelli potest. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CULCIAE. *<A 294 D. XIIII K. DEC. IPSIS CC. CONSS.> Imperator Constantinus . Pro auro et argento et veste facto chirographo licitas solvi vel promitti usuras iussimus. * CONST. A. AD POP. *<> Imperator Justinianus . Eos, qui principali actione per exceptionem triginta vel quadraginta annorum, sive personali sive hypothecaria, ceciderunt, non posse super usuris vel fructibus praeteriti temporis aliquam movere quaestionem dicendo ex his temporibus eas velle sibi persolvi, quae non ad triginta vel quadraginta praeteritos annos referuntur, et adserendo singulis annis earum actiones nasci: principali enim actione non subsistente satis supervacuum est super usuris vel fructibus adhuc iudicem cognoscere. 1 . Super usurarum vero quantitate etiam generalem sanctionem facere necessarium esse duximus, veterem duram et gravissimam earum molem ad mediocritatem deducentes. 2 . Ideoque iubemus illustribus quidem personis sive eas praecedentibus minime licere ultra tertiam partem centesimae usurarum in quocumque contractu vili vel maximo stipulari: illos vero, qui ergasteriis praesunt vel aliquam licitam negotiationem gerunt, usque ad bessem centesimae suam stipulationem moderari: in traiecticiis autem contractibus vel specierum fenori dationibus usque ad centesimam tantummodo licere stipulari nec eam excedere, licet veteribus legibus hoc erat concessum: ceteros autem omnes homines dimidiam tantummodo centesimae usurarum posse stipulari et eam quantitatem usurarum etiam in aliis omnibus casibus nullo modo ampliari, in quibus citra stipulationem usurae exigi solent. 3 . Nec liceat iudici memoratam augere taxationem occasione consuetudinis in regione obtinentis. 4 . Si quis autem aliquid contra modum huius fecerit constitutionis, nullam penitus de superfluo habeat actionem, sed et si acceperit, in sortem hoc imputare compelletur, interdicta licentia creditoribus ex pecuniis fenori dandis aliquid detrahere vel retinere siliquarum vel sportularum vel alterius cuiuscumque causae gratia. Nam si quid huiusmodi factum fuerit, principale debitum ab initio ea quantitate minuetur, ut tam ipsa minuenda pars quam usurae eius exigi prohibeantur 5 . Machinationes etiam creditorum, qui ex hac lege prohibiti maiores usuras stipulari alios medios subiciunt, quibus hoc non ita interdictum est, resecantes iubemus, si quid tale fuerit attemptatum, ita computari usuras, ut necesse esset, si ipse qui alium interposuit fuisset stipulatus: in quo casu sacramenti etiam illationem locum habere sancimus. * IUST. A. MENAE PP. *<A 528 D. ID. DEC. CONSTANTINOPOLI IUSTINIANO PP A. II CONS.> Imperator Justinianus . De usuris, quarum modum iam statuimus, pravam quorundam interpretationem penitus removentes iubemus etiam eos, qui ante eandem sanctionem ampliores quam statutae sunt usuras stipulati sunt, ad modum eadem sanctione taxatum ex tempore lationis eius suas moderari actiones, illius scilicet temporis, quod ante eandem fluxit legem, pro tenore stipulationis usuras exacturos. 1 . Cursum insuper usurarum ultra duplum minime procedere concedimus, nec si pignora quaedam pro debito creditori data sint, quorum occasione quaedam veteres leges et ultra duplum usuras exigi permittebant. 2 . Quod et in bonae fidei iudiciis ceterisque omnibus in quibus usurae exiguntur servari censemus. * IUST. A. MENAE PP. *<A 529 D. K. APRIL. CONSTANTINOPOLI DECIO VC. CONS.> Imperator Justinianus . Ut nullo modo usurae usurarum a debitoribus exigantur, et veteribus quidem legibus constitutum fuerat, sed non perfectissime cautum. Si enim usuras in sortem redigere fuerat concessum et totius summae usuras stipulari, quae differentia erat debitoribus, qui re vera usurarum usuras exigebantur? hoc certe erat non rebus sed verbis tantummodo leges ponere 1
. Quapropter hac apertissima lege definimus nullo modo licere
cuidam usuras praeteriti vel futuri temporis in sortem redigere et
earum iterum usuras stipulari, sed, si hoc fuerit subsecutum, usuras
quidem semper usuras manere et nullum aliarum usurarum incrementum
sentire, sorti autem antiquae tantummodo incrementum usurarum accedere.
* IUST. A. DEMOSTHENI PP. *<A 529 PP. K. OCT. CHALCEDONE DECIO
VC. CONS.> 4.33.0. De nautico fenore. Imperatores Diocletianus, Maximianus . Traiecticiam pecuniam, quae periculo creditoris datur, tamdiu liberam esse ab observatione communium usurarum, quamdiu navis ad portum appulerit, manifestum est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. SCRIBONIO HONORATO. *<A 286 PP. IIII ID. MART. MAXIMO II ET AQUILINO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum dicas pecuniam te ea lege dedisse, ut in sacra urbe tibi restitueretur, nec incertum periculum, quod ex navigatione maris metui solet, ad te pertinuisse profitearis, non dubium est pecuniae creditae ultra licitum te usuras exigere non posse. * DIOCL. ET MAXIM. AA. AURELIAE COSMIANAE. *<A 286 PP. PRID. ID. MART. MAXIMO II ET AQUILINO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum proponas te nauticum fenus ea condicione dedisse, ut post navigium, quod in africam dirigi debitor adseverabat, in salonitanorum portum nave delata fenebris pecunia tibi redderetur, ita ut navigii dumtaxat quod in africam destinabatur periculum susceperis, perque vitium debitoris, nec loco quidem navigii servato, illicitis comparatis mercibus quae navis continebat fiscum occupasse: amissarum mercium detrimentum, quod non ex marinae tempestatis discrimine, sed ex praecipiti avaritia et incivili debitoris audacia accidisse adseveratur, adscribi tibi iuris publici ratio non permittit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. AURELIAE IULIANAE. *<> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Traiecticiae quidem pecuniae, quae
periculo creditoris mutuo datur, casus, antequam, ad destinatum locum
navis perveniat, ad debitorem non pertinet, sine huiusmodi vero conventione
infortunio naufragii non liberabitur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC.
PULLIO IULIANO EUCHARISTO. *<A 294 D. VIII ID. OCT. RETIARIAE CC.
CONSS.> 4.34.0. Depositi. Imperator Alexander Severus . Si incursu latronum vel alio fortuito casu ornamenta deposita apud interfectum perierunt, detrimentum ad heredem eius qui depositum accepit, qui dolum solum et latam culpam, si non aliud specialiter convenit, praestare debuit, non pertinet. Quod si praetextu latrocinii commissi vel alterius fortuiti casus res, quae in potestate heredis sunt vel quas dolo desiit possidere, non restituuntur, tam depositi quam ad exhibendum actio, sed etiam in rem vindicatio competit * ALEX. A. MESTRIO MIL. *<A 234 PP. IIII ID. IUL. MAXIMO II ET URBANO CONSS.> Imperator Gordianus . Usurae in depositi actione sicut in ceteris bonae fidei iudiciis ex mora venire solent. * GORD. A. CELSINO MIL. *<A 238 D. K. NOV. PIO ET PONTIANO CONSS.> Imperator Gordianus . Si depositi experiris, non immerito etiam usuras tibi restitui flagitabis, cum tibi debeat gratulari, quod furti eum actione non facias obnoxium, si quidem qui rem depositam invito domino sciens prudensque in usus suos converterit, etiam furti delicto succedit. * GORD. A. AUSTRONIO MIL. *<A 239 D. ID. IUL. GORDIANO A. ET AVIOLA CONSS.> Imperator Gordianus . Si deposita pecunia is qui eam suscepit usus est, non dubium est etiam usuras debere praestare. Sed si, cum depositi actione expertus es, tantummodo sortis facta condemnatio est, ultra non potes propter usuras experiri: non enim duae sunt actiones alia sortis alia usurarum, sed una, ex qua condemnatione facta iterata actio rei iudicatae exceptione repellitur * GORD. A. TIMOCRATI MIL. *<> Imperatores Valerianus, Gallienus . Propter instrumenta quidem, quae te deposuisse cum adversario tuo dicis, ut residua pecunia quae ex conductione debebatur dissoluta ea reciperes, si id quod placuerat implesti, sequestrem potes convenire. Quamvis autem haec reddita non fuerint, tamen adversus eum a quo fundum conduxeras, si omne quod ex hoc contractu debebatur reddidisti, ipsis solutionibus tutus es * VALER. ET GALLIEN. AA. ET VALER. C. CLAUDIO. *<A 259 D. ID. IUL. AEMILIANO ET BASSO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Is, penes quem utrasque partes transactiones vel alia instrumenta commendasse dicis, legem qua haec suscepit servare necesse habet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ANTONIO ALEXANDRO ET ULPIANO ANTIPATRI.*<A 293 > Imperatores Diocletianus, Maximianus . Desiderium tuum cum rationibus iuris non congruit. Nam si custodiam pecuniae suscepisti, quam aliis a te datam instrumentum, quo hanc tibi reddi conscriptum profiteris, arguit, solutionem eius competentem improbe recusas * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ANTIOCHO ATTICO CALPURNIANO DEMOCRATI. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si is, qui depositam a te pecuniam accepit, eam suo nomine vel cuiuslibet alterius mutuo dedit, tam ipsum de implenda suscepta fide quam eius successores teneri tibi certissimum est. Adversus eum autem qui accepit nulla actio tibi competit, nisi nummi extant: tunc enim contra possidentem uti vindicatione potes * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO ALEXANDRO. *<A 293 D. IIII K. MART. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum hereditas personam dominae sustineat, ab hereditario servo, priusquam patri vestro successeritis, res commendatas secundum bonam fidem ab eius qui susceperat successoribus apud rectorem provinciae petere potestis. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO MENOPHILO ET CETERIS. *<A 293 PP. VII ID. NOV. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Qui depositum non restituit, suo nomine conventus et condemnatus ad eius restitutionem cum infamiae periculo urguetur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. SEPTIMIAE QUADRATILLAE. *<A 294 SUBSCRIPTA PRIDIE IDUS DECEMBRES NICOMEDIA CC. CONSS.> Imperator Justinianus . Si quis vel pecunias vel res quasdam per depositionis accepit titulum, eas volenti ei qui deposuerit reddere ilico modis omnibus compellatur nullamque compensationem vel deductionem vel doli exceptionem opponat, quasi et ipse quasdam contra eum qui deposuit actiones personales vel in rem vel hypothecarias praetendens, cum non sub hoc modo depositum accepit, ut non concessa ei retentio generetur, et contractus qui ex bona fide oritur ad perfidiam retrahatur. 1 . Sed et si ex utraque parte aliquid fuerit depositum, nec in hoc casu compensationis praepeditio oriatur, sed depositae quidem res vel pecuniae ab utraque parte quam celerrime sine aliquo obstaculo restituantur, ei videlicet primum, qui primus hoc voluerit, et postea legitimae actiones integrae ei reserventur. 2 . Quod obtinere sicut iam dictum est oportet et si ex una parte depositio celebrata est, ex altera autem compensatio fuerit opposita, ut integra omni legitima ratione servata depositae res vel pecuniae prima fronte restituantur. 3 . Quod si in scriptis attestatio non per dolum vel fraudem fuerit ei qui depositum suscepit ab alio transmissa, ut minime depositum restituat, hocque per iusiurandum adfirmaverit, liceat ei qui deposuit sub defensionis cautela idonea praestita res depositas quantocius recuperare. * IUST. A. DEMOSTHENI PP. *<A 529 RECITATA SEPTIMO MILIARIO IN NOVO CONSISTORIO PALATII IUSTINIANI D. III K. NOV. DECIO CONS.> Imperator
Justinianus . Supervacuam veterum differentiam e medio tollentes,
si quis certum pondus auri vel confecti vel in massa constituti deposuerit
et plures scripsit heredes et unus ex his contingentem sibi portionem
a depositario accepit, alter supersederit vel alias fortuito casu
impeditus hoc facere non potuerit, et postea depositarius in adversam
inciderit fortunam vel sine dolo depositum perdiderit, sancimus non
esse coheredi eius licentiam venire contra coheredem suum et ex eius
parte avellere, quod ipse ex sua parte consequi minime potuerit, quasi
eo quod coheres accepit communi constituto, cum, ubi certae pecuniae
depositae fuerant et suam partem unus ex heredibus accepit, nemini
veniret in dubium bene eum accepisse partem suam et non debere aliam
partem attingere. Nobis etenim non videtur esse homo obnoxius neque
in massa neque in specie neque in pecunia numerata qui suam partem
suscepit, ne industria poenas desidiae solvat. Si enim et alius heres
tempora opportuna quemadmodum coheres eius observasset, et suum uterque
recipiebat et sequentibus altercationibus minime locus relinquebatu
* IUST. A. IOHANNI PP. *<A 531 - 532 > 4.35.0. Mandati. Imperatores Severus, Antoninus . Adversus eum, cuius negotia gesta sunt, de pecunia, quam de propriis opibus vel ab aliis mutuo acceptam erogasti, mandati actione pro sorte et usuris potes experiri: de salario quod promisit a praeside provinciae cognitio praebebitur. * SEV. ET ANT. AA. LEONIDAE. *<> Imperator Antoninus . Cum ex causa fideiussionis pecuniam patrem tuum exsolvisse proponas, habes mandati actionem, qua non solum pecuniam, sed etiam pignora in obligationem eam deducta potes consequi. * ANT. A. STATIO MARCELLINO. *<PP. VIII > Imperator Antoninus . Si pater tuus tibi sui iuris constituto actionem adversus debitores suos mandavit, potuit ipse praesens adversus eos re integra experiri. Si quid itaque ab eo apud iudicem actum est, rescindi nulla ratio patitur * ANT. A. GERMANO. *<A 216 PP. VI K. NOV. SABINO II ET ANULLINO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Etiamsi contrariam sententiam reportaverunt, qui te ad exercendas causas appellationis procuratorem constituerunt, si tamen nihil culpa tua factum est, sumptus , quos in lite probabili ratione feceras, contraria mandati actione petere potes. * ALEX. A. AURELIO VULNERATO. *<AS VIII ID. IAN.> Imperator Alexander Severus . Si maritus sororis tuae tibi procurans petere bonorum possessionem noluit, cum ipso tibi congrediendum est. Quam querellam ita cum effectu habes, si mandasse te, ut peteretur bonorum possessio, eumque neglexisse arguas * ALEX. A. IULIANO. *<> Imperator Gordianus . Si fideiussor pro reo patiente fidem suam adstrinxit, mandati cum eo post exsolutam pecuniam vel factam condemnationem potest exercere actionem. * GORD. A. AELIO SOSIBIO MIL. *<A 238 PP. III NON. SEPT. PIO ET PONTIANO CONSS.> Imperator Gordianus . Si litteras eius secutus, qui pecuniae auctor fuerat, ei qui tibi litteras tradidit pecunias credidisti, tam adversus eum, qui a te mutuam sumpsit, quam adversus eum, cuius mandatum secutus es, mandati actio tibi competit. * GORD. A. AURELIANO MIL. *<> Imperatores Valerianus, Gallienus . Si tibi pupillorum pater, ut pecuniam in rem suam servis eius crederes, mandavit et in hanc rem aeque ipso praecipiente pignora sunt obligata, et mandati actione pupillos post mortem patris convenire et exsequi ius obligationis pignorum poteris, si in solutione cessabitur. * VALER. ET GALLIEN. AA. ET VALER. NOB. C. AURELIO LUCIO. *<A 259 D. IIII K. IAN. AEMILIANO ET BASSO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum per procuratorem causam tuam laesam esse dicas, mandati actio adversus eum tibi competit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. MARCELLO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si pro ea contra quam supplicas fideiussor seu mandator intercessisti et neque condemnatus es neque bona eam dilapidare postea coepisse comprobare possis, ut iustam metuendi causam praebeat, neque ab initio ita te obligationem suscepisse, ut eam possis et ante solutionem convenire, nulla iuris ratione, antequam satis creditori pro ea feceris, eam ad solutionem urgueri certum est. Fideiussorem vero seu mandatorem exceptione munitum et iniuria iudicis damnatum et appellatione contra bonam fidem minime usum non posse mandati agere manifestum est * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO PAPIO. *<A 293 > Imperatores Diocletianus, Maximianus . Procuratorem non tantum pro his quae gessit, sed etiam pro his quae gerenda suscepit, et tam propter exactam ex mandato pecuniam quam non exactam, tam dolum quam culpam, sumptuum ratione bona fide habita, praestare necesse est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO GAIO. *<A 293 D.... K. IUN. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum mandati negotii contractum certam accepisse legem adseveres, eam integram secundum bonam fidem custodiri convenit. Unde si contra mandati tenorem procurator tuus ad te pertinentem fundum vendidit nec venditionem postea ratam habuisti, dominium tibi auferre non potuit * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. FIRMO. *<A 293 PP. XVII K. IUN. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . A procuratore dolum et omnem culpam, non etiam improvisum casum praestandum esse iuris auctoritate manifeste declaratur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ZOSIMO. *<A 294 D. K. FEBR. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si secundum mandatum tryphonis ac felicis equos tua pecunia comparatos vel in solutum a proprio debitore tibi traditos uni de his utriusque voluntate dedisti, ad parendum placitis eos mandati iudicio conventos bona fides urguet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. HERMIANO. *<A 294 D. VI K. APRIL. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Mandatum re integra domini morte finitur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO PRECARIO ATHENAEO. *<A 294 D. XVII K. MAI. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ad comparandas merces data pecunia, qui mandatum suscepit, fide rupta quanti interest mandatoris tenetur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. UZANDO. *<A 294? III K. OCT.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Salarium incertae pollicitationis peti non potest. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO GORGONIO. *<A 294? > Imperatores Diocletianus, Maximianus . Post solutionem a se factam, qui dari mutuo mandavit, ab eo, pro quo intercessit , vel successoribus eius quod solutum est etiam cum usuris post moram recte reddi postulat. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. TUSCIANO. *<A 294? D. VII K. OCT. SIRMI... CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Pretii rerum distractarum, quas venales mandato praecedente acceperas, ultra licitum usuras ex stipulatione vel mora praestare, licet pignora data probentur, compelli non potes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO EUGENIO. *<A 294? S. XIIII K. NOV. SIRMI ... CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si contra licitum litis incertum redemisti, interdictae conventionis tibi fidem impleri frustra petis. 1 . Quod si gratuitum mandatum suscepisti, secundum bonam fidem sumptus recte postulas. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO EPAGATHO. *<> Imperator Constantinus . In re mandata non pecuniae solum, cuius est certissimum mandati iudicium, verum etiam existimationis periculum est. Nam suae quidem quisque rei moderator atque arbiter non omnia negotia, sed pleraque ex proprio animo facit: aliena vero negotia exacto officio geruntur nec quicquam in eorum administratione neglectum ac declinatum culpa vacuum est * CONST. A. VOLUSIANO PP. *<A 313 - 315? > Imperator Anastasius . Per diversas interpellationes ad nos factas comperimus quosdam alienis rebus fortunisque inhiantes cessiones aliis competentium actionum in semet exponi properare hocque modo diversas personas litigiorum, vexationibus adficere, cum certum sit pro indubitatis obligationibus eos magis, quibus antea suppetebant, sua vindicare quam ad alios ea transferre velle. 1 . Per hanc itaque legem iubemus in posterum huiusmodi conamen inhiberi ( nec enim dubium est redemptores litium alienarum videri eos esse, qui tales cessiones in se confici cupiunt), ita tamen, ut, si quis datis pecuniis huiusmodi subierit cessionem, usque ad ipsam tantummodo solutarum pecuniarum quantitatem et usurarum eius actiones exercere permittatur, licet instrumento cessionis venditionis nomen insertum sit: 2 . Exceptis scilicet cessionibus, quas inter coheredes pro actionibus hereditariis fieri contingit, et his, quascumque vel creditor vel is qui res aliquas possidet pro debito seu rerum apud se constitutarum munimine ac tuitione acceperit, nec non his, quas in legatarios seu fideicommissarios, quibus debita vel actiones seu res aliae relictae sunt, pro his fieri necesse sit: nulla etenim tali ratione intercedente redemptor, sicuti superius declaratum est, magis existit, qui alienas pecuniis praestitis subiit actiones. 3 . Sin autem per donationem cessio facta est, sciant omnes huiusmodi legi locum non esse, sed antiqua iura esse servanda, ut cessiones tam pro exceptis et specialiter enumeratis quam aliis causis factae seu faciendae secundum actionum, quaecumque cessae sunt vel fuerint, tenorem sine quadam imminutione obtineant. * ANASTAS. A. EUSTATHIO PP. *<A 506 D. X K. AUG. AREOVINDA ET MESSALA CONSS.> Imperator Justinianus . Anastasio divae memoriae principi iustissima constitutio conscripta est tam humanitatis quam benivolentiae plena, ut ne quis alienum subeat debitum cessione in eum facta et amplius consequatur a debitore his, quae praestavit cessionis auctori, exceptis quibusdam casibus, qui specialiter illi sanctioni continentur. Sed cum hi, qui circa lites morantur, eandem piam dispositionem in sua natura remanere minime concesserunt, invenientes machinationem, ut partem quidem debiti venditionis titulo transferant in alium creditores, reliquam autem partem per coloratam cedant donationem, generaliter anastasiane constitutioni subvenientes sancimus nulli licere partem quidem debiti cedere pecuniis acceptis et venditione actionum habita, partem autem donationis titulo videri transferre, sed, si voluerit, pure totum debitum donare et per donationem actiones transferre, non o cculte nec per artes clandestinas pecunias suscipere, publice autem simulatam donationem celebrare, sed undique puram et non dissimulatam facere donationem: huiusmodi enim cessionibus non adversamur 1 . Si quis autem occulte aliud quidem agere conatur et pecunias pro parte accepit et vendidit particulatim actiones, partem autem donare simulat vel ipsi, qui emptionem actionis subiit, vel forsitan alii per suppositam personam ( quia et hoc saepius perpetratum esse didicimus), huiusmodi machinationem penitus amputamus, ut nihil amplius accipiat, quam ipse vero contractu re ipsa persolvit: sed omne, quod superfluum est et per figuratam donationem translatum, inutile esse ex utraque parte censemus, ut neque ei qui cedit actiones neque ei qui eas suscipere curavit aliquid lucri vel fieri vel remanere vel aliquam contra debitorem vel res ad eum pertinentes esse utrique eorum actionem. 2 . Sed et si quis donationem quidem omnis debiti facere adsimulaverit, ut videatur esse tota donatio, aliquid autem occulte susceperit, et in hoc casu hoc tantummodo exactionem sortiri, quod datum esse comprobetur, et si hoc a debitore persolvatur, nulla contra eum vel substantiam eius ex dissimulata donatione oriatur molestia. 3 . Et iustum quidem fuerat hoc remedium debitoribus ab anastasianis temporibus impertiri, ex quibus etiam lex lata est, quam homines astute lacerandam esse existimaverunt. sed ne videamur in tanta temporum nostrorum benivolentia aliquid acerbius admittere, in futuris post praesentem legem casibus haec observari censemus, ut omne, quod contra legem anastasianam excogitatum est, hoc in posterum nostro perfruatur remedio. * IUST. A. IOHANNI PP. *<A 531 - 532 > [Here
there is a Greek text. Sorry, it is not yet in the Library.] 4.36.0. Si servus se emi mandaverit. Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si extero servus se mandaverit emendum, quamvis nec ex persona servi ( quia hoc liber mandare non potest) nec ex domini ( quoniam qui mandat , ut a se res comparetur, inutiliter mandat) consistere credebatur actio, tamen optima ratione, quia non id agitur, ut ex ipso mandato, sed propter mandatum ex alio contractu nascatur actio, domino quaeri placuit obligationem. 1 . Si itaque domino ignorante emi te mandasti ac te nummos subministrante peculiares soluti sunt, emptori minime liberatio per huiusmodi factum potuit pervenire. Nec tamen si tradita nec manumissa es, etiam mandati de ancilla et empti de pretio consequendo tam contrarias actiones ei exercere concedi placuit 2
. Sane in illius arbitrio relictum est, utrumne mancipium an
pretium consequi velit, cum ex peculio quod eius fuit solutio celebrata
obligationis vinculo emptorem liberare non potuit. * DIOCL. ET MAXIM.
AA. ET CC. AURELIAE DIONYSIAE. *<A 293 SUBDITA K. OCT. SIRMI IPSIS
AA. CONSS.> 4.37.0. Pro socio. Imperatores Diocletianus, Maximianus . Societatem uno pecuniam conferente alio operam posse contrahi magis obtinuit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC AURELIO. *<A 293 D. III NON. MAI. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum proponas te praedium coniuncto dominio cum patruo tuo comparasse in possessionemque tam te quam ipsum inductum, iuris ratio efficit, ut dominium fundi ad utrumque pertineat. Sane quia pretium a te solo numeratum et sollemnibus pensitationibus cessante socio satisfactum esse dicis, iudicio societatis id quod eo nomine praestari oportuerit consequeris * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PANNONIO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum in societatis contractibus fides exuberet conveniatque aequitatis rationibus etiam compendia aequaliter inter socios dividi, praeses provinciae, si patrem tuum salinarum societatem participasse et non recepta communis compendii portione rebus humanis exemptum esse reppererit, commodum societatis, quod deberi iuxta fidem veri constiterit, restitui tibi praecipiet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO VICTORINO MIL. *<PP. VI K. SEPT..... CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si societatis iure vel transactioni stipulatione subdita bonorum omnium aequis partibus inter te et Fabiam divisionem recte fieri placuit, quo minus haec rata serventur, nihil interest, utrumne testatus, qui fuerit obligatus, an intestatus rebus sit humanis exemptus. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO CELERI. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Tamdiu societas durat, quamdiu consensus partium integer perseverat. Proinde si iam tibi pro socio nata est actio, eam inferre apud eum, cuius super ea re notio est, non prohiberis * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO THEODORO. *<A 294 D. XII K. IAN. NICOMEDIAE CC CONSS.> Imperator Justinianus . De societate apud veteres dubitatum est, si sub condicione contrahi potest: puta " si ille consul fuerit" societatem esse contractam. Sed ne simili modo apud posteritatem sicut apud antiquitatem huiusmodi causa ventiletur, sancimus societatem contrahi posse non solum pure, sed etiam sub condicione: voluntates etenim legitime contrahentium omnimodo conservandae sunt * IUST. A. IOHANNI PP. *<A 531 D. PRID.> Imperator
Justinianus . Sancimus veterum dubitatione semota licentiam habere
furiosi curatorem dissolvere, si maluerit, societatem furiosi, et
sociis licere ei renuntiare . Et quemadmodum in omnibus aliis contractibus
legitimam auctoritatem ei dedimus, ita et in hac parte eum permittimus
competenter commodis furiosi providere * IUST. A. IOHANNI PP. *<A
531 D....... CONSTANTINOPOLI POST CONSULATUM LAMPADII ET ORESTIS >
4.38.0. De contrahenda emptione. Imperatores Valerianus, Gallienus . Venditiones, etsi in alio loco quam in quo possessiones constitutae sunt fiant, non ideo irritae esse creduntur. * VALER. ET GALLIEN. AA. AURELIO PAULO. *<D. XII K. MAI.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Emptionem et venditionem consensum desiderare nec furiosi ullum esse consensum manifestum est. Intermissionis autem tempore furiosos maiores viginti quinque annis venditiones et alios quoslibet contractus posse facere non ambigitur * DIOCL. ET MAXIM. AA. AURELIO AVITO. *<A 286 D. VIII ID. MAI. MAXIMO II ET AQUILINO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si donationis causa venditionis simulatus contractus est, emptio sui deficit substantia. Sane si in possessionem rei sub specie venditionis causa donationis, ut te aleret, induxisti, sicut donatio perfecta facile rescindi non potest, ita legi, quam tuis rebus donans dixisti, parere convenit * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. VALERIAE VIACRAE. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum res tibi donatas ab herede donatricis distractas esse proponas, intellegere debueras duplicari tibi titulum possessionis non potuisse, sed ex donatione et traditione dominum factum frustra emisse, cum rei propriae emptio non possit consistere, ac tunc demum tibi profuit, si ex donatione te non fuisse dominum demonstretur. Sane quoniam omnia bona tibi ab ea donata et tradita dicis, ad hoc a filio facta venditio rerum maternarum adferre perfecta etiam donatione poterit defensionem, ne vel exemplo inofficiosi testamenti possit haec avocare * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO LUCIANO. *<A 293 PP. IIII K. IUN. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum ipse tutor nihil ex bonis pupilli quae distrahi possunt comparare palam et bona fide prohibetur, multo magis uxor eius hoc facere potest. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. UMBIGAE GRATIAE. *<A 293 D. VIII K. DEC. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si gaudentius in matrem tuam titulo venditionis sine quadam fraude dominium mancipii transtulit, non idcirco, quod post inter eos matrimonium et divortium secutum dicitur, iuri eius quicquam derogatum est: quod vindicare, te matri tuae successisse probans, minime prohiberis. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO LUCRETIO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si ancillam ex emptione sibi quaesitam mater tua donatione a secundo marito postea se simulavit accepisse, tituli falsi figmentum dominium ei duplicare vel auferre non potuit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO ISIONI. *<A 294 S. NON. MART. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si non donationis causa, sed vere vineas distraxisti nec pretium numeratum est, actio tibi pretii, non eorum quae dedisti repetitio competit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. HERODI ET DIOGENI. *<A 294 D. XVII K. APRIL. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Empti fides ac venditi sine quantitate nulla est. Placito autem pretio non numerato, sed solum tradita possessione istiusmodi contractus non habetur irritus, nec idcirco is qui comparavit minus recte possidet, quod soluta summa quam dari convenerat negatur. Sed et donationis gratia praedii facta venditione si traditio sequatur, actione pretii nulla competente perficitur donati * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. SEVERO MIL. *<A 294 D. VIII K. APRIL. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si mater tua velut ex bonis patris praedium suum comparavit, cum rei propriae non consistat emptio et hanc simulatam proponas, huiusmodi placitum mutare substantiam veritatis et ei nocere non potuit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIAE GORDIANAE. *<A 294 D. VII ID. APRIL. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Invitum comparare vel distrahere postulantis causam iustam non continet desiderium. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO PATERNO. *<A 294 PP. III NON. DEC. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Non idcirco minus emptio perfecta est, quod emptor fideiussorem non accepit vel instrumentum testationis vacuae possessionis omissum est: nam secundum consensum auctoris in possessionem ingressus recte possidet. 1 . Pretium sane, si eo nomine satisfactum non probetur, peti potest: nec enim licet in continenti facta paenitentiae contestatio consensu finita rescindit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO PACIANO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . In vendentis vel ementis voluntatem collata condicione comparandi, quia non adstringit necessitate contrahentes, obligatio nulla est. Idcirco dominus invitus ex huiusmodi conventione rem propriam vel quilibet alius distrahere non compellitur * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO DECIO LOLLIANO. *<> Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius . Dudum proximis consortibusque concessum erat, ut extraneos ab emptione removerent neque homines suo arbitratu vendenda distraherent. Sed quia gravis haec videtur iniuria, quae inani honestatis colore velatur, ut homines de rebus suis facere aliquid cogantur inviti, superiore lege cassata unusquisque suo arbitratu quaerere vel probare possit emptorem, nisi lex specialiter quasdam personas hoc facere prohibuerit * GRAT. VALENTIN. ET THEODOS. AAA. FLAVIANO PP. ILLYRICI. *<A 391 D. VI K. IUN. VINCENTIAE TATIANO ET SYMMACHO CONSS.> Imperator Justinianus . Super rebus venumdandis, si quis ita rem comparavit, ut res vendita esset, quanti titius aestimaverit, magna dubitatio exorta est multis antiquae prudentiae cultoribus. 1 . Quam decidentes censemus, cum huiusmodi conventio super venditione procedat " quanti ille aestimaverit", sub hac condicione stare venditionem, ut, si quidem ipse qui nominatus est pretium definierit, omnimodo secundum eius aestimationem et pretia persolvi et venditionem ad effectum pervenire, sive in scriptis sive sine scriptis contractus celebretur, scilicet si huiusmodi pactum, cum in scriptis fuerit redactum, secundum nostrae legis definitionem per omnia completum et absolutum sit. 2 . Sin autem ille vel noluerit vel non potuerit pretium definire, tunc pro nihilo esse venditionem quasi nullo pretio statuto: nulla coniectura, immo magis divinatione in posterum servanda, utrum in personam certam an in viri boni arbitrium respicientes contrahentes ad haec pacta venerunt, quia hoc penitus impossibile esse credentes per huiusmodi sanctionem expellimus. 3
. Quod et in huiusmodi locatione locum habere censemus. * IUST.
A. IULIANO PP. *<A 530 D. K. AUG. LAMPADIO ET ORESTE CONSS.>
4.39.0. De hereditate vel actione vendita. Imperatores Severus, Antoninus . Aes alienum hereditate nomine fisci vendita ad onus emptoris bonorum pertinere nec fiscum creditoribus hereditariis respondere certum et absolutum est. * SEV. ET ANT. AA. GEMINIO. *<D. III NON. NOV.> Imperator Antoninus . Ratio iuris postulat, ut creditoribus hereditariis et legatariis seu fideicommissariis te convenire volentibus tu respondeas et cum eo, cui hereditatem venumdedisti, tu experiaris suo ordine. Nam ut satis tibi detur, sero desideras, quoniam eo tempore, quo venumdabatur hereditas, hoc non est comprehensum. Quamvis enim ea lege emerit, ut creditoribus hereditariis satisfaciat, excipere actiones hereditarias invitus cogi non potes * ANT. A. TITIO FLORIANO. *<> Imperator Alexander Severus . Nominis venditio et ignorante vel invito eo, adversus quem actiones mandantur, contrahi solet. * ALEX. A. QUINTIANO ET TIMOTHEO. *<A 223 D. VIII ID. FEBR. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Qui nondum certus de quantitate hereditatis, persuadente emptore quasi exiguam quantitatem, eam vendidit, bonae fidei iudicio conveniri, ut res tradat vel actiones mandet, non compellitur suoque iure eorum persecutionem habet. * ALEX. A. AURELIO DIOGENI MIL. *<A 223 D. XVII K. OCT. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Emptor hereditatis actionibus mandatis eo iure uti debet, quo is cuius persona fungitur, quamvis utiles etiam adversus debitores hereditarios actiones emptori tribui placuerit. * ALEX. A. NONARIO ONESIMO. *<A 224 PP. K. MART. IULIANO ET CRISPINO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Qui tibi hereditatem vendidit, antequam res hereditarias traderet, dominus earum perseveravit et ideo vendendo eas aliis dominium transferre potuit. Sed quoniam contractus fidem fregit, ex empto actione conventus quod tua interest praestare cogitur * ALEX. A. POMPONIO MIL. *<A A. 230 PP. VIII K. IUL. AGRICOLA ET CLEMENTE CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Postquam eo decursum est, ut cautiones quoque debitorum pignori darentur, ordinarium visum est, ut post nominis venditionem utiles emptori, sic ( ut responsum est) vel ipsi creditori postulanti dandas actiones. * DIOCL. ET MAXIM. AA. MANASEAE. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ex nominis emptione dominium rerum obligatarum ad emptorem non transit, sed vel in rem suam procuratori facto vel utilis secundum ea, quae pridem constituta sunt, exemplo creditoris persecutio tribuitur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. VIGILIANO. *<AS XV.> Imperator
Justinianus . Certi et indubitati iuris est ad similitudinem eius,
qui personalem redemerit actionem et utiliter eam movere suo nomine
conceditur, et eum, qui in rem actionem comparaverit, eadem uti posse
facultate. Cum enim actionis nomen generale est omnium sive in rem
siue( !) in personam actionum et apud omnes veteres iuris conditores
hoc nomen in omnibus pateat, nihil est tale, quod differentiam in
huiusmodi utilibus actionibus possit introducere * IUST. A. IOHANNI
PP. *<A 531 D. K. NOV. CONSTANTINOPOLI POST CONSULATUM LAMPADII
ET ORESTIS VV. CC.> 4.40.0. Quae res venire non possunt et qui vendere vel emere vetantur. Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius . Fucandae atque distrahendae purpurae vel in serico vel in lana, quae blatta vel oxyblatta atque hyacinthina dicitur, facultatem nullus possit habere privatus. Sin autem aliquis supra dicti muricis vellus vendiderit, fortunarum se suarum et capitis sciat subiturum esse discrimen * VALENTIN. THEODOS. ET ARCAD. AAA. FAUSTO COM. SACR. LARG. *<> Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius . Comparandi serici a barbaris facultatem omnibus, sicut iam praeceptum est, praeter comitem commerciorum etiamnunc iubemus auferri. * VALENTIN. THEODOS. ET ARCAD. AAA. CARIOBAUDI DUCI MESOPOTAMIAE. *<> Imperatores Arcadius, Honorius . Quia nonnunquam in diversis litoribus distrahi publici canonis frumenta dicuntur , vendentes et ementes sciant capitali poenae se esse subdendos et in fraudem publicam commercia contracta damnari. * ARCAD. ET HONOR. AA. AD SENATUM ET POP. *<A 397 D. XVII K. MART. CAESARIO ET ATTICO CONSS.> Imperatores
Honorius, Theodosius . Ne frumentum, quod devotissimo exercitui
mittitur, in praedam lucrumque vertatur , hac sanctione decernimus,
ut, quicumque hoc fuerint forte mercati, honestiores quidem stilum
proscriptionis incurrant, inferiores autem vilioresque personae capitali
supplicio subiaceant. * HONOR. ET THEODOS. AA. FAUSTINO PP. *<A
410 VEL 413 ? > 4.41.0. Quae res exportari non debeant. Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus . Ad barbaricum transferendi vini et olei et liquaminis nullam quisquam habeat facultatem ne gustus quidem causa aut usus commerciorum. * VALENTIN. VALENS ET GRAT. AAA. AD THEODOTUM MAG. MIL. *<A 370 - 375 > Imperator Marcianus . Nemo alienigenis barbaris cuiuscumque gentis ad hanc urbem sacratissimam sub legationis specie vel sub quocumque alio colore venientibus aut in diversis aliis civitatibus vel locis loricas et scuta et arcus sagittas et spathas et gladios vel alterius cuiuscumque generis arma audeat venumdare, nulla prorsus isdem tela , nihil penitus ferri vel facti iam vel adhuc infecti ab aliquo distrahatur. Perniciosum namque romano imperio et proditioni proximum est barbaros, quos indigere convenit, telis eos, ut validiores reddantur, instruere 1
. Si quis autem aliquid armorum genus quarumcumque nationum
barbaris alienigenis contra pietatis nostrae interdicta ubicumque
vendiderit, bona eius universa proscribi protinus ac fisco addici,
ipsum quoque capitalem poenam subire decernimus. * MARCIAN. A. CONSTANTINO
PP. *<A 455 - 457 > 4.42.0. De eunuchis. Imperator Constantinus . Si quis post hanc sanctionem in orbe romano eunuchos fecerit, capite puniatur: mancipio tali nec non etiam loco, ubi hoc commissum fuerit domino sciente et dissimulante, confiscando. * CONST. A. URSINO DUCI MESOPOTAMIAE. *<D. VI K. MART.> Imperator Leo . Romanae gentis homines sive in barbaro sive in romano solo eunuchos factos nullatenus quolibet modo ad dominium cuiusdam transferri iubemus: poena gravissima statuenda adversus eos, qui hoc perpetrare ausi fuerint, tabellione videlicet, qui huiusmodi emptionis sive cuiuslibet alterius alienationis instrumenta conscripserit, et eo, qui octavam vel aliquod vectigalis causa pro his susceperit, eidem poenae subiciendo. 1
. Barbarae autem gentis eunuchos extra loca nostro imperio
subiecta factos cunctis negotiatoribus vel quibuscumque aliis emendi
in commerciis et vendendi ubi voluerint tribuimus facultatem. * LEO
A. VIVIANO PP. *<A 457 - 465 > 4.43.0. De patribus qui filios distraxerunt. Imperatores Diocletianus, Maximianus . Liberos a parentibus neque venditionis neque donationis titulo neque pignoris iure aut quolibet alio modo, nec sub praetextu ignorantiae accipientis in alium transferri posse manifesti iuris est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIAE PAPINIANAE. *<A 294 D. XVI K. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.> Imperator Constantinus . Si quis propter nimiam paupertatem egestatemque victus causa filium filiamve sanguinolentos vendiderit, venditione in hoc tantummodo casu valente emptor obtinendi eius servitii habeat facultatem. 1
. Liceat autem ipsi qui vendidit vel qui alienatus est aut
cuilibet alii ad ingenuitatem propriam eum repetere, modo si aut pretium
offerat quod potest valere, aut mancipium pro huiusmodi praestet.
* CONST. A. PROVINCIALIBUS SUIS. *<A 329 D. XV K. SEPT. SERDICAE
CONSTANTINO A. VIII ET CONSTANTINO C. IIII CONSS.> 4.44.0. De rescindenda venditione. Imperator Alexander Severus . Si pater tuus per vim coactus domum vendidit, ratum non habebitur, quod non bona fide gestum est: mala fide enim emptio irrita est. Aditus itaque nomine tuo praeses provinciae auctoritatem suam interponet, maxime cum paratum te proponas id quod pretii nomine illatum est emptori refundere * ALEX. A. AURELIO MARONI MIL. *<A 222 D. XI K. MART. ANTONINO ET ALEXANDRO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Rem maioris pretii si tu vel pater tuus minoris pretii, distraxit, humanum est, ut vel pretium te restituente emptoribus fundum venditum recipias auctoritate intercedente iudicis, vel, si emptor elegerit, quod deest iusto pretio recipies. Minus autem pretium esse videtur, si nec dimidia pars veri pretii soluta sit * DIOCL. ET MAXIM. AA. AURELIO LUPO. *<A 285 PP. V K. NOV. DIOCLETIANO A. II ET ARISTOBULO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . De contractu venditionis et emptionis iure perfecto alterutro invito nullo recedi tempore bona fides patitur, nec ex rescripto nostro. Quo iure fiscum nostrum uti saepe constitutum est * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. TITIAE ET MARCIANAE. *<A 293 D. VIII ID. FEBR. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ad rescindendam venditionem et malae fidei probationem hoc solum non sufficit, quod magno pretio fundum comparatum minoris distractum esse commemoras. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. SEMPRONIO EUDOXIO. *<A 293 D. NON. APRIL. BYZANTIO AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si dolo adversarii deceptum venditionem praedii te fecisse praeses provinciae aditus animadvertit, sciens contrarium esse dolum bonae fidei, quae in huiusmodi maxime contractibus exigitur, rescindi venditionem iubebit. 1 . Quod si iure perfecta venditio est a maiore viginti quinque annis, intellegere debes consensu mutuo perfectam venditionem resolvi non posse.* DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CLAUDIO RUFO. *<A 293 D. XV K. NOV. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Non est probabilis causa, propter quam rescindi consensu factam venditionem desideras. Quamvis enim duplum offeras pretium emptori, tamen invitus ad rescindendam venditionem urgueri non debet * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. NOVISIO GAIANO VETERANO. *<A 293 > Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ratas manere semper perfectas iure venditiones vestra etiam interest. Nam si oblato pretio rescindere venditionem facile permittatur, eveniet, ut et si quid vos laboribus vestris a fisco nostro vel a privato comparaveritis, eadem lege conveniamini, quam vobis tribui postulatis * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MUCATRAULO MIL. *<A 293 > Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si voluntate tua fundum tuum filius tuus venumdedit, dolus ex calliditate atque insidiis emptoris argui debet vel metus mortis vel cruciatus corporis imminens detegi, ne habeatur rata venditio. Hoc enim solum, quod paulo minori pretio fundum venumdatum significas, ad rescindendam emptionem invalidum est. Quod videlicet si contractus emptionis atque venditionis cogitasses substantiam et quod emptor viliori comparandi, venditor cariori distrahendi votum gerentes ad hunc contractum accedant vixque post multas contentiones, paulatim venditore de eo quod petierat detrahente, emptore autem huic quod obtulerat addente, ad certum consentiant pretium, profecto perspiceres neque bonam fidem, quae emptionis atque v enditionis conventionem tuetur, pati neque ullam rationem concedere rescindi propter hoc consensu finitum contractum vel statim vel post pretii quantitatis disceptationem: nisi minus dimidia iusti pretii, quod fuerat tempore venditionis, datum est, electione iam emptori praestita servand * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIAE EUODIAE. *<A 293 D. K. DEC. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Pretii causa non pecunia numerata, sed pro eo pecoribus in solutum consentienti datis contractus non constituitur irritus. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. DOMITIO CIVALENSI. *<A 293 D. XV K. IAN. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Dolus emptoris qualitate facti, non quantitate pretii aestimatur. Quem si fuerit intercessisse probatum, non adversus eum, in quem emptor dominium transtulit, rei vindicatio venditori, sed contra illum cum quo contraxerat in integrum restitutio competit * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AEMILIO SEVERO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Venditor factum emptoris, quod eum tempore contractus latuit, post arguendo, non qui eo tempore scierit, quo id ageretur, et consensit, de dolo queri potest. 1 . Igitur cum patrem tuum, ut maius comprehenderetur instrumento pretium, quam rei quae distrahebatur esse convenerat, consensisse profitearis, propter hoc solum de circumscriptione frustra queritur. 2 . Sane si placitum pretium non probetur solutum vel in quantitatem debiti per errorem facti compensari cautum fuit, hoc reddi recte postulatur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIAE MAGNAE. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Non idcirco minus venditio fundi, quod hunc ad munus sumptibus necessariis urguentibus non vilioris pretii vel urguente debito te distraxisse contendis, rata manere debet. Illicitis itaque petitionibus abstinendo ac pretium, si non integrum solutum est, petendo facies consultius * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ANTIOCHO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si maior annis viginti quinque fundum distraxisti, propter hoc solum, quod ementi, ne compararet, socer tuus denuntiavit, emptionem a te rescindi bona fides non patitur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO NICAE DECARIA. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ea condicione distractis praediis, ut quod rei publicae debebatur qui comparavit restitueret, venditor a se celebrata solutione quanti interest experiri potest, non ex eo, quod emptor non satis conventioni fecit, contractus irritus constituitur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO BASILIDAE MIL. *<A 294 S. XV K. IAN. NICOMEDIAE CC. CONSS.> Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius . Quisquis maior aetate praedia etiam procul posita distraxerit, paulo vilioris pretii nomine repetitionis rei venditae copiam minime consequatur. Neque inanibus immorari sinatur obiectis, ut vires sibimet locorum causetur incognitas, qui familiaris rei scire vires vel merita atque emolumenta debuerat * GRAT. VALENTIN. ET THEODOS. AAA. AD HYPATIUM PP. *<A 383 D. VI NON. MAI. MEDIOLANI MEROBAUDE II ET SATURNINO CONSS.> Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius . Si quos debitorum mole depressos necessitas publicae rationis adstringat proprias distrahere facultates, rei qualitas et redituum quantitas aestimetur nec sub nomine subhastationis publicae locus fraudibus relinquatur et possessionibus viliore distractis plus exactor ex gratia quam debitor ex pretio consequatur. 1 . Hi postremo sub empti titulo perpetuo dominii iure potiantur, qui tantum adnumeraverint fisco, quantum exegerit utilitas privatorum. Etenim periniquum est, ut alienis bonis sub gratiosa auctione distractis parum accedat publico nomini, cum totum pereat debitori * VALENTIN. THEODOS. ET ARCAD. AAA. AD MAGNILLUM VIC. AFRICAE.*<A 392 D. XIII K. IUL. AQUILEIAE. ACC. ID. IAN. HADRUMETI POST CONSULATUM TATIANI ET SYMMACHI VV. CC.> Imperatores Arcadius, Honorius . Hi, qui imposita munera civitatum fuga destituunt et ineundos furtim existimant esse contractus, intellegant sibi nihil haec profutura esse commenta et pretio emptorem fugae conscium multandum esse, quod dederit. * ARCAD. ET HONOR. AA. MESSALAE PP. *<A 399 D. XII K. SEPT. THEODORO CONS.> Imperatores
Arcadius, Honorius, Theodosius . Vestium et argenti seu mancipiorum
coemendorum, si quando a privatis nostris ea contigerit venumdari,
palatini sciant sibi copiam denegatam: poena in eos amissionis pretii
exercenda. * ARCAD. HONOR. ET THEODOS. AAA. NESTORIO COM. RER. PRIVAT.
*<A A. 402 VEL 406 D. III K. IAN. R. ARCADIO.... > 4.45.0. Quando liceat ab emptione discedere . Imperator Gordianus . Re quidem integra ab emptione et venditione utriusque partis consensu recedi potest: etenim quod consensu contractum est, contrariae voluntatis adminiculo dissolvitur. At enim post traditionem interpositam nuda voluntas non resolvit emptionem, si non actus quoque priori similis retro agens venditionem intercesserit * GORD. A. LICINIO RUFINO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Perfectam emptionem atque venditionem re integra tantum pacto et consensu posse dissolvi constat. 1 . Ergo si quidem arrae nomine aurum datum sit, potes hoc solum secundum fidem pacti recuperare. 2
. Si vero partem pretii persolvisti, ad ea, quae venditorem
oportet ex venditione praestare, magis actionem quam ad pretii quantitatem,
quam te dedisse significas , habes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC.
AURELIO FELICI. *<A 293 D. NON. APRIL. BYZANTII AA. CONSS.>
4.46.0. Si propter publicas pensitationes venditio fuerit celebrata. Imperator Antoninus . Venditionem ob tributorum cessationem factam revocari non oportet neque priore domino pretium offerente neque creditore eius iure hypothecae sive pignoris. Potior est enim causa tributorum, quibus priore loco omnia cessantis obligata sunt * ANT. A. GEMINIO MATERNO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si deserta praedia ob cessationem collationum vel reliqua tributorum ex permissu praesidis ab his, quibus periculum exactionis tributorum imminet, distracta sincera fide iusto pretio sollemniter comparasti, venditio ob sollemnes praestationes necessitate facta convelli non debet. 1 . Sin autem venditio nulla iusta auctoritate praesidis praecedente facta est, hanc ratam haberi iura non concedunt, idque quod frustra gestum est revocari oportet , ita ut indemnitati tributorum omnibus modis consulatur. 2 . Quae omnia tractari convenit praesente eo, quem emptorem extitisse proponis. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ATINIAE PLOTIANAE. *<> Imperator
Constantinus . Si quis fundum vel mancipia aliamve rem ob cessationem
tributorum vel etiam ob vestium auri argentique debitum, quae annua
exactione solvuntur, occupata convento debitore et apud iudicem interpellatione
celebrata, cum solutio cessaverit, sub hasta distracta comparaverit,
perpetuam emptionis accipiat firmitatem. Sin autem minoris forte persona
fuerit inserta, necesse sit legitimae defensionis adesse venditioni
personam, nihilque intersit, utrumne officium summae rei procuratoris
an certe rectoris provinciae id quod debitum fuerit proposuerit *
CONSTANT. A. AD EGNATIUM FAUSTINUM PRAES. BAETICAE. *<A 337 D.
PRID. ID. DEC. FELICIANO ET TITIANO CONSS.> 4.47.0. Sine censu vel reliquis fundum comparari non posse. Imperator Alexander Severus . Ex conventione quidem, qua pactam novercam tuam cum patre tuo dicis, cum fundum in dotem daret, ut tributa ipsa agnosceret, actio tibi adversus eam competere non potest, et si pactum in stipulationem deductum probetur. Sed et si fundus aestimatus ita, ut pars instrumenti significat, in dotem datus est, ex vendito actio, ut placitis stetur, non competit * ALEX. A. CAPITONI. *<A 229 PP. NON. DEC. IPSO A. III ET DIONE II CONSS.> Imperator Constantinus . Rei annonariae emolumenta tractantes cognovimus hanc esse causam maxime reliquorum, quod nonnulli captantes aliquorum momentarias necessitates sub hac condicione fundos comparant, ut nec reliqua eorum fisco inferant et immunes eos possideant. 1 . Ideoque placuit, ut, si quem constiterit huiusmodi habuisse contractum atque hac lege possessionem esse mercatum, tam pro solidis censibus fundi comparati quam pro reliquis universis eiusdem possessionis obnoxius teneatur, cum necesse sit eum qui comparat censum rei comparatae agnoscere, nec licere cuidam rem sine censu comparare vel vendere. * CONST. A. AD ANTONIUM MARCELLINUM PRAES. *<A 319 D. K. IUL. AGRIPPINAE CONSTANTINO A. V ET LICINIO C. CONSS.> Imperator
Julianus . Omnes pro his agris quos possident publicas pensitationes
agnoscant nec pactionibus contrariis adiuventur, si venditor aut donator
apud se collationis sarcinam pactione illicita voluerit retinere,
etsi necdum translata sit professio censualis, sed apud priorem fundi
dominum forte permaneat, dissimulantibus ipsis, ut non possidentes
pro possidentibus exigantur. * IUL. A. AD SECUNDUM PP. *<A 363
D. XIIII K. MART. ANTIOCHIAE IULIANO A. IIII ET SALLUSTIO CONSS.>
4.48.0. De periculo et commodo rei venditae. Imperator Alexander Severus . Post perfectam venditionem omne commodum et incommodum, quod rei venditae contingit, ad emptorem pertinet. Auctor enim ex his tantum causis suo ordine tenetur, quae ex praecedente tempore causam evictionis parant, et ita, si ei denuntiatum est, ut causae agendae adesset, et non absente emptore contra eum pronuntiatum est * ALEX. A. IULIAE SECUNDINAE. *<A 223 D. K. SEPT. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Cum convenit, ut singulae amphorae vini certo pretio veneant, antequam tradantur , imperfecta etiam tunc venditione periculum vini mutati emptoris, qui moram mensurae faciendae non interposuit, non fuit. 1 . Cum autem universum quod in horreis erat postea venisse sine mensura et claves emptoribus traditas adlegas, perfecta venditione quod vino mutato damnum accidit , ad emptorem pertinet. 2 . Haec omnia locum habent non solum si vinum, sed etiam si oleum vel frumentum vel his similia venierint et ea aut deteriora aut penitus corrupta fuerint. * ALEX. A. GARGILIO IULIANO. *<A 223 PP. V K. APRIL. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Dolum auctoris bona fide emptori non nocere certi iuris est. * ALEX. A. DAPHENAE. *<A 223 PP. IIII K. OCT. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperator Gordianus . Cum inter emptorem et venditorem contractu sine scriptis inito de pretio convenit moraque venditoris in traditione non intercessit, periculo emptoris rem distractam esse in dubium non venit. * GORD. A. SILVESTRO MIL. *<A 239 PP. XV K. IAN. GORDIANO A. ET AVIOLA CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum speciem venditam per violentiam ignis absumptam dicas, si venditionem nulla condicio suspenderat, amissae rei periculum te non adstringit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. AURELIO LEONTIO. *<A 285 PP. III NON. NOV. ATUBINO DIOCLETIANO A. II ET ARISTOBULO CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Mortis casus ancillae distractae etiam
ante traditionem sine mora venditoris dilatam non ad venditorem, sed
ad emptorem pertinet, et hac non ex praeterito vitio rebus humanis
exempta solutionem emptor pretii non recte recusat. * DIOCL. ET MAXIM.
AA. ET CC. AURELIO CYRILLO. *<A 294 S. XV K. IAN. NICOMEDIAE CC.
CONSS.> 4.49.0. De actionibus empti et venditi. Imperator Antoninus . Adversus eum, cui agrum vendidisti, venditi iudicio consiste: nec enim tibi in rem actio cum emptore, qui personaliter tibi sit obligatus, competit. * ANT. A. AELIANAE. *<A 215 PP. IIII ID. IUN. LAETO ITERUM ET CEREALE CONSS.> Imperatores Valerianus, Gallienus . Venditi actionem ad recipiendum residuum pretium intendere adversario tuo poteris. 1 . Nec quod in compensationem venerit, quasi et tu invicem deberes, id obesse tibi poterit, si in bonae fidei contractu, in quo maiores etiam viginti quinque annis officio iudicis in iis quae dolo commissa sunt adiuvantur, iusto errore te ductum vel fraude adversarii captum, quasi debitum id esset, quod re vera non debebatur, pepigisse monstraveris. 2 . Fructus quoque perceptos ante venditionem contractam, quos, cum venditioni non accessissent, eundem emptorem invasisse proponis, eodem iudicio reposces. * VALER. ET GALLIEN. AA. ET VALER. C. FLAVIO DOMITIANO. *<A 259 PP. ID. MART. AEMILIANO ET BASSO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ex arrali pacto personalis dumtaxat paciscentibus actio praeparatur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. SERAPODORO. *<A 290 PP. IIII ID. IUL. IPSIS IIII ET III AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si traditio rei venditae iuxta emptionis contractum procacia venditoris non fiat , quanti interesse compleri emptionem fuerit arbitratus praeses provinciae, tantum in condemnationis taxationem deducere curabit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. MUCIANO. *<A 290 PP. VIII ID. SEPT. IPSIS IIII ET III AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Curabit praeses provinciae compellere emptorem, qui nactus possessionem fructus percepit, partem pretii quam penes se habet cum usuris restituere, quas et perceptorum fructuum ratio et minoris aetatis favor, licet nulla mora intercesserit, generavit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. DECIMO CAPLUSIO. *<A 290 PP. XII K. OCT. IPSIS IIII ET III AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Venditi actio, si non ab initio aliud convenit, non facile ad rescindendam perfectam venditionem, sed ad pretium exigendum competit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. NERATIO. *<A 293 S. VI ID. APRIL. BYZANTII AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si servos distraxisti ac pretium de peculio eorum, quod ad te pertinebat, nesciens unde solveretur accepisti, consequens est integram te pretii actionem habere, cum proprii venditoris nummi soluti non praestant emptori liberationem. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. DIODORO. *<A 293 S. XVII K. MAI. MELANTHIADE AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si pater tuus venum portionem suam dedit nec induxit in vacuam possessionem praedii, ius omne penes se eum retinuisse certum est. Neque enim velut traditionis factae vectigal exsolutum, si simulatum factum intercessit, veritatem mutare potuit 1 . Quapropter aditus praeses provinciae, si animadverterit in vacuam possessionem neque patrem tuum neque successores eius emptorem vel heredes ipsius quocumque loco factos induxisse, non dubitabit nihil esse translatum pronuntiare. Et si te ex empto ad inducendum in vacuam possessionem perspexerit conveniri, aestimabit, an pretium sit exsolutum: ac si reppererit non esse satis pretio factum, hoc restitui tibi providebit * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO EUSEBIO. *<A 293 S. V K. MAI. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si minor a venditore sive sciente sive ignorante dicebatur capitatio praedii venditi et maior inventa sit, in tantum convenitur, quanto, si scisset emptor ab initio, minus daret pretii. Sin vero huiusmodi onus et gravamen functionis cognovisset, nullam adversus venditorem habet actionem * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIAE ZANIAE ANTIPATRAE. *<A 293 S. XV K. IUN. PHILIPPOPOLI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum venditorem carnis fide conventionis rupta tempore placito hanc non exhibuisse proponas, empti actione eum quanti interest tua tunc tibi praestitam fuisse apud praesidem provinciae convenire potes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. TITIO ATTALO. *<A 293 S. XVII K. IAN. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si ancillam tibi ex causa venditionis traditam venditor manumisit, libertatem alienae factae praestare non potuit. Quod si post venditionem ante traditionem manumisit, pleno iure dominus constitutus civem romanam facere non prohibebatur: tibi personali propter ruptam fidem contra venditorem actione competente * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. FLAVIAE EUCARPIAE. *<A 293 S. X K. IAN. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Sicut periculum vini mutati, quod certum fuerat comparatum, ad emptorem, ita commodum aucti pretii pertinet. Utque hoc verum est, sic certae qualitatis ac mensurae distracto vino fidem placitis servandam convenit: quo non restituto non pretii quantitatis, sed quanti interest empti competit actio * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. EGI CRISPINO.*<A 294 S. PRID. NON. FEBR. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Fructus post perfectum iure contractum emptoris spectare personam convenit, ad quem et functionum gravamen pertinet: venditorque pretium tantum ac, si moram intercessisse probetur, usuras officio iudicis exigere potest. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. FLAVIO ALEXANDRO. *<A 294 S. IIII NON. DEC. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Emptor servorum recte de his tradendis et de eorum fuga itemque sanitate erronesque non esse aut noxa solutus repromitti sibi recte postulat. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO RUSONI. *<A 294 S. V K. DEC. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ultra modum tritici distracti citra pactum in solutione mora non facta nihil emptor exigere potest. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO ANTONINO AELIANO. *<A 294 S. XV K. IAN. NICOMEDIAE CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Post perfectam venditionem fetus quidem pecorum emptori, venditori vero sumptus, si quos bona fide fecerit, restitui debere notissimum est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO CYRILLO. *<A 294 S. VIII K. IAN. CC. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Expulsos vos de fundo per violentiam
a nerone, quem habere ius in eo negatis, profitentes nullam vobis
adversus eum, ex cuius venditione fundum possidetis, actionem competere
probatis. Igitur ad instar interdicti seu actionis promissae experiendum
esse perspicitis * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. HERMIANO ET HERMIPPO.
*<> 4.50.0. Si quis alteri vel sibi sub alterius nomine vel aliena pecunia emerit. Imperator Antoninus . Si pecunia patris fundus mancipiaque comparata sunt, tamen cum emptiones matris tuae nomine factas esse proponis, ignorare non debes traditione matrem tuam dominam fuisse constitutam. Plane si pecuniae petitionem competere tibi propter numerationem pretii existimas, civiliter consiste * ANT. A. MERCATORI SECUNDO. *<A 213 PP. III K. AUG. ANTONINO A. IIII ET BALBINO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Si emancipatis vobis fundos, quos nomine vestro, cum in potestate ageretis, pater emerat, tradidit vel in possessione eorum voluntate patris fuistis, dominium adquisistis. * ALEX. A. SEPTIMIAE. *<A 222 D. XIII K. APRIL. ANTONINO ET ALEXANDRO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Mancipia quorum meministi si, ut proponis, nomine tuo itemque fratris tui cui successisti empta vobis tradita sunt, licet instrumento emptionis matrem tuam pecuniam numerasse contineatur, persequi ea more iudiciorum non prohiberis. * ALEX. A. FABIO PATERNO. *<A 228 D. XV K. IUL. MODESTO ET PROBO CONSS.> Imperatores Valerianus, Gallienus . Quamvis instrumento emptionis socrus nomen inscripseris, tamen si possessionem tenes, dominus effectus es. Ob eam rem frustra calumniam mulieris, quamvis ipsa contractus tabulas habeat, formidas * VALER. ET GALLIEN. AA. ET VALER. C. AURELIO CYRILLO. *<D. III NON. MAI.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum propria pecunia tua te comparante possessionem quondam uxoris tuae nomen tantummodo accommodasse dicas eandemque occasione custodiae suae commissorum instrumentorum contra bonam fidem proprietatem eiusdem fundi usurpasse, rector provinciae, pro sua exercitatione cognitum habens donationem a non domina uxore tua in filiam suam collatam nullum praeiudicium dominio tuo attulisse, docenti tibi veritatem precibus tuis adsistere restituere eandem possessionem habita etiam fructuum taxatione curabit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. VERO. *<A 290 D. PRID. ID. SEPT. IPSIS IIII ET III AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Multum interest, utrumne uxore tua comparante pecuniam numerasti eique possessio tradita est, an contractu emptionis a te nomine tuo habito tantum uxoris nomen post instrumentis scribi feceris. 1 . Nam si quidem uxor tua nomine suo emit eique res traditae sunt nec in te quicquam de his processit, non nisi de pretio adversus eam, in quantum tu pauperior et illa locupletior facta est, habes actionem. 2 . Quod si emisti quidem tu et tibi tradita possessio est, tantum autem nomen instrumento uxoris quondam tuae scriptum est, res gesta potior quam scriptura habetur. 3 . Sin vero ab initio negotium uxoris gerens comparasti nomine ipsius, empti actionem nec illi nec tibi adquisisti, dum tibi non vis nec illi potes: quare in dominii quaestione ille potior habetur, cui possessio tradita est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO DIONYSIO. *<A 293 D. XIIII K. SEPT. VIMINACIO AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum per eos qui negotia tua gerebant olei materiam te comparasse contractusque fidem pretio suscepto rupisse venditorem proponas, si quidem ex empto his qui iuri tuo subiecti fuerint contrahentibus tibi quaesita est actio, per te vel cui mandaveris, si vero sui iuris constituti secundum mandatum tuum hunc contractum habuerunt ac sibi empti quaesierunt actionem, per eos vel quibus illi dederint mandatum adi competentem iudicem, qui secundum bonam fidem, quae in huiusmodi contractibus observari solet, satisfieri providebit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO GERONTIO. *<A 293 S. XIIII K. SEPT. AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Qui aliena pecunia comparat, non ei cuius nummi fuerunt, sed sibi tam actionem empti quam dominium, si tamen ei fuerit tradita possessio, quaerit. Cum itaque de rebus communibus fratrem patruelem tuum quaedam comparasse contendas, de tua pecunia hunc conveniendo facies consultius: nam in rem de rebus ab eo comparatis tibi contra eum petitio non competit * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MAXIMAE VALENTINAE. *<A 294 D. PRID. NON. FEBR. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Nihil prohibet altero pecuniam numerante
in alium vel utriusque contrahentis consensu vel certe venditore tantummodo
volente dominium transferri: eo etiam manifeste constituto, ut inter
absentes per mediam personam vel per nuntium vel per epistulam talis
contractus perfici possit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. EMINIO RUFINIANO.
*<A 294 D. V NON..... SIRMI CC. CONSS.> 4.51.0. De rebus alienis non alienandis et de prohibita rerum alienatione vel hypotheca. Imperator Alexander Severus . Si praesidi provinciae probatum fuerit iulianum nullo iure munitum servos tuos scientibus vendidisse, restituere tibi emptores servos iubebit. Quod si ignoraverint et eorum facti sunt, pretium horum tibi solvere iulianum iubebit * ALEX. A. CATTIANO MIL. *<A 224 D. VIIII ID. IUL. IULIANO ET CRISPINO CONSS.> Imperator Gordianus . Distrahente marito rem iuris tui, si consensum non accommodasti, licet sigillo tuo venditionis instrumentum fraude conquisita signaveris, eiusmodi tamen commentum emptori usucapione non subsecuta vel longi temporis praescriptione non munito nullam praestitisse potest securitatem. * GORD. A. GRATTIAE AELIAE. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Venditrici succedenti hereditario iure perfectam recte venditionem rescindere ac dominium revocare non licet: sed et si hoc ex persona sua vindicet, vel exceptione te doli mali, si hanc viam elegeris, tueri vel evicta re, etsi defensione monstrata nolueris uti, quanti tua interest poteris experiri. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO VALERIANO. *<A 293 S. XVI K. NOV. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Mancipia patris, qui fundum a philippo conduxerat, successione tibi quaesita domino fundi pro debitis in solutum mater tua dando nihil tibi auferre potuit. Et ideo si tu maior viginti quinque annis effectus ab ea negotium gestum non fecisti ratum, oblato debito, si non haec locator iure pignoris obligata sibi vendidit, petere poteris * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. DOMITIO APHOBIO. *<A 294 D. III ID. FEBR. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si fundum tuum pater post emancipationem te non consentiente venumdedit neque ei successisti neque possidens longi temporis praescriptione munitus est, eum tibi agenti rector provinciae reddi efficiet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO AEGRO. *<A 294 VIII ID. M. SIRMI CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Nemo res ad te pertinentes non obligatas sibi nec ex officio vendendi potestatem habens distrahendo quicquam tibi nocere potuit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO RUFO. *<D. K. NOV.> Imperator
Justinianus . Sancimus, sive lex alienationem inhibuerit sive
testator hoc fecerit sive pactio contrahentium hoc admiserit, non
solum dominii alienationem vel mancipiorum manumissionem esse prohibendam,
sed etiam usus fructus dationem vel hypothecam vel pignoris nexum
penitus prohiberi: similique modo et servitutes minime imponi nec
emphyteuseos contractum, nisi in his tantummodo casibus, in quibus
constitutionum auctoritas vel testatoris voluntas vel pactionum tenor
qui alienationem interdixit aliquid tale fieri permiserit. * IUST.
A. IOHANNI PP. *<D. K. NOV. CONSTANTINOPOLI.> 4.52.0. De communium rerum alienatione. Imperator Gordianus . Si nulla usucapionis praerogativa vel diuturni silentii praescriptio emptorem possessionis, quam a coheredibus patrui tui distractam suggeris, pro portione tua munit, in rem actio incolumis perseverat: aut si receptum ius securitatem emptori praestitit, est arbitrium tibi liberum conveniendi eos, qui pro portione satis illicitam venditionem celebraverunt. * GORD. A. APOLLODORO EVOCATO. *<> Imperator Gordianus . Multum interest, utrum coheredes tui possessionem communem distraxerunt, an vero fiscus, cum partis dominus esset, soliditatem iuxta proprium privilegium vendidit. Etenim si a fisco facta est venditio, fidem eius infringi minime rationis est. Si vero coheredes soliditatem vendiderunt, licet emptor ab his delegatus partem pretii fisco solverit alteramque in cautionem deduxit, tamen portioni tuae ea venditio non potest obsister * GORD. A. HERENNIANO MIL. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Falso tibi persuasum est communis praedii portionem pro indiviso, antequam communi dividundo iudicium dictetur, tantum socio, non etiam extraneo posse distrahi. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO EUSEBIO. *<PP. ID. FEBR..... CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Portionem quidem tuam militantis alienare frater tuus non potuit. Eius autem partem pretio soluto tibi restitui postulare nec militari gravitati convenit * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ULPIANO MIL. *<> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Si maior annis viginti quinque velut
propria nesciens communia cum fratribus tuis praedia distraxisti,
licet nullum instrumentum intercesserit nec quicquam specialiter convenit,
alienae portionis evictione secuta quanti interest emptoris solves.
* DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. OLYMPIANO. *<> 4.53.0. Rem alienam gerentibus non interdici rerum suarum alienatione. Imperatores
Severus, Antoninus . Non est interdictum tutoribus vel curatoribus,
etsi ex eo titulo iudicati debitores sunt constituti, cum sua causa
res suas alienare. Potuit ergo curator tuus fundum suum cum suo onere
obligare fisco nostro: nam et privato potuisset * SEV. ET ANT. AA.
PUBLICIAE CAPRIOLAE. *<A A. 205 D. NON. IUN. ANTONINO ET GETA CONSS.>
4.54.0. De pactis inter emptorem et venditorem compositis. Imperator Antoninus . Si ea lege praedium vendidisti, ut, nisi intra certum tempus pretium fuisset exsolutum, emptrix arras perderet et dominium ad te pertineret, fides contractus servanda est. * ANT. A. CLAUDIAE DIOTINAE. *<A 216 D. V ID.... SABINO II ET ANULLINO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Si fundum parentes tui ea lege vendiderunt, ut, sive ipsi sive heredes eorum emptori pretium quandoque vel intra certa tempora obtulissent, restitueretur, teque parato satisfacere condicioni dictae heres emptoris non paret, ut contractus fides servetur, actio praescriptis verbis vel ex vendito tibi dabitur, habita ratione eorum, quae post oblatam ex pacto quantitatem ex eo fundo ad adversarium pervenerunt. * ALEX. A. CHARISIO MIL. *<A 222 D. K. SEPT. ALEXANDRO A. CONS.> Imperator Alexander Severus . Qui ea lege praedium vendidit, ut, nisi reliquum pretium intra certum tempus restitutum esset, ad se reverteretur, si non precariam possessionem tradidit, rei vindicationem non habet, sed actionem ex venditio. * ALEX. A. FELICI MIL. *<D. III ID. IUL.> Imperator Alexander Severus . Commissoriae venditionis legem exercere non potest, qui post praestitutum pretii solvendi diem non vindicationem rei eligere, sed usurarum pretii petitionem sequi maluit. * ALEX. A. CLAUDIO IULIANO ET PROCULIANO. *<> Imperator Gordianus . Initio venditionis si pactus es, ut is cui vendidisti possessionem pretii tardius exsoluti tibi usuras pensitaret, non immerito existimas etiam eas tibi adito praeside ab emptore praestari debere. Nam si initio contractus non es pactus, si coeperis experiri, ex mora dumtaxat usuras tam ab ipso debitore quam ab eo, qui in omnem causam empti suam fidem adstrinxit, de iure postulabis * GORD. A. AURELIO LONGINO EVOCATO. *<> Imperatores Carus, Carinus, Numerianus . Cum te fundum tuum certae rei contemplatione inter vos habita exiguo pretio in alium transtulisse commemoras, poterit ea res tibi non esse fraudi, quando non impleta promissi fide dominii tui ius in suam causam reverti conveniat. Et ideo aditus competens iudex fundum cuius mentionem facis restitui tibi cum fructibus suis sine ulla ludificatione sua autoritate perficiet, praecipue cum diversa pars receptis nummis suis nullam passa videri possit iniuriam * CARUS CARINUS ET NUMER. AAA. OLYBRIO ROMULO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si a te comparavit is cuius meministi et convenit, ut, si intra certum tempus soluta fuerit data quantitas, sit res inempta, remitti hanc conventionem rescripto nostro non iure petis. Sed si se subtrahat, ut iure dominii eandem rem retineat, denuntiationis et obsignationis depositionisque remedio contra fraudem potes iuri tuo consulere * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. FABIANO MUSCO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Tempore contractus inter emptorem et venditorem habitam conventionem integram servari, si ab ea posteriore non recedatur pacto, certum est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AUXANONI. *<> Imperator Justinianus . Si quis ita paciscatur in venditionis vel alienationis contractu, ut novo domino nullo modo liceat in loco vendito vel alio modo sibi concesso monumentum extruere vel alio modo humani iuris eum eximere, sancimus, licet hoc apud veteres dubitabatur, tale pactum ex nostra lege esse fovendum et immutilatum permanere. 1
. Forsitan enim multum eius intererat, ne ei vicinus non solum
quem nollet adgregetur, sed et pro quo specialiter interdictum est.
Cum etenim venditor vel aliter alienator non alia lege suum ius transferre
passus est nisi tali fretus conventione, quomodo ferendum est aliquam
captionem ex varia pati eum interpretatione * IUST. A. IOHANNI PP.
*<A 531 D. XV K. NOV. CONSTANTINOPOLI POST CONSULATUM LAMPADII
ET ORESTIS VV. CC.> 4.55.0. Si servus exportandus veneat. Imperatores Severus, Antoninus . Lege venditionis exportata mancipia sub denuntiatione manus iniciendae libertatem ab emptore, vel qui successit in locum eius, antequam fides rumpatur, accipere possunt. 1 . Quae tamen fisco post manumissionem vindicantur et in perpetuam servitutem eadem lege veneunt, cum in his civitatibus conversantur, quas contrahentes exceperant. 2 . Ante manumissionem iniciendae manus facultas non denegatur atque ideo non petuntur in publicum. * SEV. ET ANT. AA. PETRONIAE FLAVILLAE. *<A 200 PP. XV K. OCT. SEVERO A. II ET VICTORINO CONSS.> Imperatores Severus, Antoninus . Si, ut manus iniectionem haberes, cavisti tibi, iure tuo uti potes. Quod si hoc omisisti et poenam stipulatus es, homo quidem fisco commissus est, tu vero nactus ex stipulatu actionem. In omnibus tamen quaeritur, an domini voluntate in locum prohibitum veneri * SEV. ET ANT. AA. SEZO NEDYMO. *<A 200 PP. VII K. NOV. SEVERO A. II ET VICTORINO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Ancilla, quae exportanda venit nec exportata est, sed ab emptore in eadem civitate morante empta et manumissa est, adversus legem venditionis libera fieri non potuit: et ideo aditus a te procurator meus partibus suis fungetur. * ALEX. A. NOVIO LIBERTO. *<A 223 PP. IIII ID. MART. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Moveor, quod te a servis tuis dominum eorum venisse adfirmas sub ea lege, ne in patria moreris, et ab eo, cui te prior emptor vendiderat, manumissum esse dicis. 1 . Quare competens iudex adversus eum, quem praesentem esse dicis, cognitionem suam praebebit et, si veritas accusationi aderit, exsecrabile delictum in exemplum capitali poena vindicabit. 2 . Sed quoad usque probaveris quae intendis, status tuus esse videtur, qui in te post manumissionem deprehenditur. * ALEX. A. AURELIOPAPIAE. *<A 224 PP. XI K. IUL. IULIANO ET CRISPINO CONSS.> Imperator
Alexander Severus . Qui exportandus a domino de civitate sua venit,
nec in urbe roma morari debet: qui autem de provincia certa, nec in
italia. Si itaque contra legem constitutam factum probare potes, utere
iure, quod propterea tibi competit * ALEX. A. SEXTIANO SERAPIONI.
*<A 225 PP. VII K. FEBR. FUSCO II ET DEXTRO CONSS.> 4.56.0. Si mancipium ita venierit, ne prostituatur. Imperator Alexander Severus . Praefectus urbis amicus noster eam, quae ita venit, ut, si prostituta fuisset, abducendi potestas esset ei, cui secundum constitutionem divi hadriani id competit, abducendi faciet facultatem : quod si eum patientiam accommodasse contra legem quam ipse dixerat, ut in turpi quaestu mulier haberetur, animadverterit, libertate competente secundum interpretationem eiusdem principis perduci eam ad praetorem, cuius de liberali causa iurisdictio est, ut lis ordinetur, iubebit. Nec enim tenor legis, quam semel comprehendit, intermittitur, quod dominium per plures emptorum personas ad primum qui prostituit sine lege simili pervenit * ALEX. A. SOCRATI. *<A 223 PP. III K. NOV. MAXIMO II ETAELIANO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Mulierem, quam ita venisse adlegas, ne prostitueretur aut, si prostituta fuerit, libera esset, per officium militare exhiberi apud tribunale oportet, ut, si controversia referatur pacto ( quod tamen si verum est, libertas mulieri existente condicione competit), agatur causa apud eum cuius de ea re notio est. Haec autem lex et nisi in tabulas venditionis inserta sit, quamvis epistula vel sine scriptis facta ostenditur, valet * ALEX. A. SEVERO. *<A 223 PP. K. DEC. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperator
Alexander Severus . Eam, quae ita venit, ne corpore quaestum faceret,
nec in caupona sub specie ministrandi prostitui, ne fraus legi dictae
fiat, oportet. * ALEX. A. AURELIO AELIO. *<A 225 PP. ID. IAN. FUSCO
II ET DEXTRO CONSS.> 4.57.0. Si mancipium ita fuerit alienatum, ut manumittatur vel contra. Imperator Alexander Severus . Si Patroclius, posteaquam te Hermiae donationis causa dedit lege dicta, ut, si quindecim annis continuis servisses, ad libertatem perducereris ita, ut civis Romanus esses, tempore peracto, si modo Patroclius non contrariae voluntatis fuerit aut si iam decesserit, ad libertatem pervenisti, quoniam placuit non solum ad venditos, sed etiam ad donatos eam legem, ut manumitterentur, pertinere, nec te potuit semel translato dominio in Hermiam postea alii Patroclius vendere : et ideo non de praestanda tibi libertate, quam ex constitutione iam fueras adeptus, litigare debuisti, sed libertatem quam obtinueras defendere. * ALEX. A. PATRI CENSI. *<A 222 PP. VI ID. NOV. ALEXANDRO A. CONS.> Imperator Alexander Severus . Si ea lege chreste servum, sed naturalem filium venumdedit, ut emptor eum manumitteret, quamvis non est manumissus, ex constitutione divorum Marci et Commodi ad Aufidium Victorinum liber est. * ALEX. A. EUTYCHIANO. *<A 222 PP. NON. DEC. ALEXANDRO A. CONS.> Imperator Alexander Severus . Si iusta saturnino puellam nomine firmam agentem tunc annos septem hac lege vendiderit, ut, cum haberet annos viginti quinque, libera esset, quamvis factum ab emptore praestandae libertatis pacto non sit insertum, sed ut libera esset expressum, tamen constitutioni divorum marci et commodi locus est. 1 . Ideoque impleto vicensimo quinto anno firma libera facta est nec obest ei, quod vicensimo septimo anno manumissa est, quae iam ex constitutione libera erat : et is, quem post vicensimum quintum annum ex te conceptum enixa est, ingenuus est. * ALEX. A. FULCINIO MAXIMO. *<A 224 PP. X K. FEBR. IULIANO ET CRISPINO CONSS.> Imperator Gordianus . Si is, qui pretium pro te acceperat, ut statuto tempore te libertate donaret, moram repromissae libertati praestitit, ex eo te liberam esse factam manifestum est, ex quo, cum posset dari libertas, non est praestita. Et ideo ex te natos ingenuos videri procreatos non est incertae opinionis * GORD. A. CORNELIAE IUCUNDAE. *<A 240 PP. VI K. MAI. SABINO ET VENUSTO CONSS.> Imperator Gordianus . Ea quidem mancipia, quorum venditio eam legem accepit, ne ad libertatem perducantur, etiamsi manumittantur, nancisci libertatem non possunt. Neque enim condicio, quae personae eius cohaesit, immutari facto eius qui ea lege comparavit potest 1 . Nec tamen, poenae exactio si qua addita est condicioni non servatae, iustam exigendi tribuit causam. 2 . Qua igitur ratione te poterit vocare ad officium procuratoris, qui eam legem venditioni dedit, perspici non potest, cum nec in privatorum contractibus fiscus se interponere debeat et litterae ad te missae personae factum, si non ipse manumiseris, non contineant. * GORD. A. AURELIO MARINO. *<A 240 PP. XVI K. SEPT. SABINO ET VENUSTO CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Si puellam ea lege vendidisti, ut manumitteretur
et, si manumissa non esset, centum aurei praestarentur, non servata
fide nihilo minus eam raptam e vestigio servitutis ad libertatem,
quae praestari potuit, constitit, nec pecunia quasi rupta fide suscepta
recte petetur, cum non mutata venditoris voluntate condicionis potestate
post manumittentis factum repraesentari optima ratione placuit. *
DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. HELVIDIAE RUFINAE. *<A 293 S. XVI K.
IUN. IPSIS AA. CONSS.> 4.58.0. De aediliciis actionibus. Imperator Antoninus . Si non simpliciter, sed consilio fraudis servum tibi nescienti fugitivum vel alio modo vitiosum quis vendidit isque fugitivus abest, non solum in pretium servi venditorem conveniri, sed etiam damnum quod per eum tibi accidit competens iudex, ut iam pridem placuit, praestari iubebit. * ANT. A. DECENTIO VEROMILIO. *<A 214 PP. IIII K. IUN. MESSALA ET SABINO CONSS.> Imperator Gordianus . Cum proponas servum, quem pridem comparasti, post anni tempus fugisse, qua ratione eo nomine cum venditore eiusdem congredi quaeras, non possum animadvertere : etenim redhibitoriam actionem sex mensum temporibus vel quanto minoris anno concludi manifesti iuris est. * GORD. A. PETILIO MAXIMO. *<A 239 PP. K. DEC. GORDIANO A. ET AVIOLA CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si apud priorem dominum fugisse mancipium non doceatur, fuga post venditionem interveniens ad damnum emptoris pertinet. 1 . Sin autem venditor non vitiosum etiam in posterum fieri servum temere promiserit, quamvis hoc impossibile esse videtur, secundum fidem tamen antecedentis vel in continenti secuti pacti experiri posse non ambigitur : posteriores enim casus non venditoris, sed emptoris periculum spectant. 2 . Verum cum servum quem comparaveras ad eum qui distraxerat redisse contendis, iudex competens perspectis omnibus pro repertae rei qualitate proferre curabit sententiam. * DIOCL. ET MAXIM. AA. AURELIO MUCIANO. *<A 286 PP. XV K. MAI. MAXIMO II ET AQUILINO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si praedium quis sub ea lege comparaverit, ut, si displicuerit, inemptum erit, id utpote sub condicione venditum resolvi et redhibitoriam adversus venditorem competere palam est. 1 . Idem observatur et si pestibilis fundus, id est pestibulas vel herbas letiferas habens, ignorante emptore distractus sit : nam in hoc etiam casu per eandem actionem eum quoque redhibendum esse. * DIOCL. ET MAXIM. AA. *<A . K. MART.> Imperatores
Gratianus, Valentinianus, Theodosius . Habito semel bonae fidei
contractu mancipioque suscepto et pretio soluto ita demum repetendi
pretii potestas est ei qui mancipium comparaverit largienda, si illud
quod dixerit fugitivum, poterit exhibere. Hoc enim non solum in barbaris,
sed etiam in provincialibus servis iure praescriptum est * GRAT. VALENTIN.
ET THEODOS. AAA. NEBRIDIO PU. *<A 386 D. III K. IUL. CONSTANTINOPOLI
HONORIO NP. ET EUODIO CONSS.> 4.59.0. De monopoliis et de conventu negotiatorum illicito vel artificum ergolaborumque nec non balneatorum prohibitis illicitisque pactionibus. [Here there is a Greek text. Sorry, it is not yet in the Library.] Imperator Zeno . Iubemus, ne quis cuiuscumque vestis aut piscis vel pectinum forte aut echini vel cuiuslibet alterius ad uictum vel ad quemcumque usum pertinentis speciei vel cuiuslibet materiae pro sua auctoritate, vel sacro iam elicito aut in posterum eliciendo rescripto aut pragmatica sanctione vel sacra nostrae pietatis adnotatione, monopolium audeat exercere, neve quis illicitis habitis conventionibus coniuraret aut pacisceretur, ut species diversorum corporum negotiationis non minoris, quam inter se statuerint, venumdentur. 1 . Aedificiorum quoque artifices vel ergolabi aliorumque diversorum operum professores et balneatores penitus arceantur pacta inter se componere, ut ne quis quod alteri commissum sit opus impleat aut iniunctam alteri sollicitudinem alter intercapiat : data licentia unicuique ab altero inchoatum et derelictum opus per alterum sine aliquo timore dispendii implere omnique huiusmodi facinora denuntiandi sine ulla formidine et sine iudiciariis sumptibus. 2 . Si quis autem monopolium ausus fuerit exercere, bonis propriis spoliatus perpetuitate damnetur exilii. 3
. Ceterarum praeterea professionum primates si in posterum
aut super taxandis rerum pretiis aut super quibuslibet illicitis placitis
ausi fuerint convenientes huiusmodi sese pactis constringere, quinquaginta
librarum auri solutione percelli decernimus : officio tuae sedis quadraginta
librarum auri condemnatione multando, si in prohibitis monopoliis
et interdictis corporum pactionibus commissas forte, si hoc evenerit,
saluberrimae nostrae dispositionis condemnationes venalitate interdum
aut dissimulatione vel quolibet vitio minus fuerit exsecutum. * ZENO
A. CONSTANTINO PU. *<A 483 D. XVII K. IAN. POST CONSULATUM TROCONDAE.>
4.60.0. De nundinis. Imperatores
Valentinianus, Valens . Qui exercendorum mercatuum aut nundinarum
licentiam vel veterum indulto vel nostra auctoritate meruerunt, ita
beneficio rescripti potiantur, ut nullum in mercatibus atque nundinis
ex negotiatorum mercibus conveniant, vel in venaliciis aut locorum
temporali quaestu et commodo privata exactione sectentur, vel sub
praetextu privati debiti aliquam ibidem concurrentibus molestiam possint
inferre. * VALENTIN. ET VALENS AA. AD PROBUM PP. *<> 4.61.0. De vectigalibus et commissis. Imperatores Severus, Antoninus . Si iure manumissus es ante quaestionem commissi motam, statum tuum vectigalis nomine convelli non est aequum. * SEV. ET ANT. AA. VICTORINO. *<> Imperatores Severus, Antoninus . Neque commissum, quod ante quinquennium factum dicitur, si lis anticipata non est, vindicari potest, neque pro re, quae in commissi causam cecidit, si ipsa non extat nec dolo supprimatur, pretium peti potest. * SEV. ET ANT. AA. IUNIO. *<> Imperatores Severus, Antoninus . Omnibus militibus nostris prospeximus, ne ob omissas professiones poena commissi tenerentur. Proinde deposito hoc metu, si qua portoria debere te apparuerit, exsolve * SEV. ET ANT. AA. INGENUO MIL. *<> Imperator Constantinus . Penes illum vectigalia manere oportet, qui superior in licitatione extiterit, ita ut non minus quam triennii fine locatio concludatur nec ullo modo interrumpatur tempus exigendis vectigalibus praestitutum. Quo peracto tempore licitationum iura conductionumque recreari oportet ac simili modo aliis collocari * CONST. A. AD IUNIUM RUFUM. *<A 321 D. K. IUL. CRISPO C. II ET CONSTANTINO C. II CONSS.> Imperator Constantinus . Universi provinciales pro his rebus, quas ad usum proprium vel ad fiscum inferunt vel exercendi ruris gratia revehunt, nullum vectigal a stationariis exigantur. Ea vero, quae extra praedictas causas vel negotiationis gratia portantur, solitae praestationi subiugamus: capitali poena proposita stationariis et urbanis militibus et ceteris personis, quorum avaritia id temptari firmatur * CONST. A. MENANDRO. *<A 321 D. III ID. IUL. CRISPO II ET CONSTANTINO II CONSS.> Imperatores Valentinianus, Valens . Omnium rerum ac personarum, quae privatam degunt vitam, in publicis functionibus aequa debet esse inspectio. 1 . Hoc ideo dicimus, quia nonnulli privatorum elicitas suffragio proferunt sanctiones, quibus vectigalia vel cetera eiusmodi, quae inferri fisco moris est, sibi adserant esse concessa. 2 . Si quis ergo privatorum eiusmodi rescriptione nitatur, cassa eadem sit. Vectigalium enim non parva functio est, quae debet ab omnibus, qui negotiationis seu transferendarum mercium habent curam, aequa ratione dependi: exceptis naviculariis, cum sibi rem gerere probabuntur * VALENTINIANUS ET VALENS AA. AD FLORENTIUM COM. SACR. LARG. *<A 365 D. X K. MART. MEDIOLANI VALENTINIANO ET VALENTE AA. CONSS.> Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus . Ex praestatione vectigalium nullius omnino nomine quicquam minuatur, quin octavas more solito constitutas omne hominum genus, quod commerciis voluerit interesse, dependat, nulla super hoc militarium personarum exceptione facienda. * VALENTIN. VALENS ET GRAT. AAA. AD ARCHELAUM COM. ORIENTIS. *<A 366 ? PP. BERYTO IIII K. FEBR. POST CONSULATUM VALENTINIANI ET VALENTIS AA.> Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius . A legatis gentium devotarum ex his tantum speciebus, quas de locis propriis, unde conveniunt, huc deportant, octavarii vectigal accipiant : quas vero ex Romano solo, quae sunt tamen lege concessae, ad propria deferunt, has habeant a praestatione immunes ac liberas. * GRAT. VALENTIN. ET THEODOS. AAA. PALLADIO COM. SACR. LARG. *<A 381 D. PRID. NON. IUL. CONSTANTINOPOLI. ACC. XII K. AUG. SYAGRIO ET EUCHERIO CONSS.> Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius . Usurpationem totius licentiae submovemus circa vectigal Alabarchiae per Aegyptum atque Augustamnicam constitutum, nihilque super transductione animalium, quae sine praebitione solita minime permittenda est, temeritate per licentiam vindicari concedimus. * GRAT. VALENTIN. ET THEODOS. AAA. PALLADIO COM. SACR. LARG. *<> Imperatores Arcadius, Honorius . Vectigalia, quaecumque quaelibet civitates sibi ac suis curiis ad angustiarum suarum solacia quaesierunt, sive illa functionibus curialium ordinum profutura sunt seu quibuscumque aliis earundem civitatum usibus designantur, firma his atque ad habendum perpetua manere praecipimus neque ullam contrariam supplicantium super his molestiam formidari. * ARCAD. ET HONOR. AA. ANTHEMIO PP. *<> Imperatores Arcadius, Honorius . Si quis sine persona mancipum, id est salinarum conductorum, sales emerit vendereve temptaverit, sive propria audacia sive nostro munitus oraculo, sales ipsi una cum eorum pretio mancipibus addicantur. * ARCAD. ET HONOR. AA. LAMPADIO PP. *<> Imperatores Honorius, Theodosius . Quidquid contra vectigales largitionalium titulorum vel pragmaticis sacris vel adnotationibus fuerit elicitum, effectu et viribus carere censemus. * HONOR. ET THEODOS. AA. GAISONI COM. SACR. LARG. *<A 408-412 D. VIIII K. OCT. RAVENNAE.> Imperatores Theodosius, Valentinianus . Exceptis his vectigalibus, quae ad sacrum patrimonium nostrum quocumque tempore pervenerunt, cetera rei publicae civitatum atque ordinum aestimatis dispendiis, quae pro publicis necessitatibus tolerare non desinunt, reserventur, cum duas portione aerario nostro conferri prisca institutio disposuerat : atque hanc tertiam iubemus adeo in dicione urbium municipumque consistere, ut proprii compendii curam non in alieno potius quam in suo arbitrio noverint constitutam. 1
. Designatae igitur consortium portionis eatenus iuri ordinum
civitatumque obnoxium maneat, ut etiam locandi quanti sua interest
licentiam sibi noverint contributam. * THEODOS. ET VALENTIN. AA. FLAVIANO
PP. *<> 4.62.0. Vectigalia nova instituti non posse. Imperatores Severus, Antoninus . Non quidem temere permittenda est novorum vectigalium exactio : sed si adeo tenuis est patria tua, ut extraordinario auxilio iuvari debeat, adlega praesidi proviciae quae in libellum contulisti : qui re diligenter inspecta utilitatem communem intuitus scribet nobis quae compererit, et an habenda sit ratio vestri et quatenus, aestimabimus. * SEV. ET ANT. AA. GAVIO VICTORINO. *<PP. XII K. AUG.> Imperatores Severus, Antoninus . Vectigalia nova nec decreto civitatum institui possunt. * SEV. ET ANT. AA. VENTILIO CALLISTIANO. *<> Imperatores Valerianus, Gallienus . Non solent nova vectigalia inconsultis princibus institui. Ergo et exigi aliquid, quod illicite poscatur, competens iudex vetabit et id quod exactum videtur, si contra rationem iuris extortum est, restitui iubebit * VALER. ET GALLIEN. AA. AURELIO TUSCO ET ALIIS. *<> Imperator
Constantinus . Si provincialium nostrorum querella de conductorum
aviditate extiterit et probatum fuerit ultra vetustam consuetudinem
et nostrae terminos iussionis aliquid eos profligasse, rei tanti criminis
perpetuo exilio puniantur. Sub conspectibus autem tuis vel eorum,
qui tuae gravitati succedunt, licitationis cura servetur * CONST.
A. AD FELICEM PP. *<A 333-336 PP. VII ID. MART. CARTHAGINE.>
4.63.0. De commerciis et mercatoribus. Imperatores Valentinianus, Valens . Negotiatores, si qui ad domum nostram pertinent, potiorum quoque homines necessitatem debitam pensionum, ut honestas postulat, agnoscere moneantur, ut per cunctos, qui emolumenta negotiationibus captant, tolerabiles fiant agnoscendae devotionis effectus. * VALENTIN. ET VALENS AA. AD IULIANUM COM. ORIENTIS. *<A 364 D. XV K. MAI. CONSTANTINOPOLI DIVO IOVIANO ET VARRONIANO CONSS.> Imperatores Valentinianus, Valens . Non solum aurum barbaris minime praebeatur, sed etiam si apud eos inventum fuerit, subtili auferatur ingenio. Si ulterius aurum pro mancipiis vel quibuscumque speciebus ad barbaricum fuerit translatum a mercatoribus, non iam damnis, sed suppliciis subiugentur, et si id iudex repertum non vindicat, tegere ut conscius criminosa festinat * VALENTIN. ET VALENS AA. ET GRAT. A. TATIANO COM. SACR. LARG. *<A 374 ? > Imperatores Honorius, Theodosius . Nobiliores natalibus et honorum luce conspicuos et patrimonio ditiores perniciosum urbibus mercimonium exercere prohibemus, ut inter plebeium et negotiatorem facilius sit emendi vendendique commercium. D * HONOR. ET THEODOS. AA. THEODORO PP. *<A 408 VEL 409 > Imperatores Honorius, Theodosius . Mercatores tam imperio nostro quam persarum regi subiectos ultra ea loca, in quibus foederis tempore cum memorata natione nobis convenit, nundinas exercere minime oportet, ne alieni regni, quod non convenit, scrutentur arcana. 1 . Nullus igitur posthac imperio nostro subiectus ultra Nisibin Callinicum et Artaxata emendi sive vendendi species causa proficisci audeat nec praeter memoratas civitates cum persa merces existimet commutandas: sciente utroque qui contrahit et species, quae praeter haec loca fuerint venumdatae vel comparatae, sacro aerario nostro vindicandas et praeter earum ac pretii amissionem, quod fuerit numeratum vel commutatum, exilii se poenae sempiternae subdendum. 2 . Non defutura contra iudices eorumque apparitiones per singulos contractus, qui extra memorata loca fuerint agitati, triginta librarum auri condemnatione, per quorum limitem ad inhibita loca mercandi gratia romanus vel persa commeaverit. 3 . Exceptis videlicet his, qui legatorum persarum quolibet tempore ad nostram clementiam mittendorum iter comitati merces duxerint commutandas, quibus humanitatis et legationis intuitu extra praefinita etiam loca mercandi copiam non negamus, nisi sub specie legationis diutius in qualibet provincia residentes nec legati reditum ad propria comitentur. Hos enim mercaturae insistentes non immerito una cum his, cum quibus contraxerint, cum resederint, poena huius sanctionis persequetur * HONOR. ET THEODOS. AA. ANTHEMIO PP. *<A 408 VEL 409 > Imperatores Honorius, Theodosius . Cessante omni ambitione, omni licentia quingentorum sexaginta trium collegiatorum numerus maneat nullique his addendi mutandive vel in defuncti locum substituendi pateat copia, ita ut iudicio tuae sedis sub ipsorum praesentia corporatorum in eorum locum, quos humani subtraxerint casus, ex eodem quo illi fuerant corpore subrogentur: nulli alii corporatorum praeter praedictum numerum per patrocinia immunitate concessa. * HONOR. ET THEODOS. AA. AETIO PU. *<A 409 D. XII K. SEPT. EUDOXIOPOLI HONORIO VIII ET THEODOSIO III AA. CONSS.> Imperatores Honorius, Theodosius . Si qui inditas nominatim vetustis legibus civitates transgredientes ipsi vel peregrinos negotiatores sine comite commerciorum suscipientes fuerint deprehensi, nec proscriptionem bonorum nec poenam perennis exilii ulterius evadent. 1
. Ergo omnes pariter, sive privati seu cuiuspiam dignitatis
sive in militia constituti, sciant sibi aut ab huiusmodi temeritate
penitus abstinendum aut supra dicta supplicia subeunda. * HONOR. ET
THEODOS. AA. MAXIMINO COM. SACR. LARG. *<> 4.64.0. De rerum permutatione et de praescriptis verbis actione. Imperator Gordianus . Si, cum patruus tuus venalem possessionem haberet, pater tuus pretii nomine, licet non taxata quantitate, aliam possessionem dedit, idque quod comparavit non iniuria iudicis nec patris tui culpa evictum est, ad exemplum ex empto actionis non immerito id quod tua interest, si in patris iura successisti, consequi desideras. At enim si, cum venalis possessio non esset, permutatio facta est idque, quod ab adversario praestitum est, evictum est, quod datum est ( si hoc elegeris) cum ratione restitui postulabis * GORD. A. THRASEAE MIL. *<A 238 D. VIII ID. NOV. PIO ET PONTIANO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Permutationem re ipsa utpote bonae fidei constitutam, sicut commemoras, vicem emptionis obtinere non incogniti iuris est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. PRIMITIVAE. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ex placito permutationis re nulla secuta constat nemini actionem competere, nisi stipulatio subiecta ex verborum obligatione quaesierit partibus actionem. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. BARCIO LEONTIO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum precibus tuis expresseris placitum inter te et alium permutationis intercessisse eumque fundum a te datum vendidisse, contra emptorem quidem te nullam habere actionem perspicis, cum ab eo susceperit dominium, cui te tradidisse titulo permutationis non negasti. 1 . Secundum fidem autem placiti, si stipulatio subsecuta est, successores eius, cum quo contractum habuisti, convenire non prohiberis: si vero nulla stipulatio intercessit, praescriptis verbis actione, ut vel fides placiti servetur tibi vel, quod alterius accipiendi fundi gratia dedisti, causa non secuta restituatur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. LEONTIO. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Quoniam adseris patrem tuum ei contra quem preces fundis ea condictione dedisse fundum, ut invicem domum certam acciperet, aditus praeses provinciae placitis eum parere vel, si causam, propter quam fundus datus est, sequi non perspexerit, condictionis ratione datum restituere, sicut postulas, iubebit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. THEODOLANAE. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Rebus certa lege traditis, si huic non pareatur, praescriptis verbis incertam civilem dandam actionem iuris auctoritas demonstrat. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PROTOGENI. *<> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Emptionem rebus fieri non posse pridem placuit. Igitur cum frumenti certam modiationem Callimacho et Acamato te dedisse, ut tibi repraesentent olei designatum pondus adseveres, si placitis citra stipulationis sollemnitatem non exhibeant fidem, quantum dedisti, causa non secuta condicere pro desiderio tuo potes * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. TIMOTHEO. *<A 294 S. XIII K. NOV. CC. CONSS.> Imperatores
Diocletianus, Maximianus . Ea lege rebus donatis candido, ut quod
placuerat menstruum seu annuum tibi praestaret, cum huiusmodi conventio
non nudi pacti nomine censeatur, sed rebus propriis dictae legis substantia
muniatur, ad implendum placitum, sicut postulas, praescriptis verbis
tibi competit actio. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PAULINAE. *<A
294 S. NON. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.> 4.65.0. De locato et conducto. Imperator Antoninus . Dominus horreorum periculum vis maioris vel effracturam latronum conductori praestare non cogitur. His cessantibus si quid extrinsecus ex depositis rebus inlaesis horreis perierit, damnum depositarum rerum sarciri debet * ANT. A. IULIO AGRIPPINO. *<A 213 PP. PRID. NON. IAN. ANTONINO A. IIII ET BALBINO CONSS.> Imperator Antoninus . Adversus eos, a quibus extruenda aedificia conduxisti, ex conducto actione consistens eo iudicio quod est bonae fidei debitum cum usuris solitis consequeris. * ANT. A. EPIDIO EPICTETO. *<A 213 PP. K. IUL. ROMAE ANTONINO A. IIII ET BALBINO CONSS.> Imperator Antoninus . Diaetae, quam te conductam habere dicis, si pensionem domino insulae solvis, invitum te expelli non oportet, nisi propriis usibus dominus esse necessariam eam probaverit aut corrigere domum maluerit aut tu male in re locata versatus es. * ANT. A. FLAVIO CALLIMORPHO. *<A 214 PP. VIII ID. IAN. MESSALA ET SABINO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Et divi Pii et Antonini litteris certa forma est, ut domini horreorum effractorum eiusmodi querellas deferentibus custodes exhibere necesse habeant nec ultra periculo subiecti sint. 1 . Quod vos quoque adito praeside provinciae impetrabitis. Qui si maiorem animadversionem exigere rem deprehenderit, ad Domitium Ulpianum praefectum praetorio et parentem meum reos remittere curabit 2 . Sed qui domini horreorum nominatim etiam custodiam repromiserunt, fidem exhibere debent. * ALEX. A. ARRIO SABINO. *<A 222 PP. K. DEC. ALEXANDRO A. CONS.> Imperator Alexander Severus . Certi iuris est ea, quae voluntate dominorum coloni in fundum conductum induxerint, pignoris iure dominis praediorum teneri. Quando autem domus locatur, non est necessaria in rebus inductis vel illatis scientia domini: nam ea quoque pignoris iure tenentur * ALEX. A. AURELIO PETRONIO. *<A 223 PP. K. MART. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Nemo prohibetur rem quam conduxit fruendam alii locare, si nihil aliud convenit. * ALEX. A. LUCILIO VICTORINO. *<A 224 PP. V K. MART. IULIANO ET CRISPINO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Si, cum Hermes vectigal octavarum in quinquennium conduceret, fidem tuam obligasti posteaque spatio eius temporis expleto, cum idem Hermes in conductionem ut idoneus detinerentur, non consensisti, sed cautionem tibi reddi postulasti, non oportere te posterioris temporis periculo adstringi competens iudex non ignorabit. * ALEX. A. SEPTIMIO TERENTIANO MIL. *<A 227 PP. V ID. IAN. ALBINO ET MAXIMO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Licet certis annuis quantitatibus fundum conduxeris, si tamen expressum non est in locatione aut mos regionis postulat, ut, si qua labe tempestatis vel alio caeli vitio damna accidissent, ad onus tuum pertinerent, et quae evenerunt sterilitates ubertate aliorum annorum repensatae non probabuntur, rationem tui iuxta bonam fidem haberi recte postulabis, eamque formam qui ex appellatione cognoscet sequetur. * ALEX. A. SABINIANO HYGINO. *<A 231 PP. K. AUG. POMPEIANO ET PELIGNO CONSS.> Imperator Alexander Severus . Emptori quidem fundi necesse non est stare colonum, cui prior dominus locavit, nisi ea lege emit. Verum si probetur aliquo pacto consensisse, ut in eadem conductione maneat, quamvis sine scripto, bonae fidei iudicio ei quod placuit parere cogitur * ALEX. A. AURELIO FUSCO MIL. *<A 234 PP. VII ID. SEPT. MAXIMO II ET URBANO CONSS.> Imperator Gordianus . Viam veritatis ignoras in conductionibus non succedere heredes conductoris existimans, cum, sive perpetua conductio est, etiam ad heredes transmittatur, sive temporalis, intra tempora locationis heredi quoque onus contractus incumbat. * GORD. A. POMPONIO SABINO. *<A 239 D. VIII K. MART. GORDIANO ET AVIOLA CONSS.> Imperator Philippus . Invitos conductores seu heredes eorum post tempora locationis impleta non esse retinendos saepe rescriptum est. * PHILIPP. A. AURELIO THEODORO. *<A 244 PP. VI ID. AUG. PEREGRINO ET AEMILIANO CONSS.> Imperator Philippus . Damnum, quod per adgressuram latronum in possessionibus locatis rei tuae illatum esse proponis, a domina earundem possessionum, quam nullius criminis ream facere te dicis, sarciri nulla ratione desideras. * PHILIPP. A. ET PHILIPP. C. AURELIO NICAE. *<A 245 PP. IIII K. NOV. PHILIPPO A. ET TITIANO CONSS.> Imperatores Valerianus, Gallienus . Si divisa conductio fuit et in singulis pro partibus facta, alieno nomine conveniri vos non oportet. Si autem omnes qui conducebant in solidum locatori sunt obligati, ius ei competens conveniendi quem velit non debeat auferri 1 . Habetis sane vos facultatem locatori offerendi debitum et, ut transferantur in vos ea, quae ob hanc conductionem ab his quorum nomine inquietamini obligata sunt, postulandi. * VALER. ET GALLIEN. AA. ET VALER. C. AURELIO HERACLIDAE. *<A 259 PP. VIII ID. MART. AEMILIANO ET BASSO CONSS.> Imperatores Valerianus, Gallienus . Si hi, qui a vobis redemerant frumentum et hordeum annonae inferendum, accepta pecunia fidem fefellerunt, ex locato agere cum his potestis. * VALER. ET GALLIEN. AA. ET C. AURELIO IULIO. *<A 259 PP. VIII K. IAN. AEMILIANO ET BASSO CONSS.> Imperatores Valerianus, Gallienus . Si fundo a locatore expulsa es, agere ex conducto potes poenamque, quam praestari rupta conventionis fide placuit, exigere ac retinere potes. * VALER. ET GALLIEN. AA. ET C. AURELIAE EUPHROSYNAE. *<A 259 PP. ID. AUG. AEMILIANO ET BASSO CONSS.> Imperatores Valerianus, Gallienus . Legem quidem conductionis servari oportet nec pensionum nomine amplius quam convenit reposci. Sin autem tempus, in quo locatus fundus fuerat, sit exactum et in eadem locatione conductor permanserit, tacito consensu eandem locationem una cum vinculo pignoris renovare videtur * VALER. ET GALLIEN. AA. ET C. AURELIO TIMOTHEO. *<A 260 PP. IIII K. AUG. SAECULARE II ET DONATO CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Praeses provinciae ea quae ex locatione debentur exsolvi sine mora curabit, non ignarus ex locato et conducto actionem, cum sit bonae fidei, post moram usuras legitimas admittere. * DIOCL. ET MAXIM. AA. HOSTILIO HECTARIO. *<A 290 PP. XV K. APRIL. DIOCLETIANO IIII ET MAXIMIANO III AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Excepto tempore, quo edaci lucustarum pernicie sterilitatis vitium incessit, sequentis temporis fructus, quos tibi iuxta praeteritam consuetudinem deberi constiterit, reddi tibi praeses provinciae iubebit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ANNIO URSINO. *<A 290 PP. XI K. OCT. IPSIS IIII ET III AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Circa locationes atque conductiones maxime fides contractus servanda est, si nihil specialiter exprimatur contra consuetudinem regionis. Quod si alii remiserunt contra legem contractus atque regionis consuetudinem pensiones, hoc aliis praeiudicium non possit adferre * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. IULIO VALENTINO. *<A 293 S. V K. MAI. HERACLEAE AA. CONSS. > Imperatores Diocletianus, Maximianus . Qui rem propriam conduxit existimans alienam, dominium non transfert, sed inefficacem conductionis contractum facit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO CARPOPHORO. *<A 293 S. III K. MART. HERACLEAE AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si olei certa ponderatione fructus anni locasti, de contractu bonae fidei habito propter hoc solum, quod alter maiorem obtulit ponderationem, recedi non oportet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ANTONIAE. *<A 293 D. VIII ID. OCT. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si hi, contra quos supplicas, facta locatione temporis certi suas tibi locaverint operas, quatenus bona fides patitur, causa cognita competens iudex conventionem servari iubebit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PAPINIANO. *<A 293 > Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ad probationem rei propriae sive defensionem non sufficit locatio ei facta, qui post de dominio coeperit contendere, cum nescientia dominii proprii et errantis nullum habeat consensum : sed ex eventu, si victus fuerit, contractus locationis non constitisse magis declaratur. Nemo enim sibi iure possessionem mutare potest * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO PRISCO. *<A 293 > Imperatores Diocletianus, Maximianus . Contractus locationis conductionisque non intervenientibus etiam instrumentis ratus habeatur : secundum quod heredes conductoris, etsi non intervenerint instrumenta, non uxorem convenire debes. Sane de posteriore tempore, quo conductricem ipsam proponis fuisse, adesse fidem precibus tuis probans pensiones integras ab ea pete * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO ANTONINO. *<A 293 PP. VIII K. IAN AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si quis conductionis titulo agrum vel aliam quamcumque rem accepit ; possessionem debet prius restituere et tunc de proprietate litigare. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO EPAGATHO. *<A 293 III K. IAN. SIRMI AA. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si conductionis implestis fidem, eius rei gratia factum instrumentum evanuit. Quod si quid vestrum in fundo fuit vel vi direptum est, hoc restitui vobis praeses provinciae iubebit * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO OPILIONI ET HERMIO. *<A 294 D. III K. MAI. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si tibi quae pro colonis conducti praedii prorogasti dominus fundi stipulanti dare spopondit, competens iudex reddi tibi iubebit. Nam si conventio placiti fine stetit, ex nudo pacto perspicis actionem iure nostro nasci non potuisse * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MAXIMIANO AGOPODI. *<A 294 > Imperatores Diocletianus, Maximianus . In iudicio tam locati quam conducti dolum et custodiam, non etiam casum, cui resisti non potest, venire constat. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. TUSCIANO NEONI. *<A 294 D. XV K. OCT. CC. CONSS.> Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum conductorem aedificia, quae suscepit integra, destruxisse proponas, haec heredes etiam eius praeses provinciae instaurare aedificiorum inter vos habita ratione iubebit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO IULIANO. *<> Imperatores Theodosius, Valentinianus . Curialis neque procurator neque conductor alienarum rerum nec fideiussor aut mandator conductoris existat. Alioquin nullam obligationem neque locatori neque conductori ex huiusmodi contractu competere sancimus * THEODOS. ET VALENTIN. AA. FLORENTIO PP. *<A 439 D. VII ID. APRIL. CONSTANTINOPOLI THEODOSIO A. XVII ET FESTO CONSS.> Imperator Leo . Milites nostros alienarum rerum conductores seu procuratores aut fideiussores vel mandatores conductorum fieri prohibemus, ne omisso armorum usu ad opus rurestre se conferant et vicinis graves praesumptione cinguli militaris existant. Armis autem, non privatis negotiis occupentur, ut numeris et signis suis iugiter inhaerentes rem publicam, a qua aluntur, ab omni bellorum necessitate defendant * LEO A. ASPARI MAG. MIL. *<A 458 D. PRID. NON. IUL. CONSTANTINOPOLI LEONE A. CONS.> Imperator Zeno . Ne cui liceat, qui aliquam domum alienam vel locum aut ergasterium nomine conductionis accepit, alteri, qui post eum domini voluntate ad eandem conductionem accessit, litem inferre, quasi rem illicitam aut agenti damnosam temptaverit, sed patere facultatem dominis domos suas vel ergasteria vel loca cui voluerint locandi, ipsis nihilo minus qui conduxerint ab omni super hoc molestia liberis conservandis : nisi forte pacta per scripturam specialiter inita cum dominis vel cum his qui postea conduxerunt, legibus videlicet cognita, agentis intentionibus suffragantur. 1 . Quod si quis huiusmodi controversiam sacris iussionibus interdictam crediderit commovendam, si privatus est, acriter caesus exilii subeat poenam, si militat, decem librarum auri dispendio feriatur. * ZENO A. ADAMANTIO PU. *<> Imperator Zeno . Conductores rerum alienarum seu alienam cuiuslibet rei possessionem precario detinentes seu heredes eorum, si non eam dominis recuperare volentibus restituerint, sed litem usque ad definitivam sententiam expectaverint, non solum rem locatam, sed etiam aestimationem eius victrici parti ad similitudinem invasoris alienae possessionis praebere compellantur. * ZENO A. SEBASTIANO PP. *<A 484 D. V K. APRIL. CONSTANTINOPOLI THEODERICO CONS.> [Here there is a Greek text. Sorry, it is not yet in the Library.] Imperator Justinianus . Licet retro principes multa de militibus, qui alienas possessiones vel domus conductionis titulo procurandas suscipiunt, sanxisse manifestum est, tamen quia res sic est contempta, ut neque interminationis sacratissimae constitutionis milites memores ad huiusmodi sordida audeant venire ministeria et relictis studiis publicis signisque victricibus ad conductiones alienarum rerum prosilire et armorum atrocitatem non in hostes ostendere, sed contra vicinos et forsitan adversus ipsos miseros colonos, quos procurandos susceperunt, convertere, necessarium duximus ad hanc sacratissimam venire constitutionem altius et plenius huiusmodi causam corrigentes. 1 . Iubemus itaque omnes omnino, qui sub armis militant, sive maiores sive minores ( milites autem appellamus eos, qui tam sub excelsis magistris militum tolerare noscuntur militiam quam in undecim devotissimis scholis taxati sunt, nec non eos , qui sub diversis optionibus foederatorum nomine sunt decorati) saltem in posterum ab omni conductione alienarum rerum temperare scituros, quod ex ipso contractus initio sine aliquo facto vel aliqua sententia cadant militia et non sit regressus eis ad pristinum gradum neque a beneficio imperiali neque a consensu vel permissu iudicis, sub quo tolerandam sortiti sunt militiam : ne, dum alienas res conductionis titulo esse gubernandas existimant, suas militias suamque opinionem amittant, ex militibus pagani, ex decoratis infames constituti: et quod post huiusmodi conductionem, quam penitus interdiximus, a publico susceperint, et hoc sine aliqua mora vel procrastinatione reddere compellantur. 2 . Scituris et ipsis, qui suas facultates post hanc legem eis ad conductionem permiserint nostra lege eorum conamine violata, quod nulla eis exactio contra eos concedatur, ut, qui alieni appetens constitutos militem procuratorem elegerit, et suis cadat reditibus. 3
. Pateat autem omnibus huiusmodi copia apud competentes iudices
accusationis, ut, qui in hac causa delator existat, laudandus magis
quam vituperandus intellegatur : poena, quam contra milites nostrorum
praeceptorum contemptores et ipsos, qui eis conductionem rerum ad
se pertinentium permiserint, statuimus, in futuris causis obtinente.
* IUST. A. AD SENATUM. *<> 4.66.0. De emphyteutico iure. Imperator Zeno . Ius emphyteuticarium neque conductionis neque alienationis esse titulis addicendum, sed hoc ius tertium sit constitutum ab utriusque memoratorum contractuum societate seu similitudine separatum, conceptionem definitionemque habere propriam et iustum esse validumque contractum, in quo cuncta, quae inter utrasque contrahentium partes super omnibus vel etiam fortuitis casibus pactionibus scriptura interveniente habitis placuerint, firma illibataque perpetua stabilitate modis omnibus debeant custodiri : ita ut, si interdum ea, quae fortuitis casibus sicut eveniunt, pactorum non fuerint conventione concepta, si quidem tanta emerserit clades, quae prorsus ipsius etiam rei quae per emphyteusin data est facit interitum, hoc non emphyteuticario, cui nihil reliquum mansit, sed rei domino, qui, quod fatalitate ingruebat, etiam nullo intercedente contractu habiturus fuerat, imputetur : sin vero particulare vel aliud leve damnum contigerit, ex quo non ipsa rei penitus laedatur substantia, hoc emphyteuticarius suis partibus non dubitet adscribendum. * ZENO A. SEBASTIANO PP. *<A 476 - 484 > Imperator Justinianus . In emphyteuticariis contractibus sancimus, si quidem aliae pactiones in emphyteuticis instrumentis fuerint conscriptae, easdem et in aliis omnibus capitulis observari et de reiectione eius, qui emphyteusin suscepit, si solitam pensionem vel publicarum functionum apochas non praestiterit. 1 . Sin autem nihil super hoc capitulo fuerit pactum, sed per totum triennium neque pecunias solverit neque apochas domino tributorum reddiderit, volenti ei licere eum a praediis emphyteuticariis repellere : nulla ei adlegatione nomine meliorationis vel eorum quae emponemata dicuntur vel poenae opponenda, sed omnimodo eo, si dominus voluerit, repellendo neque praetendente, quod non est super hac causa inquietatus, cum neminem oportet conventionem vel admonitionem expectare, sed ultro sese offerre et debitum spontanea voluntate persolvere, secundum quod et anteriore lege nostri numinis generaliter cautum est. 2 . Ne autem ex hac causa dominis facultas oriatur emphyteutas suos repellere et reditum minime velle suscipere, ut ex huiusmodi machinatione triennio elapso suo iure is qui emphyteusin suscepit cadat, licentiam ei concedimus attestatione praemissa pecunias offere hisque obsignatis et secundum legem depositis minime deiectionis timere periculum. * IUST. A. DEMOSTHENI PP. *<A 529 D. XV K. OCT. CHALCEDONE DECIO VC. CONS.> Imperator Justinianus . Cum dubitabatur, utrum emphyteuta debeat cum domini voluntate suas meliorationes, quae Graeco vocabulo emponemata dicuntur, alienare vel ius emphyteuticum in alium transferre, an eius expectare consensum, sancimus, si quidem emphyteuticum instrumentum super hoc casu aliquas pactiones habeat, eas observari : sin autem nullo modo huiusmodi pactio posita est vel forte instrumentum emphyteuseos perditum est, minime licere emphyteutae sine consensu domini suas meliorationes aliis vendere vel ius emphyteuticum transferre. 1 . Sed ne hac occasione accepta domini minime concedant emphyteutas suos accipere pretia meliorationum quae invenerint, sed eos deludant et ex hoc commodum emphyteutae depereat, disponimus attestationem domino transmitti et praedicere, quantum pretium ab alio re vera accipit. 2 . Et si quidem dominus hoc dare maluerit et tantam praestare quantitatem, quantam ipsa veritate emphyteuta ab alio accipere potest, ipsum dominum omnimodo haec comparare : 3 . Sin autem duorum mensuum spatium fuerit emensum et dominus hoc facere noluerit, licentia emphyteutae detur, ubi voluerit, et sine consensu domini suas meliorationes vendere, his tamen personis, quae non solent in emphyteuticis contractibus vetari ad huiusmodi venire emptionem : necessitatem autem habere dominos, si aliis melioratio secundum praefatum modum vendita sit, accipere emphyteutam vel, ius emphyteuticum ad personas non prohibitas sed concessas et idoneas ad solvendum emphyteuticum canonem transponere si emphyteuta maluerit, non contradicere, sed novum emphyteutam in possessionem suscipere, non per conductorem nec per procuratorem, sed ipsos dominos per se vel per litteras suas vel, si hoc non potu erint vel noluerint, per depositionem in hac quidem civitate apud virum clarissimum magistrum censuum vel praesentibus tabulariis per attestationem, in provinciis autem per praesides vel defensores celebrandam. 4 . Et ne avaritia tenti domini magnam molem pecuniarum propter hoc efflagitent, quod usque ad praesens tempus perpetrari cognovimus, non amplius eis liceat pro subscriptione vel depositione nisi quinquagesimam partem pretii vel aestimationis loci, qui ad aliam personam transfertur, accipere. 5 . Sin autem novum emphyteutam vel emptorem meliorationis suscipere minime dominus maluerit et attestatione facta intra duos menses hoc facere supersederit, licere emphyteutae et non consentientibus dominis ad alios ius suum vel emponemata transferre. 6 . Sin autem aliter fuerit versatus, quam nostra constitutio disposuit, iure emphyteutico cadat. * IUST. A. IULIANO PP. *<A 530 D. XV K. APRIL. CONSTANTINOPOLI LAMPADIO ET ORESTE VV. CC. CONSS.> [Here
there is a Greek text. Sorry, it is not yet in the Library.] |