NOV.
XXXII
[Haenel XXXI ; brev. X] DE CONFIRMANDIS HIS QUAE ADMINISTRANTIBUS VEL PUBLICUM OFFICIUM GERENTIBUS DISTRACTA SUNT VEL DONATA ET DE ADVOCATIS VEL DE CETERIS NEGOTIIS. (451 Ian. 31) |
( Based upon the Latin text of Mommsen and Meyer's edition, Berlin, 1905 ). ~ Text submitted by Dr. Ingo Maier ~ |
Imp.
Valentinianus a. Firmino praefecto Praetorio et patricio. Quae plerique
in legibus constituta dissimulant, necesse est praesenti iussione sanciri,
ut, omni ambiguitate submota instauratione solidiora reddantur. In administratione
enim et in militia positis emendi licentiam denegatam superflua nonnullorum
dicitur esse persuasio, cum lex divi Honorii ad Palladium praefectum
praetorio missa, in Theodosianum redacta corpus, hanc copiam talibus
legatur dedisse personis. Quem non taedeat alioquin ista condicio his
solis, qui ad honores aliquos evehuntur, libertatem in contractibus
non patere et, cum huic obstaculo nulla fortuna subiaceat, non mediocris
non nobilis non plebeia, universitatis ius et commodum solis militantibus
denegari? Censeo igitur, ut in quibuslibet administrationibus officiis,
in quocumque militiae gradu positis emendi quae ceteris copia sit, dummodo
emptio et venditio celebretur iure communi. Neminem volo potestatis
iussu et inpressione conpelli. Volenti vendere definitam et conscriptam
pecuniam oportet inferri. Videat instrumentorum scriptor, sciant ii,
apud quos venditionis documentum necesse est adlegari. Nihil refert
quis emat, cum publica fide pretium venditor consequatur. 1. Quod
si emptor officio et administratione perfunctus intra anni metas aut
super inlata violentia, lege conscripta <metu> carceris, catenarum,
custodiae publicae vel privatae, vel in quolibet genere factionis, aut
non adnumerato pretio evidenter fuerit confutatus vel se de iudicio
tergiversatione subtraxerit et agat, ne gestae rei veritas possit agnosci,
venditori solidorum numerum inferat, qui tabulis continetur, possessionem
nihilominus perditurus, ut ad dominum redeat, cui taliter probatur ablata.
2. Item si venditor nihil horum sustineat,
quae ponimus, et callida refragatione causetur, manente contractu perpetua
firmitate et pecuniam reddat emptori, quam eum in pretium constiterit
accepisse. 3. Hac sanctione eos quoque
iubemus esse munitos, quos administrantes et ulla gerentes officia praedia
rustica vel urbana certum est dato pretio conparasse. 4. Donationes
quoque habitas et commutationes circa eas personas, quarum inmerito
hactenus emptio fluctuabat, similiter roboramus. Ita fit, ut in actu
publico positos fidelius laborare delectet, cum vident seu emptione
seu commutatione, quae instar obtinet emptionis, seu donatione seu alio
quolibet titulo venientia apud se posterosque suos inconvulsa mansura.
5. Si quis curiali venditori aliqua laboranti
necessitate subvenit, cum modo ab exactore fiscalium functionum, modo
a creditoribus urgeretur, et sine cautela vendidit, quam premente iniuria
quaerere non vacabat, ne diutius suspendiis, squalore custodiae, sportulae
concussione, usuris in maiorem cumulum crescentibus vexaretur, cur non
maneat venditio, quae praestitit obnoxium a dispendiis et suppliciis
liberari? Alii destituta atque inculta propterea vendiderunt, quia ieiuni
cespitis onerosam professionem non poterant sustinere. Iniquum est,
tam iustis praecedentibus causis confectae venditioni ob hoc solum,
quia decreti interpositio defuit, adimi firmitatem. Statuo itaque a
tempore, quo Italiam Alaricus intravit, nullam moveri quaestionem his,
quae curiales taliter de facultatibus propriis vendiderunt. A die sane
latae huius saluberrimae iussionis cum praedia sua distrahunt curiales,
primores etiam curiae, qui vendendi necessitatem ignorare non possunt,
in collegae venditione subscribant. Hoc ordine omnis causatio sopietur,
nec emptor his auctoribus quicquam de resultatione formidat nec venditor
potest sub tali assertione fraudari. Quem si deceptum oppressumve claruerit,
ab ipsis etiam subscriptoribus reddi iubemus indemnem, ut utilitati
eius cum emptore improbo pariter addicantur. 6. Non
patimur praeterea nonnullorum alio genere iura turbari. Notum est post
fatalem hostium ruinam, qua Italia laboravit, in quibusdam regionibus
et causidicos et iudices defuisse hodieque gnaros iuris et legum aut
raro aut minime repperiri. Nam haec necessitas fecit perpetuitatem dari
provincialibus advocatis. 7. In diversis
provinciis vacuas curias derelinquunt, qui certatim ad privilegia causidicis
inlustris praetorianae sedis atque urbanae delata festinant: cum meliores
natalibus suis effici volunt, non curant urbes proprias spoliatas ministeriis
et officiis debitis interire. Nos neque meliora desideria volumus impedire
neque passim destitui civitates. Quisquis ergo ad hoc officium venire
contendit, non ante sibi sciat esse permissum quam universa munia, quae
patriae suae debet, exsolvat. Cuius tamen indulgemus arbitrio, ut, si
ad togam properat, suffectum curiae praestet, cuius studio perficiat
universa, quae per ipsum fuerant procuranda. Nec absolutum statim credat
adpositione subiecti, quia, si inefficax ullo debito actu fuerit, recursum
ad ipsum praebemus auctorem, nihilominus ad eos concuriales, qui minus
idoneum susceperunt. Professurus igitur gesta secum deferat apud moderatorem
confecta provinciae, ut et officio iudicis notum sit, locum absentis
quae persona susceperit, quae possit publicis necessitatibus sufficiens
dare responsum: hac providentia nihil negligens intutum potest urbibus
evenire. 8. Iubeo sane, ut, si in provinciali
foro quattuor constat esse causidicos, quorum patrocinium in controversia
parti possit utrique sufficere, cum voluerit, is, qui ultra memoratum
modum potuerit inveniri, veniat ad praedictas sedes ob negotia peroranda.
Alioquin licentiam non habebit, si illic non fuerit numerus designatus.
Providere enim decet, ne provinciales tenues homines, defensionis inopia
ad auditoria sumptuosa venire cogantur. Is ergo inlustribus iudiciis
ad actionem causarum debebit admitti, qui probat relatione iudicis conpetentis
tantos intra provinciam sibi creditam esse causidicos, qui possint controversiae
sustinere conflictum, Firmine parens karissime atque amantissime. 9. Inlustris
igitur et praecelsa magnificentia tua hanc saluberrimam sanctionem programmate
suo ad universorum faciet notitiam pervenire. Dat. pridie kal. febr.
Romae, Adelfio vc. cons. |
I n t e r p r e t a t i o |
Haec
lex praecipit, ut, quia in administratione positis vel in quolibet officio
militantibus leges anteriores id specialiter praescribebant, ut nihil
aut comparare aut commutare aut donatum suscipere tempore militiae vel
administrationis eis ulla ratione liceret: sed nunc Valentiniani imperatoris
hac lege praeceptum est, ut omnes administrantes vel militantes aut
in quocumque officio publico constituti sunt et conparandi et commutandi
et accipiendi donationis titulo habeant liberam potestatem. Solum est,
ut nullus probet huiusmodi scripturas aut per metum aut per fraudem
suppositae personae aut violenter extortas, id est aut in carcere constituto
aut in quibuslibet vinculis posito aut aliquod se tormentorum genus
suppliciorumque perpesso aut forsitan pretium se, quod instrumentis
inscriptum est, non docuerit percepisse. Tunc vero non solum instrumentum,
si fuerit, vacuatur, sed talis emptor et possessionem reddat et pretium
venditori, quod instrumentis continetur insertum, cogatur inplere. Si
vero nihil horum venditor, ut dictum est, fortasse pertulerit et contra
venditionem hanc voluntarie factam sub tali obiectione venire temptaverit
cum proposita poena, quae non valuerit comprobare, merito durante possessione
in iure illius, a quo fuerat conparata, pretium venditor quod accepit
emptori, cui calumniam intulit, absque ulla dilatione restituat. Curiales
etiam, quibus hucusque sine decreti interpositione res suas vendere
aut alienare a corpore curiae non licebat, si certa fuerint necessitate
constricti, ut debitum, quod pro utilitate publica contraxit, dum creditorum
poenas metuit, supplere festinet, quidquid sub tali necessitate vendiderit,
omni firmitate subsistat. Nec interpositio decreti quaeratur, sed tantum
concuriales sui, quos necessitas eius poterit non latere, in ea venditione
subscribant, et nihil emptori de empta re calumniae penitus opponatur,
sed rem comparatam emptor perpetuo iure possideat: ita tamen, ut si
forsitan aliqua fraude, intercedentibus concurialibus suis qui subscriptores
iubentur accedere, venditor se probaverit fuisse deceptum, tam emptoris
quam subscriptoris dispendio venditor reddatur indemnis. Curiales vero,
si ad advocationem venire voluerint aut aliquam militiam sperare, provideant
huiusmodi personas, quae munia ipsorum debeant expedire, provisuri,
ut nihil per eos rei publicae possit imminui. Nam ad se omne dispendium
noverint pertinere et se ad locum, in quo alium substituerant, revocandos.
Reliquum vero huius legis ideo interpretatum non est, quia hoc in usu
provinciae istae non habent. |
|