THEODOSIANI LIBRI XVI
  
CUM CONSTITUTIONIBUS SIRMONDIANIS
   
liber nonus
 

    
( Based upon the Latin text of Mommsen and Meyer's edition, Berlin, 1905 ).
 

 
5 10 15 20 25 30 35 40 45
 

 
I. DE ACCUSATIONIBUS ET INSCRIBTIONIBUS.
 
1.
IMP. CONSTANT(INUS) A. AD OCTAVIANUM COM(ITEM) HISPANIARUM. Quicumque clarissimae dignitatis virginem rapuerit vel fines aliquos invaserit vel in aliqua culpa seu crimine fuerit deprehensus, statim intra provinciam, in qua facinus perpetravit, publicis legibus subiugetur neque super eius nomine ad scientiam nostram referatur nec fori praescriptione utatur. Omnem enim honorem reatus excludit, cum criminalis causa et non civilis res vel pecuniaria moveatur. DAT. PRID. NON. DEC. SERDICAE, ACCEPTA V NON. MART. CORDUBA GALLICANO ET BASSO CONSS.
2.
IDEM A. AD IANUARINUM. Quicumque ex eo die, quo reus fuerit in iudicio petitus,intra anni spatium noluerit adesse iudicio, res eius fisco vindicentur et si postea repertus nocens fuerit, deprehensus saeviori sententiae subiugetur. Sed et si argumentis evidentibus et probatione dilucida innocentiam suam purgare suffecerit, nihilo minus facultates eius penes fiscum remaneant. DAT. ID. IANUAR., ACC. V KAL. AUG. CORINTHO CONSTANTINO A. V ET LICINIO CAES. CONSS.
3.
IDEM A. AD AGRICOLANUM. Cum ius evidens atque manifestum sit, ut intendendi criminis publici facultatem non nisi ex certis causis mulieres habeant, hoc est, si suam suorumque iniuriam persequantur, observari antiquitus statuta oportet; neque enim fas est, ut passim mulieribus accusandi permissa facultas sit. Alioquin in publicis olim quaestionibus interdum aut admissa probatio est aut accusantis auctoritas. Patroni etiam causarum monendi sunt, ne respectu conpendii feminas, securitate forsitan sexus in actionem inlicitam proruentes, temere suscipiant. P(RO)P(OSITA) V ID. FEB. PROBIANO ET IULIANO CONSS.
4.
IDEM A. AD UNIVERSOS PROVINCIALES. Si quis est cuiuscumque loci ordinis dignitatis, qui se in quemcumque iudicum comitum amicorum vel palatinorum meorum aliquid veraciter et manifeste probare posse confidit, quod non integre adque iuste gessisse videatur, intrepidus et securus accedat, interpellet me: ipse audiam omnia, ipse cognoscam et si fuerit conprobatum, ipse me vindicabo. Dicat, securus et bene sibi conscius dicat: si probaverit, ut dixi, ipse me vindicabo de eo, qui me usque ad hoc tempus simulata integritate deceperit, illum autem, qui hoc prodiderit et comprobaverit, et dignitatibus et rebus augebo. Ita mihi summa divinitas semper propitia sit et me incolumem praestet, ut cupio, felicissima et florente re publica. P(RO)P(OSITA) XV KAL. OCTOB. NICOMED(IAE) PAULINO ET IULIANO CONSS.
5.
IDEM A. AD MAXIMUM P(RAEFECTUM) U(RBI). Quodam tempore admissum est, ut non subscribtio, sed professio criminis uno sermone ex ore fugiens tam accusatorem quam reum sub experiendi periculo de patria, de liberis, de fortunis, de vita denique dimicare cogeret. Ideoque volumus, ut remota professionis licentia ac temeritate ad subscribtionis morem ordinemque criminatio referatur, ut iure veteri in criminibus deferendis omnes utantur, id est ut sopita ira et per haec spatia mentis tranquillitate recepta ad supremam actionem cum ratione veniant atque consilio. DAT. XI KAL. IUN. SIRMIO, ACC. ROMAE CONSTANTINO A. VII ET CONSTANTIO C. CONSS.
6.
IDEM A. SECUNDO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Edi criminalia acta ut civilia iubemus, his videlicet, quorum salus ad discrimen vocatur, neque expectari deprecationem actorum neque arte accusatoris differri, ut de innocentia iudicantis adque aequitate consistat. DAT. KAL. DECEMB. IANUARINO ET IUSTO CONSS.
7.
IMP. CONSTANTIUS A. DOMITIO LEONTIO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Ii, quos custodia delatae criminationis includit, intra unius mensis spatium audiantur inquisitione completa, ne, si delati criminis causam segnius iudicantis lenitudo distulerit, reciprocos poenae sortiatur incursus. DAT. XV KAL. NOV(EM)B. URSO ET POLEMIO CONSS.
8.
IMPP. VALENTINIANUS ET VALENS AA. AD MAXIMINUM CORRECTOREM TUSCIAE. Non sinendum est, ut quisque negotii criminalis strepitu terreatur, nisi inscribtione conscribtus et exhibitionis iniuriam et rei condicionem sustineat. DAT. XV KAL. DEC. REMIS, ACC. FLORENTIAE GRATIANO NOB. P. C. ET DAGALAIFO CONSS.
9.
IDEM AA. AD VALERIANUM P(RAEFECTUM) U(RBI). Non prius quemquam sinceritas tua ad tuae sedis examen iubebit adduci, quam sollemnibus satisfecerit qui nititur fidem doloris adserere, cum iuxta formam iuris antiqui ei qui coeperit urguere aut vindicta proposita sit, si vera detulerit, aut supplicium, si fefellerit. DAT. VII KAL. DEC. REMIS GRATIANO N. P. ET DAGALAIFO CONSS.
10.
IDEM AA. ET GRATIANUS A. AD FLORIANUM COM(ITEM). POST ALIA: Ultra provinciae terminos accusandi licentia non progrediatur. Oportet enim illic criminum iudicia agitari, ubi facinus dicatur admissum. Peregrina autem iudicia praesentibus legibus cohercemus. DAT. ID. NOV. MARCIANOP(OLI) VALENTINIANO ET VALENTE IIII AA. CONSS.
11.
IDEM AAA. AD FLORIANUM COM(ITEM). POST ALIA: Nullus secundum iuris praescribtum, crimen quod intendere proposuerit exequatur, nisi subeat inscribtionis vinculum. Etenim qui alterius famam fortunas, caput denique et sanguinem in iudicium devocaverit, sciat sibi inpendere congruam poenam, si quod intenderit non probaverit. ET CETERA. DAT. V ID. NOV. CONSTANTINOP(OLI) VALENTINIANO ET VALENTE IIII AA. CONSS.
12.
IDEM AAA. LAODICIO PRAESIDI SARDINIAE. Neganda est accusatis licentia criminandi, priusquam se crimine quo premuntur exuerint. Nam sanctionum veterum conditores adimendam licentiam omnibus censuerunt in accusatores suos invidiosam dicendi vocem. Nullam itaque optineat in iudiciis auctoritatem periclitantium furor, qui si latius evagetur, ne ipse quidem cognitor tutus erit aut quaestionem securus agitabit, qui exequendo iuris severitatem non potest illorum quos punit odium evitare. DAT. PRID. ID. AUG. CARNUNTI GRATIANO A. III ET EQUITIO V. C. CONSS.
13.
IMPPP. VALENS, GRA(TIA)NUS ET VAL(ENTINI)ANUS AAA. AD SENATUM. POST ALIA: Provincialis iudex vel intra Italiam, cum in eius disceptationem criminalis causae dictio adversum senatorem inciderit, intendendi quidem examinis et cognoscendi causas habeat potestatem, verum nihil de animadversione decernens integro non causae, sed capitis statu referat ad scientiam nostram vel ad inclytas potestates. Referent igitur praesides et correctores, item consulares, vicarii quoque, proconsules de capite, ut diximus, senatorio negotii examine habito. Referant autem de suburbanis provinciis iudices ad praefecturam sedis urbanae, de ceteris ad praefecturam praetorio. Sed praefecto urbis cognoscenti de capite senatorum spectatorum maxime virorum iudicium quinquevirale sociabitur et de praesentibus et administratorum honore functis licebit adiungere sorte ductos, non sponte delectos. ET CETERA. LECTA IN SENATU III ID. FEB. VALENTE V ET VALENTINIANO AA. CONSS.
14.
IMPPP.   GRATIANUS,   VAL(ENTINI)ANUS   ET   THEOD(OSIUS)   AAA.   AD   MARINIANUM VIC(ARIUM) HISPANIAE. Qui vel internicivi exerit actionem vel crimen suspectae mortis intendit, non prius cuiusquam caput accusatione pulset, quam vinculo legis adstrictus pari coeperit poenae condicione iurgare, ita ut etiam servos si quis crediderit accusandos, non prius ad miserorum tormenta veniatur, quam se accusator vinculo inscribtionis adstrinxerit. Adpetendorum enim causa servorum aut dispendium facultatum est aut poena dominorum. DAT. VI KAL. IUN. PATAVI MEROBAUDE ITERUM ET SATURNINO CONSS.
15.
IDEM AAA. CYNEGIO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Concessum singuli universique cognoscant non emendicatis suffragiis decretorum, sed lite suis nominibus instituta inlustris et magnificae celsitudinis tuae adeundam potestatem, quoniam accusari unumquemque per alterum non oportet: videlicet ut iustitia et aequitate, qua notus es, in iudice punias, si innoxios verberavit, in officio, si fortasse conticuit, quod caedi decuriones innoxios non liceret. DAT. PRID. KAL. MAI. CONSTANT(INO)P(OLI) ARCAD(IO) A. I ET BAUTONE CONSS.
16.
IDEM AAA. Extra provinciae terminos accusatori non erit licentia progredi, quia oportet illic criminum iudicia fieri, ubi facinus dicatur admissum. DAT. III KAL. APRIL. HONORIO NOBILISSIMO PUERO ET EVODIO CONSS.
17.
IDEM AAA. TATIANO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. POST ALIA: Tunc convenit potentiores viros adesse iudiciis, cum eorum praesentiam criminalis per inscribtionem causa deposcat. DAT. XV KAL. MAR. MED(IOLANO) VAL(ENTINI)ANO A. IIII ET NEOTER(IO) CONSS.
18.
IMPP. ARCAD(IUS) ET HONOR(IUS) AA. Ne diversorum criminum rei vel desidia iudicum vel quadam lenitatis ambitione per provincias detenti in carcere crudelius differantur, moneantur omnes iudices productos e custodiis reos disceptationi debitae subdere et quod leges suaserint definire. DAT. III NON. AUG. CONST(ANTINO)P(OLI) ARCAD(IO) IIII ET HONOR(IO) III AA. CONSS.
19.
IMPP. HONORIUS ET THEOD(OSIUS) AA. CONS(ULIBUS), PRAETORIBUS, TRIBUNIS PLEBIS, SENATUI SUO SALUTEM DICUNT. Accusationis ordinem iam dudum legibus institutum servari iubemus, ut, quicumque in discrimen capitis arcessitur, non statim reus qui accusari potuit aestimetur, ne subiectam innocentiam faciamus. Sed quisquis ille est qui crimen intendit, in iudicium veniat, nomen rei indicet, vinculum inscribtionis arripiat, custodiae similitudinem habita tamen dignitatis aestimatione patiatur, nec inpunitam fore noverit licentiam mentiendi, cum calumniantes ad vindictam poscat similitudo supplicii. Nemo sibi tamen obiectu cuiuslibet criminis blandiatur de se in quaestione confessus veniam propter flagitia sperans adiuncti vel communione criminis consortium personae superioris optans, aut inimici supplicio in ipsa supremorum suorum sorte sociandus, aut eripi se posse confidens studio aut privilegio nominati, cum veteris iuris auctoritas de se confessos ne interrogari quidem de aliorum conscientia sinat. Nemo igitur de proprio crimine confitentem super conscientia scrutetur aliena, nemo credat supplicia fugienti sponte fingenti; commonitoriis secreto mandatis fidem penitus abnegamus. ET CETERA. DAT. VIII ID. AUG. RAVENNAE ASCLEPIODOTO ET MARINIANO CONSS.
 

 
II. DE EXHIBENDIS VEL TRANSMITTENDIS REIS.
 
1.
IMP. IULIANUS A. SALLUSTIO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Ius senatorum et auctoritatem eius ordinis, in quo nos quoque ipsos esse numeramus, necesse est ab omni iniuria defendere. Si quis ergo senator socius criminis insimulatus fuerit, ante causae cognitionem omni terrore calumniae, omni suspicionis molestia careat; vacuus sit prorsus et liber, antequam re convicta crimen agnoscat et exuat dignitatem. DAT. NON. FEB. CONSTANTINOP(OLI) MAMERTINO ET NEVITTA CONSS.
2.
IMPP. VAL(ENTINI)ANUS ET VALENS AA. VALENTINO CONSULARI PICENI. Quisquis fuerit, quem crimen pulsat, quem negotium tangit, comprehensum eum iudex sub custodia constituat atque ita vel causae meritum vel personae qualitatem ad nos referat, vel, si longius fuerimus, ad inlustres viros praefectos praetorio, sive ad magistros militum, si militaris fuerit persona, ne sub specie vel verae vel ementitae dignitatis facinora dilabantur. Dabimus enim formam, quam unusquisque iudex sequetur in eo, qui reus fuerit inventus. Interim ille, qui in suspicionem venerit negotii criminalis, cuiuscumque honoris esse   dicatur,   conprehensus   ex   officio   non   recedat.   DAT.   XI   KAL.   FEB.   MED(IOLANO) VAL(ENTINI)ANO ET VALENTE AA. CONSS.
3.
IMPPP.   GRA(TIA)NUS,   VAL(ENTINI)ANUS ET THEOD(OSIUS) AAA. EUTROPIO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Nullus in carcerem, priusquam convincatur, omnino vinciatur. Ex longinquo si quis est acciendus, non prius insimulanti adcommodetur adsensus quam sollemni lege se vinxerit et in poenam reciproci stilo trepidante recaverit. Eique qui deducendus erit ad disponendas res suas conponendosque maestos penates spatium coram loci iudice aut etiam magistratibus dierum XXX tribuatur, nulla remanente aput eum qui ad exhibendum missus est copia nundinandi. Qui posteaquam ad iudicem venerit, adhibita advocatione ius debebit explorare quaesitum ac tamdiu pari cum accusatore fortuna retineri, donec   reppererit   cognitio   celebrata   discrimen.   DAT.   III   KAL.   IAN.   CONSTANTIN(O)P(OLI) GRA(TIA)NO V ET THEOD(OSIO) I AA. CONSS.
4.
IMPPP. VAL(ENTINI)ANUS, THEOD(OSIUS) ET ARCAD(IUS) AAA. DREPANIO PROCONS(ULI) AFRIC(AE). Neminem iudicio exhibendum esse praecipimus, nisi de cuius exhibitione iudex pronuntiaverit. DAT. PRID. NON. FEB. MED(IOLANO) VALENTINIANO A. IIII ET NEOTERIO CONSS.
5.
IMPP. HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS) AA. CAECILIANO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Defensores civitatum, curatores, magistratus et ordines oblatos sibi reos in carcerem non mittant, sed in ipso latrocinio vel congressu violentiae aut perpetrato homicidio, stupro vel raptu vel adulterio deprehensos et actis municipalibus sibi traditos expresso crimine prosecutionibus arguentium cum his, a quibus fuerint accusati, mox sub idonea prosecutione ad iudicium dirigant. ET CETERA. DAT. XII KAL. FEB. RAV(ENNAE) HONORIO VIII ET THEOD(OSIO) III AA. CONSS.
6.
IMPP. HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS) AA. CAECILIANO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Si quos praecepto iudicum praemisso inscribtionis vinculo reos factos adminiculum curiae propriae dirigere iussum fuerit, municipalibus actis interrogentur, an velint iuxta praeceptum triumphalis patris nostri XXX diebus sibi concessis sub moderata et diligenti custodia propter ordinationem domus propriae parandosque sibi sumptus in civitate residere. Quod si fieri voluerint, hoc genus beneficii cupientibus non negetur: si vero dirigi velint, mox reos cum suis accusatoribus mittant nec ad arbitrium adversariorum in civitatibus retineri   patiantur.   ET   CETERA.   DAT.   XII   KAL.   FEB.   RAV(ENNAE)   HONOR(IO)   VIII   ET THEOD(OSIO) III AA. CONSS.
 

 
III. DE CUSTODIA REORUM.
 
                                                                                      1.
 
IMP. CONSTANTINUS A. AD FLORENTIUM RATIONALEM. In quacumque causa reo exhibito, sive accusator exsistat sive eum publicae sollicitudinis cura perduxerit, statim debet quaestio fieri, ut noxius puniatur, innocens absolvatur.Quod si accusator aberit ad tempus aut sociorum praesentia necessaria videatur, id quidem debet quam celerrime procurari. Interea vero exhibito non ferreas manicas et inhaerentes ossibus mitti oportet, sed prolixiores catenas, ut et cruciatio desit et permaneat fida custodia. Nec vero sedis intimae tenebras pati debebit inclusus, sed usurpata luce vegetari et, ubi nox geminaverit custodiam, vestibulis carcerum et salubribus locis recipi ac revertente iterum die ad primum solis ortum ilico ad publicum lumen educi, ne poenis carceris perimatur, quod innocentibus miserum, noxiis non satis severum esse cognoscitur. Illud etiam observabitur, ut neque his qui stratorum funguntur officio neque ministris eorum liceat crudelitatem suam accusatoribus vendere et innocentes intra carcerum saepta leto dare aut subtractos audientiae longa tabe consumere. Non enim existimationis tantum, sed etiam periculi metus iudici imminebit, si aliquem ultra debitum tempus inedia aut quocumque modo aliquis stratorum exhauserit et non statim eum penes quem officium custodiae est adque eius ministros capitali poena subiecerit. DAT. PRID. CAL. IUL. SERDICAE CONSTANTINO A. VI ET CONSTANTINO CAES. CONSS.