5.1.0.
De legitimis heredibus.
5.1.1
[=brev.5.1.1]
Imp.
Constantinus a. ad Constantino pf. p.
Matri
ius liberorum non habenti, interveniente licet patruo ceterisque,
inter quos agnationis incorrupta iura per ordinem porriguntur, et
quicumque* deinceps agnati erunt, a quibus consanguinitatis iure
mater poterat excludi, placet omnium filii bonorum, quotiescumque*
ab intestato venitur, deferri tertiam portionem etiam patruo eiusque
filio et dumtaxat* nepoti, agnatione minime durante (si forte per
emancipationem cuiusquam fuerit consanguinitas diminuta), beneficio
pari deferri tertiam portionem, licet habeat mater ius liberorum.
Nec immerito, si quando supra dicto subnixa mater fuerit privilegio,
agnatione dirempta* ultra nepotis gradum nostrum beneficium minime
placuit extendi, ne, multis personis vocatis, plus ablatum matri,
minus additum videretur. Sive igitur unus exstiterit pluresve patrui,
eorumque filius aut etiam filii et nepotes neptesve, non amplius
quam sola tertia universorum bonorum simul omnibus vel singulis
pro suis quibusque gradibus deferenda est. Et eodem genere, si plures
erunt, a quibus mater possit excludi, non plus quam tertia bonorum
matri adversus omnes competere debebit. Supra dictae ergo originis
existentibus personis agnatis in infinitum, matri adversus omnes
censuimus subveniendum, licet non omnibus adversus matrem, sed certis
superius comprehensis personis hoc auxilium tribuatur; ita ut, nec
petita bonorum possessione (quoniam huius legis, non praetoris est
beneficium), illico, ut sibi delatae portionis dies exstiterit,
aditione simplici, arrepto rerum quolibet corpore vel animi destinatione
patefacta, plenum dominium delatae sibi portionis consequantur,
facultate eis perpetua, dum advixerint, tribuenda in adeunda concessa
sibi parte successionis. Nec enim ad eos, qui eorundem successores
erunt, nisi ipsis prius, quos indulgentiae nostrae ratio complectitur,
quaesita fuerit hereditas, transire quicquam iubemus, sed penes
eos manere, apud quos ante istam legem residere potuisset.
Dat.
xiv. kal. iun. Sirmii, Crispo ii. et Constantino ii. caess. coss.
Interpretatio.
Si mater ius liberorum non habeat, hoc est, si ingenua tres partus
vivos et libertina quattuor* non ediderit et unicum filium intestatum
fortasse perdiderit, et filius moriens patruum unum vel plures aut
certe patrui vel patruorum filios vel nepotes plures cum matre reliquerit,
qui tamen emancipati non fuerint, mater in tertia portione in filii
intestati hereditate succedat, et duas partes patruus, vel si plures
patrui fuerint, aut filii vel nepotes sibimet vindicabunt. Quod
si mater liberorum ius habeat, et patruus vel patrui cum matre superfuerint,
etiamsi emancipati sunt, duas partes de bonis filii intestati morientis
mater consequatur, quae ius liberorum habet, et tertiam patruus
vel patrui: qui si defuerint, filii patruorum, quanti fuerint, aequales
sibi per capita faciant portiones. Quod si filii patruorum defuerint,
simili etiam nepotes patruorum divisione succedant. Sed in hac successione
sola constitutio praesens sufficit, ut inter matrem, patruos eorumque
filios et nepotes bonorum possessio praesumatur; quae si fortasse
adita non fuerit hereditas, et hi, qui adire debuerant, moriuntur,
heredes eorum a successione non aditae hereditatis excludit: quia
evidenter haec lex constituit, ut non adita hereditas non transeat
ad heredes. Hic de iure addendum est.
5.1.2
[=brev.5.1.2]
Impp.
Valentinianus et Valens aa. ad Ausonium pf. p.
Quia
non solum filius consanguineus, sed etiam per adoptionem quaesitus,
nulla capitis deminutione intercedente eius, matrem excludit; si
quidem patiatur mater defunctorum excludi a fratribus consanguineis,
exsistentibus, quibus ipsa praeferatur intercedente capitis deminutione,
proximior gradus ineatur. Nam constitutio divi Constantini ad Constantino
praefectum praetorio emissa patrui tantummodo ius antiquum temperavit,
ut, si unus patruus seu duo pluresve sint, sive filius filiive eorum
usque ad nepotem exstiterint, beneficio constitutionis in partem
tertiam componant; de consanguineis vero fratribus nullam fuisse
mentionem cognovimus. Evidenter licet antiquo iure servato, ac divalis
memoriae constantini constitutione comprobata, prospectum esse videatur
a nostra clementia, ut in huiusmodi litibus, qui frater consanguineus
debet excludi secundum ius antiquum, praeferatur iuxta memoratam
destinationem; vel certe, si patrui persona intercesserit, usque
ad nepotem ius constitutionis temperatum suum teneat robur atque
firmitatem.
Dat.
iv. kal. ian. Constantinopoli, Valentiniano n. p. et Victore v.
c. coss.
Interpretatio.
Si moriatur quis et relinquat matrem et fratrem consanguineum, id
est uno patre natum vel etiam adoptivum, id est gestis ante curiam
affiliatum, qui consanguinei loco habendus est, consanguineus frater
vel adoptivus matrem in totum a successione mortui fratris excludunt.
Quod si emancipatus fuerit consanguineus aut adoptivus, et moriatur
frater, superstitibus emancipatis fratribus et matre, patruos eorumque
filios vel nepotes etiam emancipati fratres evidenter excludunt:
ita tamen, ut, si ius liberorum mater habuerit, duas partes de morientis
filii hereditate praesumat et tertiam emancipati fratres, quos constat
esse superstites. Quod si mater ius liberorum non habuerit, tertiam
mater consequetur, et duas partes etiam emancipati filii, exclusis
patruis, possidebunt.
5.1.3
[=brev.5.1.3]
Imppp.
Gratianus, Valentinianus et Theodosius aaa. ad Hilarium pf. p.
Quoties
de emancipatae filiae successione tractatur, seu eam fiduciae nomen
obstrinxit, seu etiam nulla comitantur suffragia liberorum, filiis
ex ea genitis, etiamsi talis occasus avo vivente contingat, intacta
pro solido successio deferatur, neque ulla defunctae patri matrique
concedatur intestatae successionis hereditas, quum satis superque
sufficiat adversus omnes legitimo gradu ad successionem venientes
in hereditatibus matrum, incolumes ac superstites optabili sorte
genitoris, successio liberorum.
Dat.
xi. kal. mart. Mediolano, Merobaude ii. et Saturnino coss.
Interpretatio.
Filia, quam fiduciatam nominavit, hoc est emancipata, si intestata
moriatur et relinquat superstitem patrem, matrem et filios, excluso
patre et matre, etiamsi ius liberorum defuncta non habeat, filii
soli in eius hereditate succedunt. Hic de iure addendum, quid sit
fiducia.
5.1.4
[=brev.5.1.4]
Imppp.
Valentinianus, Theodosius et Arcadius aaa. Constantiano pf. p. Galliarum.
pr.
Si defunctus cuiuscumque* sexus aut numeri reliquerit filios et
ex filia defuncta cuiuscumque* sexus aut numeri nepotes, eius partis,
quam defuncti filia, superstes patri, inter fratres suos fuisset
habitura, duas partes consequantur nepotes ex eadem filia, tertia
pars fratribus sororibusve eius, quae defuncta est, id est filiis
filiabusque eius, de cuius bonis agitur, avunculis scilicet sive
materteris eorum, quorum commodo legem sancimus, accrescat.
1.
Quod si hic defunctus, de cuius bonis loquimur, habebit ex filia
nepotes, et praeterea filios non habebit, sed qui praeferri nepotibus
possint, habebit agnatos, in quandam Falcidiam et in dodrantem nepotes
iure succedant.
2.
Haec eadem, quae de avi materni bonis constituimus, de aviae maternae
sive etiam paternae simili aequitate sancimus; nisi forte avia elogia
inurenda impiis nepotibus iusta semotis ratione monstraverit.
3.
Non solum autem, si intestatus avus aviave defecerit, haec nepotibus,
quae sancimus, iura servamus, sed et si avus vel avia, quibus huiusmodi
nepotes erant, testati obierint et praeterierint nepotes aut exheredaverint
eosdem, et de iniusto avorum testamento, et si quae filiae poterant
vel de re vel de lite competere actiones nepotibus deferimus, secundum
iustum nostrae legis modum, quae de parentum inofficiosis testamentis
competunt filiis.
Dat.
v. kal. mart. Mediolano, Timasio et Promoto coss.
Interpretatio.
Si aliquis moriatur intestatus et filios vel filias superstites
vel nepotes ex filia mortua derelinquat, filii in sua portione succedunt
nepotes ex filia de portione matris suae tertiam perdunt, quae superstitibus
avunculis eius et materteris proficit. Si vero quis moriatur intestatus
et relinquat ex filia nepotes et filios non dimittat, sed fratrem
et sororem superstites derelinquat, tres partes hereditatis avi
materni sibi nepotes vel neptes ex filia vindicabunt, quartam frater
vel soror avi defuncti iuxta legis huius ordinem consequentur. Si
vero mulier, id est paterna vel materna avia intestata moriatur
et relinquat filios et ex mortuo filio vel filia nepotes, aequaliter
de patris vel matris portione nepotes vel neptes tertiam perdunt,
quam patruis et amitis ex aviae paternae bonis, avunculis et materteris
ex aviae maternae bonis, sicut et de avi materni conquirunt. Nam
si patruus et amita vel avunculus et matertera fortasse defuerint,
ad fratres vel sorores aviarum tres unciae et ad nepotes novem perveniant:
nam in avi paterni hereditate nepotes vel neptes ex filio mortuo
de patris sui portione nihil perdunt. Si vero avus vel avia nepotes
ac neptes ex filia in testamento suo praeterierint aut non probatis
causis exheredaverint, actio illis de inofficioso contra testamentum
avi vel aviae, quae matri eorum competere potuit, legis beneficio
tribuetur.
5.1.5
[=brev.5.1.5]
Impp.
Arcadius et Honorius aa. Aureliano pf. p.
Nepotes
ex filia avis pro rata parte hac condicione* succedant, qua et matres,
si viverent, hereditatem patrum sibi cum fratribus vindicarent,
scilicet ut mixtis matrum suarum dotibus avi hereditatem pro rata
parte, quam lex divalis censuit, cum avunculis partiantur; nec amplius
his quicquam de avitis facultatibus tribuatur, quam legis dudum
latae sanctio comprehendit, scilicet detracta tertia partis eius,
quae eorum matri, si dotem iungeret, debebatur. Si vero dotem matris
miscere noluerint, maternis et paternis facultatibus oportet esse
contentos, quos constat alienae iam familiae esse procreatos.
Dat.
prid. non. oct. Constantinopoli, Arcadio iv. et Honorio iii. aa.
coss.
Interpretatio.
Haec lex similis est superiori: sed hoc amplius habet, quod dotem
pro filia in generum factam, vel quicquid ipsa filia accepit tempore
nuptiarum, post mortem avi intestati nepotes confundere iubet, ita
ut de dote in hereditatem confusa duas partes de eo, quod mater
eorum erat habitura, percipiant: aut, si noluerint confundere nepotes,
sint acceptis tempore nuptiarum rebus vel sola dote contenti.
5.1.6
[=brev.5.1.6]
Impp.
Honorius et Theodosius aa. Maximo pf. U.
Ubi
aviarum successio occasu interveniente discutitur, capitis deminutio
materna quaerenda non est. Tunc enim in huiusmodi hereditatibus
filiorum status aut persona spectatur, quoties de eius bonis, qui
potestatem familiae potuit habere, tractatur.
Dat.
v. kal. oct. Ravenna, Theodosius a. ix. et Constantio iii. coss.
Interpretatio.
In bonis aviae emancipatio patris aut matris nepotibus non impediat:
sed perdito triente, in ea, quam lex eis tribuit, portione succedant.
5.1.7
[=brev.5.1.7]
Impp.
Theodosius et Valentinianus aa. Albino pf. U.
pr.
Sicut mater, quae liberorum iure subnixa est, patruo capite deminuto
dare iussa est tertiam portionem, ita etiam, quae nullo huiusmodi
fulcitur auxilio, patruo quattuor* cedat unciis facultatum.
1.
In illa quoque parte matris non est privilegium transeundum, in
qua constantinianae legis potissimum constitutum tenendum esse censemus,
ut, sicuti nulli umquam* vel ex prioris generis parte venientium
vel ex consequenti sanguine probatorum agnationis compositionisve
nomine de successione filii iusta cum matre potuit esse contentio,
praeterquam patruo, filio patrui et eius nepoti, ita contra omnes
reliquos, sicut custoditum hactenus arbitramur, persona potior matris
habeatur.
2.
Emancipati quoque fratris merita tractamus, qui, ut agnationis iure
integro matrem in totum a successione filii decedentis excludit,
ita capite deminutus nihil penitus consequitur. exemplo igitur patrui
etiam huic cum matre hanc volumus esse rationem, ut quattuor* uncias
hereditatis accipiat.
3.
Laxa vero decernimus sanctione, ut statuta nostra non solum futurarum
ambigua quaestionum, verum etiam pendentium negotiorum hoc ordine
fata discingant.
Dat.
iii. kal. febr. Roma, Theodosius xii. et Valentinianus ii. aa. coss.
Interpretatio.
Similis est haec lex superiori, sed quia evidentior est, et istam
inseruimus. nam illa hoc amplius habet, quod et de adoptivo filio
loquitur.
5.1.8
[=brev.5.1.8]
Iidem
aa. ad senatum urbis Romae.
Post
alia: mater, quae habens ius liberorum defuncto filio sine liberis
filiave cum eius sorore succedit, pari sortis paternae teneatur
exemplo, ut, si torum priorem secundo non mutarit amplexu, omnia
filii morte delata pleno iure conquirat; si vero alterius elegerit
coniugium mariti, extrinsecus quidem quaesita filio filiaeve simili
firmitate possideat, rerum vero paternarum defuncti solo usufructu
humanitatis contemplatione potiatur, proprietatem fratribus transmissura
defuncti. Si vero filius, qui moritur, filium vel filiam derelinquit,
omnimodo patri suo matrive ipso iure succedant. Quod sine dubio
et de pronepotibus observandum esse censemus etc.
Dat.
vii. id. novemb. Ravennae, dd. nn. Theodosius xii. et Valentinianus
ii. aa. coss.
Interpretatio.
Mater ius liberorum habens, mortuo filio vel filia, si superstites
alias filias habuerit et filium non habuerit, cum filiabus aequali
sorte succedat, hoc est ut mater mediam et filiae, quantae fuerint,
mediam vindicent portionem: ita ut, si alium maritum non acceperit,
portionem, quam consecuta est, faciendi de ea, quod voluerit, habeat
potestatem; si vero alium maritum acceperit, quicquid filius vel
filia mortui aliunde acquisitum reliquerint, mater perpetuo iure
vindicet. De bonis vero prioris mariti portionem, quam ex hereditate
filii morientis fuerit consecuta, sorores mortuorum fratrum sibi
post matris obitum vindicabunt. Quod si filius vel filia, qui moriuntur,
matrem ius liberorum habentem superstitem dimiserint et sorores,
sed tamen filios habeant, filii eorum in integra patris vel matris
facultate succedunt, ita ut mater vel sorores ab hac successione
habeantur extraneae. Hoc et de nepotibus et pronepotibus filiorum
lex ista constituit.
5.1.9
[=brev.5.1.9]
Iidem
aa. Hierio pf. p.
Pridem
latae constitutionis pars quaedam abroganda est, ne ullis parentibus
aut propinquis, quos naturae legisque pariter praerogativa defendit,
in capiendis ab intestato hereditatibus praeferantur coniuges vel
etiam comparentur; quum, si sanctitas inter eos sit digna foedere
coniugali, non ita laboriosa vel sumptuosa* est testandi occasio,
ut desiderio suo quisquam subvenire differat, quod interdum ita
sensu leviore concipitur, ut antiqui nec, quod extraneis ac saepe
ignotis in donationibus successionibusque tribuatur, coniugibus
concesserint, reprimendum inter hos potius, ut in loco ancipiti,
quam incitandum favorem mutuum arbitrati. Verum lex alia, quam pridem
tulimus, ut matrimoniis auxilium impartiret, deficientis hoc totum
credidit arbitrio permittendum. nunc vero parentibus exstantibus
vel propinquis ab intestato venire coniuges prohibemus. Itaque nulla
mentio prioris legis sit, si qua hoc medio brevique tempore contigisse
alicui dicatur coniugis ab intestato hereditas; et lege proposita
divulgetur, omnem huiusmodi spem successionis, quae ab intestato
deferatur, coniugibus deponendam, nisi si ille casus emerserit,
ut nemo de propinquis successionem mortui vindicare possit ex lege,
quum fisco nostro qualiacumque* iura matrimonii praeponamus etc.
Dat.
x. kal. mart. Constantinopoli, Tauro et Felice coss.
Interpretatio.
Haec lex id constituit, ut omnes propinqui uxorem ab intestati mariti
successione prohibeant et maritum similiter a successione intestatae
uxoris excludant. Sed si propinqui omnino defuerint, tunc sibi invicem,
excluso fisco, maritus vel uxor succedant.
5.2.0.
De bonis decurionum.
5.2.1
[=brev.5.2.1]
Imp.
Constantinus a. Rufino pf. p.
Si
decurio sine liberis intestatus diem vitae solverit, cui neque voluntas
postrema legibus fulta, neque alio iure gradu proximo heres exstiterit,
bona eius curiae suae commodis cedant, id est ordinis utilitati
proficiant, cuius corpori fatali necessitate exemptus* est, nulli
praebenda licentia postulandi haec bona ut vacantia de nostra clementia,
etiamsi revera et testamentum et successor deesse legitimus approbetur;
omni etiam beneficio, si quod fuerit impetratum, protinus infirmando.
Dat.
kal. dec. Sirmio, Constantino a. v. et Licinio caes. coss.
Interpretatio.
Si curialis intestatus moriens neque filios neque proximos derelinquat,
curia, cuius ordini subducitur, quicquid reliquerit, vindicabit,
ita ut nullus audeat ea quasi bona caduca a principibus postulare.
Quod si fecerit, non valebit: nam testamentum faciendi curialibus
lex ista tribuit potestatem.
5.3.0.
De bonis clericorum et monachorum.
5.3.1
[=brev.5.3.1]
Impp.
Theodosius et Valentinianus aa. ad Taurum pf. p. et patricium.
Si
quis episcopus aut presbyter aut diaconus aut diaconissa aut subdiaconus
vel cuiuslibet alterius loci clericus aut monachus aut mulier, quae
solitariae vitae dedita est, nullo condito testamento decesserit,
nec ei parentes utriusque sexus vel liberi, vel si qui agnationis
cognationisve iure iunguntur vel uxor exstiterit, bona, quae ad
eum pertinuerint, sacrosanctae ecclesiae vel monasterio, cui fuerat
destinatus, omnifariam socientur [exceptis iis facultatibus, quas
forte censibus adscripti vel iuri patronatus subiecti vel curiali
condicioni* obnoxii clerici vel monachi cuiuscumque* sexus relinquunt.
Nec enim iustum est, bona seu peculia, quae aut patrono legibus
debentur aut domino possessionis, cui quis eorum fuerat adscriptus,
aut ad curias pro tenore dudum latae constitutionis sub certa forma
pertinere noscuntur, ab ecclesiis detineri; actionibus videlicet
competenter sacrosanctis ecclesiis reservatis, si quis forte praedictis
condicionibus* obnoxius aut ex gestis negotiis aut ex quibuslibet
aliis ecclesiasticis actibus obligatus obierit]: ita ut, si qua
litigia ex huiusmodi competitionibus in iudiciis pendent, penitus
sopiantur, nec liceat petitori post huius legis publicationem iudicium
ingredi vel oeconomis aut monachis aut procuratoribus inferre molestiam,
ipsa petitione antiquata, et bonis, quae relicta sunt, religiosissimis
ecclesiis vel monasteriis, quibus dedicati fuerant, consecratis.
Dat.
xviii. kal. ian. Ariovindo et Aspare coss.
Interpretatio.
Si quis episcopus, vel quos lex ipsa commemorat, aut quilibet religiosi
vel religiosae intestati sine filiis, propinquis vel uxore decesserint,
qui tamen nec curiae quicquam debuerint nec patrono, quicquid dereliquerint,
ad ecclesias vel monasteria, quibus obsecuti fuerint, pertinebit.
Qui si testari voluerint, habebunt liberam potestatem.
5.6.0.
De bonis militum.
5.6.1
[=brev.5.4.1]
Imp.
Constantius a. ad Bonosum magistrum equitum.
Universis
tam legionibus quam vexillationibus comitatensibus seu cuneis insinuare
debebis, uti cognoscant, quum aliquis fuerit rebus humanis exemptus*
atque intestatus sine legitimo herede decesserit, ad vexillationem,
in qua militaverit, res eiusdem necessario pervenire.
Dat.
v. id. mai. Hierapoli, Rufino et Eusebio coss.
Interpretatio.
Si milites sine legitimo herede intestati decesserint et proximos
non habuerint, eorum bona, qui in eodem officio militant, vindicabunt.
5.6.2
Impp.
Honorius et Theodosius aa. Anthemio praefecto praetorio.
Iussimus
dudum, ut quos captivos reperietur miles recepta barbarorum praeda
et ereptis manubiis noster provincialis promeruisse, domum suam
reportaret ita, ut quoscumque libertate conspicuos aut servos vel
iam traxit vel deinceps a suis sedibus hostis depulerit, si interea
eo depulso defendi potuerint, minime sub detestandae praedae occasione
teneantur, sed iudiciarius vigor liberos quidem patriis naturalibus,
servos autem dominis pro recenti legis intercessione consignet.
Dat.
x kal. april. Honorio viii et Theodosio iii aa. conss. (409 mart.
23).
5.6.3
Idem
aa. Anthemio praefecto praetorio.
Scyras
barbaram nationem maximis chunorum, quibus se coniunxerunt, copiis
fusis imperio nostro subegimus. Ideoque damus omnibus copiam ex
praedicto genere hominum agros proprios frequentandi, ita ut omnes
sciant susceptos non alio iure quam colonatus apud se futuros nullique
licere ex hoc genere colonorum ab eo, cui semel adtributi fuerint,
vel fraude aliquem abducere vel fugientem suscipere, poena proposita,
quae recipientes alienis censibus adscriptos vel non proprios colonos
insequitur. Opera autem eorum terrarum domini libera utantur ac
nullus sub acta peraequatione vel censui ...acent nullique liceat
velut donatos eos a iure census in servitutem trahere urbanisve
obsequiis addicere, licet intra biennium suscipientibus liceat pro
rei frumentariae angustiis in quibuslibet provinciis transmarinis
tantummodo eos retinere et postea in sedes perpetuas collocare,
a partibus Thraciae vel Illyrici habitatione eorum penitus prohibenda
et intra quinquennium dumtaxat intra eiusdem provinciae fines eorum
traductione, prout libuerit, concedenda, iuniorum quoque intra praedictos
viginti annos praebitione cessante. Ita ut per libellos sedem tuam
adeuntibus his qui voluerint per transmarinas provincias eorum distributio
fiat.
Dat.
prid. id. april. Constantinopoli Honorio viii et Theodosio iii conss.
(409 apr. 12).
5.7.0.
[=brev.5.5.0.] De postliminio.
5.7.1
[=brev.5.5.1]
Imppp.
Valentinianus, Valens et Gratianus aaa. ad Severianum ducem.
Si
quos forte necessitas captivitatis abduxit, sciant, si non transierunt,
sed hostilis irruptionis necessitate transducti sunt, ad proprias
terras festinare debere recepturos iure postliminii ea, quae in
agris vel mancipiis ante tenuerunt, sive a fisco nostro possideantur,
sive in aliquem principali liberalitate transfusa sunt. Nec timeat
quisquam alicuius contradictionis moram, quum hoc solum requirendum
sit, utrum aliquis cum barbaris voluntate fuerit an coactus.
Dat.
xvi. kal. iul. Remis, Gratiano a. et Dagalaipho coss.
Interpretatio.
Quicumque* necessitate captivitatis ducti sunt et non sua voluntate,
sed hostili depraedatione ad adversarios transierunt, quaecumque*
in agris vel mancipiis antea tenuerunt, sive a fisco possideantur,
sive aliquid ex his per principem cuicumque* donatum est, sine ullius
contradictione personae tempore, quo redierint, vindicent ac praesumant,
si tamen cum adversariis non sua voluntate fuerint, sed captivitate
se detentos esse probaverint.
5.7.2
[=brev.5.5.2]
Impp.
Honorius et Theodosius aa. Theodoro pf. p.
pr.
Diversarum homines provinciarum cuiuslibet sexus, condicionis*,
aetatis, quos barbarica feritas captiva necessitate transduxerat,
invitos nemo retineat, sed ad propria redire cupientibus libera
sit facultas.
1.
Quibus si quicquam in usum vestium vel alimoniae impensum est, humanitati
sit praestitum, nec maneat victualis sumptus* repetitio: exceptis
iis, quos barbaris vendentibus emptos* esse docebitur, a quibus
status sui pretium propter utilitatem publicam emptoribus* aequum
est redhiberi. ne quando enim damni consideratio in tali necessitate
positis negari faciat emptionem*, decet redemptos* aut datum pro
se pretium emptoribus* restituere aut labore, obsequio vel opere
quinquennii vicem referre beneficii, habituros incolumem, si in
ea nati sunt, libertatem.
2.
Reddantur igitur sedibus propriis sub moderatione, qua iussimus,
quibus iure postliminii etiam veterum responsis incolumia cuncta
servata sunt.
3.
Si quis itaque huic praecepto fuerit conatus obsistere actor, conductor
procuratorque, dari se metallis cum poena deportationis non ambigat;
si vero possessionis dominus, rem suam fisco noverit vindicandam
seque deportandum.
4.
Et ut facilis exsecutio proveniat, christianos proximorum locorum
volumus huius rei sollicitudinem gerere. curiales quoque proximarum
civitatum placuit admoneri, ut emergentibus talibus causis sciant,
legis nostrae auxilium deferendum; ita ut noverint rectores universi,
decem libras auri a se et tantundem a suis apparitionibus exigendum,
si praeceptum neglexerint.
Dat.
iv. id. dec. Ravenna, Honorio viii. et Theodosius iii. aa. coss.
Interpretatio.
Hi, qui ab hostibus tempore captivitatis ducti sunt, si ab aliquibus
vel ad victum vel ad vestitum aliquid acceperunt, quum redire ad
propria voluerint, minime aliquid pro eorum requiratur expensis.
Tamen si pretium pro captivo suo praedator acceperit, quod dedisse
emptor* probaverit, sine dubitatione recipiat. Quod si pretium non
habuerit, quinquennio serviat captivus emptori* et post quinquennium
sine pretio ingenuitati reddatur, qui, quum ad propria redierit,
omnia sua integra et salva recipiat. Si quis itaque huic tam iustae
praeceptioni resistere tentaverit, noverit se in exsilio deputandum:
si vero possessor fuerit, facultatem suam fisci viribus addicendam.
Sane christianos, qui redemptioni* studere debent, pro captivis
volumus esse sollicitos. Ad curiales etiam ista sollicitudo pertineat,
ita ut omnes iudices sciant, decem libras auri fisco se daturos,
qui huius legis praecepta neglexerint.
5.8.0.
[=brev.5.6.0.] De ingenuis, qui tempore tyranni servierunt.
5.8.1
[=brev.5.6.1]
Imp.
Constantinus a. ad Volusianum.
Universi
devotionis studio contendant, si quos ingenuis natalibus procreatos
sub tyranno ingenuitatem amisisse aut propria contenti conscientia
aut aliorum indiciis recognoscunt, natalibus suis restituere, nec
exspectata iudicis interpellatione. Nam si quis contra conscientiam
suam vel certissima testimonia plurimorum in eadem avaritiae tenacitate
permanserit, severissima poena mulctabitur. Placet autem, etiam
eos periculo subiugari, qui scientes ingenuos servitutis necessitatem
per iniuriam sustinere dissimulant.
Prop.
viii. kal. mai. Romae, Volusiano et Anniano coss.
Interpretatio.
Ingenui, qui tyranni temporibus addicti sunt servituti, ingenuitati
reddantur. Quod si quis sciens hoc ordine addictum ingenuum in servitute
tenuerit, noverit in se legibus vindicandum.
5.9.0.
[=brev.5.7.0.] De expositis.
5.9.1
[=brev.5.7.1]
Imp.
Constantinus a. ad Ablavium pf. p.
Quicumque*
puerum vel puellam proiectam de domo, patris vel domini voluntate
scientiaque, collegerit ac suis alimentis ad robur provexerit, eundem
retineat sub eodem statu, quem apud se collectum voluerit agitare,
hoc est sive filium sive servum eum esse maluerit: omni repetitionis
inquietudine penitus summovenda eorum, qui servos aut liberos scientes
propria voluntate domo recens natos abiecerint.
Dat.
xv. kal. mai. Constantinopoli, Basso et Ablavio coss.
Interpretatio.
Quicumque* expositum recenti partu, sciente patre vel matre vel
domino, collegerit ac suo labore educaverit, in illius, a quo collectus
est, potestate consistat, seu ingenuum seu servum, quem nutrivit,
esse voluerit, et si adoptare voluerit in filium vel libertum aut
in servitium permanere, propria utatur potestate.
5.9.2
[=brev.5.7.2]
Impp.
Honorius et Theodosius aa. Melitio pf. p.
Nullum
dominis vel patronis repetendi aditum relinquimus, si expositos
quodammodo ad mortem voluntas misericordiae amica collegerit (nec
enim dicere suum poterit, quem pereuntem contempsitit*); si modo
testes episcopalis subscriptio fuerit subsecuta, de qua nulla penitus
ad securitatem possit esse cunctatio.
Dat.
xiv. kal. april. Ravenna, Honorio ix. et Theodosius v. aa. coss.
Interpretatio.
Qui expositum puerum vel puellam, sciente domino vel patrono, misericordiae
causa collegerit, in eius dominio permanebit: si tamen contestationi
de collectione eius episcopus clericique subscripserint, quem postea
suum dicere quisquam non poterit, quem proiecisse probatur ad mortem.
5.10.0.
[=brev.5.8.0.] De his, qui sanguinolentos emptos* vel nutriendos
acceperint.
5.10.1
[=brev.5.8.1]
Imp.
Constantinus a. Italis suis.
Secundum
statuta priorum principum, si quis infantem a sanguine quoquo modo
legitime comparaverit vel nutriendum putaverit, obtinendi eius servitii
habeat potestatem: ita ut, si quis post seriem annorum ad libertatem
eum repetat vel servum defendat, eiusdem modi alium praestet aut
pretium, quod potest valere, exsolvat. Qui enim pretium competens
instrumento confecto dederit, ita debet firmiter possidere, ut et
distrahendi pro suo debito causam liberam habeat: poenae subiiciendis
iis, qui contra hanc legem venire tentaverint.
Dat.
xv. kal. sept. Serdica, Constantino a. viii. et Constantino caes.
iv. coss.
Interpretatio.
Si quis infantem a sanguine emerit et nutrierit, habendi eum et
possidendi liberam habeat potestatem. sane si nutritum dominus vel
pater recipere voluerit, aut eiusdem meriti mancipium nutritori
dabit, aut pretium nutritor, quantum valuerit, qui nutritus est,
consequatur.
5.11.0.
.................
5.11.7
[= v,15,7 h.]
(?)...................
el emeritis veteranis vel gentibus dividamus.
Dat.
xvii k. feb. Mediolano Valentiniano et Valente aa. conss. (365 ian.
16).
5.11.8
[= v,15,8 h.]
Idem
aa. ad Rufinum praefectum praetorio.
Quicumque
possidere loca ex desertis voluerint, triennii immunitate potiantur.
qui vero ex desertis nonnihil agrorum sub certa professione perceperunt,
si minorem modum professi sunt, quam ratio detentae possessionis
postulat, usque ad triennium ex die latae legis in ea tantum possessione
permaneant, quam ipsi sponte obtulerunt exacto autem hoc tempore
sciant ad integrae iugationis pensitationem se esse cogendos. Itaque
qui hoc sibi incommodum iudicarit, e vestigio restituat possessionem,
cuius in futurum onera declinat.
Dat.
viii id. aug. Mediolano Valentiniano et Valente aa. conss. (365
aug. 6).
5.11.9
[= v,15,9 h.]
Idem
aa. ad Mamertinum praefectum praetorio.
Per
Italiam Afanticiae iugerationis onere consistentibus patrimoniis
superfuso unumquemque tributarium adiectionem alieni debiti baiulare
non dubium est; ideoque deserta iugatio, quae personis caret, hastis
subiciatur, ut licitationis competitione futuros dominos sortiatur.
Ea enim ............... (364/5 ...).
5.11.11
[= v,15,11 h.]
.........ua...babuntur,
diu tracta et iam paene sine debitoribus debita condonentur; ea
tamen ratione servata, ut prius domini longioribus temporum metis
edictis celeberrimis evocentur, quo facilius spe impunitatis ad
avitos lares et propria tecta revocentur: ac tum demum, si intra
maium mensem, quod spatium dissitis idoneum et volentibus longum
est, non advenerint, quicumque se sponte optulerit, non obligandus
de onere praeterito pro portione hoc modo possessionis in futurum
annonarii canonis vectigal expendat, de iure dominii et perpetuitate
securus.
Dat.
viii k. oct. Constantinopoli Honorio n. p. et Evodio conss. (386
sept. 24).
5.11.12
[= v,15,12 h.]
Idem
aaa. Tatiano praefecto praetorio Orientis.
Qui
agros domino cessante desertos vel longe positos vel in finitimis
ad privatum pariter publicumque compendium excolere festinat, voluntati
suae nostrum noverit adesse responsum: ita tamen, ut, si vacanti
ac destituto solo novus cultor insederit ac vetus dominus intra
biennium eadem ad s (388-392 ...).
5.12.0.
De fundis patrimonialibus et saltuensibus et emphyteuticis et eorum
conductoribus.
5.12.1
[= v,13,37 h.]
...........manentibus
indulgentiis a nobis praestitis, ut in fiscum inferatur, quidquid
exactum fuerit amplissima ......cae.
Dat.
iii non. nov. Ravenna Honorio viii et Theodosio iiii aa. conss.
(409 nov. 3).
5.12.2
[= v,13,38 h.]
Idem
aa. Aureliano praefecto praetorio.
Nulli
penitus liceat, sive salvo canonis servato iure sive cum imminutione
canonis patrimonialis, vel limitotrofos sive saltuenses per Orientem
vel fundos patrimoniales postulare. Nemo potiatur his ne si subreptiva
quidem id promeruerit petitione per speciale beneficium, vel exquisita
fraude vel quo alio artificio ultro in quemquam liberalitas nostra
processerit, quandoquidem nec emphyteuticario mutari proprium ius
per petitionem huiusmodi censemus nec canoni aliquid detrahi vel
imminui, et cum praedium ipsum revocari debuerit. Futuras prohibere
contec... improbas petitiones arcemus, ut a principio nec suscipi
nec instrui eas generali sanctione mandemus, quo praediorum labor
emfyteuticarius per Orientem propriam praerogativam retineat nec
novus possessor iura aliena perturbet.
Dat.
non. aug. Constantinopoli Honorio a. x et Theodosio a. vi conss.
(415 aug. 5).
5.12.3
[=5,13,39 h.]
Impp.
Theodosius et Valentinianus aa. Tauro praefecto praetorio et patricio.
Possessores
vel emphyteuticarii patrimoniales, qui fundos minime nunc usque
compararunt, eodem largitatis modo nequaquam ad eorum comparationem
urgueantur, sed tamquam pretiis depensis sic eis nostri numinis
beneficio potiantur, ut, quod iuris alter inferendo pretium consecutus
est, hoc nostra liberalitate praedictus emphyteuticarius habeat:
illud quoque ius, in quibus coluit praediis, quod aut ex successione
aut ex comparatione privata aut nostri numinis liberalitate aut
quocumque modo possedit, sciat illibatum intemeratumque servari.
Et quia praestitis a nostra pietate indulgentiis usque ad undecimam
nuper transactam indictionem leuata reliquorum sarcina universis
concessa est, pro his quoque annis, qui post decimam indictionem
secuti sunt ad hoc usque tempus, in quod patrimonialium fundorum
....exsistit, nullum reliquorum exactio premat. Nam cum praedia
quae colebat minime euamur comparare, sancimus nullum pristinum
colonum vel possessorem super reliquis temporis subsecuti molestiam
aut inquietudinem sustinere.
Dat.
xiiii k. iul. Constantinopoli Ariovindo et Aspare conss. (434 iun.
18).
5.13.0.
De fundis rei privatae et saltibus divinae domus.
5.13.1
[= 5,14,1 h.]
Impp.
Constantius et Constans aa. ad edictum Heliopolitanorum.
Universi
cognoscant has possessiones, quas de fisco nostro comparasse noscuntur,
nullo a nobis iure retrahi: sed propria firmitate possessas etiam
ad posteros suos dominii perpetis durabilitate demitti.
Dat.
prid. id. feb. Antiochiae Marcellino et Probino conss. (341 febr.
12).
5.13.2
[= 5,14,2 h.]
Idem
aa. ad Euprycium rationalem.
Comperimus
aliquorum iugationem, quam hastis decursis a fisco legitime compararunt,
in medium produci ac retractari, cum deceat quemque iure comparatas
possessiones vel villas serenitatis nostrae tempore firmius optinere
atque ad posteros suos transmittere.
Dat.
prid. id. feb. Antiochiae Marcellino et Probiano conss. (341 febr.
12).
5.13.3
[= 5,14,3 h.]
Impp.
Valentinianus et Valens aa. ad Mamertinum praefectum praetorio.
Universa,
quae ex patrimonio nostro per arbitrium divae memoriae Iuliani in
possessionem sunt translata templorum, sollicitudine sinceritatis
tuae cum omni iure ad rem privatam nostram redire mandamus.
Dat.
x kal. ian. Mediolano divo Ioviano et Varroniano conss. (364 dec.
23).
5.13.4
[= 5,14,4 h.]
Idem
aa. ad Florianum comitem rerum privatarum.
Provincialium
opibus rei privatae possessiones concedimus, videlicet, ut de fundis
ad eius dominium pertinentibus eligat unus quisque quem velit eumque
perpetuo iure suscipiat, palatiis tantum omnifariam in rei privatae
sollicitudine retentandis. Hi vero, quos commoditas praediorum ad
eadem postulanda sollicitat, adeant tuae dicationis officium et
modum suae deliberationis indicent per libellos certumque habeant
pro unaquaque villa, cum ea dote vel forma, cui nunc habetur obnoxia,
ad novi domini iura migraverit, si quid adiecerit sumptus cura sollertia,
quidquid mancipiorum vel pecoris adcreverit, capitationis aut canonis
augmenta non patiatur, sed solis dominis heredibusque dominorum
sit cessura felicitas. Quin etiam neque ad glebam senatus neque
ad collationes auri sive argenti iidem cum ceteris tenebuntur, sed
ea sola devotione fungentur, quam annonaria ...census publici ratione
canon sollemnis efflagitat. Si quis autem in annis singulis non
solverit debitum, ex re ipsius cetera, quod in reliquis remansisse
claruerit, sine aliquibus dependere cogetur indutiis. Sane si quem
postea minus (a. ...).
5.14.0.
De diversis praediis urbanis et rusticis et de omni reditu civili.
5.14.30
[= 5,13,30 h.]
Imppp.
Valentinianus, Theodosius et Arcadius aaa. Cynegio praefecto praetorio.
Quicumque
defectum fundum patrimonialem exercuerit instruxerit fertilem idoneumque
praestiterit, salvo patrimoniali canone perpetuo ac privato iure
defendat velut domesticum et avita successione quaesitum sibi habeat,
suis relinquat, neque eum aut promulgatione rescripti aut reverentia
sacrae adnotationis quisquam a fructu impensi operis excludat. Ceterum
eos, qui opimas ac fertiles retinent terras aut etiamnunc sibi aestimant
eligendas, pro defecta scilicet portione summam debiti praesentis
iubemus implere: eos etiam, qui emphyteuticario nomine nec ad plenum
idoneas nec omnimodis vacuas detinent, sic ex illis quoque, quae
praesidio indigent, iustam ac debitam quantitatem debere suscipere,
ut indulto temporis spatio post biennium decretum canonem solvendum
esse meminerint. Hi autem, qui proprio voluntatis adsensu nunc quod
diximus elegissent neque sibi nunc opimum aliquid et conducibile
vindicarent, sed tantum nuda et relicta susceperunt, triennii immunitate
permissa debitum canonem inferant. Nemo tamen qualibet meriti et
potestatis obiectione submoveatur, quominus ad diacatochiae vicem
defectas possessiones patrimonialis iuris accipiat, earum tributa
et canonem soluturus: illud speciali observantia procurans, ut primum
vicinas et in eodem territorio sortiatur, dehinc si neque finitimas
neque in iisdem locis reppererit constitutas, tunc demum etiam longius
positas, sed in quantum fieri valet pro interiecto spatio sibimet
cohaerentes, pro modo et aequitate suscipiat, ut consensu omnium
fiat quod omnibus profuturum est.
Dat.
viii kal. nov. Constantinopoli Honorio n. p. et Evodio conss. (386
oct. 25).
5.14.31
[= 5,13,31 h.]
Idem
aaa. Floro praefecto praetorio.
Saltuenses
fundi iurisque patrimonii in orientis regionibus siti turbata exactione
dispositionis annuae maximo dicuntur dispendio fatigari et inmanissima
opprimi mole reliquorum, eo, quod ad ordinarios sollicitatio transducta
latiorem depraedandi praebuit facultatem. Illustris itaque auctoritas
tua memoratos fundos ad rationalium curam praecipiat revocari.
Dat.
viiii kal. ...Constantinopoli Timasio et Promoto conss. (389 [?]
...).
5.14.32
[= 5,13,32 h.]
Idem
aaa. Rufino praefecto praetorio.
Fundos
patrimoniales semel expetitos et traditos refundere conductoribus
omnino non liceat: et si huiusmodi facultatem quolibet tempore,
qualibet auctoritate meruerunt, impetratis in fraudem publicam non
stabitur.
Dat.
xvii k. aug. Constantinopoli Theodosio a. iii et Abundantio conss.
(393 iul. 16).
5.14.33
[= 5,13,33 h.]
Idem
aaa. Rufino praefecto praetorio.
Ius
emphyteuticum, quo iuris patrimonialis vel rei publicae praedia
possessoribus sunt adiudicata perpetuariis, ita inconcussum cum
nostris tum maiorum nostrorum iussibus esse retinemus, ut, quod
semel traditum fuerit, nec a nobis umquam possit nec ab alio aliis
possidentibus occupari. Sed quia improborum inpotentia factum est,
ut optimis quibusque lucri cupiditati et quaestui servientibus deteriores
agri provinciales relicti sint, quos nemo eorum dignatus fuerit
obtinere, sublimis magnificentia tua iudicibus, officiis ac defensoribus
eam poenam constituet, ut, nisi desertis ac deterioribus fundis
utilium confusione mixta subvenerint, sciant a se multam aut poenam,
quae proposita fuerit, sustinendam.
Dat.
iii kal. aug. Constantinopoli d. n. Theodosio a. iii et Abundantio
conss. (393 iul. 30).
5.14.34
[= 5,13,34 h.]
Idem
aaa. Rufino praefecto praetorio Orientis.
Qui
fundos patrimoniales iure privato salvo canone susceperunt, hanc
omnes sine ullius exceptione personae propositam intellegant optionem,
ut aut ea loca, quibus minor est soli fecunditas, cum his, ex quibus
fructus uberes capiunt, suscipere et tenere non abnuant, aut, si
eorum refugiunt sterilitatem, opimioribus cedant.
Dat.
viii id. nov. Tyro metropoli Arcadio iii et Honorio ii aa. conss.
(394 nov. 6).
5.14.35
[= 5,13,35 h.]
Impp.
Arcadius et Honorius aa. Hadriano comiti sacrarum largitionum.
Restaurationi
moenium publicorum tertiam portionem eius canonis, qui ex locis
fundisve rei publicae annua praestatione confertur, certum est satis
posse sufficere. De vectigalibus itaque publicis, quae semper ex
integro nostri aerarii conferebant expensas, nihil omnino decerpi
nomine civitatum permittimus.
Dat.
viii id. aug. Olybrio et Probino conss. (395 aug. 6).
5.14.36
[= 5,13,36 h.]
Idem
aa. Eutychiano praefecto praetorio.
Repetitae
legis iussione mandamus, ut, quicumque patrimoniales fundos detinere
detegatur, aut domum se aput Constantinopolitanam urbem habere ...re
perdoceat aut, si non habet vel talem habere monstratur in fraudem
legis locum si velit praedae numerari, qui nobilissimae urbi deformitati
sit potius quam decori, ad extructionem eiusdem intra annum, si
possessionibus se carere non patitur, magnificentiae tuae vigore
cogatur. Pari etiam illos iubemus condicione retinendos, qui iuxta
legem divi patris nostri nonnulla ex praedicto iure fundorum......................
(396-405
...).
5.15.0.
De omni agro deserto et quando steriles fertilibus imponantur.
5.15.14
[= 5,13,14 h.]
..........fundorum
obligatione securitatis publicae firmaverunt cautionem, susceptos
scilicet semel fundos post emensa inmunitatis spatia inconvulsa
a se vectigalium pensione retinendos.
Dat.
vii k. iun. divo Ioviano et Varroniano conss. (364 mai. 26).
5.15.15
[= 5,13,15 h.]
Idem
aa. ad Mamertinum praefectum praetorio.
Emphyteutica
praedia, quae senatoriae fortunae viris, praeterea variis ita sunt
per principes veteres elocata, ut certum vectigal annuum ex his
aerario penderetur, cessante licitatione, quae recens statuta est,
sciat magnifica auctoritas tua a priscis possessoribus sine incremento
licitandi esse retinenda ita, ut quaecumque in commissi fortunam
inciderint ac pleno dominio privatis occupationibus retentantur
a Leontii et Sallustii consulatu, ius pristinum rursus adgnoscant.
Dat.
iiii kal. aug. Sirmio divo Ioviano et Varroniano conss. (364 iul.
29).
5.15.16
[= 5,13,16 h.]
Idem
aa. ad provinciales Byzacenos.
Nequaquam
emphyteuticos fundos ante commissi vitium ad alterum transire debere
sancimus. Et cetera.
Dat.
prid. id. sept. Aquileia divo Ioviano et Varroniano conss. (364
sept. 12).
5.15.17
[= 5,13,17 h.]
Idem
aa. ad Mamertinum praefectum praetorio.
Super
fundis emphyteuticis seu patrimonialibus divus Iulianus legem consultissimam
dedit, scilicet ut, qui ex his vel ad privatorum iura transissent
vel minuto canone condicionis fisco locationibus tenerentur, ad
statum retraherentur antiquum. Hanc legem quidam iudicum interpretati
pravius sunt quam utilitas publica postulabat, ut eiusmodi praedia
ex rebus privatis nostris eruentes ibi tantummodo satisfacerent
legi, ubi non intererat fisci vectigalibus, utrumne privato iure
an emphyteutico possideret. Quamquam igitur animadvertimus esse
consultius in eodem statu fundi maneant, in quo ante legem divi
iuliani fuerant, de quibus tamen nihil specialiter statuit, ab his,
quibus omnia deinceps erogata sunt, auctoritas tua redhiberi eos
maturo iubebit auxilio. Erga ceteros sane fundos, quos recentium
principum effusio aut perpetuo iure donavit aut deminuto canone
concessit emphyteuticariis obtinendos, edictum comprehensi principis
auctoritas tua valere praecipiat.
Dat.
et proposita Romae vi k. nov. divo Ioviano et Varroniano conss.
(364 oct. 27).
5.15.18
[= 5,13,18 h.]
Idem
aa. ad Florianum comitem.
Quotienscumque
emphyteutici iuris praedia in vitium delapsa commissi actis legitimis
ac voci fuerint subicienda praeconis, super facto licitationis et
augmento nostra perennitas consulatur, nec prius eius dominio, qui
ceteros oblatione superavit, perpetuae firmitatis robur accedat,
quam si super pensionis modo, conductoris nomine, enthecae quantitate
nostrae tranquillitatis arbitrium fideli ratione consultum observanda
praescripserit.
Dat.
iiii k. mart. Triveris Valentiniano et Valente aa. conss. (368?
370? 373? febr. 26).
5.15.19
[= 5,13,19 h.]
Idem
aa. ad Germanianum comitem sacrarum largitionum.
Fundi
emphyteutici patrimonialisque iuris in antiquum ius praestationemque
redeant, ne quoquo modo exempti ab emphyteutico patrimonialique
titulo veluti privato iure teneantur, rectoribus provinciarum et
rationalibus monendis, ut sciant contra commoda largitionum nostrarum
specialia non admittenda esse rescripta, his tantummodo exceptis,
quos in re privata nostra secundum legem datam iam dudum in hoc
nomine manere praecepimus.
Dat.
v. k. aug. Valentiniano et Valente aa. conss. (365? 368? iul. 28).
5.15.20
[= 5,13,20 h.]
Idem
aa. ad Germanianum comitem sacrarum largitionum.
Placuit,
ut emphyteuticorum fundorum patrimonialiumque possessores, quo voluerint,
quo potuerint tempore et quantum habuerint pensionis paratum, dummodo
non amplius quam in tribus per singulos annos vicibus, officio rationalis
adsignent ac de suscepto ab eodem securitatem eodem die pro more
percipiant, modo ut intra ianuariarum iduum diem omnis summa ratiociniis
publicis inferatur: gravissimae poenae subdendo officio, si cuiquam
quolibet anni tempore, dummodo nequaquam numerum trinae illationis
excedat, solutionem facere gestienti negaverit susceptionis officium
vel si moram fecerit in chirografo securitatis edendo. super quo
possessores apud curatores vel magistratus aut quicumque in locis
fuerit, qui conficiendorum actorum habeat potestatem, conveniet
contestari, ut et de officii insolentia constet, in quod exercenda
vindicta est, et his possit esse consultum.
Dat.
xiiii k. iun. Remis Gratiano n. p. et Dagalaifo conss. (366 mai.
19).
5.15.21
[= 5,13,21 h.]
Idem
aa. ad Auxonium praefectum praetorio.
Si
fundos patrimoniales vel emphyteuticos quispiam postularit, super
nomine suo ad nostram clementiam sciat esse referendum, ut temeritatis
notam subeat. Sane si rationalis vel eius officium per coniventiam
fundum huiusmodi tradendum esse crediderit, summo supplicio sese
adficiendum esse cognoscat, ademptis facultatibus.
Dat.
prid. ........ (a. 368-370 ...).
5.16.0.
De agricolis et mancipiis dominicis vel fiscalibus sive rei privatae?
5.16.29
[= 5,14,5 h.]
................Praeter
eas, quarum agit curam officium rei privatae canonis emphyteutici
annonas sacris largitionibus pendantur, illud etiam, quod his fundis
vel iuris rei publicae praeter antiquum canonem peraequatio imposuit,
privatis largitionibus inferatur.
Dat.
v kal. iul. Theodoro v. c. cons. (399 iun. 27).
5.16.30
[= 5,14,6 h.]
Imppp.
Arcadius, Honorius et Theodosius aaa. Silvano comiti rerum privatarum.
Qui
praedia domus nostrae perpetuo iure detentant, iuxta tenorem praesentis
iussionis maturius exigantur, tum etiam omnia reliqua, quae huc
usque officii palatini neglegentia resederunt, pari cura compulsa,
protinus privato aerario nostro inferantur.
Dat.
iii non. oct. Ravenna Stilichone et Anthemio conss. (405 oct. 5).
5.16.31
[= 5,14,7 h.]
Idem
aaa. Volusiano comiti rerum privatarum.
Quidquid
praediorum ex tempore, quo clementiae nostrae pater iam humanam
in caelestem aeternitatem mutavit, de re privata nostra vel donatum
iure directo pervenire monstratur ad quamcumque personam, auferendum
serenitas nostra decernit.
Dat.
iii k. dec. Ravenna Basso et Filippo conss. (408 nov. 29).
5.16.32
[= 5,14,8 h.]
Impp.
Honorius et Theodosius aa. Cereali comiti rerum privatarum.
Ne
omni patrimonio domus aeternalis venditionibus denudetur, praeceptione
praeteriti temporis antiquata distractionem volumus conquiescere,
atque in domo aeternali universa praedia, quae ex promulgatae auctoritatis
die reliqua fuerint, retineri. Illud tamen sollicita praecipimus
ordinatione constitui, ut, si pretia, quae ab emptoribus illata
sunt, intra provincias retinentur nec ad sacratissimum............
5.16.33
[om. h.]
.........Us
propositis super data forma cognoverint, eadem emptoribus intra
anni spatium praebeantur, nulli qui hoc tempus excesserit, in emptionem
praerogativam sibimet vindicantes. Verum nullus ambigat quae compararit
penes se propriosque successores in perpetua hac praestatione canonis
firmiter esse mansura.
Dat.
id. iun. Constantinopoli d. n. Theodosaius a. iiii et qui fuerit
nuntiatus. (412 iun. 13).
5.16.34
[= 5,14,9 h.]
Impp.
Theodosius a. et Valentinianus c. Valerio comiti rerum privatarum.
Thebaide
qui...bricalis emit ad rem dominicam pertinentem ex a.. deinceps
quibuscumque eiusdem condicionis, qui iuxta p...turae constitutionis
tenorem emit, fundos tute liceat possideri, ita ut fideiussores
ab huiusmodi mercatu extranei quidam ea proprium patrimonium .....
non de eiusdem possessionis ac iuris incor..r....tur quam de re
nequaquam in m.....es.... tributum solvendo divinam dom...... verum
quotiens alicui colonorum agrum privati patrimonii nostri placuerit
venundari, non unus tantum, qui forte consortibus suis gravis ac
molestus existat, sed alii quoque duo vel plures ex simili origine
ac iure venientes in supra dicta emptione socientur.
Dat.
id. dec. Constantinopoli Theodosio a. xi et Valentiniano c. conss.
(425 dec. 13).
5.16.35
[= 5,14,10 h.]
Idem
aa. Iohanni comiti rerum privatarum.
Praedia,
quae ad ius privatum divinae domus pertinent, venundari censemus
exceptis palatiis atque his possessionibus.................
5.17.0.
De fugitivis colonis, inquilinis et servis.
5.17.1
[=brev.5.9.1]
Imp.
Constantinus a. ad provinciales.
pr.
Apud quemcumque* colonus iuris alieni fuerit inventus, is non solum
eundem origini suae restituat, verum super eodem capitationem temporis
agnoscat.
1.
Ipsos etiam colonos, qui fugam meditantur, in servilem condicionem*
ferro ligari conveniet, ut officia, quae liberis congruunt, merito
servilis condemnationis compellantur implere.
Dat.
iii. kal. nov. Pacatiano et Hilariano coss.
Interpretatio.
Si quis alienum colonum sciens in domo sua retinuerit, ipsum prius
domino restituat et tributa eius, quam diu apud eum fuerit, cogatur
exsolvere: ipse vero, qui noluit esse, quod natus est, in servitium
redigatur.
5.17.2
[=brev.5.9.2]
Imppp.
Valentinianus, Theodosius et Arcadius aaa. Cynegio pf. p.
Quisquis
colonum iuris alieni aut sollicitatione susceperit aut occultatione
celaverit, pro eo, qui privatus erit, sex auri uncias, pro eo, qui
patrimonialis, libram auri cogatur inferre.
Dat.
viii. kal. nov. Constantinopoli, Honorio n. p. et Evodio coss.
Interpretatio.
Si quis colonum alienum aut sollicitaverit aut occultaverit, si
privati hominem sua sollicitatione susceperit, sex auri uncias domino
reddat; si fiscalem sollicitatum tenuit, libram auri cogatur implere.
5.17.3
........Ad
Florentium comitem sacrarum largitionum.
Quod
si dominus servum aut colonum alienum regionis dumtaxat nostrae
sciens in domo vel in agro suo consistentem iudicibus non praesentat
aut admonitus a fugitivi domino eum adsignare dissimulat, multam
retentatoris incurrat. (........).
5.18.0.
[=brev.5.10.0.] De inquilinis et colonis.
5.18.1
[=brev.5.10.1]
Impp.
Honorius et Theodosius aa. Palladio pf. p.
pr.
Si quis colonus originalis vel inquilinus ante hos triginta annos
de possessione discessit, neque ad solum genitale silentii continuatione
repetitus est, omnis ab ipso, vel a quo forte possidetur, calumnia
penitus excludatur quem annorum numerum futuris quoque temporibus
volumus observari.
1.
Quod si quis originarius intra hos triginta annos de possessione
discessit, sive per fugam lapsus, seu sponte seu sollicitatione
transductus, neque de eius condicione* dubitatur, eum, contradictione
summota, loco, cui natus est, cum origine iubemus sine dilatione
restitui.
2.
Quod si forte ipse, de cuius proprietate certatur, fatali sorte
consumptus* est, eius posteritatem agrorum iuri cum omni peculio
atque mercedibus, velut eo superstite, qui decessit, celeri iubemus
exsecutione revocari.
3.
In feminis sane observationem volumus esse diversam. Itaque mulierum,
quae fuisse originariae docebuntur, si ante vicesimum annum de solo,
cui debebantur, abscesserint, universa repetitio cesset; earum vero,
quarum intra comprehensum tempus discessio comprobatur ac de condicione*
nulla dubitatio est, prorsus dominis perire non sinimus, ea tamen
condicione* servata, ut vicaria cum agnatione partis tertiae non
negetur, quae de colono suscepta est alieno, ita ut pro filiis quoque
contrarii praebeantur.
4.
Quod si non ad alienum praedium, sed cuiuscumque* liberi hominis
ac sui iuris secuta consortium in urbibus vel in quibuscumque* locis
victura consistit, si modo intra praefinitum tempus reposcitur,
eius omnem originem secundum vetera constituta conveniet revocari.
5.
Contestatas autem lites, si tamen quisquam docebitur solenniter
fuisse conventus, salvas repetentibus esse decernimus.
Dat.
vi. kal. iul. Ravenna, Monaxio et Plinta coss. [419]
Interpretatio.
Si quis colonum alienum in re sua vel in fuga lapsum vel sua voluntate
migrantem triginta annos habuerit, ac si suum vindicet. Qui si intra
triginta annos inventus fuerit a domino, cum filiis secundum legem
sibi debitis et omni peculio revocetur. Quod si forte mortuus fuerit,
filii eius cum mercedibus suis vel patris mortui a domino revocentur.
Colona etiam si viginti annis in alieno dominio et iure permanserit,
a priore domino non requiratur; si tamen intra viginti annos inventa
fuerit et de alieno colono filios susceperit, cum agnationis parte
tertia revocetur: quia colonum duae partes agnationis sequuntur.
Sane ne separatio coniugii fiat, illum, cuius colonus est, vicariam
mulierem et pro tertia agnatione mulieris domino compensare praecipimus.
Si vero mulier iuris alieni ingenuum maritum duxerit, omnis mulieris
agnatio ad eius dominium pertinebit. Quod hic minus est de colonae
agnatione, in novellis legibus invenitur.
5.19.0.
[=brev.5.11.0.] Ne colonus inscio domino suum alienet peculium vel
litem inferat ei civilem.
5.19.1
[=brev.5.11.1]
Impp.
Valentinianus et Valens aa. ad Clearchum vicarium Asiae.
Non
dubium est, colonis arva, quae subigunt, usque adeo alienandi ius
non esse, ut, et si qua propria habeant, inconsultis atque ignorantibus
patronis in alteros transferre non liceat.
Dat.
vi. kal. febr. Valentinianus et Valente aa. coss. [365]
Interpretatio.
In tantum dominis coloni in omnibus tenentur obnoxii, ut nescientibus
dominis nihil colonus neque de terra neque de peculio suo alienare
praesumat.
5.20.0.
[=brev.5.12.0.] De longa consuetudine.
5.20.1
[=brev.5.12.1]
Imp.
Iulianus a. ad Maximum.
Venientium
est temporum disciplina, instare veteribus institutis. Ideoque quam
nihil per causam publicam intervenit, quae diu servata sunt, permanebunt.
Dat.
iv. kal. mart. Constantinopoli, Iuliano a. iv. et Sallustio coss.
Interpretatio.
Longa consuetudo, quae utilitatibus publicis non impedit, pro lege
servabitur.