| |
THEODOSIANI
LIBRI XVI
CUM CONSTITUTIONIBUS SIRMONDIANIS
liber
secundus
|
| |
|
|
| |
| I. DE IURIS DICTIONE
ET UBI QUIS CONVENIRI DEBEAT. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(IUS)
A. AD EUSTATHIUM P(RAEFECTUM) P(RAETORI)O. Iudices provinciarum volumus
vim debitae auctoritatis adsumere, ut una actores ceterosque rei privatae
nostrae quae provinciales teneat disciplina. Sceleratos convictosque
carcer teneat, tormenta dilacerent, gladius ultor interimat. Eo enim
modo licentia inveteratae desperationis inhibetur, si intellegant uno
sibi ac pari studio vivendum esse cum ceteris. ET CETERA. DAT. VIII
ID. MART. LIMENIO ET CATULLINO CONSS.
2.
IDEM A. AD TAURUM
P(RAEFECTUM) P(RAETORI)O. Definitum est provinciarum rectores in civilibus
causis litigia terminare, etsi militantes exceperint iurgia vel moverint.
Ne igitur usurpatio iudicia legesque confundat aut iudicibus ordinariis
adimat propriam notionem, ad provinciarum rectores transferantur iurgia
civilium quaestionum. In criminalibus etiam causis, si miles poposcerit
reum, provinciae rector inquirat. Si militaris aliquid admisisse firmetur,
is cognoscat, cui militaris rei cura mandata est. DAT. VIII KAL. AUG.
MEDIOL(ANO) ARBITIONE ET LOLLIANO CONSS.
3.
IDEM A. ET IULIANUS
C. AD TAURUM P(RAEFECTUM) P(RAETORI)O. Non solum in agentes in rebus,
sed in alios etiam cuiuslibet homines condicionis competentes vigoris
aculei exerantur, si modo fuerit declaratum delicto eos obnoxios detineri.
Quicumque igitur aliquid inprobe turpiterque commiserit aut libidinis
macula forte polluerit pudicitiam, debet ad eum ultio severitatis congruae
propagari, cum tamen direptionem videantur esse conquesti qui gravia
testantur admissa. Quae obnoxios claruerit invasisse, in duplum restituere
compellantur. DAT ET ACCEPTA VIII KAL. OCTOB. CONSTANTIO A. VIIII ET
IULIANO C. II CONSS.
4.
IMPP. VALENTIN(IANUS)
ET VAL(ENS) AA. AD TERENTIUM CORRECTOREM TUSCIAE. Actor rei forum sequatur
ita ut, si senatores aliquid a provincialibus poscunt, eo, qui provinciam
reget, cognitore confligant. Si vero provincialis non suscipiat, sed
inferat actiones, p(raefecto) u(rbi) disceptante decertet. DAT. KAL.
DEC. MEDIOL(ANO) DIVO IOVIANO ET VARRONIANO CONSS.
5.
IDEM AA. AD FELICEM
VIC(ARIUM) MACEDONIAE. Si quis rem nostram coeperit lite pulsare, rationali
praesente confligat: quo defensante et controversia omnis agitetur et
iudex eam sententiam decernat, quam iuris aequitas postulaverit. DAT.
KAL. DECEMB. VALENTINIANO ET VALENTE AA. CONSS.
6.
IMPPP.
GRAT(IANUS), VALENTIN(IANUS) ET THEOD(OSIUS) AAA. NEOTERIO
P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Exceptis his, quibus extra ordinem subvenitur,
omnes iacturam litis incurrant, qui non ante in proprio foro iurgaverint,
siquidem possint venire ad altioris iudicis notionem, cum iudicatum
quod displicet appellatione excluserint: ita ut, si quis litigator se
vel fastidio vel gratia cognitoris aut non auditum aut dilatum docuerit
et eius litis quae protracta est aestimationem fisco nostro iudex praestet
et in primores officii poena deportationis ilico deprometur. DAT. PRID.
KAL. MAI. MEDIOL(ANO) ARCADIO A. I ET BAUTONE CONSS.
7.
IMPPP. VALENTIN(IANUS)
THEOD(OSIUS) ET ARCAD(IUS) AAA. MARTINIANO COM(ITI) ORIENTIS. Mulieres
honore maritorum erigimus, genere nobilitamus. Iisdem forum ex eorum
persona statuimus et domicilia mutamus. DAT. IIII ID NOVEMBR. CONSTANT(INO)P(OLI)
ARCAD(IO) A. II ET RUFINO CONSS.
8.
IMPP. ARCAD(IUS)
ET HONOR(IUS) AA. PASIFILO SUO SALUTEM. Causas plurimi instituentes
de fugaci servo aut manifesto furto aut non manifesto, direpti etiam
animalis servive vel rei mobilis ad moventis vel vi bonorum raptorum,
parvulae etiam terrae finium et parvulae casae, sub specie criminis
tuum pulsant iudicium. Momentariae etiam possessionis interdictum, quod
non semper ad vim publicam pertinet vel privatam, quod mox audiri interdum
etiam sine inscriptione, mereatur, abacti etiam animalis causa proponitur.
Cum igitur de his rebus parvis ac minimis tuae sit iniuria potestatis
iudicare, decretum est eas tantum causas criminales a sinceritate tua
audiri, quas dignus et meritus horror inscriptionis inpleverit, quae
magnitudinem videlicet criminis tempusque designant, ut alterutram partem
digna legum tenere possit auctoritas. Quod statutum si fuerit forte
contemptum, hi qui ex officio ingrediuntur secretarium quinque librarum
auri condemnatione ferientur. DAT. VIII KAL. IANUAR. MEDIOL(ANO) OLYBRIO
ET PROBINO CONSS.
9.
IDEM AA. ARCHELAO
PRAEF(ECTO) AUG(USTALI). Si quis neglectis iudicibus ordinariis sine
caelesti oraculo causam civilem ad militare iudicium crediderit deferendam,
praeter poenas ante promulgatas intellegat se deportationis sortem excepturum,
nihilominus et advocatum eius decem librarum auri condemnatione feriendum.
DAT. VIII KAL. DECEMB. CONSTANTINOPOLI CAESARIO ET ATTICO CONSS.
10.
IDEM AA. AD EUTYCHIANUM
P(RAEFECTUM) P(RAETORI)O. Iudaei Romano et communi iure viventes in
his causis, quae non tam ad superstitionem eorum quam ad forum et leges
ac iura pertinent, adeant sollemni more iudicia omnesque Romanis legibus
inferant et excipiant actiones: postremo sub legibus nostris sint. Sane
si qui per compromissum ad similitudinem arbitrorum apud Iudaeos vel
patriarchas ex consensu partium in civili dumtaxat negotio putaverint
litigandum, sortiri eorum iudicium iure publico non vetentur: eorum
etiam sententias provinciarum iudices exequantur, tamquam ex sententia
cognitoris arbitri fuerint adtributi. DAT. III NON. FEB. CONSTANT(INO)P(OLI)
HONOR(IO) A. IIII ET EUTYCHIANO V. C. CONSS.
11.
IDEM AA. THEODORO
P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. POST ALIA. Minime provinciae rector expectet
in reos criminosos actorem dominicum, sed habeat exhibendis obnoxiis
potestatem: utatur legibus nullo interposito rationali. Latebris reus
potestate ordinarii iudicis protrahatur, ne per conludium actorum iudiciorum
fiat dilatio. DAT. VIIII KAL. IUN. MEDIOL(ANO) HONOR(IO) AUG. IIII ET
EUTYCHIANO V. C. CONSS.
12.
IMPP. HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS)
AA. CONSULIBUS, PRAETORIBUS, TRIBUNIS PLEBIS, SENATUI SUO SAL(UTEM) DICUNT.
POST ALIA: In criminalibus causis senatus statuta iamdudum quinqueviralis
iudicii forma servabitur. In quo cum perfacile esse credamus optimos legere
de summis, sortito tamen ad iudicium vocabuntur, ne de capite atque innocentia
alterius iudicio electi iudicent. ET CETERA. DAT. VIII ID. AUG. RAV(ENNAE)
ASCLEPIODOTO ET MARINIANO CONSS. |
| |
|
| |
| II. IN
SUA CAUSA QUIS IUDICET. |
| |
1.
IMPPP. VAL(ENS), GRAT(IANUS) ET VALENT(INIANUS) AAA. AD GRACCHUM P(RAEFECTUM)
U(RBI). Promiscua generalitate decernimus neminem sibi esse iudicem debere.
Cum enim omnibus in re propria dicendi testimonii facultatem iura submoverint,
iniquum ammodum est licentiam tribuere sententiae. LECTA KAL. DECEMB.
VALENTE V ET VALENTINIANO AA. CONSS. |
| |
|
| |
| III. DE
OMISSA ACTIONIS IMPETRATIONE. |
| |
1.
IMPP. THEOD(OSIUS) ET VALENTIN(IANUS) AA. HIERIO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O.
POST ALIA: Nulli prorsus non impetratae actionis in maiore vel minore
iudicio agendi opponatur exceptio, si aptam rei et proposito negotio competentem
eam esse constiterit. ET CETERA. DAT. X KAL. MART. CONSTANT(INO)P(OLI)
TAURO ET FELICE CONSS. |
| |
|
| |
| IIII. DE
DENUNTIATIONE VEL EDITIONE RESCRIPTI. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(INUS)
A. AD SYMMACHUM. Si quando minoribus vel adultis inferenda lis erit
vel ab ipsis minoribus vel adultis cuidam quaestio movenda sit, non
alias cursus temporis incoetur, nisi ab universis, quos officii sollicitudo
constringit, hoc est tutoribus, sive testamento sive decreto dati sunt,
vel curatoribus, per quos minores defenduntur, vel iisdem omnibus sollemni
more lis fuerit intimata. Quod si divisum administrationis periculum
per provincias sit, his tantum omnibus insinuari convenit et ab ipsis
inferri litem, qui in ea provincia tutelae vel curae officium sustinent,
ne de aliis provinciis defensores minorum ad iudicia perducantur. DAT.
PRID. NON. FEBR. SIRMIO, ACCEPTA VIII ID. MART. CORINTHO CONSTANTINO
A. V ET LICINIO C. CONSS.
2.
IDEM AUG. AD
MAXIMUM P(RAEFECTUM) U(RBI). Denuntiari vel apud provinciarum rectores
vel apud eos, quibus actorum conficiendorum ius est, decernimus ne privata
testatio mortuorum aut in diversis terris absentium aut eorum, qui nusquam
gentium sint, scripta nominibus falsam fidem rebus non gestis adfigat.
DAT. X KAL. IUN. SIRMIO PROBIANO ET IULIANO CONSS.
3.
IMPPP. VALENTIN(IANUS),
VAL(ENS) ET GRAT(IANUS) AAA. AD AMPELIUM P(RAEFECTUM) U(RBI). Exigendae
denuntiationis locus non est, cum quis ad luendum debitum evidenti chirografo
convenitur. DAT. IIII KAL. AUG. CONTIONACI GRATIANO A. II ET PROBO CONSS.
4.
IMPPP. VALENTIN(IANUS),
THEOD(OSIUS) ET ARCAD(IUS) AAA. AD ROMULUM CONSULAREM AEMILIAE ET LIGURIAE.
Post celebratam denuntiationem seu edicto seu editione rescripti, quod
tamen iure sit impetratum, lis exordium auspicatur inter iustas videlicet
legitimasque personas. Et si qui perennitatis nostrae pendentibus temporibus
responsa protulerit, non modo tempora, quorum erunt curricula, non dilatentur,
sed et quidquid elicitum erit, frivolum iudicetur. DAT. XIIII KAL. IUL.
MEDIOL(ANO) ARCAD(IO) A. I ET BAUTONE CONSS.
5.
IDEM AAA. AD
CLAUDIUM CONS(ULAREM) TUSCIAE. Universa quidem negotia, quae ex rescriptorum
auctoritate sortiuntur exordium, ad cursum temporum pertinere decretum
est: ante omnia vero procurandum est, ne pervasionibus inproborum protelandae
cognitionis praebeatur occasio. Idcirco si quis possessione deiectus
auxilium nostri poscat oraculi, nullis eum temporum, quae ex rescriptorum
editione defluunt, moris esse cludendum hac lege decernimus, ne iuris
suffragium, quod in celeri reformatione consistit,
beneficiorum inperialium decreta
suspendant. DAT. VI NON.
MAI. MEDIOL(ANO) TIMASIO ET PROMOTO CONSS.
6.
IMPPP. ARCAD(IUS).
HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS) AAA. AEMILIANO P(RAEFECTO) U(RBI). Si quis
debiti, quod ex fenore vel mutuo data pecunia sumpsit exordium vel ex
alio quolibet titulo in litterarum obligationem facta cautione translatum
est seu fideicommissi dirigat actionem aut momentariam possessionem
pervasione violatam vel quodlibet interdictum efflagitet seu inofficiosum
arguat testamentum vel tutelae seu negotiorum actionem intendat, ruptis
denuntiationum ambagibus inter ipsa cognitionum auspicia rationem exprimere
ac suas allegationes iubeatur proponere, denuntiatione et temporum observatione
remota, quam in ceteris civilibus causis, quarum tamen aestimatio centum
solidorum summam excedat, volumus custodiri. DAT. XIIII KAL. AUG. CONSTANT(INO)P(OLI)
ARCAD(IO) A. VI ET PROBO CONSS.
7.
IMPP. HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS)
AA. IOVIO P(RAEFECTO) P(RAETORIO). POST ALIA: Quaecumque forte ecclesiae
venerabilis negotia sunt vel esse poterint, actiones celeri legum ordine
servato iudicantum disceptatione finiantur. Nec enim decet defensione
loci nominisque venerabilis suscepta publica diu secretaria praestolari.
DAT. VI KAL. IUL. RAV(ENNA) HONORIO VIII ET THEOD(OSIO) III AA. CONSS. |
| |
|
| |
V. DE
DOMINIO REI QUAE POSCITUR VEL CONSORTIBUS AB EO, CUI DENUNTIATUM FUERIT,
NOMINANDIS. |
| |
1.
IMP. CONSTANTINUS
A. . . . . . . Petitor quem voluerit de consortibus
pulset et quem vult per suam voluntatem praetereat, ea tamen condicione,
ut qui pulsati non fuerint nullum de his quae iudicata fuerint praeiudicium
patiantur, sed cum voluerint suas instituant actiones.
2.
IMP. IULIANUS A. SECUNDO P(RAEFECTO)
P(RAETORI)O. POST ALIA: Explosis atque reiectis praescriptionibus, quas
litigatores sub obtentu consortium studio protrahendae disceptationis
excogitare consueverunt, sive unius fori omnes sint sive in diversis provinciis
versentur, nec adiuncta praesentia consortis vel consortium agendi vel
respondendi iurgantibus licentia pro patre pandatur. Et amputata constitutione
Constantini patrui mei quae super consortibus promulgata est, antiquum
ius, quantum pertinet ad huiusmodi disceptationes, cum omni firmitate
servetur, ut interruptis artificiosis obstaculis possidentum astutia comprimatur.
DAT. III NON. SEPTEMB. ANTIOCH(IAE) MAMERTINO ET NEVITTA CONSS. |
| |
|
| |
| VI. DE
TEMPORUM CURSU ET REPARATIONIBUS DENUNTIATIONUM. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(INUS)
A. IULIO VERO PRAESIDI TARRACONENSIS. Cum semel negotium necessitate
vel casu temporibus fuerit exemptum ac postea per indulgentiam clementiae
nostrae redintegratio praestetur, intra quattuor menses iudicantis arbitrium,
non ulterius, litigatoribus praeberi oportet, etiamsi per obreptionem
aliquid a nobis iterata supplicatione meruerint. DAT. PRID. NON. MAI.
VIENNAE SABINO ET RUFINO CONSS.
2.
IDEM A. AD FELICEM
PRAESIDEM CORSICAE. POST ALIA: Si petitores probaverint interpellantes
se saepius esse dilatos atque ita labsum temporis incurrisse per neglegentiam
atque desidiam gravitate tua audientiam differente, indemnitas petitorum
pro modo litis, quae in altercationem fuerit adducta, de tuis facultatibus
sarcietur. DAT. VIIII KAL. NOVEMB. SIRM(IO) CONSTANTINO A. V ET LICINIO
C. CONSS.
3.
IDEM A. AD BASSUM
P(RAEFECTUM) U(RBI). Altero ex litigatoribus in lite defuncto cursum
temporis esse reparandum latis iam dudum legibus continetur. DAT. XIII
KAL. IUN. SIRMIO CRISPO II ET CONSTANTINO II CC. CONSS.
4.
IMPP. CONSTANTIUS
ET CONSTANS AA. AD ACINDYNUM P(RAEFECTUM) P(RAETORI)O. Si quis iurgantium
ante litis terminum ultimum diem obierit, non, ut ante statuimus, a
decedentium primo die cursum temporis observari oportet, si successor
legitimae aetatis sit, sed ex die petitae bonorum possessionis vel aditae
hereditatis ei tempora renovari; ita tamen, ut ea res non lateat possidentem
nec clam, aut fraudem ut tempori faciat, pertemptetur. Quod si successor
minoris aetatis sit, postquam datus tutor sive
curator sollemnia susceptae defensionis inpleverit,
tempus dinumerari conveniet. DAT. ET P(RO)P(OSITA) VI KAL. IAN. ANTIOCH(IAE)
URSO ET POLEMIO CONSS.
5.
IDEM AA. AD PETRONIUM VIC(ARIUM)
AFRICAE. Inter privatos et fiscum, si privatus actionem intendat, quattuor
mensuum tempora custodienda sunt: cum vero fiscus privato inferet aliquam
quaestionem, sex mensuum curricula serventur, utrique parti petendae dilationis
per defensores suos copia non negenda, si hoc commoditatis ratio postulaverit.
DAT. V ID. APRIL. AQUIL(EIAE) ACINDYNO ET PROCULO CONSS. |
| |
|
| |
|
| |
1.
IMP. CONSTANTINUS
A. AD URSUM VICARIUM. Si quando quis rescriptum ad extraordinarium iudicem
reportaverit, dilatio ei penitus neganda est. Illi autem, qui in iudicium
vocatur, danda est ad probanda precum mendacia vel proferenda aliqua
instrumenta vel testes, quoniam instructus esse non potuit, qui praeter
spem ad alienum iudicem tradebatur. DAT. PRID. NON. MART. VOLUSIANO
ET ANNIANO CONSS.
2.
IDEM A. AD IULIANUM
P(RAEFECTUM) U(RBI). Petendae in integrum restitutionis temporibus,
ut iam constitutum est, observatis si dilatio ab actore petatur, quae
intra metas lege comprehensas valeat artari, eandem quocumque flagitante
causis cognitis tribui oportebit: sin vero eiusmodi postulentur curricula,
quae intra spatium lege receptum angustari non queunt, quippe si in
confinio praedicti temporis petuntur et eius terminos prorogabunt, dilationem
petitori denegari conveniet; in eius enim arbitrio fuerat tunc inferre
litigium, cum petitae dilationis mora spatio superstite posset includi.
Quod si defensio possidentium dilationis suffragia postulaverit, eandem
adserta causa citra obstaculum temporis deferri sancimus, quia nequaquam
in ipsius steterat potestate, quando litigio pulseratur. Dari igitur
debet, etsi impetrata dimensio sese ultra constitutionis regulam proferat.
Qua dilatione, si a possessore impetretur, etiam
petitor in requirendis
probationibus uti minime prohibetur.
DAT. XIIII KAL. AUG.; P(RO)P(OSITA)
ROMAE CONSTANTIO ET MAXIMO CONSS.
3.
IMPP. ARCADIUS
ET HONORIUS AA. MESSALAE P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. POST ALIA: De statu
ac patrimonio litigantibus in transmarina etiam dilatione mensuum novem
spatia creditur posse sufficere. ET CETERA. DAT. XII KAL. DECEMB. THEOD(ORO)
V. C. CONS. |
| |
|
| |
| VIII. DE
FERIIS. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(INUS)
A. HELPIDIO. Sicut indignissimum videbatur diem solis veneratione sui
celebrem altercantibus iurgiis et noxiis partium contentionibus occupari,
ita gratum ac iucundum est eo die quae sunt
maxime votiva compleri. Atque ideo emancipandi
et super his rebus acta non prohibeantur. P(RO)P(OSITA) V NON. IUL.
CARALIS CRISPO II ET CONSTANTINO II CC. CONSS.
18.
(IMPPP. GRATIANUS,
VALENTINIANUS ET THEODOSIUS
AAA. AD PRINCIPIUM P(RAEFECTUM)
P(RAETORI)O. Solis die, quem dominicum rite dixere maiores, omnium omnino
litium, nego(tiorum, conventionum quiescat intentio; debitum publicum
privatumque nullus efflagitet; (nec apud ipsos quidem arbitros) vel
iudiciis flagitatos vel sponte delectos ulla sit agnitio iurgiorum.
(Et) non modo notabilis, verum etiam
sacrilegus iudicetur, qui a
sanctae religionis instinctu rituve
deflexerit. P(RO)P(OSITA) III NON. NOV. AQUIL(EIAE), ACC(EPTA) VIII
K. DEC. ROM(AE) HON(ORIO) N. P. ET EVODIO CONSS.
19.
(I)MPPP. VAL(ENTINI)ANUS, THEOD(OSIUS)
ET ARCAD(IUS) AAA. ALBINO P(RAEFECTO) U(RBI). Omnes dies
iubemus esse (i)uridicos. Illos tantum manere feriarum dies fas erit,
quos geminis mensibus ad requiem laboris indulgentior annus accepit,
aestivis fervoribus mitigandis et autumnis fetibus decerpendis. Kalendarum
quoque Ianuariarum consuetos dies otio mancipamus. His adicimus natalicios
dies urbium maximarum Romae atque Constantinopolis, quibus debent iura
differri, quia et ab (i)psis nata sunt. Sacros quoque paschae dies,
qui septeno vel praecedunt numero vel sequuntur, in eadem observatione
numeramus, nec non et dies solis, qui repetito in se calculo revolvuntur.
Parem necesse est habere reverentiam nostris etiam diebus, qui vel lucis
auspicia vel ortus imperii (p)rotulerunt. DAT. VII ID. AUG. ROM(AE)
TIMASIO ET PROMOTO CONSS.
20.
[IDEM A]AA. PROCULO P(RAEFECTO) U(RBI). Festis
solis diebus circensium sunt inhibenda certamina, [q]uo Christianae
legis veneranda mysteria nullus spectaculorum con[c]ursus avertat,
praeter clementiae nostrae natalicios dies. DAT. XV K. [M]AI. CONST(ANTINO)P(OLI)
ARCAD(IO) A. II ET RUFINO CONSS.
21.
[IDEM AAA. T]ATIANO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Actus
omnes seu publici seu privati diebus quindecim pas(c)halibus sequestrentur.
DAT. VI K. IUN. CONST(ANTINO)P(OLI) ARCAD(IO) A. II ET RUF(INO) CONSS.
22.
[IM]PP. ARCAD(IUS) ET HON(ORIUS) AA. HERACLIANO
CORR(ECTORI) PAFLAGONIAE. Sollemnes paganorum superstitionis dies inter
feriatos non haberi olim lege reminiscimur imperasse. DAT. V NON. IUL.
CONST(ANTINO)P(OLI) OLYBRIO ET PROBINO CONSS.
23.
[IDEM] AA. AD AURELIANUM P(RAEFECTUM) P(RAETORI)O.
Die dominico, cui nomen ex ipsa reverentia inditum est, nec ludi theatrales
nec equorum certamina nec quicquam, quod ad molliendos animos repertum
est, spectaculorum in civitate aliqua celebretur. Natalis vero imperatorum,
etiamsi die dominico inciderit, celebretur. DAT. VI K. SEPT. CONST(ANTINO)P(OLI)
THEOD(ORO) V. C. CONSS.
24.
[IDEM] AA. HADRIANO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Religionis
intuitu cavemus atque decernimus, ut [s]eptem diebus quadragesimae,
septem paschalibus, quorum observationibus et ieiuniis peccata purgantur,
natalis etiam die et epifa[n]iae spectacula non edantur. DAT.
PRID. NON. FEB. RAV(ENNA) STILICHONE [E]T AURELIANO CONSS.
25.
[IM]PP. HON(ORIUS) ET THEOD(OSIUS) AA. IOVIO P(RAEFECTO)
P(RAETORI)O. POST ALIA: Dominica die, quam vulgo [s]olis appellant,
nullas edi penitus patimur voluptates, etsi fortuito [i]n ea
aut imperii nostri ortus redeuntibus in semet anni metis obful[s]erit
aut natali debita sollemnia deferantur. DAT. KAL. APRIL. RAV(ENNA) (H)ONORIO
VIII ET THEOD(OSIO) III AA. CONSS.
26.
IDEM AA. IOHANNI P(RAEFECTO)
P(RAETORI)O. POST ALIA: Die sabbata ac reliquis sub tempore, quo Iudaei
cultus sui reverentiam servant, neminem aut facere a(li)quid aut ulla
ex parte conveniri debere praecipimus, cum fiscalibus commodis et litigiis
privatorum constat reliquos dies posse sufficere. ET CETERA. DAT. VII
K. AUG. RAV(ENNA) DD. NN. HON(ORIO) VIII ET THEOD(OSIO) III AA. CONSS. |
| |
|
| |
| VIIII. DE
PACTIS ET TRANSACTIONIBUS. |
| |
1.
IMP. CONSTANTINUS
A. AD RUFINUM P(RAEFECTUM) P(RAETORI)O. POST ALIA: Litigia sententiis
vel tra[ns]actionibus terminata
non sinimus restaurari. DAT. IIII ID. MAI. IPSO A. V ET
L[IC(INIO) C. CONSS.]
2.
IMPPP.
GRAT(IANUS), VAL(ENTINI)ANUS ET THEOD(OSIUS) AAA. EUTROPIO
P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Ubi pactum conscriptum est atque Aquilianae
stipulationis vinculis firmitas iuris innexa, au(t) gestis secundum
legem adcommodandus est consensus aut poena (una) cum his, quae data
probabuntur, ante cognitionem causae inferend(a est). DAT. III NON.
IUN. CONST(ANTINO)P(OLI) EUCHERIO ET SYAGRIO CONSS.
3.
IMPP. ARCAD(IUS)
ET HON(ORIUS) AA. RUFINO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Si quis maior annis
adversum pacta vel transactiones nullo cogentis imperio, sed libero arbitrio
et vol(un)tate confecta putaverit esse veniendum vel interpellando iudice(m)
vel supplicando principibus vel non inplendo promissa ea, quae in(vo)cato
dei omnipotentis nomine eo auctore solidaverit, non sol(um) inuratur infamia,
verum etiam actione privatus restituta poena (quae) pactis probatur inser(t)a,
earum rerum et proprietate careat et (emo)lumento quod ex pacto vel transactione
illa fuerit consecutus. (Quae) omnia eorum mox commodo deputabuntur, qui
intermerata pact(i) iura servaverint. Eos etiam huius litis vel iactura
dignos iubemus esse vel munere, qui nomina nostra placitis inserentes
salutem p(rin)cipum confirmationem initarum esse iuraverint pactionum.
DAT. V ID. OCT. CONST(ANTINO)P(OLI) OLYBRIO ET PROBINO CONSS. |
| |
|
| |
| X. DE
POSTULANDO. |
| |
1.
IMP. CONSTANTINUS
A. ANTIOCHO P(RAE)F(ECTO) VIGILUM. Iussione subversa, qua certu[s]
advocatorum numerus singulis tribunalibus praefinitus est, omne[s]
licentiam habeant, ut quisque ad huius industriae laudem in quo vol[u]erit
auditorio pro ingenii sui virtute nitatur. DAT. K. NOV. SERDICAE CONST(ANTINO)
A. V ET LICINIO C. CONSS.
2.
IDEM A. AD ANTIOCHUM P(RAE)F(ECTUM) VIGILUM. Destituuntur
negotia et temporibus sui[s] excidunt, dum advocati per multa
officia et diversa secretaria rap[i]untur; ideoque censuimus,
ne hi, qui semel protestati fuerint,
quod ap[ud] te causas
acturi sunt, apud alium iudicem
agendi habeant potest[a]tem. P(ROPOSITA) K. NOV. SERDICAE CONST(ANTINO)
A. V. ET LICINIO C. CONSS.
3.
IDEM A. HELLADIO. Saepius claruit quosdam ex advocatis existimationi
su[ae] immensa atque inlicita compendia praetulisse nomine
honorarior[um].
4.
IMP. CONSTANT(INUS) A. AD BASSUM P(RAEFECTUM) U(RBI). Advocatos,
qui consceleratis depectionibus suae opis egentes spoliant atque nudant,
non iure causae, sed fundorum, pecorum et manicipiorum qualitate rationeque
tractata, dum eorum praecipua poscunt coacta sibi pactione transcribi,
ab honestorum coetu iudiciorumque conspectu segregari praecipimus. DATA
VIII ID. MART. CONSTANT(INO)P(OLI) CONSTANT(INO) A. VII ET CONSTANTIO
CONSS.
5.
IMPP. VALENTIN(IANUS) ET VALENS AA. OLYBRIO P(RAEFECTO)
U(RBI). Quisquis vult esse causidicus, ipsam solam sumat in causas agendo
personam nec idem in eodem negotio defensor sit et quaesitor quoniam
aliquem inter arbitros et patronos oportet esse delectum. ACC. XII KAL.
SEPTEMBR. IPSIS AA. CONSS.
6.
IMPP. HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS)
AA. EUSTATHIO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. De re necessaria ad locum. Altero
beneficio non solum per forum tuae magnitudinis, sed in universis iudiciis
valituro ut filiifamilias, quidquid ex huiuscemodi professione vel ipsius
occasione quaesierunt vel conquisierint, id post patris obitum praecipuum
veluti peculium castrense proprio dominio valeant vindicare sub tali forma,
quam militantibus ex iure procinctus cinguli praerogativa detulit. DAT.
X KAL. APR. CONSTANT(INO)P(OLI) DD. NN. HONORIO XIII ET THEODOSIO X AA.
CONSS. |
| |
|
| |
| XI. DE
ERRORIBUS ADVOCATORUM. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(INUS) A. FURIO FELICI. Advocatorum errores in competenti
iudicio litigatoribus non praeiudicant. DAT. V KAL. AUG. CONSTANTINO A.
VI ET CONSTANTINO C. CONSS. |
| |
|
| |
| XII. DE
COGNITORIBUS ET PROCURATORIBUS. |
| |
1.
IMP. IULIANUS A.
SECUNDO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Nulla dubitatio est post causam in
iudicio publicatum utpote dominum litis procuratorem effectum etiam
post excessum eius, qui defensionem mandaverat, posse incoatam litem
iurgiumque finire, quippe cum et procuratorum posse eum instituere et
ad heredes suos incoata transmittere veteris iuris voluerint conditores.
LECTA APUD ACTA PRID. NON. FEBR. IULIANO A. IIII ET SALLUSTIO CONSS.
2.
IMPP. VALENTIN(IANUS) ET VAL(ENS) AA. Commune negotium et
quibusdam absentibus agi potest, si praesentes rem ratam dominum habiturum
cavere parati sunt vel, si quid ab his petitur, iudicatum solvi satisdatione
firmaverint. P(RO)P(OSITA) VI ID. DECEMB. DIVO IOVIANO ET VARRONIANO
CONSS.
3.
IMPPP. GRAT(IANUS), VALENTIN(IANUS) ET THEOD(OSIUS) AAA.
PANCRATIO P(RAEFECTO) U(RBI). In principio quaestionis persona debet
inquiri et utrum ad agendum negotium mandato utatur accepto. Quibus
rite et sollemniter constitutis potest esse sententia, praeteritis autem
his nec dici controversiae solent nec potest esse iudicium. ET CETERA.
DAT. PRID. NON. APRIL. CONSTANT(INO)P(OLI) ANTONIO ET SYAGRIO CONSS.
4.
IMPPP. THEOD(OSIUS), ARCAD(IUS) ET HONOR(IUS) AAA. VICTORIO
PROCONS(ULI) ASIAE. Procurator, licet maritus sit, id solum exequi debet,
quod procuratio emissa praescripserit. DAT. V KAL. IUL. THEOD(OSIO)
A. III ET ABUNDANTIO CONSS.
5.
IDEM AAA. RUFINO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Nullo pacto feminae
aut amplius, quam sibi competit, agere
aut pro aliis
possunt intervenire
personis. DAT. IIII
KAL.OCTOB CONSTANT(INO)P(OLI) THEOD(OSIO) A. III ET ABUNDANTIO V. C.
CONSS.
6.
IMPP. ARCAD(IUS) ET HONOR(IUS) AA. ANDROMACHO P(RAEFECTO)
U(RBI). POST ALIA: Nemo militantium fiat susceptor defensorve causarum
nec ad cognitionem alieni iurgii suffragator accedat. ET CETERA. DAT.
PRID. NON. IUL. MEDIOL(ANO) OLYBRIO ET PROBINO CONSS.
7.
IMP.
THEODOSIUS A. ET VALENTIN(IANUS)
CAESAR ASCLEPIODOTO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Si
lite contestata procuratorem vel cognitorem, qui litis minister est ordinatus,
mori contigerit, minime eius quaerantur heredes, ne de supervacuo domino
causae laboris occasio protendatur, sed statim ad eum migrent omnes, qui
dominus causae fuerat, actiones. Et successoribus procuratoris nulla super
eo petitio relinquatur, nisi tantum expensarum nomine vel factorum litis
causa sumptuum. Nec sane videtur incongruum cognitori, cum manifestum
sit, si cognitor vel praesentis procurator usus fuerit in iudicio prosperiore
fortuna vel eadem reflante devictus, iudicati actionem sine ulla cunctatione
in dominum dari vel domino. Et haec quidem in actoris persona de litis
ministro edixisse sufficiet; ceterum in rei quoque idem licere non dubium
est, quamvis abunde legum veterum observatione munita sit, quae, si in
rem quoque suam cognitor vel procurator quis fuerit ordinatus, simili
modo nihil novi requirere patiuntur. ET CETERA. DAT. XVIII KAL. DECEMB.
CONSTANT(INO)P(OLI) VICTORE V. C. CONSS. |
| |
|
| |
| XIII. DE
ACTIONIBUS AD POTENTES TRANSLATIS. |
| |
1.
IMPP. HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS) AA. IOHANNI P(RAEFECTO) P(RAETORI)O.
POST ALIA: Si cuiuscumque modi cautiones ad potentium fuerint delatae
personas, debiti creditores iactura multentur. Aperta enim credentium
videtur esse voracitas, qui alios actionum suarum redimunt exactores.
ET CETERA. DAT. V ID. IUL. RAV(ENNA) DD. NN. HONOR(IO) XIII ET THEOD(OSIO)
X AA. CONSS. |
| |
|
| |
XIIII. DE
HIS, QUI POTENTIORUM NOMINA IN LITE PRAETENDUNT VEL TITULOS PRAEDIIS ADFIGUNT. |
| |
1.
IMPP. ARCAD(IUS) ET HONOR(IUS) AA. MESSALAE P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Animadvertimus
plurimos iniustarum desperatione causarum potentium titulos et clarissimae
privilegia dignitatis his, a quibus in ius vocantur, opponere. Ac ne in
fraudem legum adversariorumque terrorem his nominibus abutantur et titulis,
qui huiusmodi dolo scientes conivent, adficiendi sunt publicae sententiae
nota. Quod si nullum in hac parte consensum praebuerint, ut libelli aut
tituli eorum nominibus aedibus adfigantur alienis, eatenus in eos qui
fecerint vindicetur, ut adfecti plumbo perpetuis metallorum suppliciis
deputentur. Quisquis igitur lite pulsatus, cum ipse et rei sit possessor
et iuris et titulum inlatae sollemniter pulsationis exceperit, contradictoriis
libellis aut titulis alterius nomen crediderit inserendum, eius possessionis
aut causae, quam sub hac fraude aut retinere aut evitare temptaverit amissione
multetur nec repetendae actionis, etiamsi ei probabilis negotii merita
suffragantur, habeat facultatem. Eos sane, qui se sponte alienis litibus
inseri patiuntur, cum his neque proprietas neque possessio competat, veluti
famae suae prodigos et calumniarum redemptores notari oportebit. DAT.
V KAL. DECEMB. MEDIOL(ANO) STILICHONE V. C. CONSS. |
| |
|
| |
| XV. DE
DOLO MALO. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(INUS) A. AD SYMMACHUM VIC(ARIUM). Optimum duximus non ex
eo die, quo se quisque admissum dolum didicisse memoraverit, neque intra
anni utilis tempus, sed potius ex eo die, quo adseritur commissus dolus
intra continuum tempus anni eis, quibus esse decertandi ius invenitur,
eiusmodi actionem causa cognita deferri; ita ut, si forte is, contra quem
res agitur, longius ullo genere discesserit, nec denuntiandi necessitate
petitor oneretur nec eius qui aberit praesentia postuletur. Nec tamen
adsistere, si velit, quisquam prohibeatur examini, contra quem decernenda
intentio huiusmodi fuerit expetita: ita ut impetrata doli actione lis
ad suum iudicem translata intra biennii spatia decidatur, ratione temporis
custodita, cum legitime fuerit apud suum iudicem coepta, exemplo litium
ceterarum. Perpetuo vero silentio conquiescat, nisi ex die, quo impetrata
fuerit actio, intra continuum biennium quod sequitur, omnis lis fuerit
decisa. Omnes igitur sciant neque incipiendae post biennium neque ante
completum biennium coeptae, post biennium finiendae doli actionis concessam
licentiam. DAT. VIII KAL. AUG. NAISSO CONSTANTINO A. V ET LICINIO C. CONSS. |
| |
|
| |
| XVI. DE
INTEGRI RESTITUTIONE. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(INUS)
A. AD POPULUM. In integrum restitutione minoribus adversus commenticias
venditiones et adversus tutorum insidias sanctionum praesidio cautum
esse non dubium est: ac si quid forte iidem de suo in fraudem tutelae
alienasse docerentur, fraudatorio interdicto prospectum esse minoribus
declaratur. DAT. ID. MART. SIRMIO. IPSO A. VII ET CAES. CONSS.
2.
IDEM A. AD BASSUM. Placuit post completum vicesimum et quintum
annum ex eo, quo vicesimi et sexti anni dies inluxerit, ad interponendum
contestationem in urbe Roma usque ad anni tricesimi extremum diem spatia
prorogari, et intra centesimum urbis Romae militarium, si tamen ab his
iudicibus, qui Romae sunt, fuerit iudicandum: per omnem vero Italiam
usque ad finem anni vicesimi et noni: in ceteris omnibus provinciis
usque ad completum annum vicesimum et octavum. Quo transacto tempore
manifesto omnes sciant legum sibi deinceps praesidia denegari quandoquidem
contestationis necessitate. depulsa finiendas integri restitutionum
decidendasque causas certo genere clauserimus. Eandem autem custodiri
temporum convenit rationem, si forte quis beneficio nostro aetatis veniam
fuerit consecutus, ex eo die, quo indulgentia nostra in iudicio competenti
fuerit intimata eique administratio rei propriae reserata, ut ad persequendas
in integrum restitutiones finiendasque causas iuge tempus habeat praestitutum.
Si quando sane in minoris iura successerit minor, minime prohibetur,
cum quintum et vicesimum aetatis suae annum transierit, integri restitutionis
beneficio uti tempore inlibato. Quod si maioris fuerit minor iura nanctus,
quantum ad eas pertinet actiones, quas ex persona maioris fuerit consecutus,
tantum temporis ad exponendas integri restitutiones decidendasque causas
accipere debebit, quantum defuncto, cuius heres aut bonorum possessor
docebitur extitisse, relicum fuerat. Cum vero maior successionem fuerit
adeptus minoris, siquidem civili iure ab intestato vel ex testamento
successerit, mox cum creta fuerit vel adita hereditas, si vero honorario
iure, ex quo bonorum possessio fuerit accepta, examinando integri restitutionis
negotio solida sine ulla deminutione tempora subputentur, quae non pro
locis, regionibus atque provinciis, in quibus morantur qui heredes aut
bonorum possessores sunt, observari iubemus, sed in quibus defuncti
domicilia conlocaverant. DAT. VIII KAL. AUG. NAISSO. PROP(OSITA) ROM(AE)
NON. OCTOB. CONSTANTINO A. IIII ET LICINIO CONSS.
3.
IMPP. HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS)
AA. IULIANO II PROC(ONSULI) AFRICAE. Et mulieribus et minoribus in his,
quae vel praetermiserint vel ignoraverint, innumeris auctoritatibus constat
esse consultum. DAT. PRID. NON. MART. RAV(ENNA) CONSTANTIO V. C. CONS. |
| |
|
| |
| XVII. DE
HIS, QUI VENIAM AETATIS IMPETRARUNT. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(INUS) A. AD VERINUM. Omnes adulescentes, qui honestate morum
praediti paternam frugem vel maiorum patrimonia urbana vel rustica conversatione
rectius gubernare cupiunt et imperiali auxilio indigere coeperint, ita
demum aetatis veniam impetrare audeant, cum vicesimi anni clausae aetas
adulescentiae patefacere sibi ianuam coeperit ad firmissimae iuventutis
ingressum: ita ut post impetratam aetatis veniam iidem ipsi principale
beneficium allegantes non solum perscriptorum annorum numerum probent,
sed etiam testibus advocatis honesta aut simili aut potiore dignitate
praeditis morum suorum instituta probitatemque animi testimonio vitae
honestioris edoceant. Quod cum ea condicione effecerint, in alienatione
praediorum ius tantum legitimae aetatis optinebunt, quantum per annorum
dimensiones ac temporum leges et natura singulis quibusque deferre consuevit.
Feminas quoque, quarum aetas biennio viros non sera pubertate praecedit,
servato etiam in hoc temporis intervallo decem et octo annos egressas
ius aetatis legitimae mereri posse sanximus: sed eas, quas morum honestas
mentisque sollertia, quas certa fama commendat. Has vero propter pudorem
ac verecundiam in coetu publico demonstrari testibus non cogimus, sed
percepta aetatis venia annos tantum probare tabellis vel testibus misso
procuratore concedimus: ut etiam ipsae in omnibus contractibus tale ius
habeant, quale viros habere praescripsimus. Ita ut senatores apud gravitatis
tuae officium de suis moribus et honestate perdoceant, perfectissimi apud
vicariam praefecturam, equites Romani et ceteri apud praefectum vigilum,
navicularii apud praefectum annonae. Cui aetati quoniam inter plenam perfectamque
adulescentiam et robustissimam iuventutem media est, firmatae aetatis
appellationem inponimus, ut prima aetas pueritiae sit, sequens adulescentiae,
firmata haec tertia, quarta legitima, quinta senectus habeatur. In ipsis
etiam contractibus hac appellatione consignanda, ut non nudum nomen venditoris
inseratur tabulis emptionum, sed ab illo, qui firmatae aetatis sit et
honestus vir habeatur, emisse illum significetur, et venditorem esse firmatae
aetatis: ita tamen, ut, quia spes adempta perfidiae est, et in vendendis
praediis diligentiores esse persistant qui beneficium meruerunt principale,
nec praedia sine decreto alienent. DAT. V ID. APRIL. THESSAL(ONICA). P(RO)P(OSITA)
III KAL. IUN. ROM(AE) CRISPO II ET CONSTANTIO II CC. CONSS. |
| |
|
| |
| XVIII. DE
IUDICIIS. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(INUS)
A. AD MAXIMUM. Iudicantem oportet cuncta rimari et ordinem rerum plena
inquisitione discutere, interrogandi ac proponendi adiciendique patientia
praebita ab eo: ut, ubi actio partium limitata sit, contentiones non
occursu iudicis, sed satietate altercantium metas compresserint, saepius
requiratur et crebra interrogatione iudicis frequentetur, ne quid novi
resideat, quod adnecti allegationibus in iudiciaria contentione conveniat,
cum ad alterutrum hoc proficiat, sive definienda sit causa per iudicem
sive ad nostram scientiam referenda. Nec ad nos mittatur aliquid, quod
plena instructione indigeat. DAT. PRID. ID. IANUAR. SIRMIO CRISPO II
ET CONSTANTINO II CC. CONSS.
2.
IDEM A. AD MAXIMUM P(RAEFECTUM) U(RBI). Eum, qui sciens
iudicio adesse neglexerit, ut contumacem iudex poena multabit. DAT.
X K. IUN. SIRMIO PROBIANO ET IULIANO CONSS.
3.
IDEM A. AD SEVERUM P(RAEFECTUM)
U(RBI). Nulli prorsus audientia praebeatur, qui causae continentiam dividit
et ex beneficii praerogativa id, quod in uno eodemque iudicio poterat
terminari, apud diversos iudices voluerit ventilare: poena proposita,
si quis contra hanc supplicaverit sanctionem atque alium super possessione
alium super principali quaestione iudicem postulaverit, ut, rei quae petebatur
integra aestimatione subducta, quintam portionem rei publiae eius civitatis
inferat, in cuius finibus res de qua agitur constituta est. P(RO)P(OSITA)
III KAL. AUG. PAULINO ET IULIANO CONSS. |
| |
|
| |
| XVIIII. DE
INOFFICIOSO TESTAMENTO. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(INUS)
A. AD LUCRIUM VERINUM. Fratres uterini ab inofficiosis actionibus arceantur
et germanis tantummodo fratribus adversus eos dumtaxat institutos heredes,
quibus inustas constiterit esse notas detestabilis turpitudinis, agnatione
durante sine auxilio praetoris petitionis aditus reseretur. DAT. ID.
APRIL. SIRMIO CONSTANTINO A. V ET LICINIO C. CONSS.
2.
IDEM A. AD CLAUDIUM PRAESIDEM DACIAE. Licet legum auctoritas
filiorum potius quam matrum personis voluit laborem incumbere, ut de
inofficioso agentes intra praefinita tempora doceant nullo suo vitio
factum nec offensionem se parentibus praestitisse, sed iugiter obsecutos,
ut naturae ipsius religio flagitabat, disciplinam inlaesam inoffensamque
servasse, ut his probatis removere parentum valeant testamenta: tamen
si mater contra filii testamentum inofficiosi actionem instituat, inquiri
diligenter iubemus, utrum filius nulla ex iusta causa laesus matrem
novissima laeserit voluntate nec luctuosam ei et legitimam reliquerit
portionem, ut testamento remoto matri successio deferatur, si tamen
defuncto consanguinei agnati non sint superstites, an mater inhonestis
factis atque indecentibus votis filium forte obsedit insidiisque eum
vel clandestinis vel manifestis adpetiit vel inimicis eius suas amicitias
copulavit atque in aliis sic versata est, ut inimica eius potius quam
mater crederetur, ut hoc probato invita etiam adquiescat filii voluntati.
DAT. VIII ID. FEBRUAR. SERDIC(AE) CRISPO II ET CONSTANTINO II CC. CONSS.
3.
IDEM A. AD CONCILIUM BYZACENORUM. Servus necessarius heres
instituendus est, quia non magis patrimonium quam infamiam consequi
videtur. Unde claret actionem inofficiosi fratribus relaxatam, cum infamiae
aspergitur vitiis qui heres extitit, omniaque fratribus tradi, quae
per turpitudinem aut aliquam levem notam capere non potest institutus.
Ita in hac quoque parte, si quando libertis heredibus institutis fratres
fuerint alieni, inofficiosi actione proposita praevaleant in omnibus
occupandis facultatibus defuncti, quas ille perperam ad libertos voluerat
pertinere.DAT. VI KAL. AUG. COLONIAE AGRIPPINAE PACATIANO ET HILARIANO
CONSS.
4.
IMP. CONSTANT(IUS) A. ET CAESAR OLYBRIO. Cum scribit moriens,
ut arbitratu boni viri, si quid minus filiis sit relictum quam modus
quartae, qui per successionem bonis tantum liberis debetur, efflagitat,
id ipsum ab herede iisdem in pecunia compleatur, manifestum est nullam
iam prorsus nec super testamento nec super donationibus querellam remanere,
praesertim cum universam eandem repellat et reprimat, quae ad pecuniam
redigit, iusta taxatio. DAT. XIIII KAL. IUN. TAURO ET FLORENTIO CONSS.
5.
IMPPP. GRAT(IANUS), VALENTIN(IANUS)
ET THEOD(OSIUS) AAA. HYPATIO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Intra quinquennium,
quod inofficiosis actionibus constitutum est, liberis quoque parentum
iudicia inofficiosa causantibus eadem temporis curricula praestituta
sunt. DAT. V KAL. IUN. PATAVI MEROBAUDE II ET SATURNINO CONSS.
6.
IMPP. HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS) AA. IOHANNI P(RAEFECTO)
P(RAETORI)O. Adversus iudicium omnibus integris atque servatis, quibus
inofficiosi actio aut de immodicis donationibus coeperit forte competere,
vel qui se praeteritum esse testatur. Nos enim ita huiusmodi institutiones
firmandas esse censuimus, ut competentibus
actionibus viam minime clauderemus.
DAT. XVI KAL. MART. RAV(ENNA) P.C.
HONOR(II) VIIII ET THEODOSII V AA.
7.
IMP. THEOD(OSIUS) A. AD ASCLEPIODOTUM
P(RAEFECTUM) P(RAETORI)O. Si quis defuncti agnoverit voluntatem, de inofficioso
agere prohibetur. DAT. VII KAL. MART. CONSTANT(INO)P(OLI) VICTORE V. C.
CONS. |
| |
|
| |
| XX. DE
INOFFICIOSIS DONATIONIBUS. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(IUS) A. ET CAESAR OLYBRIO. Illud omnino dubitari non convenit,
quod immodicarum donationum omnis querella ad similitudinem inofficiosi
testamenti legibus fuerit inducta et sit in hoc actionis utriusque vel
una causa vel similis aestimanda, vel idem et temporibus et moribus. DAT.
XIIII KAL. IUN. TAURO ET FLORENTIO CONSS. |
| |
|
| |
XXI. DE
INOFFICIOSIS DOTIBUS. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(IUS)
A. AD MAXIMUM PRAESIDEM CILICIAE. Cum omnis hereditas dote dicatur exhausta,
concordare legibus promptum est, ut ad exemplum inofficiosi testamenti
adversus dotem immodicam exercendae actionis copia tribuatur et filiis
conquerentibus emolumenta debita deferantur. DAT. XIIII KAL. IANUAR.
SIRMIO DATIANO ET CEREALE CONSS.
2.
IDEM A. ET IULIANUS C. POMPONIANO.
Dote ab uxore marito data filios ex priore matrimonio, si neque ultra
dodrantem neque in fraudem legis Papiae constituatur, de hac repetenda
nullam habere constat actionem. DAT. XV KAL. IANUAR. SIRMIO IPSO AUGUSTO
X ET IULIANO CAES. III CONSS. |
| |
|
| |
| XXII. DE
HEREDITATIS PETITIONE. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(INUS) A. ET C. AD MAXIMUM P(RAEFECTUM) U(RBI). Si is, qui
dignitate Romanae civitatis amissa Latinus fuerit effectus, in eodem statu
munere lucis excesserit, omne peculium eius a patrono vel a patroni filiis
sive nepotibus, qui nequaquam ius agnationis amiserint, vindicetur. Nec
ad disceptationem veluti hereditariae controversiae filiis liceat accedere,
cum eius potissimum status ratio tractanda sit, non quem beneficio libertatis
indultae sortitus acceperit, sed is, in quo munere lucis excesserit. DAT.
III KAL. FEB. SERDIC(AE) IPSO A. VII ET C. CONSS. |
| |
|
| |
| XXIII. DE
REI VINDICATIONE. |
| |
1.
IMPP. HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS) AA. CRISPINO COMITI ET MAG(ISTRO) EQUITUM.
Quisquis armatae militiae stipendiis communitus in solo publico vel aedificium
aliquod construxerit vel saeptis quibuslibet spatia certa concluserit,
perpetuo iure et firmo dominio eadem ex nostra generali auctoritate possideat
nec per subreptionem aliquis postea eadem loca a nostra clementia audeat
postulare. Illud quoque sancimus, si quisquam militum simili condicione
ante hoc tempus loca publica possidenda detinuit ac postea eadem per alias
competitionum nebulas detectus fuerit amisisse, reformari eadem, ita tamen,
si probatum fuerit a nullo antea possessum solum hac qua ostendimus a
milite ratione detentum: vel si in alios forte eorum militum voluntate
translatum fuisse quod tenuerant potuerit perdoceri. Ne quis sane post
hanc definitionem nostri numinis subripiendo postulare audeat haec spatia,
de quibus praesens oraculi nostri forma comprehendit, poenam viginti librarum
auri iubemus adscribi. DAT. V KAL. MART. RAV(ENNAE) ASCLEPIODOTO ET MARINIANO
CONSS.
|
| |
|
| |
| XXIIII. DE
FAMILIAE HERCISCUNDAE. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(INUS)
A. AD VERINUM. Cum dividundae res erunt, dubitari non potest ab heredibus
suis consensum sine ulla controversia commodandum. Quod vero ad huiusmodi
spectat scripturas, in quibus talis defunctorum fuisse mens invenitur,
ut de testamento intellegatur tantummodo cogitatum, etsi repugnare ius
videatur, huiusmodi quoque conscriptiones inter suos dumtaxat heredes
valere oportet, quemadmodum valent scripturae simpliciter incoatae,
quas nulla sollemnitatis adminicula defendunt, solis nixae radicibus
voluntatis. Licet enim sub testamenti vocabulo coeptae, cum perfectae
non sint neque appellari aliter ullo modo possint, evanuisse videntur,
tamen dispositiones ultimae coloratam iuris imaginem referentes iustius
in se legum proclivem favorem debent provocare. Quam ob rem cum filiis
ac nepotibus civili iure vel auxilio praetoris ut suis heredibus defuncti
successio defertur, etiamsi coeptum neque inpletum testamentum esse
memoretur, vel si ab utilitate verborum vel sollemnitate iuris inanis
scriptura esse dicatur, considerari specialiter voluntatem placet et
obsecundari protinus, cum res dividentur, nec retineri amplius, quam
quod singulorum personis detegetur adscriptum, ut et memoria defuncti
non violetur parentis et occasiones litium dirimantur.DAT. IIII KAL.
SEPTEMB. CRISPO II ET CONSTANTINO II CONSS.
2.
IDEM A. AD CONSTANTIUM P(RAEFECTUM)
P(RAETORI)O. Nulli quidem de bonis usurpandis vivorum nec dividundis contra
bonos mores concessa licentia est: sed si praecipiente matre bona eius
inter se liberi diviserunt, placuit omnifariam nobis huiusmodi divisionem
durare, si modo usque ad extremum eius vivendi spatium voluntas eadem
perseverasse doceatur. DAT. III ID. IUN. CONSTANTIO ET MAXIMO CONSS. |
| |
|
| |
| XXV. DE
COMMUNI DIVIDUNDO. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(INUS) A. GERULO RATIONALI TRIUM PROVINCIARUM. In Sardinia
fundis patrimonialibus vel enfyteuticariis per diversos nunc dominos distributis
oportuit sic possessionum fieri divisiones, ut integra apud possessorem
unumquemque servorum agnatio permaneret. Quis enim ferat liberos a parentibus,
a fratribus sorores, a viris coniuges segregari? Igitur qui dissociata
in ius diversum mancipia traxerunt, in unum redigere eadem cogantur: ac
si cui propter redintegrationem necessitudinum servi cesserint, vicaria
per eum qui eosdem susceperit mancipia reddantur et invigila, ne per provinciam
aliqua posthac querella super divisis mancipiorum affectibus perseveret.
DAT. III. KAL. MAI. PROCULO ET PAULINO CONSS. |
| |
|
| |
| XXVI. DE
FINIUM REGUNDORUM. |
| |
1.
IMP. CONSTANTINUS
A. AD TERTULLIANUM V(IRUM) P(ERFECTISSIMUM) COMITEM DIOECESEOS ASIANAE.
Si quis super invasis sui iuris locis prior detulerit querimoniam, quae
finali cohaeret cum proprietate controversiae, prius super possessione
quaestio finiatur et tunc agrimensor ire praecipiatur ad loca, ut patefacta
veritate huiusmodi litigium terminetur. Quod si altera pars locorum
adepta dominium subterfugiendo moras attulerit, ne possit controversia
definiri locorum ordine, electus agrimensor dirigatur ad loca, ut, si
fidelis inspectio tenentis locum esse probaverit, petitor victus abscedat;
at si controversia eius claruerit, qui primo iudiciis detulerit causam,
ut invasor ille poena teneatur edicti, si tamen vi ea loca eundem invasisse
constiterit. Nam si per errorem aut incuriam domini loca ab aliis possessa
sunt, ipsis solis cedere debent.DAT. VIII K. MART. BESSI GALLICANO ET
SYMMACHO CONSS.
2.
IDEM A. AD BASSUM P(RAEFECTUM) U(RBI). Si constiterit eum,
qui finalem detulerit quaestionem, priusquam aliquid sententia determinetur,
rem sibi alienam usurpare voluisse, non solum id quod male petebat amittat,
sed quo magis unusquisque contentus suo rem non expetat iuris alieni,
is, qui inreptor agrorum fuerit, in lite superatus tantum agri modum,
quantum diripere temptavit, amittat. LECTA APUD ACTA XII KAL. IUL. GALLICANO
ET SYMMACHO CONSS.
3.
IDEM A. AD UNIVERSOS PROVINCIALES. POST ALIA: Si finalis
controversia fuerit, tum demum arbiter non negetur, cum intra quinque
pedes locum, de quo agitur apud praesidem, esse constiterit; cum de
maiore spatio causa, quoniam non finalis, sed proprietatis est, apud
ipsum praesidem debeat terminari. Et si socius quid petat a socio, ante
praeses iudicet, an praestari aliquid oporteat et tunc demum illud per
arbitros restituatur, quod constiterit esse solvendum. DAT. K. AUG.
BASSO ET ABLAVIO CONSS.
4.
IMPPP. VALENTINIANUS, THEODOSIUS
ET ARCADIUS AAA. NEOTERIO
P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Quinque pedum praescriptione summota finalis
iurgii vel locorum libera peragatur intentio. Sola sit igitur huiusmodi
litibus una praescriptio, quae improbi petitoris refrenare possit invidiam,
si veteribus signis limes inclusus finem congruum erudita arte praestiterit.
Nec vero prolixioris temporis in huiusmodi iurgiis locum habebit ulla
praescriptio, cum diuturno otio alienum rus quis se asserat diligentius
coluisse, quando omne huiusmodi iurgium solo praecipimus iure discingi,
quo artis huius peritis omnem commisimus sub fideli arbitrio notionem.
DAT. VII K. AUG. ARCADIO A. I ET BAUTONE CONSS.
5.
IMPPP. THEODOSIUS, ARCADIUS
ET HONORIUS AAA. RUFINO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Cunctis molitionibus
et machinis amputatis finalibus iurgiis ordinem modumque praescripsimus
ac de eo tantum spatio, hoc est pedum quinque, qui veteri iure praescripti
sunt, sine observatione temporis arbitros
iussimus iudicare. Quos si loca in controversiam veniat, sollemniter de
his iudices recognoscent; et seu civilis seu criminalis actio competet,
tribuetur ita, ut causa cognita et redhibitioni obnoxius decernatur nec
poenam convictus aufugiat. DAT. PRID. NON. NOVEMB. CONSTANTINOP(OLI) ARCADIO
A. II ET RUFINO CONSS. |
| |
|
| |
| XXVII. SI
CERTUM PETATUR DE CHIROGRAFIS. |
| |
1.
IMPPP. HONOR(IUS), THEOD(OSIUS) ET
CONSTANTIUS AAA. PALLADIO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O.
Super chirografis mortuorum hanc servari volumus perpetua observatione
sententiam, ut,
qui inter absentes intra hoc iuge quinquennium, inter praesentes vero
biennium iudiciis competentibus non publicaverit cautiones nec convenerit
debitoris heredes, actione privetur. Hic tamen si intra tempora constituta
processerit, absque ullo sequestrationis obiectu prius manum defuncti
probare iubeatur: hoc enim toto iure cantatum est, ut scripturam prolator
adfirmet; quam tamen adstrui non solum manus conlatione conveniet –
quid enim aliud falsarius agit, quam ut similitudinem veritatis imitetur?
– sed aliis multiplicibus documentis, ut probet magnae securitatis
fuisse, quod siluit. Nam si publicam iudiciorum aditionem amicitiarum
forsitan inpedivit adfectio, privatam saltim conventionem testis audivit,
libertus aut servus agnovit, admonere etiam potuit sub mortis vicinitate
languentem. Quod si se forsitan causetur absentem, maioribus adstrui potest
conventio longinqua documentis promissae solutionis epistulare rescriptum.
Ac ne id ipsum, qui cautionem fingit, imitetur, producat in medium portitores,
qui alternae partis scripta confirment, a quibus tamen verum vel sacramento
dignitas vel suppliciis terror exploret: quamvis ad inluminandam hereditarii
debiti fidem et causas oporteat fenoris adprobari, et pecuniae baiulos
hinc inde produci. His ac talibus si destituetur taciturnitas longinqua
documentis, in evidenti est veteratorum calumnias non solum repetitione
privandas, verum etiam severitate cohibendas. Sed si viventis ante hanc
legem facta cautio proferatur, quam suam neget ille qui petitur, sequestret
pecuniam litigaturus ex falso. Cavendum est enim, ne infitiandi fomitem
ministremus obnoxiis. Quod tamen tunc conveniet custodiri, si inter praesentes
utrosque viventes necdum viginti anni, inter absentes necdum triginta
doceantur emensi. Alioquin, si chirografi fides sub silentio iudiciariae
conventionis statutum tempus excesserit, probari prius debitum conveniet,
tunc reposci, sequestrationis necessitate submota; sin vero suam quidem
manum fateatur obnoxius, sed nihil sibi numeratum pro hac obligatione
causetur, tunc chirografi discuti oportebit aetatem, ut, si iure delata
contestationibus tempora debitor taciturnus exegit, cavillationis istius
perdat obstaculum. De cetero vero sancimus, ut omnes deinceps cautiones
intra duodecennium vim contestationis accipiant, quam debitor facta novatione
promittat. Sed si mediis temporibus peregrinetur obnoxius, quo novationi
longior obsit absentia, volumus creditorem ante duodecennium praestitutum
aditis iudiciis edictum mereri auctoritatemque postibus debitoris adfigere,
domesticas etiam convenire personas: nullus enim per tanta contestationum
poterit documenta mentiri. Quod ideo ante duodecennium iubemus agitari,
ut per intervalla temporis longioris inclamatus advertat, confutari debere,
si fides non agnoscitur petitorum, nec obesse iam post adscripta tempora
creditori, si post has contestationum voces longa debitoris absentia vel
redhibitio proteletur vel novatio iusta ludatur. Et quamvis nescire promulgata
non liceat, per omnem hunc annum pendere iubemus edictum.DAT. V KAL. AUG.
RAV(ENNA) EUSTATHIO ET AGRICOLA CONSS. |
| |
|
| |
| XXVIII. DE
PECUNIAE SEQUESTRATIONE PROHIBITA. |
| |
1.
IMPP. HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS) AA. IOHANNI P(RAEFECTO) P(RAETORI)O.
POST ALIA: Quotiens ex quolibet contractu pecunia postulatur, sequestrationis
necessitas conquiescat: oportet enim debitorem primo convinci et sic solutioni
succumbere. Quam rem cum iuris ratio tum ipsa aequitas persuadet, ut probationes
secum adferat debitoremque convincat pecuniam petiturus. ET CETERA. DAT.
V ID. IUL. RAV(ENNA) HONOR(IO) XIII ET THEOD(OSIO) X AA. CONSS. |
| |
|
| |
| XXVIIII. SI
CERTUM PETATUR DE SUFFRAGIIS. |
| |
1.
IMP. IULIANUS
A. AD POPULUM. Foedis commentis quae bonorum merito deferuntur quidam
occupare meruerunt et, cum meruissent in re publica quolibet pacto versari,
repetendam sibi pecuniam, quam inhoneste solverant, inpudentius atque
inhonestius arbitrantur: alii etiam, quae tunc donaverant vel potius
proiecerant ob immeritas causas, invadenda denuo crediderunt. Sed quia
leges Romanae huiusmodi contactus penitus ignorant, omnem repetendi
eorum, quae prodige nefarieque proiecerunt, copiam prohibemus. Qui itaque
repetere nititur vel repetisse convincitur, et quod dedit apud suffragatorem
eius manebit vel extortum restituet et alterum tantum fisci viribus
inferre cogetur. DAT. KAL. FEBR. CONSTANT(INO)P(OLI), MAMERTINO ET NEVITTA
CONSS.
2.
IMPPP.
THEOD(OSIUS), ARCAD(IUS)
ET HONOR(IUS) AAA. RUFINO
P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Si qui desideria sua explicare cupientes ferri
sibi a quoquam suffragium postularint et ob referendam vicem se sponsione
constrinxerint, promissa restituant, cum ea quae optaverint consequantur:
si artibus moras nectent, ad solutionem debiti coartandi sunt. Sed si
quid eo nomine in auro vel argento vel in ceteris mobilibus datum fuerit,
traditio sola sufficiat et contractus habebit perpetem firmitatem, quoniam
conlatio rei mobilis inita integra fide hac ratione cumulatur. Quod si
praedia rustica vel urbana placitum continebit, scriptura, quae ea in
alium transferat, emittatur, sequatur traditio corporalis et rem fuisse
completam gesta testentur; aliter enim ad novum dominum transire non possunt
neque de veteri iure discedere. Quod si quis, dum solo commonitorio de
suffragio nititur, bona duxerit occupanda, reus temeritatis ac violentiae
retinebitur atque in statum pristinum possessio reducetur, eo a petitione
excluso, qui non dubitavit invadere, quod petere debuisset. DAT. IIII
NON. MART. CONSTANT(INO)P(OLI) ARCAD(IO) III ET HONOR(IO) II AA. CONSS. |
| |
|
| |
| XXX. DE
PIGNERIBUS. |
| |
1.
IMP. CONSTANT(INUS)
A. AD UNIVERSOS PROVINCIALES. Intercessores a rectoribus provinciarum
dati ad exigenda debita ea, quae civiliter poscuntur, servos aratores
aut boves aratorios pigneris causa de possessionibus abstrahunt, ex
quo tributorum inlatio retardatur. Si quis igitur intercessor aut creditor
vel praefectus pacis vel decurio in hac re fuerit detectus, a rectoribus
provinciarum capitali sententia subiugetur. DAT. IIII NON. IUN. SIRMIO
CONSTANTINO A. IIII ET LICINIO CONSS.
2.
IMPP. HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS)
AA. IOHANNI P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. POST ALIA: Nexum non faciat praediorum
nisi persona, quae iure potuit obligari. Per servum autem procuratoremve
colonumve vel actorem seu conductorem praeiudicium possessioni invito
vel inscio domino inponi non posse et iuris
et legum auctoritatibus decantatur.
ET CETERA. DAT. ID. IUL.
RAV(ENNA) HONOR(IO) XIII ET THEOD(OSIO) X AA. CONSS. |
| |
|
| |
| XXXI. QUOD
IUSSU. |
| |
1.
IMPP. HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS) AA. IOHANNI P(RAEFECTO) P(RAETORI)O.
POST ALIA: Dominos ita constringi manifestum est actione praetoria, quae
appellatur quod iussu, si certam numerari praeceperint servo actorive
pecuniam. Igitur in perpetuum edictali lege sancimus, ut, qui servo colono
conductori procuratori actorive possessionis pecuniam commodat, sciat
dominos possessionum cultoresve terrarum obligari non posse. Neque familiares
epistulas, quibus homines plerumque commendantur absentium, in id trahere
convenit, ut pecuniam quoque, quam non rogatus fuerat, inpendisse se pro
praediis mentiatur, cum, nisi specialiter ut pecuniam commodet a domino
fuerit postulatus, idem dominus teneri non possit; creditaque quantitate
multari volumus creditores, si huiusmodi personis non iubente domino nec
fideiussoribus specialiter acceptis fuerit commodata pecunia. DAT. V ID.
IUL. RAV(ENNA) HONOR(IO) XIII ET THEOD(OSIO) X AA. CONSS. |
| |
|
| |
| XXXII. DE
PECULIO. |
| |
1.
IMPP. HONOR(IUS) ET THEOD(OSIUS) AA. IOHANNI P(RAEFECTO) P(RAETORI)O.
POST ALIA: Hoc quoque creditoribus non negamus, ut, si liber a rationibus
fuerit quas regebat inventus actor servus procuratorve praediorum, utilis
actio pateat de peculio. ET CETERA. DAT. V ID. IUL RAVENNA DD. NN. HONOR(IO)
XIII ET THEOD(OSIO) X AA. CONSS. |
| |
|
| |
| XXXIII. DE
USURIS. |
| |
1.
IMP.
CONSTANT(INUS) A. AD
DRACILIANUM AGENTEM VICES P(RAEFECTORUM)
P(RAETORI)O. Quicumque fruges humidas vel arentes indigentibus mutuas
dederint, usurae nomine tertiam partem superfluam consequantur, id est
ut, si summa crediti in duobus modiis fuerit, tertium modium amplius
consequantur. Quod si conventus creditor propter commodum usurarum debitum
recuperare noluerit, non solum usuris, sed etiam debiti quantitate privandus
est. Quae lex ad solas pertinet fruges: nam pro pecunia ultra singulas
centesimas creditor vetatur accipere. P(RO)P(OSITA) CAESAREA XV KAL.
MAI. PAULINO ET IULIANO CONSS.
2.
IMPPP. VALENTIN(IANUS), THEOD(OSIUS)
ET ARCAD(IUS) AAA. CYNEGIO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Quicumque
ultra centesimam iure permissam aliquid sub occasione necessitatis eruerit,
quadrupli poenae obligatione constrictus sine cessatione, sine requie
protinus ablata redhibebit. Hi vero, qui antea pari furore grassati
uspiam detegentur, in duplum extorta restituant. DAT. VIII KAL. NOVEMB.
CONSTANT(INO)P(OLI) HONOR(IO) NB. P. ET EVODIO V. C. CONSS.
3.
IMPP. ARCAD(IUS) ET HONOR(IUS) AA. EUTYCHIANO P(RAEFECTO)
P(RAETORI)O. Frustra debitores in annis minoribus constitutorum usuras
se restituere non debere contendunt, quia senatoria eos dignitate praeditos
esse testantur. Unde sortem cum usuris in stipulationem deductis restituant.
DAT. VIIII KAL. DECEMB. CONSTANT(INO)P(OLI) CAESARIO ET ATTICO CONSS.
4.
IMPPP. ARCAD(IUS) ET THEOD(OSIUS)
AAA. OPTATO P(RAEFECTO) U(RBI). Senatores sub medietate centesimae usurae
ad contractum creditae pecuniae censemus admitti. Itaque omnes intellegant
nullum florentissimo coetui sociatum fenus exercentem ultra medietatem
centesimae vel iure stipulari vel petere posse usuram: quin etiam, si
quid praeter moderatam nostri numinis definitionem fuerit flagitatum,
imminuendae sorti pro huius legis auctoritate cessurum. DAT. PRID. ID.
IUN. NICIAE STILICHONE II ET ANTHEMIO CONSS. |
| |
|
| |